KATILAN STK’LAR
F. Anadolu Kültür’ün Sanatsal ve Kültürel Faaliyetler
Türkiye-Ermenistan ilişkilerine katkıda bulunmak amacıyla çeşitli sanatsal ve kültürel projeleri hayata geçiren Anadolu Kültür; bölgesel işbirliği programı kapsamında yürüttüğü projelerle ülkelerarası komşuluk ilişkilerinin güçlenmesini, karşılıklı anlayış ve paylaşımı hedefleyen ortak çalışmalar ile aynı coğrafyada yaşayan farklı toplumlar ile köprüler kurulabileceğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda Anadolu Kültür tarafından Türkiye-Ermenistan ilişkilerine katkıda bulunmak ve iki toplum arasındaki diyalog kanallarını arttırmak amacıyla çeşitli projeler hayata geçirilmektedir. Genellikle kültür sanat alanında yürütülen projelerden ilki “Ermenistan-Türkiye Sinema Platformu” dur.
“Ermenistan-Türkiye Sinema Platformu” projesi; Anadolu Kültür ve Erivan Uluslararası Altın Kayısı Film Festivali tarafından 2007’de temelleri atılmış ve Nisan 2009’da İstanbul’da kurulmuştur. Söz konusu projenin destekçileri ise; Açık Toplum Vakfı, Global Dialogue, Erivan İngiliz Konsolosluğu, Birleşmiş Milletler Ermenistan Temsilciliği, Gulbenkian Foundation, Eurasia Partnership Foundation ve Chrest Foundation kurumlarıdır. İki ülkeden sinemacıların birlikte film yapmaları ve iki ülke arasında sinema alışverişini geliştirerek ortak üretimleri arttırmak amacıyla hayata geçirilen projede, katılımcılar sinemanın iyileştirici ve barıştırıcı gücüne inandıklarını dile getirmişler ve bu doğrultuda çeşitli çalışmaları hayata geçirmişlerdir. Bu bağlamda proje katılımcıları; ilki Nisan 2008’de olmak üzere, beş kez Türkiye’de ve beş kez de Ermenistan’da olmak üzere toplam on kez bir araya gelmiş ve çeşitli atölye çalışmaları gerçekleştirmişlerdir302. Atölye çalışmalarında hem Türkiye’den hem de Ermenistan’dan çeşitli filmler izlenmiş ve ortak çalışmalar için film projeleri üretilmiştir. Proje kapsamında gerçekleştirilen atölye çalışmalarında şimdiye kadar altı film projesi tamamlanmıştır. Bu çerçevede söz konusu film projeleri; “Galata”, “Kaybolmayın Çocuklar”, “Güvercin Ustaları”,
301
15/04/2013 tarihinde hYd kadrosundan Esra Güçlüer ile Helsinki Yurttaşlar Derneği İstanbul’da yapılan mülakat çalışması.
302 Ermenistan Türkiye Sinema Platformu, http://www.cinemaplatform.org/tr/etsp-hakkinda/biz- kimiz/9, (29.12.12).
133 “Komşular”, “Kukla Tiyatrosu” ve “Kunduralarımı İstanbul’da Bıraktım” filmleridir303.
Anadolu Kültür’ün; Ermenistan Etnografya Çalışmaları Merkezi “Hazarashen” ve Ermeni Oyuncular Birliği ile ortak olarak yürüttüğü bir diğer çalışma “Birbirimizle Konuşmak” projesidir. Söz konusu proje Alman Yetişkin Eğitimi Birliği Uluslararası İşbirliği Enstitüsü (dvv international) ve Alman Dışişleri Bakanlığının maddi desteğiyle, Türkiye-Ermenistan uzlaşma sürecine katkıda bulunmak amacıyla yürütülen “Türk-Ermeni Uzlaşmasına Bir Katkı Olarak Yetişkin Eğitimine Destek” programı kapsamında hayata geçirilmiştir. Yetişkin eğitimi, kültürlerarası değişim ve sözlü tarih araştırmaları aracılığıyla Türkiye ve Ermenistan toplumları arasında köprü kurmayı amaçlayan “Birbirimizle Konuşmak” projesi, gençlerin iki ülke ilişkilerini şekillendirmede anahtar rol oynayacakları düşüncesiyle özellikle genç jenerasyonları hedeflemiştir. Bu bağlamda söz konusu proje; Türkiye- Ermenistan arasında diyalogu desteklemek ve karşılıklı anlayışı oluşturabilmek adına iki ülke gençleri arasında ilişkiler kurmayı ve güçlendirme amacıyla hayata geçirilmiştir. Proje kapsamında, 2009 yılından projenin sona erdiği Ocak 2013’e kadar Türkiye’de ve Ermenistan’da olmak üzere çeşitli atölye çalışmaları, çalışma gezileri, konferans ve sergiler düzenlenmiştir. Atölye çalışmaları kapsamında 2009, 2010, 2011 ve 2012’de olmak üzere dört kez bir araya gelen proje gönüllüleri; özellikle sözlü tarih araştırması kapsamında yürütülecek çalışmaları planlamış ve kültürel geziler, tarih atölyesi ve fotoğraf sergisi olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştirmişlerdir. Proje gönüllüleri söz konusu atölye çalışmaları, gezi ve etkinliklerle ilgi görüşlerini ise “Birbirimizle Konuşmak” internet sitesi üzerinden paylaşmışlardır.
Bunun yanı sıra proje; sözlü tarih araştırması aracılığıyla her iki toplumdan kişisel öyküleri anlatarak Türk-Ermeni geçmişini hatırlatmayı da amaçlamıştır304
. Bu bağlamda sözlü tarih çalışmasıyla; Türkiye ve Ermenistan’da farkı yörelerde ve farklı sosyal çevrelerden bireylerle görüşmeler yapılmış ve bu kişilerin tarihi nasıl anımsadığı ve kurguladığı araştırılmıştır. Türkiye’deki araştırma Leyla Neyzi ve asistan ve öğrencilerden oluşan geniş bir ekiple gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin
303 Ermenistan Türkiye Sinema Platformu, http://www.cinemaplatform.org/tr/filmler/2, (29.12.12). 304 Speaking To One Another, http://www.speakingtooneanother.org/index.php?page=objective,
134 farklı yörelerinden yüzden fazla kişiyle görüşülmüş ve bu kişilerden onüçünün anlatılarına kitabın Türkiye bölümünde “’Keşke gitmeselerdi’: Türkiye’de Ermenileri Hatırlamanın Ağırlığı” başlığıyla yer verilmiştir305. Ermenistan’daki araştırma ise Hranush Kharatyan-Araqelyan öncülüğünde bir ekiple, Türkiye’deki araştırmaya benzer şekilde gerçekleştirilmiş ve görüşme yapılan kişilerden otuz beşinin anlatılarına kitabın Ermenistan bölümünde ““Kimi affetmek, neyi affetmek?”:”Sözlü Hikayele”in kaynakları” başlığıyla yer verilmiştir306
. Söz konusu kitap Türkçe, Ermenice ve İngilizce basılmıştır.
Yine proje kapsamında “Birbirimizle Konuşmak: Türkiye ve Ermenistan’da Kişisel Bellek Anlatıları” adlı gezici sergi çalışması düzenlenmiştir. 2009’da Türkiye’de ve Ermenistan’da gerçekleştirilen ve sözlü tarih görüşmeleri çerçevesinde metin, ses ve video şeklinde sunumlarla oluşturulan sergi Aralık 2010 ve Şubat 2011 tarihleri arasında Türkiye’de İstanbul, Diyarbakır, Antakya şehirlerini; Ermenistan’da ise Yerevan, Gümrü, Vanadzor, Ijevan şehirlerini dolaşmıştır. Bunun yanı sıra söz konusu sergi; Almanya, Kıbrıs, Fransa ve Gürcistan’da da sergilenmiştir307
.
Bunun yanı sıra proje kapsamında 26-27 Kasım 2010 tarihinde Ermenistan’da; “Uzlaşma için Öngörüler: Kuram ve Uygulama” başlıklı bir konferans gerçekleştirilmiştir. Türkiye ve Ermenistan’dan akademisyenler ve sivil toplum çalışanlarının, ABD ve Avrupa’dan uzmanların katıldığı konferansta uzlaşı konusunda yaşanan zorluklar ve konuya yönelik iyi örnekler paylaşılmıştır. Konferansta sunulan bildiriler ise; “Uzlaşma için Öngörüler: Kuram ve Uygulama” isimli kitapta toplanarak 2011 yılında İngilizce olarak yayınlanmıştır308
.
“Birbirimizle Konuşmak” projesi; hayata geçirdiği çeşitli çalışmaların yanı sıra Türkiye-Ermenistan arasında çeşitli diyalog kanallarının açılabilmesi amacıyla planlanan küçük çaplı öğrenci projelerine de destek vermiştir. Bu bağlamda destek verdiği projeler; “Konuşalım, Ben Senin Komşunum”, “Nor&Eski”, “İstanbul’un
305 Leyla Neyzi ve Hranush Kharatyan-Araqelyan, Birbirimizle Konuşmak: Türkiye ve
Ermenistan’da Kişisel Bellek Anlatıları, Institut für Internationale Zusammenarbeit, dvv
international, İstanbul, 2010, s.12.
306 Neyzi, Kharatyan-Araqelyan, s.79. 307 Speaking To One Another,
http://www.speakingtooneanother.org/index.php?page=exhibition2010, (30.12.2012).
308“Uzlaşma için Öngörüler: Kuram ve Uygulama” konferansıyla ilgili daha geniş bilgi için bkz:
Speaking To One Another, “Workshop Report By Max SCHAUB”,
135 Ermeni Sesleri” ve “İki Şişman Bale Dansçısı” projeleridir. Üç projede genel olarak değerlendirildiğinde; Türkiye ve Ermenistan toplumlarının birbirlerini tanımasını, iletişimi arttırarak çeşitli diyalog kanalları oluşturmayı ve bu sayede Türkiye- Ermenistan uzlaşma sürecine destek sağlamayı amaçlamıştır309
.
Anadolu Kültür tarafından yürütülen çalışmalardan bir diğeri “Van Project” isimli müzik projesidir. “Van Project”; Ermenistan ve Fransa merkezli sivil toplum kuruluşu olan Yerkir Union’un yaşları 16-20 arasında değişen on dört kişili müzik grubu Van Project’in Türkiye ve Ermenistan’dan etnomüzikologlarla birlikte Anadolu’nun farklı şehirlerinde gerçekleştirdikleri müzik araştırmalarını kapsamaktadır. Proje; Anadolu şehirlerindeki yerel müzik geleneğini, geçmişte o coğrafyada yaşamış Ermenilerin geleneklerinin izlerini sürmeyi ve kaybolmaya yüz tutmuş olanları kayıt altına alıp korumayı ve ayrıca Ermenistanlı ve Türkiyeli müzisyenleri buluşturup, bir bilgi ve deneyim alışverişi sağlayarak diyalog kanalları oluşturmayı amaçlamaktadır. Proje kapsamında Artvin, Rize, Malatya ve Tunceli’ye giden proje gönüllüleri bu kentlerdeki yerel müzik geleneği ve enstrümanlarla ilgili araştırma yapmış ve yerel halkla görüşerek gittikleri kentlerin kültürleri hakkında bilgi edinmişlerdir. Bunun yanı sıra biri 2011’de diğeri 2012’de olmak üzere iki müzik atölyesi gerçekleştirilmiş ve 2011 yılında ikisi Tunceli’de ve biri Malatya’da olmak üzere üç konser verilmiştir. Van Project grubu tarafından verilen konserlerde; yerel müzik aletleri kullanılmış ve Anadolu’daki Ermeni müziği eserleri çalınmıştır310
.
Anadolu Kültür tarafında gerçekleştirilen bir diğer çalışma; “Ermenistan- Türkiye Gençlik Senfoni Orkestrası”dır. Şef Nvart Andreassian’ın girişimi ve Cem Mansur’un desteğiyle Temmuz 2010’da, Ermenistan’dan Cadence Music Center’ın işbirliğiyle İstanbul’da kurulan “Ermenistan-Türkiye Gençlik Senfoni Orkestrası” iki ülkenin birbirine tanıma sürecine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Türkiye’den ve Ermenistan’dan konservatuar öğrencilerini bir araya getiren ortak üretim yapmalarının sağlandığı projede gençler, iki ülke arasındaki sorunların resmi düzeyde olduğunu ve barış sürecinde müzisyenlerinde rol oynaya bileceğini
309Projelerle ilgili daha ayrıntılı bilgi için bakınız: Speaking To One Another, “Small-Scale Student
Projects”, http://www.speakingtooneanother.org/index.php?page=studentproject, (30.12.2012).
310 Anadolu Kültür, “Van Project”, http://www.anadolukultur.org/tr/calisma-alanlari/projeler/van- project/47, (20.03.2013).
136 belirtmişlerdir. Türkiye’den 32 Ermenistan’da 31 müzisyenin bir araya gelmesiyle oluşturulan grup Almanya’da bir ve İstanbul’da üç olmak üzere toplam dört konser vermiştir. Bununla birlikte; proje kapsamında bir araya gelen gençlerin ilk etkileşimlerini, orkestra oluşturma çalışmalarını, provalarını, önyargılarını ve zamanla farklılaşan fikirlerini gözlemlemek amacıyla, müzisyenlerle yapılan röportajlara dayanan “Sınırsız Ezgiler: Ermenistan Türkiye Gençlik Orkestrası” isimli bir belgesel yayınlanmıştır311
.
Son olarak Türkiye-Ermenistan ilişkileri ve ikili ilişkilere yönelik olarak Anadolu Kültür kadrosunda Tamar NALCI ile mülakat çalışması yapılmıştır. Bu bağlamda Nalcı’ya göre; Türkiye-Ermenistan arasındaki en önemli sorun 1915’ta yaşanan olayların çözülmemesi ve bunun her iki toplumda da bir tabu olarak var olmasıdır. Bunun yanı sıra her iki toplumunda birbirlerinin yaşadıkları atmosferi bilmemelerinden dolayı önyargıların oluştuğunu ve karşılıklı paylaşım için ortam sağlanmadıkça bu önyargıların giderilemeyeceğini ifade etmiştir.
Anadolu Kültür olarak yaptıkları çalışmalarda; iki toplum arasında kültür sanat faaliyetleriyle bir bağ kurma ve iki toplumun birbirlerini tanımalarına aracılık etmeyi ve çözüm önerilerinden ziyade merak uyandırarak soru sormaya teşvik etmeyi amaçladıklarını belirtmiştir. Bu bağlamda yapılan çalışmaların küçük ancak temel adımlar olduğunu ve algıda değişiklik yarattığını belirterek şunları dile getirmiştir: “Her şeyden önce 'iki yakın halk, iki uzak komşu' olan insanlar geç de olsa bir araya gelip birbirlerinin hayatlarına dokunup birbirlerini tanıyorlar. Diyalog kurmak için onlara bir zemin sağlanmış oluyor ve ön yargılarını kırmak için, birbirlerini anlamaları için bir platform oluşturuluyor”. Projelerinde ve yürüttükleri faaliyetlerde ise hedef kitlelerinin karar alıcılardan ziyade toplum olduğunu belirten Nalcı; karar alma süreçlerini etkilemeye yönelik bir çalışma yapmadıklarını ancak dolaylı olarak bir etkiden söz edilebileceğini ve bu bağlamda Dışişleri Bakanlığından destek almadıklarını fakat çeşitli vesilelerle iletişime geçtiklerini ifade etmiştir. Bununla birlikte iki ülke arasındaki kriz dönemlerinde, STK çalışmalarının bu durumdan olumsuz yönde etkilendiğini, örneğin ortak çalışma yürütebilecek partner bulmakta zorlanıldığını belirtmiştir.
311 Anadolu Kültür, “Ermenistan-Türkiye Gençlik Senfoni Orkestrası”,
http://www.anadolukultur.org/tr/calisma-alanlari/projeler/ermenistan-turkiye-genclik-senfoni- orkestrasi/45, (20.03.2013).
137 Türkiye-Ermenistan arasındaki mevcut durumun değiştirilmesi bu alanda çalışan STK sayısının artmasının faydalı olacağını söyleyen Nalcı, STK’ların özellikle iki toplumun birbirlerini tanıyabileceği ve anlayabileceği faaliyetlerde bulunmalarının süreci olumlu yönde etkileyebileceğini ifade etmiştir312
.