Antalya’nın Kentleşmesine Etkisi

Görüşme yaptığımız katılımcılar, fabrikanın sosyal ve ekonomik etkileri yanında Antalya’nın kentleşmesine de etkili olduğunu ifade ettiler. Kentleşme,“belirli bir zamana ve ülkeye göre, kent olarak kabul edilen yerleşme birimlerinde nüfusun yoğunlaşma hızı veya oranını vermektedir. Bu nüfusun değişimi ile birlikte görülen ekonomik ve toplumsal değişmeyi de belirleyen bir süreçtir” (Tatlıdil,1989: 4’ten aktaran Bal, 2006: 61). Özellikle fabrikanın Antalya’da kurulması ile birlikte, çevre il, ilçe ve kırsal yörelerinden göç alındığı ve bu göç edenlerin daha çok fabrika çevresinde konutlar inşa ettiği belirtilmiştir. Bu yapılar daha inşa edildikleri ilk yıllarda “gecekondu” özelliğini yansıttığı zamanla yerini apartmanlara bıraktığı ifade edilmiştir. “Türkiye'de son elli yıldaki bir tarım toplumundan sanayi toplumuna geçme macerası içinde, iç göç hareketlerinin ana eksenini, kırdan kente göç, bir başka deyişle kentleşme oluşturmuştur” (Tekeli, 2008: 172). Kentleşme, “geniş anlamda, ekonomik gelişmeye koşut olarak, toplum yapısında iş bölümü, uzmanlaşma ve örgütleşmeyi arttıran, insanların dünya görüşlerinde, değer sistemlerinde ve davranışlarında köklü değişimlere yol açan bir toplumsal gösterge olarak ele alanlarda bulunmaktadır” (Keleş ve Unsal, 1982: 25).

Fabrikanın, şehrin gelişmesinde ve yapılaşmasında etkili olduğunu belirten görüşmeciler; özellikle fabrikanın kurulduğu bölgenin daha önce “yerleşim alanı” açısından bir ismi olmadığını, fabrikanın bölgede kurulmasıyla birlikte adının “Dokuma” olarak anıldığını kent yerleşimi açısından önemine vurgu yapmışlardır. Görüşmecilerin anlatılarına göre, fabrikanın Antalya’da kurulması şehrin yapılaşmasında en etkili faktördür. Fabrikanın kurulmasıyla birlikte yeni yerleşim sahası oluşturulmuş ve sahanın yapılaşmasına katkıda bulunmuştur. Şehrin yerleşimi ile ilgili Burgess’ın (2015: 93) geliştirdiği şemada; görüşmecilerin anlatılarını destekler nitelikte olduğu söylenebilir.

Şekil 6.1. Şehrin Gelişimi Kaynak: Burgess, 2015: 93

Burgess, şemayı şu şekilde değerlendirir: ilk önce merkez düğüm noktasının olduğu ve merkez düğüm noktasına bağlı olarak şehrin yapılaşmasının yayıldığını ifade eder. Burgess’e göre ana ticaret bölgesi olarak adlandırdığı “düğüm” noktasından çevreye doğru yayılma eğilimi gösterdiğini belirtir. Düğüm noktasından sonra imalat bölgesi olduğu ve bu nokta“geçiş bölgesi” işlevini görmektedir. Üçüncü bölgede ise, “işçi evleri bölgesi” olarak adlandırmaktadır. Yani işçilerin, işçilerin istihdam edildiği bölgeye yakın bir alana yayıldığını belirtir. Dördüncü bölgeyi ise, merkezi ticaret bölgesinde belli bir mesafede uzak duran “yerleşim alanı” olarak ifade etmektedir (Burgess, 2015: 92-93).

Fabrikanın Antalya’da kurulmadan önce, fabrikanın kurulduğu bölgenin çalılık olduğu, o dönemde o bölgede tilkilerin gezdiği ve “Tilkili” olarak adlandırıldığı da belirtilmiştir. Bölgenin yapılaşmasında Dokuma Fabrikası’nın etkili olduğu ifade edilmiştir. “Fabrika kurulmadan önce buralara dokuma bölgesine Tilkili derlerdi. Çünkü çalı, çırpı, ormanlık alandı burası. Orman Bölge Müdürlüğü’nden gerisinden hiçbir şey yoktu. Yani ev falan yoktu. Tilkiler bile buralarda dolaşırdı”(G14. E. 76) .

Fabrikanın kurulmasından sonra Antalya’nın kentleşmesine etkisi olduğunu belirten görüşmeci ise bu durumu şu şekilde ifade etmiştir:“Antalya’nın kentleşmesine etkisi oldu. biz geldiğimizde orası bomboştu. Kentleşme oradan başladı yani. Antalya’nın ilk sanayi yeriydi fabrika. Ondan sonra diğer fabrikalar kuruldu” (G20. K.57).

Benzer şekilde, Antalya’nın Kepez bölgesinde fabrikanın kurulmasından sonra kentleşmenin giderek geliştiğini belirten bir katılımcı bunun nedeni olarak da, işgücünün yolda zaman

kaybetmeden fabrikadaki işine yetişmek için fabrikanın bölgesinde konut inşa etmesi olarak görmektedir.

“Kentleşmesinde, şöyle olmuştu mesela dokumada çalışan kişiler daha ziyade o çevrede ev sahibi olmaya en azından yolda zaman kaybetmemek için filan düşüncesiyle öyle bir faydası olmuştu ama bu tabi ki dokumaya has bir şey değil şehirleşme diğer kuruluşlar da var onlar da etkili. Mümkün olduğu kadar mesela dışarıdan gelen arkadaşlar dokumanın çevresinden ev edinmeye çalışırlardı. Çarşıda filan oturmaktansa Değirmenönü dediğimiz mahalleden ilerilerinden işe gelen arkadaşlar olurdu. Bizden 1 saat 1.5 saat yola çıkmak zorunda kalıyorlar ya mesela yolda zaman kaybına uğruyorlar. Onun için dışarıdan gelip de böyle kendi sabit evi olmayan kişiler o çevreden ev sahibi olmaya kira oturacaksa oradan ev bulmaya gayret ederlerdi” (G19. E. 63).

Katılımcılardan biri Kepez ilçesinin fabrikalar bölgesi, eskiden “üretim mekânı” olduğu daha sonrasında ise bu bölgenin “tüketim mekânına” dönüştüğünü belirtmektedir.

“…O fabrika üretime devam etseydi. Tek sorun üretememek. Şuanda tüketim ekonomisi ile yaşıyoruz. O bölge yani dokuma bölgesi “fabrikalar bölgesi” olarak biliniyordu. Yani üretim bandıydı orası. Şimdi tüketim bandına dönüştü. Fabrikanın bulunduğu yer “Fabrikalar Mahallesi” diye geçiyor. Fabrikalar mahallesi şimdi ne oldu; “marketler mahallesi” “AVM’ler Mahallesi” oldu. Özdilek, Kipa açıldı şimdi orda. Eskiden yağ fabrikası vardı orada” (G8. E. 47).

Fabrikanın kurulması Antalya’ya etkisi olduğunu vurgulayan katılımcılar bu durumu şu şekilde aktarmaktadır: “Antalya’ya fabrikanın açılmasıyla birlikte Antalya’da sosyal etkinlikler arttı. Şehirleşmeyi, apartmanlaşmayı beraberinde getirdi. Kooperatifleşme oluştur. Daha önce böyle bir şey yoktu. Neden yoktu; Antalya küçük yer, tarım kenti, o zamanlar da turizm de yok; ama şehir varlıklı bir şehirdi. Halk toprak zenginidir, fazla çalışmayı sevmez” (G24. E. 80).

Fabrikanın kurulduğu Kepez bölgesinde zamanla başka fabrikaların (Ferrokrom, Yağ fabrikası ve Pil fabrikası gibi) kurulmasıyla özellikle işgücünün bu bölgede gecekondular inşa edildiği ve daha sonrasında buraya yolların yapıldığı altyapı hizmetlerinin geliştirildiği görülmektedir. Zamanla bu fabrikalardan bazılarının kapanması eleştirilmiştir. Fabrikaların kurulduğu bölge ilk yıllarda “üretim mekânları” olarak görülürken günümüzde bu bölgede AVM’lerin (Özdilek ve Errasta) açılmasıyla “tüketim bölgesi” haline geldiği ifade edilmiştir