Araştırma Birimi, Evren ve Örneklem

Bir araştırma için evren, araştırmacının çalışma alanını oluşturduğu, örneğini seçtiği ve nihayetinde edindiği sonuçları genelleştirebildiği gruptur. Örneklem ise bir çalışma için seçildikleri evreni temsil edebilecek şekilde, evren içerisinden belli sayıda elemandan oluşan, bir alt elemanlar grubunu ifade eder (Altunışık, vd., 2012: 130-131).

Gerçekçi ve tutarlı bir müşteri davranışlarının belirlenmesi için temel alınacak bilgilerin güvenilir ve detaylı olması gerekmektedir. Son zamanlarda hızla gelişen ve konvansiyonel sisteme göre oldukça büyük ve hızlı büyüyen katılım bankacılık ve finans sektörünün müşteri davranışlarını tahmin etmek ve bu doğrultuda stratejiler geliştirmek, aldıkları kararlarda etken olan faktörleri belirlemek organizasyonlar için oldukça ehemmiyetlidir. Bu doğrultuda çalışma, faizsiz finansal ürünleri satın alan müşterilerinin tutumlarını, niyetlerini ve gerçek satın alma davranışlarını tespit etmeleri için ölçekler geliştirip bilgi sağlamanın yanı sıra bu ürünleri satın almalarında dindarlık düzeyleri ve faydacılık algılarının nasıl ve ne ölçüde etkili olduğunu gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir. Bunu yaparken kuşaklara göre farklılaşan bir durum olup olmadığı da ayrıca incelenmektedir.

Araştırmanın çalışma birim evrenini Türkiye’deki en büyük il olan İstanbul’daki faizsiz bankacılık ve finans araçlarını kullanan banka müşterileri oluşturmaktadır. Araştırmada bu ildeki faizsiz bankaların seçilmesinin sebebi; bu kuruluşların hem kurumsal kimliğe görece daha fazla sahip olması, hem faizsiz finans merkezi olarak düşünülmesi, hem nüfusa paralel olarak şube ve müşteri sayısının Türkiye genelinin %36’sını oluşturmasından dolayı, gerek genellenebilirlik açısından gerekse zaman ve maliyet açısından oldukça makul görülmüştür. Türkiye Katılım Bankalar Birliği (TKBB) güncel verilerine dayalı olarak Türkiye genelindeki katılım bankalarının şube sayısı tespit edilmiş ve evreni temsil etme yetisini haiz olduğu düşünülen bu il baz alınmıştır.

Diğer taraftan araştırma kapsamında; belirlenen illerdeki TKBB kapsamındaki Kuveyt Türk, Albaraka Türk, Türkiye Finans gibi şubelerin mevcut, kurumsal (ticari) ve iç (çalışan) müşterileri denek olarak kabul edilmiştir. Bu doğrultuda ilk aşamada İstanbul ilindeki katılım banka müşterilerine ve çalışanlarına anket formu kolayda örnekleme yöntemiyle ve Google üzerinden çevrimiçi anket aracılığıyla dağıtılmıştır.

TKBB güncel verilerine (2019) göre; Türkiye genelinde 979, İstanbul’da 392 (Kuveyt 178, Albaraka 93, Türkiye Finans 121), olmak üzere toplam özel katılım banka sayısı (katılım bankacılığına yeni yeni yönelen Vakıf ve Ziraat gibi konvansiyonel kamu bankaları dışarda tutulmuştur) şube arasından tesadüfi seçimlerle belirlenmiştir. Evreni oluşturan ildeki 392 katılım bankasından 93’ü Albaraka Türk, 178’i Kuveyt Türk, 121’i Türkiye Finans bankalarına ait şubelerden oluşmaktadır. Çalışmada son zamanlarda atılım yapan geleneksel temelli kamu katılım bankaları çalışmaya dahil edilmemiştir.

Evrendeki sayı net olarak bilindiğinden hareketle evren sayısı belirlenmiştir. Toplam müşteri sayısı ve bu bağlamda belirlenen ilde konu ile ilgili denek olabilecek kişi sayısı yaklaşık 384 adet müşteri olarak belirlense de 410 anketör araştırmaya katılmıştır. Öte yandan hatalı ve eksik verilerin elenmesiyle sağlıklı ve kullanılabilir 395 denekle araştırma sürdürülmüştür.

İslamoğlu (2011: 189), bir araştırmanın evren ve örnekleminin belirlenmesinde araştırma yapısının ve içeriğinin etkili olduğunu belirtmiştir. Evrendeki müşteri sayısı net olarak bilindiği için ildeki nüfus yoğunluğu, şube ve müşteri sayıları dikkate alınarak evren ve örneklem belirlenmektedir. Araştırma biriminin genel evrendeki şube sayısının %40’ından fazla kısmını, müşteri sayısının da %36’sını kapsadığından hareketle önemi haizdir. TKBB’nin 2019 verilerine göre İstanbul ili bazında aktif bireysel müşteri sayısı 215.713 iken kurumsal/ticari aktif müşteri sayısı 67.039 ve aktif çalışan sayısı ortalama 3000 olarak ifade edilmiştir. Toplam 285.752 katılımcı hedef alınmıştır. Hedef kitleyi oluşturan müşteriler hedef evren iken, maliyet, zaman ve diğer kısıtlar nedeniyle ulaşılabilir evren olarak 2000 katılımcıya anketler ulaştırılmış ve 410 katılımcı geri dönüş sağlamıştır. Ankete geri dönüş oranı %20,5 olarak kabul edilebilir düzeyde sağlanmıştır. Araştırmanın

tahmini evren kümeleri ile ilgili ayrıntılar Tablo 3.1’de gösterilmektedir. Farklı büyüklüklerdeki evrenler için kuramsal örneklem büyüklükleri ve %5 hata payı ile gerekli 384 örneklem ile 25 milyona kadar evreni temsil yetisi olduğu literatürde kabul edilmektedir (Anderson, 1990: 202).

Diğer taraftan Sekaran (2002: 294) evren örneklem tanımlamalarında da, 384 örneklem ile 1 milyona kadar evreni temsil edilebileceği vurgulanmaktadır. Öte yandan, araştırmanın hedef kitlesini oluşturan bireysel müşteriler, Türkiye Katılım Bankaları Birliği 2019 verilerine dayanarak 1.500.000 (küsürat yazılmamıştır) yurt içi toplam (bireysel-kurumsal-iç) müşteri sayısına sahiptir. Araştırma birimi olarak seçilen İstanbul gerek nüfus gerek sanayi ve refah gerekse katılım bankaları şubesi açısından oldukça önemli bir konuma sahiptir. Öyle ki şubeler ve katılım bankaları personelleri açısından bu il, Türkiye genelinin %40’ını oluşturmaktadır. Dolayısıyla müşteri sayısı ve talebe göre belirlenecek şube ve personel sayısını baz alarak evren ve örneklem belirleme yöntemine de gidilebilir. Buradan yola çıkarak ön çalışmada ilk olarak (pilot çalışmasıyla) bu sayının 1/10.336 kişiye denk gelen 40 katılımcı ile değerledirme yapılmıştır. Gerekli kontroller ve düzenlemeler yapıldıktan sonra nihai haline kavuşan anket formu, yaklaşık 1/1000’e denk gelen 410 adet katılımcı ile örnek kitleye ulaşılmıştır. Buradan hareketle kolayda örnekleme yöntemiyle toplanan verilerin 410 tane olması, araştırmanın yeterli temsiliyeti haiz olduğunu göstermektedir.

Tablo 3.1: Araştırma Evreni ve Örneklemi

Satır

Adı Aktif Bireysel Müşteri Sayısı Aktif Kurumsal/Ticari Müşteri Sayısı

001 - Adana 10.797 3.245 002 - Adıyaman 3.021 772 003 - Afyonkarahisar 6.789 1.752 004 - Ağrı 1.851 503 005 - Amasya 846 202 006 - Ankara 42.956 13.105 007 - Antalya 10.926 3.130 008 - Artvin 147 32 009 - Aydın 2.831 914 010 - Balıkesir 5.258 1.448 011 - Bilecik 930 264 012 - Bingöl 873 121 013 - Bitlis 765 220

014 - Bolu 1.667 517 015 - Burdur 1.430 369 016 - Bursa 24.601 7.188 017 - Çanakkale 984 241 018 - Çankırı 930 283 019 - Çorum 2.585 687 020 - Denizli 6.574 2.009 021 - Diyarbakır 8.678 2.484 022 - Edirne 981 228 023 - Elazığ 4.884 1.270 024 - Erzincan 2.716 742 025 - Erzurum 3.876 1.013 026 - Eskişehir 5.756 1.589 027 - Gaziantep 12.326 3.936 028 - Giresun 1.848 527 029 - Gümüşhane 532 171 030 - Hakkari 644 143 031 - Hatay (Antakya) 7.138 1.762 032 - Isparta 6.039 1.351 033 - İçel (Mersin) 7.377 2.251 034 - İstanbul 215.713 67.039 035 - İzmir 18.127 5.493 036 - Kars 976 316 037 - Kastamonu 1.392 438 038 - Kayseri 12.450 3.675 039 - Kırklareli 470 102 040 - Kırşehir 851 239 041 - Kocaeli (İzmit) 18.663 5.475 042 - Konya 25.880 7.558 043 - Kütahya 4.207 1.079 044 - Malatya 4.371 1.343 045 - Manisa 6.394 1.545 046 - Kahramanmaraş 5.100 1.448 047 - Mardin 1.607 373 048 - Muğla 1.718 493 049 - Muş 414 119 050 - Nevşehir 1.924 530 051 - Niğde 1.827 496 052 - Ordu 2.987 821 053 - Rize 3.635 955 054 - Sakarya 6.420 1.803 055 - Samsun 6.087 1.654 056 - Siirt 1.134 287 057 - Sinop 180 48 058 - Sivas 6.495 1.523 059 - Tekirdağ 3.739 1.121 060 - Tokat 1.887 525 061 - Trabzon 6.500 1.911 062 - Tunceli 80 14 063 - Şanlıurfa 8.219 1.913 064 - Uşak 2.693 730

065 - Van 3.694 1.021 066 - Yozgat 813 171 067 - Zonguldak 2.604 734 068 - Aksaray 5.457 1.493 069 - Bayburt 104 28 070 - Karaman 1.963 471 071 - Kırıkkale 1.877 505 072 - Batman 3.262 821 073 - Şırnak 536 120 074 - Bartın 843 280 075 - Ardahan 69 34 076 - Iğdır 191 39 077 - Yalova 1.418 358 078 - Karabük 1.908 583 079 - Kilis 607 151 080 - Osmaniye 1.726 455 081 - Düzce 5.394 1.328 000 - Toplam 594.162 174.128 Kaynak: TKBB, 2019.

Türkiye katılım bankaları birliğinin 2019 verilerine göre, kurumsal ve bireysel toplam aktif katılım bankası müşteri sayısı 1.493.304 (yurt dışındaki müşterilerle beraber) kişiden oluşmaktadır. Araştırma evreni doğrultusunda yurt dışında yer alan kurumsal ve bireysel müşteriler evrenden çıkarılmıştır. Dolayısıyla bu araştırmanın genel evren sayısı 768.290 müşteriden oluşmaktadır. Ayrıca çalışanların da iç müşteri olarak kabul edildiği çalışmaya 15.000 kişi daha eklenerek 783.290 kişi toplam genel evreni oluşturmaktadır. Araştırmanın birim evrenini oluşturan İstanbul ilindeki kurumsal, bireysel ve iç (çalışan) müşterilerden oluşan 285.752 kişiyi kapsamaktadır. TKBB’den elde edilen veriler doğrultusunda bütün katılım bankalarının verileri temel alınmıştır. Çalışma özelinde ise daha köklü ve her açıdan daha büyük olan özel katılım bankası müşterileri hedef alınmıştır. Genel evreni temsil yetisi en fazla olduğu düşünülen İstanbul’daki müşterilerin Türkiye genelindeki müşteriler içindeki payı %36 olarak gözlenmektedir. Genellenebilirlik ve maliyet açısından oldukça elverişli bir rakama sahip bu hedef birim evren, araştırma açısından önem arz etmektedir. Öyle ki Türkiye genelindeki özel katılım bankası 979 iken, İstanbul’daki özel katılım bankası 392’dir. Yaklaşık %40 oranında şubeler açısından da seçilen birim evrenin ehemmiyeti görülmektedir.