Günümüzde yıllık 100 milyar dolar gelire kadar ulaĢan araç kiralama sektörü dünya ekonomik geliĢimi için önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, sadece Kaliforniya‟da araç kiralama sektörünün 2010 yılı bütçesi 39,8 milyon dolardır ve 2013 yılına kadar bu rakamın 240 milyon dolar olması beklenmektedir (Maximiliano, 2011:277). Sektörde bir dizi uluslararası araç kiralama devi Eurocar, Sixt, Alloma, Hertz, Avis Butget Grup, Zipcar, Dollar ve Enterprise gibi iĢletmelerin yanı sıra her bölgede pek çok yerel iĢletme (Yang, Jin ve Hao, 2009:1202) turizmin önemli bir dalını oluĢturmaktadır (Danila ve Gaceu, 2009:76). Ġyi bir oto kiralama hizmeti Ģunları içerir (Page, 2005:201);
Yüksek kalite standartlarında araç filosu, sigorta ve kiralama koĢulları,
Turistlerin kolayca anlayabileceği harita ve broĢürler,
Turistik çekicilikler ve yerler yön levhalarıyla belirtilmeli,
Turistler ile ilgilenen polislere turizm eğitimi verilmesi,
Kaza, yaralanma ve ölüm gibi durumlar hakkında turistlerin bilgilendirilmesi,
Motosiklet kiralamada üst düzey güvenlik standartlarına uyulması,
Kısa süreli konaklayan, kruvaziyer ve yat turundaki turistlerin çevreyi gezmelerinin özendirilmesi gerekmektedir.
Araç kiralama Ģirketleri ürünlerini diğer seyahat tedarikçileri gibi seyahat acenteleri, çağrı merkezleri, internet ve kendi ofislerinden satmaktadır (Mancini, 2012:179). Araç kiralama genellikle karayolu ulaĢım araçları olarak bilinir. Havayollarına yönelik kargo ve yolcu uçağı, iĢ jeti, ambulans jeti, helikopter kiralama ve deniz ulaĢım araçlarından mürettebatlı veya mürettebatsız yat, tekne, motoryat, gulet, yelkenli kiralama acenteleri de mevcuttur.
2.3. Araç Kiralama Hizmetlerinin Sınıflandırılması
Araç kiralama hizmetleri, uzun süreli araç kiralama ve kısa süreli araç kiralama olarak iki ana segmenti içermektedir (Bkz, ġekil 2.2). Uzun süreli araç kiralama faaliyeti operasyonel kiralama ve finansal kiralama olmak üzere baĢlıca iki yöntemle gerçekleĢtirilmektedir. Kısa süreli araç kiralama faaliyetleri günlük araç kiralamayı ve bir yıldan az süreli kiralamaları içermektedir.
23
Şekil 2.2: Araç Kiralama Hizmetlerinin Türleri
Kaynak: Gençler, Gürkan (2012). Beyaz Filo Oto Kiralama A.ġ. Faaliyet Raporu 2012, www.beyazfilo.com, EriĢim Tarihi: 12.12.2012, s:23.
Finansal kiralama yönteminde araçların mülkiyeti filo kiralama (Leasing) Ģirketinde iken, araçların bakım, onarım ve amortisman giderleri gibi maliyetler kiralayan müĢteri tarafından üstlenilmektedir. Operasyonel kiralamada bakım, onarım, sigorta, aĢınma payı dâhil olmak üzere her türlü maliyeti kiralama Ģirketi üstlenmektedir.
2.3.1. Kısa Süreli (Günlük) Araç Kiralama Hizmeti
Kısa süreli araç kiralama; saatlik, günlük, haftalık, aylık gibi süreleri kapsayan ve bir yıldan az olan kiralamaları ifade etmektedir (Cho ve Rust, 2008:245). Günlük ya da münferit kiralama olarak da adlandırılabilecek bu hizmet daha çok iĢ seyahatleri veya turistik gezilerde uçak, tren, otobüs ve gemi gibi ulaĢım araçlarıyla gerçekleĢtirilen yolculuğun son noktasına ulaĢımını tamamlamaktadır. Günlük kiralama hizmeti mevcut aracın hasar veya uzun süreli onarım durumunda asistans amaçlı da kullanılmaktadır (Kesenci, 2010:81). Büyük anakentlerin neden olduğu ulaĢım sorunları kentlilik bilincini oluĢturarak yolculuk paylaĢımı, toplu taĢıma ve kentsel transit sistemi gibi kavramları geliĢtirmiĢtir. Bu yüzden Ģehir sakinleri araç bulundurmak yerine ihtiyaç anında kısa süreli araç kiralamayı tercih etmektedir (Li ve Tao, 2010:342).
Türkiye‟de günlük kiralamanın geçmiĢi 1950'lere, 60'lara kadar dayanmaktadır. Zaman içerisinde bir turizm ülkesi haline gelen Türkiye‟de günlük kiralama buna paralel olarak geliĢmiĢtir. Ancak ülkemizin turizm potansiyeline karĢın son yıllarda turizmin yapısı (her Ģey dâhil sistemiyle müĢteriler otellere sıkıĢmıĢ) nedeniyle yeterince ya da
Araç Kiralama Sektörü
Uzun Vadeli Kiralama Kısa Vadeli Kiralama
Operasyonel Kiralama Finansal Kiralama Günlük Araç Kiralama (Rent-A-Car)
Bir Yıldan Kısa Vadeli Kiralama
24
beklendiği kadar talep görmesine engel olmuĢtur. Bu anlayıĢ kültür turizmine olan talebin artması, yaz turizmi zenginleĢmesi ve özellikle de yolcu taĢıma yapısının değiĢmesi sonucu farklılaĢmaktadır. Ayrıca, uçak seyahatlerin artmasıyla günlük kiralama talebi de artmıĢtır (Erdem, 2010:38).
Yakın zamana kadar günlük kiralama sadece yabancı turizme yönelik hizmet sunan bir sektör iken, artık ülkemizdeki geliĢime paralel olarak iç turizmin geliĢmesi ve havayolu ulaĢımının canlanması ile birlikte hem yurtiçi hem de yurtdıĢı müĢterilere yönelik bir yapılanma içerisine girmiĢtir (www.tokkder.org). Halen 18-20 bin adet araçla hizmet verildiği tahmin edilen günlük kiralama sektörü, yaĢanan büyümeye rağmen Avrupa‟da görülen yaygın kullanıma henüz ulaĢamamıĢtır. 550 milyon toplam nüfusa sahip AB ülkelerinde günlük kiralama sektöründe 650 bin adet araç ile faaliyet gösteriliyor olması pazarın büyüklüğünü ortaya koymak adına önemli bir göstergedir. Günlük kiralama sektörünün geliĢmiĢ ülkelerinden olan Almanya da kiĢi baĢı kiralama harcaması 27 Euro iken, bu rakam Türkiye de henüz sadece 1.3 Euro seviyesindedir (www.tokkder.org). KiĢisel otomobil sahipliğinde büyümenin doğal sonucu olarak ikame araç pazarı talebi artmıĢtır. Ġkame araçlar için birçok firma havuz bulundurmamakta, bu hizmeti günlük kiralama iĢletmelerinden destek alarak sağlamaktadır (Parker, 2012:2).
2.3.2. Uzun Dönem (Finansal, Operasyonel) Kiralama Hizmeti
Uzun dönem araç kiralama; bir yıldan fazla (12 ay, 24 ay ve 36 ay) süreyi kapsayan kiralamalardan oluĢmaktadır. Uzun dönemli araç kiralama Ģahıs ve firmaların tercih ettiği, finansal ya da operasyonel kiralama olarak da adlandırılan bir dıĢ kaynak kullanımı stratejisidir (Cho ve Rust, 2008:245). Bu strateji ile Ģahıs veya iĢletmeler ulaĢım aracı ihtiyaçlarını satın alma yerine kiralama yoluyla karĢılamaktadır. ġirketlerin kiralamayı tercih etmesinin nedenleri arasında; yüklü miktardaki fonları daha fazla verim alacakları faaliyet alanlarına yönlendirme, kira ile birlikte ödenen KDV‟nin indirim konusu yapılabilmesi, kiralama bedelinin tamamının gider yazılabilmesi ve kira ödenirken stopaj uygulanmıyor olması sayılabilir. Ayrıca kiralama durumunda iĢletmelerin aracın bakım, onarım, sigorta, kasko gibi benzeri iĢlemleri için ekstra zaman ve personel yükümlülükleri de ortadan kalkmaktadır (Gezer ve Çiçek, 2011:161). Bu sayede Ģirketler, araç yatırımı için gerekli büyük finansal maliyetleri kendi iĢ kollarında değerlendirir, aracın servis, hasar-onarım, sigorta gibi tüm operasyonel
25
süreçlerde ayrı bir yatırım yapmadan profesyonel ve kesintisiz hizmet alırlar (www.tokkder.org).
Yapılan açıklamalar çerçevesinde iĢletmelerin ihtiyaç duydukları binek otomobilleri ve benzeri araçları satın almaları ile kiralamaları arasındaki farkları Tablo 2.1‟de daha net görülebilecektir.
Tablo 2.1
Araç Satın Alma Ve Kiralama Arasındaki Farklar
Satın Almada Kiralamada
Eldeki Fon Araç için kullanılır Farklı alanlara yönlendirilir Ödenen Bedel Amortisman ayrılır Tamamı gider yazılır Yüklenilen KDV Ġndirilemez Ġndirilebilir
Ödenen MTV Gider yazılamaz Ödediği MTV‟yi gider yazabilir Tamir, Bakım ve
Onarım
Gider yazılabilir SözleĢmeye göre iĢletme veya müĢteri öder ve gider yazabilir Sigorta – Kasko Gider yazılabilir SözleĢmeye göre iĢletme veya
müĢteri öder ve gider yazabilir Elden çıkarma
SatıĢ bedeline veya birikmiĢ amortismana göre vergi ödenir
SözleĢme süresinin bitiminde iade edilir
Kaynak: Gezer, Ömer ve Çiçek, Bilgehan, “Binek Oto Kiralamalarında Vergi Uygulamaları”, Mali Çözüm Dergisi, Mayıs-Haziran 2011, s. 175.
Uzun dönem araç kiralamanın Ģirketlere sağladığı vergi avantajları ve esneklikler araç filo kiralama sektöründeki büyümeyi kaçınılmaz hale getirmiĢtir (Gençler, 2012:5). Operasyonel kiralamada otomotiv ile iliĢkili iĢletmeler veya günlük kiralamayla baĢlayan Ģirketler veya bayilerden oluĢan bir yatırımcı profili vardır (Erdem, 2010:39). YurtdıĢında operasyonel kiralama faaliyeti (özellikle ABD'de) kiĢilere kadar inen bir müĢteri portföyüne sahip olmakla beraber, Türkiye'de henüz bu noktaya gelinmemiĢtir. Operasyonel kiralama, ülkemizde sadece 15 yıllık bir geçmiĢi olmasına rağmen, kurumsallaĢma, finansal yapısını güçlendirme, hizmet içeriğini zenginleĢtirme ve yaygınlaĢtırma anlamında büyük bir geliĢme kaydetmiĢ ve uluslararası standartlarda rekabet gücü elde etmiĢtir (www.tokkder.org).
Pazara yeni oyuncu giriĢi için herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Ancak pazardaki büyük oyuncuların son 10 sene içinde geldikleri büyüklüğün getirdiği ölçek