Bu araĢtırmada, günümüzde hayatımızın her anını kapsayan sosyal medyanın ortaokul öğrencileri için yarar ve risklerinin neler olduğu, medya paydaĢlarından olan öğrenci, öğretmen ve velilerin gözünden belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Mevcut durumun betimlenmeye çalıĢıldığı bu araĢtırmada betimsel nitel araştırma yöntemi kullanılmıĢtır.
“Nitel araĢtırma insanların yaĢam tarzlarını, öykülerini, davranıĢlarını, örgütsel yapıları ve toplumsal değiĢmeyi anlamaya dönük bilgi üretme sürecidir” (Strauss ve Corbin, 1990,82). Ġnsan ve toplum davranıĢlarının incelendiği psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilim alanlarında davranıĢları sayılarla açıklamak zordur. Nicel çalıĢmalarda elde edilen sonuçlar, insanların nasıl davrandıklarının sayısını verirken “niçin?” sorusuna cevap vermekte çoğu zaman yetersiz kalması bu boĢluğu dolduracak baĢka yollar gerektirmiĢtir. ĠĢte insan ve grup davranıĢlarının “niçin”ini anlamaya yönelik araĢtırmalara nitel (qualitative) araĢtırma denir (Ergün, 2005).
GeçmiĢte yaygın bir biçimde kullanılan nicel araĢtırma yöntemleri, zamanla bazı eğitim olgularını ve olaylarını açıklamakta yetersiz kalmıĢtır. Bu yetersizliklerle beraber nicel araĢtırma sonuçlarının eğitim alanında yeterince yönlendirici olmaması gibi eksiklikler nitel araĢtırma yöntemlerinin eğitim alanında kullanılmasına yol açmıĢtır. Ġnsan duygu ve davranıĢlarının esnek ve bütüncül bir yaklaĢımla araĢtırılmayı gerektirmesi ve araĢtırmaya dâhil olan bireylerin görüĢleri ve deneyimlerinin büyük önem taĢıması nitel araĢtırmanın baĢlıca özelliklerindendir (Yıldırım ve ġimĢek, 2013; Storey, 2007).
Creswell (2013) ise nitel araĢtırmayı, sosyal ya da beĢeri bir probleme kiĢilerin ya da grupların yükledikleri anlamları keĢfetme ve anlamaya yönelik öznel bir yaklaĢım olduğunu belirtmiĢtir. Nitel araĢtırmanın kapsam sürecini ise; soruların ve iĢlem basamaklarının geliĢtirilmesi, katılımcıların kendi ortamlarından toplanması, özel durumlardan genel temalar elde edilerek tümevarımsal veri analizi yapılması ve araĢtırmacının verilerin anlamını yorumlama basamakları olarak belirtmiĢtir.
Bu araĢtırmada kullanılan araĢtırma yöntemi Türkçe literatürde farklı adlarla yer alsa da bu çalıĢma için yapılan araĢtırma esnasında karĢılaĢılan isimler; olay incelemesi,
durum çalıĢması, örnek olay çalıĢması, örnek olay inceleme yöntemi, vaka çalıĢması Ģeklindedir. Bu çalıĢmada, kullanılan araĢtırma yöntemi için “genel amaçlı durum çalışması” kavramı kullanılmıĢtır. Yin (1984), 1960 ve 1970‟lerde tüm araĢtırma alanlarında olduğu gibi sosyal bilimlerde de pozitivizmin egemenliğinden dolayı nitel araĢtırma yöntemlerinin çok az araĢtırmacı tarafından tercih edildiğini ve ikinci planda kaldığını ifade etmiĢtir (Akt. Yıldırım ve ġimĢek, 2013).
Yin, durum çalıĢmasını “güncel bir olgunun gerçek yaĢam bağlamında, özellikle bağlam ve olguların sınırlarının kesin olarak belli olmadığı durumların araĢtırılması” Ģeklinde ifade etmektedir (Yin, 1994, 13 akt. Merriam, 1998, 27). BaĢka bir tanımda durum çalıĢması; “araĢtırmacının zaman içerisinde sınırlandırılmıĢ bir veya birkaç durumu çoklu kaynakları içeren veri toplama araçları (gözlemler, görüĢmeler, görsel-iĢitseller, dokümanlar, raporlar) ile derinlemesine incelediği, durumların ve duruma bağlı temaların tanımlandığı nitel bir araĢtırma yaklaĢımı” Ģeklinde tanımlanmıĢtır (Creswell, 2007, 36). Literatürde farklı Ģekillerde karĢımıza çıkan “durum” kelimesi; öğretmen, öğrenci, yönetici gibi bir bireyi, bir programı, bir grubu, bir topluluğu veya bir politikayı ifade etmektedir (Merriam, 1998). Dolayısıyla durum çalıĢması, sosyal bilimlerde yapılan araĢtırmalarda kullanılan bir araĢtırma yöntemidir.
Durum çalıĢması bazı kaynaklarda temel bir araĢtırma yöntemi olarak kabul edilmemektedir. Genellikle bu kaynaklarda anket ve deney gibi diğer bazı araĢtırma çalıĢmalarına baĢlamadan önce yapılan bir ön keĢif çalıĢması olarak kabul edilir. Durum çalıĢmalarının etnografik veya katılımcı gözlem türü çalıĢmalarla karıĢtırılması da, literatürde yaygın olarak karĢılaĢılan bir yanılgıdır (Yıldırım, ġimĢek, 2013). Durum çalıĢması sosyal bilimlere iliĢkin kullanılan bir yöntem olup, toplumsal bir birimin geçmiĢini, Ģimdiki durumunu ve çevreyle iliĢkisel özelliklerini oldukça ayrıntılı bir biçimde incelenmesine imkân tanır. Durum çalıĢması, tek bir kiĢinin, bir ortamın, tek bir tür dokümanın ve olayın ayrıntılı olarak incelenmesidir (Kazak, 2001). Bu çalıĢmada sosyal medya ortamı durum çalıĢmasına konu olmaktadır.
Öte yandan durum çalıĢmasına yönelik ön yargılar da mevcuttur. Yin (1984) bunları üç Ģekilde ortaya koymaktadır; “Durum çalıĢması yanlıdır”, “Durum çalıĢması genellemelere izin vermez”, “Durum çalıĢması zaman alır ve sonuçta okunması mümkün olmayan ĢiĢkin bir veri seti yaratır”. Bunun dıĢında durum çalıĢmalarında karĢılaĢılan güçlükleri Creswell (2007) Ģu Ģekilde ifade etmektedir:
a) AraĢtırmacının çalıĢacağı durumun tanımlanması, sınırlarının belirlenmesi, b) AraĢtırma desenine karar verilmesi, tek durum mu çalıĢılacak ya da çoklu durumlar mı? Eğer çoklu durum ise kaç tane durum seçilmesi gerektiğine karar verilmesi,
c) Durumun sınırlarının belirlenmesinde yaĢanan güçlüklerin neler olduğu.
Yin, durum çalışması tasarımının dört kategoriden oluĢtuğunu belirtmiĢtir. Bunlar (Yin, 2002, 39-53);
Tekli durum (holistik) tasarımı (Tip-1) Tekli durum (gömülü) tasarımı (Tip-2) Çoklu durum (holistik) tasarımı (Tip-3)
Çoklu durum (gömülü) tasarımı (Tip-4) Ģeklindedir.
Ġhtiyaç analizi bağlamında yapılan bu araĢtırmada bir tane durum (sosyal medya) çalıĢıldığından “Tekli durum (holistik) tasarımı” (Tip-1) kategorisine girmektedir. Tekli durum çalıĢmaları bilgi ve kuram oluĢturmada önemli olup, ayrıca birçok ortam için uygundur. Yin (2003) tekli durum çalıĢması tasarımının beĢ tane mantıksal temelinden bahsetmekte olup bunları Ģu Ģekilde sıralamıĢtır (Yin, 2002, 39-53): (a) Ciriticalcase (EleĢtirel durum), (b) Typicalcase (Özgün durum), (c) Revelatorycase (Açığa çıkarıcı durum), (d) Longitudinalcase (Uzunlamasına durum) Ģeklindedir. Bu çalıĢma bir durum çalıĢmasıdır. Buradki durum Sosyal medyadır. Katılımcı ifadelerinden hareketle Sosyal Medyanın öğrenciler için yararları, risklerinin neler olduğu ve kendilerinin bu konudaki önerileri incelenmiĢtir. Bu açıdan genel amaçlı durum çalışması tabiri daha uygun düĢmektedir. Merriam, genel amaçlı durum çalıĢması için; tanımlayıcı, yorumlayıcı ve değerlendirmeye yönelik durum çalıĢması Ģeklinde üç alt kategoriden bahsetmektedir bunlar (Merriam, 1998, 34-40):
Tanımlayıcı durum çalıĢmaları; bir olguya iliĢkin detaylı açıklamalar sunar.
Yorumlayıcı durum çalıĢması; kavramsal kategorilerin geliĢtirilmesinde, örneklenmesinde, desteklenmesinde veya teorik kabullerin tartıĢılmasında verilerin kullanılabildiği detaylı ve zengin bilgiler sunar.
Değerlendirmeye yönelik durum çalıĢmaları; tanımlama, açıklama ve muhakeme yapmayı gerektiren çalıĢmalardır.
Sosyal Medya‟nın paydaĢların gözünden öğrencileri için yararlarının, risklerinin ve çözüm önerilerinin verildiği katılımcı ifadelerinden hareketle bu araĢtırmada kod, alt tema ve temalardan hareketle kategoriler geliĢtirildiğinden genel amaçlı durum çalıĢmalarından
yorunlayıcı durum çalıĢması kapsamına girmektedir. Bu tür desenlerde araĢtırmacı tek problem türünden yola çıkarak alana ya da okullara standart bir araçla gidip, her üç durumda da karĢılaĢtırılabilir veri elde etmezse, durumlar arasında karĢılaĢtırma yapmak mümkün olmaz.
Durum çalıĢması yaparken, temel olarak aĢağıdaki basamaklar izlenir (ġimĢek ve Yıldırım, 2013):
1. AraĢtırma sorularının belirlenip geliĢtirilmesi 2. AraĢtırmanın alt problemlerinin belirlenmesi 3. Analiz biriminin belirlenmesi
4. ÇalıĢılacak durumun belirlenmesi
5. AraĢtırmaya katılacak bireylerin tespit edilmesi
6. Verinin toplanması ve toplanan verinin önermelerle veya alt problemlerle iliĢkilendirilmesi
7. Verinin analiz edilmesi ve yorumlanması 8. Durum çalıĢmasının raporlaĢtırılması
Bu araĢtırma “paydaĢların gözünden sosyal medyanın yarar ve risklerinin neler olduğu” na odaklanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda genel amaçlı durum çalıĢmasıyla sosyal medyanın ortaokul öğrencileri için oluĢturduğu riskler ve yararların neler olduğu belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Yukarı da da bahsedildiği gibi bu araĢtırma bir konu hakkında birçok katılımcıdan bilgi elde edilmiĢtir.