Alt Tema 2: Spor ve Bedensel Etkinliğe İlişkin Görüşler ve Yaşantılar

Her üç okuldaki öğrencilerle yapılan görüşmelerden elde edilen verilerde ortaya çıkan anahtar temalardan birisi, spor ve bedensel etkinliğe verilen önemdir. Hemen her öğrenci için sporun ve bedensel etkinliğin bireyin hayatındaki önemi tartışmasız kabul edilen (taken for granted) bir olgu olarak görünmektedir. Özellikle adolesan dönemindeki bu gençler için sporun ve bedensel etkinliğin ayrı bir yeri vardır. Şekil 4.1.’de, “Spora ve bedensel etkinliğe katılımın sizin ve genel olarak bireyler için katkısı nedir?” sorusuna verilen cevaplarda elde edilen kodlar sıralanmıştır: Bu kodlar, her üç okulda okuyan kız ve erkek öğrencilerle yapılan görüşmelerden çıkarılmıştır.

2. kas gelişimine katkısı

Şekil 4.1. Öğrenci görüşmelerinden elde edilen spora ve bedensel etkinliğe katılımın katkıları ile ilgili verilerden çıkarılan kodlar.

Öğrencilerin verdikleri cevaplar, spora ve bedensel etkinliğe verilen önemin daha çok genel kabul-görmüş bilgiler doğrultusunda olduğu ve bunun tartışmasız kabul edilen bir olgu olduğu izlenimini yaratmaktadır. Çalışmanın birinci ve ikinci problemleri düşünüldüğünde önemli olan nokta, böyle bir kabule rağmen, öğrencilerin katıldıkları spor branşları çeşitliliği, tercihi ve katılım yoğunluklarının toplumsal sınıfa ve toplumsal cinsiyete göre farklılaşmasıdır.

Bourdieu (23)’ye göre toplumsal ve kültürel bağlam, bireylerin kültürel pratiklerden biri olan spor ve bedensel etkinliğe yönelik tercih ve beğenilerinde belirleyicidir. Bourdieu'nun toplumsal kuramı, toplumsal hayatta kültürün merkezi yerini vurgular. Spor ve bedensel etkinliği de müzik dinlemek, yemek yemek ve

Kas gelişimi Kemik gelişimi Vücut gelişimi

Boy uzaması Bedensel Gelişim Büyüme

Sağlık Zayıflama Güzel vücut

Spor ve bedensel etkinliğe Rahatlama katılımın katkıları

Zihnini boşaltma Eğlence

Zevk Psikososyal Gelişim Toplumsal ilişki

Davranış değişikliği Heyecan

giyinmek gibi bir kültürel pratik olarak görür ve farklı spor ve bedensel etkinlik pratiklerinin “yaşam tarzı” olarak adlandırdığı daha genel kültürel pratiklere nasıl dahil olduğunu gösterir. Bu bağlamda Bourdieu’nun analizi yaşam tarzı ve beğeniler üzerine odaklanmaktadır. Örneğin, spor ve bedensel etkinlik bağlamında beğeni, performans sporlarından daha çok fiziksel uygunluk etkinlik tercihlerini ifade etmektedir. Öğrenci görüşmelerinden elde edilen veriler, Bourdieu’nun bu yaklaşımı doğrultusunda oluşturulan aşağıdaki model ile ele alınmaya çalışılmıştır (Şekil 4.2.). Bir önceki alt temada sunulan toplumsal sınıf özellikleri kapsamında ortaya çıkan bazı benzerliklerden dolayı, Okul A ve Okul B öğrencileri birlikte ele alınırken, bazı farklılıkların da gözden kaçmamasına dikkat edilmiştir. Okul C öğrencilerin spora ilişkin görüşleri ve spor yaşantıları ayrı olarak verilmiştir.

Şekil 4.2. Spor ve bedensel etkinlik bağlamında toplumsal sınıf ve habitus ilişkisi.

Okul A ve Okul B

Öğrencilerin bireysel tarihlerinin habituslarının belirlenebilmesindeki öneminden yola çıkılarak, öğrencilere görüşmelerin başlangıcında kendi yaşam öykülerinin yanında, spor ve bedensel etkinlik geçmişlerine ve yaşantılarına yönelik sorular sorulmuştur.

Okul B öğrencilerinden 5 öğrenci (4 erkek, 1 kız) hariç bütün öğrenciler geçmişte sporla ilgilenmişlerdir. 12 öğrenci bir kulüpte veya Okul Cakımlarında lisanslı sporcu olarak, geri kalanlar ise düzenli olarak kurslara ve yaz okullarına (okul ve kulüp bünyesinde düzenlenen) katılmışlardır. Kız öğrenciler atletizm, badminton, voleybol, yüzme, dans, cimnastik, buz pateni, aerobik ve basketbol sporlarıyla ilgilenmişlerken; erkek öğrenciler, basketbol, yüzme, futbol, buz pateni

Toplumsallaşma süreci yaşantıları Aile ve topluluk koşulları

Okul yaşantısı

Değer

Beğeni Spor ve Bedensel Yatkınlık Etkinliğe Yönelik Toplumsal ve kültürel bağlam

ve okçuluk sporlarıyla ilgilenmişlerdir. Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu geçmişlerinde sporla ilgilenmiş olmalarına rağmen, çalışmanın yapıldığı dönemde sadece 4 öğrenci lisanslı sporcu olarak sporla ilgilenmeye devam ettiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin anne ve babalarının sporla ilgilenip ilgilenmedikleri de sorulmuştur. Annelerden üçü, bir spor merkezinde aerobik ve fiziksel uygunluk etkinliklerine katılırlarken, babalardan on biri futbol, yüzme, vücut geliştirme, bilardo, basketbol ve masa tenisi gibi sporlarla ilgilenmektedirler. Ailede spor ve bedensel etkinlik ile ilgilenen bireylerin varlığı, öğrencilerin toplumsallaşma sürecinde sporun ve bedensel etkinliğin varlığının bir göstergesi olarak düşünülebilir. Ayrıca, öğrencilerin favori sporları, kızlar için voleybol, yüzme, tenis, cimnastik, hentbol ve basketbol, erkekler için ise basketbol, yüzme ve futboldur.

Okul A öğrencilerinden 4 öğrenci (3 kız, 1 erkek) hariç hepsi geçmişlerinde sporla ilgilendiklerini belirtmişlerdir. 10 öğrenci kulüplerde ve okul takımlarında lisanslı sporcu olarak ilgilenirlerken, geri kalanlar düzenli olarak yaz okullarına ve kurslara (okul ve kulüp bünyesinde düzenlenen) katılmışlardır. Kız öğrenciler voleybol, cimnastik, tenis ve basketbol sporlarıyla ilgilendiklerini belirtirlerken, erkek öğrenciler basketbol, yüzme, tenis ve su topuyla ilgilendiklerini belirtmişlerdir. Okul B ile benzer olarak, öğrencilerin büyük çoğunluğu geçmişte spor ile ilgilendiklerini belirtirlerken, çalışmanın yapıldığı dönemde sadece 4 öğrenci düzenli olarak sporla ilgilenmeye devam ettiklerini belirtmişlerdir. Kız öğrencilerden biri okul voleybol takımında yer alırken bir kız öğrenci de ASKİ cimnastik takımında yer almaktadır. Erkek öğrencilerden biri Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) su topu takımında bir öğrenci de Galatasaray Yavru Arslanlarda yer almaktadırlar. Öğrencilerin favori sporları; kızlar için voleybol, cimnastik, tenis, squash, yüzme, futbol ve badminton, erkekler için futbol, basketbol, tenis ve su topudur.

Okul A öğrencilerinin geçmiş spor deneyimlerinde basketbol ve tenis sporlarına katılım daha fazladır. Aşağıda Okul A öğrencilerinden bazılarının neden tenis sporunu seçtiklerini anlatan ifadeler yer almaktadır:

Aslında ben tenisi kendim seçmedim. Ben hentbol istedim. Ama annem dedi ki bak tenisi seç. Tenis daha güzel bir spor. Hem Avrupa’nın en iyi sporu. En geçerli sporu. Onu öğren dedi. Tamam dedim. Ankara Tenis Kulübüne gittim (Okul A, AECE, sf.3, 7-10).

Geçen sene spor yapmıştım. Tenis kursuna gitmiştim. Atlı Spor Kulübünde. Yani bu okulun kursları vardı ama orada verilmişti. Başka bir şey de yapmadım. Tenise de arkadaşım AAZR ile gittim. Annelerimiz filan konuşmuşlar, tenisin bizim için daha uygun olduğuna karar vermişler. Onlar istediler biz de gittik (Okul A, AAYŞ, sf. 2, 5-10).

Okul B öğrencilerinden farklı olarak Okul A öğrencilerinde, aile ile birlikte bir kulübe üye olma söz konusudur. Öğrencilerden dördü aileleriyle birlikte Ankara Tenis Kulübüne üyedirler. Bunun yanında Atlı Spor Kulübü, Bilkent Sports International, ODTÜ Mezunlar Derneği, Fitness Kulübü gibi spor merkezlerine üye olan aileler de vardır.

Bourdieu (22), toplumsal sınıfların farklı spor ve bedensel etkinlik pratik tercihlerini anlayabilmede en iyi yolun, gereken bedensel, toplumsal, eğitimsel ve ekonomik yatırımların ve farklı spor ve bedensel etkinlik pratiklerinden beklenen bedensel, toplumsal, ekonomik ve simgesel yararların birey tarafından nasıl algılandığı ve takdir edildiğini anlamak olduğunu ileri sürmektedir. Yukarıda iki öğrencinin tenisi seçme nedenlerinin bu bağlamda ele alındığında, toplumsal ve simgesel bir beklentinin önemli olabileceğini söylemek mümkündür. Ya da aşağıda ABAH’ın sporcu olmamayı tercih etmesinin ardında yatan nedenin de ekonomik ve simgesel beklenti olduğu söylenebilir.

Yaa... futbolcu olmak güzel değil. Bilgisayar mühendisi olmak istiyorum. Yaa futbolcu olunca transferler filan...hiç transfer olmayınca işin bitecek ama bilgisayar mühendisi olunca bir yerde çalışınca işin garanti oluyor. Bir statün oluyor. Ailem daha iyi bir mesleğe sahip olmamı ister. Çevremde zaten ODTÜ bilgisayar mezunu var, ondan örnek almak istedim (Okul A, ABAH, sf.4, 4-7). Bu konu ile bağlantılı olarak öğrencilere farklı sporlar hakkında ne düşündükleri de sorulmuştur. Öğrencilerle yapılan görüşmelerde hiç birinin hayatında boks, halter, güreş ve savunma sporları gibi sporların yeri olmadığı ve bu sporlara yönelik olumlu bir görüşlerinin olmadığı gözlenmiştir. Öğrencilerin bir çoğu bu sporların zevk için yapılacak sporlar olmadığını, tehlikeli sporlar olduğunu ve sadece para kazanmak amacıyla yapılabileceğini belirtmişlerdir. Aşağıda bu konuda bazı öğrencilerin (Okul A ve Okul B) görüşlerine yer verilmiştir:

Boks çok zevksiz bir spor. Boks ne oluyor ki? Yani iki yumruk filan. Deli oldukları için yapıyorlar (Okul A, AOZA, sf.6, 24-26).

Yaa ben boksun bir spor olduğunu düşünmüyorum. Çok şiddet içeriyor. Şiddet içeren sporları da erkeklerin yaptığını düşünüyorum (Okul A, AMER, sf.6, 11-13).

Halter tehlikeli hocam. Bir şey olursa çok kötü olur. Nurcan Taylan yapmış ama. Çok çalışmış. Zaten 3 yaşından beri çalışıyormuş (Okul B, BKER, sf.9, 29-34).

Ben halteri tercih etmem. Tehlikeli. Para için yapıyorlar. Spor değil (Okul B, BİSM, sf.8, 19-22)

Aşağıda Okul A öğrencisiyle yapılan görüşmede halter sporunun hem toplumsal sınıf hem toplumsal cinsiyet bağlamında nasıl algılanabileceğine işaret eden bir alıntı sunulmaktadır. Bu öğrenciye göre halter, fakir bir kadının para kazanmak amacıyla yapabileceği, tehlikeli ve ömür boyu sakatlığa neden olabilecek bir spordur.

CK : Nurcan Taylanı hatırlıyor musun? AART : Evet hocam Atina Olimpiyatlarında. CK : Ne düşünüyorsun onun hakkında?

AART: Herhalde fakir biriydi hocam. Para kazanmak için yapıyor. Yoksa bir kadının yapacağını sanmıyorum.

CK : Mesela kız kardeşin geldi dedi ki ben halter ya da güreş yapmak istiyorum dedi. Ne düşünürsün?

AART : Ben hiç istemezdim hocam. Hiç kız güreşçi yok. Bir de bir yeri filan sakatlanır hocam. Halterde de öyle. Sakatlık olur. Ömür boyu filan. Ailem de izin vermezdi herhalde.

CK : Sen yapar mıydın?

AART: Yok hocam (Okul A, AART, sf. 6, 6-17).

Geçmişte spora katılımlarının yüksek olmasına rağmen kız öğrencilerin ikisi hariç hepsi şu anki hayatlarında spora yer olmadığını belirtmişlerdir. Spora önem verip vermediklerine ilişkin bir soruya ise büyük çoğunluğu spora önem verdikleri yanıtını verirlerken, hayatlarında spordan çok daha önemli şeyler olduğunu da belirtmişlerdir. Spora katılmamalarındaki en büyük neden ise bir yıl sonra 8.sınıfta girecekleri LGS’ye hazırlanıyor olmaları ve zamanlarının büyük çoğunluğunun dershane ve özel ders ile geçmesidir.

Şekil 4.3. Öğrencilerin spora katılımlarında sermaye, beğeni ve yatkınlık, okul bağlamı ilişkisi.

Bourdieu’nun yaklaşımından yola çıkıldığında, öğrencilerin spora katılımlarının düşük olmasının veya hayatlarında spora yer olmamasının nedeni toplumsal sınıf habitusu boyutunda ele alınabilir. Özellikle Okul A, okul kültürü ve okuyan öğrencilerin geldikleri aileler bakımından daha çok orta ve üst-orta sınıf özelliğini göstermektedir. Bireyin sahip olduğu kaynaklar (sermaye) ve bu kaynakları kullanma yönelimi (habitus), spor ve bedensel etkinliğin öğrencilerin hayatındaki yerini anlamamıza yardımcı olabilir. Bu bağlamda ekonomik, kültürel ve toplumsal sermayenin, spora katılım çeşitliliğini ve derecesini (habitusu oluşturan beğeniler ve yatkınlıklar) etkilediği yönünde bir kavramlaştırma yapıldı (Şekil 4.3.). Orta ve üst orta sınıf çocukları spor ve bedensel etkinlikle tanışmak, beğeni oluşturmak ve katılımda bulunmak için daha fazla maddi kaynağa ve ekonomik sermayeye sahiptir. Sahip oldukları toplumsal ağlar (toplumsal sermaye) da bu bağlamda etkilidir. Örneğin Okul A’ da okuyan AAZR’ın ailesi, dedesi de dahil olmak üzere Atlı Spor Kulübü üyesidirler ve aile olarak bu kulüpte yer alan etkinliklere katılmaktadırlar.

Ailenin çocukları ile birlikte spora katılımı kültürel sermayesi ve ekonomik sermayesi fazla olan kişilerin özelliğidir (216). Bu çalışma örneğinde özellikle Okul A’ da bir çok öğrenci için bu özelliğin geçerli olduğunu görebiliriz. Örneğin AAZR’ın hayatında sporun çok fazla yeri olmamasına rağmen annesi ile birlikte tenis oynamayı, tenis kulübüne gitmeyi sevdiğini belirtmektedir. Fakat bu noktada sportif etkinlikten daha çok toplumsal etkinlik içinde yer alma algısının var olduğu

SERMAYE