I. BÖLÜM
1.3. TÜRKĠYE‟DEKĠ KAMU BĠNALARININ YÖNETĠMĠNĠN DĠĞER
1.3.1. Kamu Bina Yönetimi Süreçlerinde Etkin Rol Alan Kurum ve KuruluĢlar
1.3.1.1. Amerika BirleĢik Devletleri: Genel Hizmetler Ġdaresi – (General
Bilindiği üzere Amerika BirleĢik Devletleri federal bir yönetim sistemine sahiptir. Bir federal devlet ve her eyaletin kendi federe (eyalet) devleti bulunmaktadır.
ABD‟de anayasal kurumlar BaĢkan, yasama ve yargı olmak üzere üç erkten oluĢmaktadır. BaĢkan, seçim neticesinde kendi oluĢturduğu ekibi ile faaliyetlerini göstermektedir. BaĢkanın çok önemli yetkileri olmakla birlikte yürütme anlamında Senato‟nun tasdikine bağlı olarak yüzlerce üst düzey görevlinin atamasını yapar (Bezci, 2005: 80).
46
ABD‟nin yasama faaliyetleri Kongre (Congress) olarak tanımlanan ve Temsilciler Meclisi ve Senato olarak bilinen iki meclisten oluĢmaktadır. Yargı olarak ise Yüce Mahkeme (Supreme Court), Temyiz mahkemeleri, Bölge Mahkemeleri ve özel mahkemelerden oluĢmaktadır.
ABD‟de yürütme alanında esas kurumlar bakanlıklar olmakla birlikte, ABD yönetim sisteminde “bağımsız ajanslar” (independentagencies) ya da “merkezi yönetim ajansları” (central government agencies) olarak adlandırılan çok önemli kurumlar vardır. Bunlar bakanlıklardan ayrı olarak örgütlenmiĢ olup, verdikleri hizmet itibariyle kamu hizmeti sunan birimlerdir (Greene and Breısch, 2002: 3). Bağımsız birimler, yapı ve amaçları itibariyle çok geniĢ bir alanda hizmet sunarlar. Bazıları ekonomik alanda, bazıları sosyal alanda hizmet verirler. Örneğin Federal Rezerv Kurulu, NASA vb. önemli kurumlar bağımsız ajanslar olarak hizmet ederler. General Service Administration-GSA (Genel Hizmetler Ġdaresi) de bu türden bir kurumdur (Türker, 1999: 460-461).
ABD‟de federal yönetime ait taĢınmaz mallar olduğu gibi eyalet devletlerine ait taĢınmaz mallar da bulunmaktadır. Ancak federal yönetimin mülkiyetinde bulunan taĢınmaz mal miktarı bütün eyalet devletlerinin mülkiyetinde bulunan taĢınmaz malların toplamından çok daha fazladır. Hem bu sebeple, hem de eyalet devletlerinin sayısal çokluğu ve bunların tamamıyla ilgili sağlıklı bilgiler edinilmesi çok zordur (Turan, 2006: 107).
Federal yönetime ait taĢınmaz malların yönetimiyle ilgili baĢta 1976 yılında çıkarılan Federal Toprak Politikası ve Ġdaresi Kanunu (Federal Land PolicyandManagmentAct) olmak üzere çok sayıda kanun bulunmaktadır. Federal devlete ait topraklar konusunda Toprak Yönetim Bürosu (The Bureau Of Land Managment), binalar konusunda ise Genel Hizmetler Ġdaresi (General Service Administration) genel yetkili kuruluĢlar olmakla beraber çok sayıda kuruluĢ söz konusu taĢınmaz malları yönetme görev ve yetkisine sahiptir (Turan, 2006: 108).
1949 yılında BaĢkan Hanry Truman tarafından Federal Hükümetin varlıklarıyla ilgili idari faaliyetlerini modernize etmek amacıyla kurulan GSA, 1949 da yürürlüğe giren Federal Emlak ve Ġdari Hizmetler Kanunu ve 1959 yılında çıkarılan ve 3 önemli değiĢikliğe uğrayan Kamu Binaları Kanunu ile yönetilmektedir (Public Buildings Act of 1959 As Amended). Ayrıca GSA‟nın iĢlemlerini düzenleyen ABD
47
BaĢkanları tarafından çıkarılmıĢ Ġdari Emirler (Executive Orders) ve yönetmelikler bulunmaktadır. 2004 yılında 13327 sayılı Ġdari Emir yayınlanmıĢtır. Bu Ġdari Emirle federal taĢınmaz malların verimli ve etkili kullanılmasını sağlamaya yönelik bazı düzenlemeler yapılmıĢtır (Turan, 2006: 121). GSA‟nın aslında ilk kuruluĢ amacı savaĢ artığı malzemeleri ortaya çıkarmak, devletin varlık kayıtlarını saklamak ve yönetmek, acil durumlarda hazır hale getirmek ve savaĢ zamanlarında stratejik tedariklerde kullanmaktır. Ayrıca GSA bu görevleri yanında federal kurumların çeĢitli ofis malzemelerinin satıĢlarını tedarik etmektedir. GSA, bir anlamda devletin ev sahipliğini yapan bağımsız bir kuruluĢ olarak, Kamu Binaları Servisinin 2014 yılı için yıllık bütçesi yaklaĢık 9,5 Milyar Dolar iken, toplamda Kurumun bütçesi yaklaĢık 22,5 Milyar Dolar olarak belirlenmiĢtir (U.S. General Servıces Admınıstratıon, FY 2016 Congressional Justification).
GSA, ABD genelinde 11 Bölgede hizmet sunan ofisleri aracılığı ile iĢlerini yürütmektedir. Bu bölgeler ülke çapında belirlenen programların sunulmasında hizmet vermektedirler.
Tablo 2. GSA’nın Hizmet Sunduğu Bölge Ofisleri
Region Region Name Complex Location
1 New England
Thomas P. O'NeillJr. Federal
Building Boston, MA
2 Northeastand Caribbean Jacob K. Javits Federal Building New York, NY 3 Mid-Atlantic TheStrawbridgeBuilding Philadelphia, PA 4 SoutheastSunbelt
Martin Luther King, Jr. Federal
Building Atlanta, GA
5 Great Lakes Kluczynski Federal Building Chicago, IL 6 Heartland TwoPershingSquare Kansas City, MO 7 GreaterSouthwest Fritz G. Lanham Federal Building Fort Worth, TX 8 RockyMountain Denver Federal Center Denver, CO 9 Pacific Rim 50 United Nations Plaza San Francisco, CA 10 Northwest/Arctic 400 15th St. SW Auburn, WA 11 NationalCapital 301 7th St. SW Washington, DC
Kaynak: Wikipedia: TheFree Encyclopedia,
https://en.wikipedia.org/wiki/General_Services_Administration (EriĢim Tarihi 18.08.2015)
Tablo 2‟de görüldüğü üzere GSA, ABD‟de bağımsız olarak hizmet veren ülke genelindeki Federal Hükümete ait gayrimenkullerin satın alınması, kiralanması, satılması, kiraya verilmesi, varlık yönetimi Ģeklinde en iyi halde değerlendirilmeye çalıĢılması vb. bütün hususlarda söz sahibi kurumudur. GSA bu hizmetleri yaparken
48
Federal hükümete ait gayrimenkul ile ilgili her türlü ihale süreçlerini, denetlemeleri vb. faaliyetleri de yerine getirmektedir. ABD‟de bakanlıklar arasında Konut ve Kentsel GeliĢim Bakanlığı olmasına rağmen, bunun dıĢında özellikle çok büyük bir ekonomik kaynak olan Federal emlakin yönetilmesi hususunda bağımsız bir yapının oluĢturulduğu ve bu konuda çok verimli faaliyetler gerçekleĢtirdiği anlaĢılmaktadır.
GSA‟nın hizmet sunduğu kesimler genel olarak üç kısımda ele alınabilir.12 - Kamu kurumları; Kurumsal olarak her türlü mal ve hizmet alımına iliĢkin hizmet sunulması satınalma çözümleri önerilmesi
- VatandaĢlar ve müĢteriler; Gerçek veya tüzel kiĢiliklere dönük devlet malları satıĢı yapılması bunun içerisinde taĢınır ve taĢınmaz her türlü ürün bulunmaktadır.
- ĠĢveren durumundaki iĢletmeler; iĢletmelere mal ve hizmet sunulması, ayrıca yol gösterici hizmetler sunulması vb.
Tablo 3. GSA’nın Organizasyon Yapısı
KURUM YÖNETĠCĠSĠ
Yönetici Yardımcısı(Vekili) Personelden Sorumlu ġef Personelden Sor. ġef Yrd.
Ulusal Hizmetler
Bölgesel
Hizmetler Merkezde Hizmet Veren Birimler
Federal Tedarik Servisi
11 Bölgede Kurulan Ofisler ve Buralarda ÇalıĢan Sorumlular Sivil Hizmetler ve Yenilikçi Teknolojiler Ofisi Devlet Genelinde Politikalar Ofisi Kamu Binaları Servisi ĠletiĢim ve Pazarlama Ofisi Kurumsal Misyon Güvencesi Ofisi
Denetim Dairesi BaĢkanlığı VatandaĢlık (Medeni) Haklar Ofisi
Halkla ĠliĢkiler Ofisi Sivillere Dönük SözleĢme Ġtirazlarını Değerlendirme Kurulu Ġnsan Kaynakları Yönetimi Ofisi Mali Hizmetler Ofisi
Kurum Yöneticisi Ofisi Altında Hizmet Veren
Beyaz Saray Ġrtibatçısı BaĢ Hukuk MüĢavirliği Ofisi
Kongre ve Hükümet ĠliĢkileri Ofisi
Ġdari Hizmetler Ofisi
Küçük ĠĢletmeleri Faydalandırma Ofisi
Kaynak: http://www.gsa.gov/portal/content/104438 (EriĢim Tarihi: 18.08.2015)
12
49
BaĢkan, yönetim içerisinde federal yönetim önemli üst düzey yöneticilerini atama yetkisine sahiptir. Bu anlamda GSA‟nın BaĢkanı ve Denetim Birim sorumlusu da, BaĢkanın göstereceği adayın Senato tarafından uygun bulunması ile atanır ve yemin ederek görevine baĢlar.13
Bugün GSA‟nın bütünü içerisinde hizmet veren birimlerden en büyükleri Kamu Binaları Servisi (Public Buildings Service-PBS) ve Federal Tedarik Servisi (Federal Acqusition Service) dir. Bunlar dıĢında bir de özellikle Ülke Genelinde Politika Ofisi (Gowernment-Wide Policy), GSA‟nın diğer birimlerinin konuları olan gayrimenkul, varlık yönetimi ve ulaĢım, bilgi, entegrasyon, yüksek kalitede yeĢil binalar, teknolojiye uyum, etkin yönetim süreçleri gibi bir anlamda devletin ürün ve hizmetinin daha etkin kullanılmasını sağlamaya dönük, bu konuda idareye yol gösterici ar-ge çalıĢması yürüten birimi vardır.14
Federal Tedarik Servisi; Federal yönetimin mümkün olan en iyi fiyatlarda ve en iyi değerlerde mal ve hizmet almasını sağlamak amacıyla çözüm ve öneriler üretir. Diğer devlet kurumları için ihale çalıĢmalarına yardımcı olur. Bu çalıĢmanın bir parçası olarak, diğer kurum ve kuruluĢlar mal ve hizmet satın alırken GSA‟nın tarife ve fiyat önerilerini uygular. GSA programı, müzakare öncesi sözleĢmelerin bir ön hazırlığı olarak düĢünülebilir. Devlet kurumlarının satınalma yöneticileri bu anlaĢmayı görebilir ve tüm yasal alt yapının GSA programı kapsamında halledildiğini bilerek satın alma iĢlemini yapabilirler. GSA Programı, Federal yönetim tarafından girilen en iyi sözleĢme olarak ve bir satıcı için de kabuledilebilir bir önerinin özeti olarak verilir. GSA Programı sözleĢmesinin (müzakeresinin) temelinde iki anahtar kavram vardır. 1) Ġhale edilen müĢteri ya da müĢteri grubunun esasları 2) Fiyat düĢürme koĢuludur. Bu doğrultuda politika geliĢtirerek satınalma iĢi yapacak olan kurumlara yol gösterir (Wikipedia: The Free Encyclopedia, Par. 21).
Bunun yanında GSA‟nın her türlü kamu malını örneğin taĢınmaz maldan, helikoptere, bilgisayardan çantaya vb. her türlü kamu malının satıĢı ve pazarlaması ile ilgilenmektedir. Bu konuda politikalar üretilmektedir. Ayrıca bu süreçte kamu binalarının da her türlü ihtiyaçlarına dönük ürün ve hizmet sunmaktadır.
13http://www.gsa.gov/portal/content/104438 (EriĢim Tarihi: 18.08.2015) 14
50
Kamu Binaları Servisi Federal yönetimin yerleĢiminden sorumludur. Sivil federal yönetimin sahip olduğu gayrimenkuller, federal yönetimin taĢınmazları üzerinde yeni inĢaat ve kiralamalar, ülke genelindeki federal emlakin bakımı ile ilgili anlaĢmalar Kamu Binaları Servisinin sorumluluğundadır. Söz konusu kurumun görevi bütün ülke genelinde 370,2 Milyon m² sahada malik ve kiralık olarak 9.624 gayrimenkulü içerir. Bu alanda ülke genelinde 1.1 Milyon federal kamu görevlisi çalıĢır ve 481 den fazla tarihi emlakin koruması için uğraĢ verir.15
GSA, binalar anlamında verdiği hizmetler açısından binlerce federal taĢınmazın yöneticisi olarak tasarım, iĢ yeri yönetimi ve yapımında sürüdürülebilir yenilikçi çözümler getirmede bir liderdir. GSA, bununla birlikte konforlu ve verimli iĢyerleri sağlaması, tarihi binaları koruması ve çevreye duyarlı binalar üretilmesi konularında da etkin bir rol üstlenmektedir. GSA genel olarak geniĢ bir alanda hizmet vermekle birlikte binalar ve gayrimenkuller konusundaki uğraĢ alanları, tasarım ve inĢaat, tesis yönetimi, tarihi varlıkları koruma, iĢyerinde yenilik, çevresel programlar, GSA emlaki, gayrimenkul hizmetleridir.
GSA tarafından federal ofis binaları ile ilgili bina sistemi kavramının belirlenirken pek çok faktör rol oynamaktadır. Bunlar benzer projeler ile ilgili sistemlerin oluĢturulmasında yararlanmak amacıyla gereklidir. Bu değerlendirmeye esas olmak üzere GSA tarafından beĢ adet ihtiyaç dikkate alınır. Bunlar (General Services Administration-GSA, 1975: 4):
1) Bütün Federal Ofis Binalarındaki aynı tasarım ihtiyaçları standardize edebilmek,
2) GeniĢ bir seviyenin üzerinde coğrafi ve iklim Ģartlarını kullanabilmek,
3) Toplam inĢaat maliyetinin anlamlı bir yüzdesini bir araya getirebilmek,
4) Büyük ölçekli satın almalar esnasında teknik geliĢmeden yararlanmak ya da maliyet azaltmak için bir potansiyel alan oluĢturmak.
5) Kullanıcının çalıĢma çevresinde yeteneğinin uygunluğu ve verimliliği bakımından doğrudan etki oluĢturmasını sağlamak.
6) Ġhtiyaç duyulmayan bina, tesis vb. taĢınmazları elden çıkarmak.
15 GSA (General Services Administration),http://www.gsa.gov/portal/content/104444, (EriĢimTarihi:
51
7) Mevcut tesislerin bakım, onarım ve korumasını yapmak.
GSA tarafından federal yönetime ait taĢınmazların atıl kalmaması için fazla olanlar kamu yararına kullanılmak üzere yerel idarelere, bölgesel kuruluĢlara veya kar amacı olmayan organizasyonlara teklif edilebilmektedir. Bunun için Genel Hizmetler Ġdaresi belirli kanunlar kapsamında hak sahibi olabilecek yerel kuruluĢları, fazla taĢınmaz malların varlığından haberdar etmektedir. Söz konusu taĢınmaz mallardan bazılarının yerel kamu kuruluĢlarına piyasa değerinin altında satıĢı yasal olarak mümkündür. Ayrıca söz konusu taĢınmaz mallar yerel kamu kuruluĢlarına kiraya da verilebilmektedir (Turan, 2006: 118).
GSA ya bağlı Kamu Binaları Servisi tarafından bina kabul süreci rehberi hazırlanmak suretiyle, planlama, tasarım, yapım ve yapım sonrası aĢamalardan oluĢan düĢünce, uygulama ve tavsiyeler detaylandırılmıĢtır. Bu rehberde öncelikle GSA proje yönetimi, yapım iĢleri yöneticileri ve kabul birimi yöneticileri GSA ortakları gibi diğer hükümet üyelerini de içerecek Ģekilde pek çok müĢteri kurumu ilgilendiren hususlara değinilmiĢtir (GSA Public Building Service, 2005: 2). Bina kabul süreci üzerine toplanan konferans tarafından Bina Kabul komisyonu; “Tasarım aĢamasında bina ile ilgili belirlenen ölçütleree iliĢkin olarak asgari binanın yapımından bir yıl sonra, tesise iliĢkin performansın, tasarım dokümanı, içeriği ve personelin kurumsal ihtiyaçları ile ilgili belirlenen kurumsal ihtiyaçlara uyumu açısından doğrulanması ve sağlamasının yapılması” Ģeklinde tanımlanmaktadır (GSA Public Building Service, 2005: 2). Buna göre GSA Bina Üretim Süreçleri Tablo 4‟te resmedilmeye çalıĢılmıĢtır.
52
Tablo 4. GSA Bina Üretim Süreci16
Planlama Tasarım Yapım
Yapım Sonrası
Kabul ekibini belirleme17
Hizmetleri kapsamında mimar, mühendis ile inĢaat yöneticisinin iĢe dahil edilmesi
Performans parametrelerine iliĢkin belgeleri gözden geçirme (koordinasyon çizimleri, inĢaat için
gerekli önemli notlar, eğitim dökümanları gibi)
Yapıya iliĢkin ertelenen durumlar ve
sezon testlerinin uygulanması MüĢteri Kurum ile Proje
Sahibinin birlikte projedeki ihtiyaçları belirlemesi
Kabul ekibi ile bağlantıda olunması ve bilgi alıĢveriĢinde
bulunulması
Yapım kontrol listenin uygulanması ve geliĢtirilmesi
Teminatın oluĢturulması süresi sonunda tekrar gözden
geçirilmesi Ön (Avan) kabul planının
geliĢtirilmesi
Proje sahibi ile tasarımın
esaslarının gözden geçirilmesi Fonksiyonel Performans testinin uygulanması ve belgelenmesi
Sonuç olarak müĢteri memnuniyetini içeren kontolün yapılması Kabul için ilk (yaklaĢık)
bütçenin belirlenmesi
Tasarım aĢaması (% 50) ve yapım aĢamasında (% 95) hazrılanan dökümanların ve kavramların gözden geçirilmesi
GSA adına hizmet sunan kabul ekip yardımcılarının toplantılara
dahil edilmesi ve süreçlerin raporlanması
Kabul ekibi tarafından kabul planının güncellenmesi veya
reddedilmesi
GSA adına hizmet sunan kabul ekip yardımcılarının sürekli proje
ihtiyaçlarının önemi konusunda eğitime tabi tutulması
Kabul ekibi tarafından ihtiyaç olması halinde Ģartnamenin
geliĢtirilmesi
Kabul ekibinin hazırlanan kayıtları ve bilgileri devralması
Her 3-5 yılda bir gözden geçirmenin
tekrarlanması
Kabul ekip yardımcıları Fizibilite ve Program GeliĢtirme çalıĢmalarının uyumlu bir Ģekilde biraraya
getirilmesi
Proje sahibinin ihtiyaçları ile anlaĢılan Ģartnamenin biraraya
getirilerek değerlendirilmesi
Sistem Performansının belgelenmesi ve kabul edilmesi
Sistem performansının kabul edilmesi
GSA Proje Yönetimi Kadrosu Kabul ekibi kadrosu MüĢteri Kurum Ekibi Son safhadaki adımlar Kabul Ekip Yardımcıları Kabul Ekip Yardımcıları
1.3.1.2. Almanya Federal Cumhuriyeti: Federal TaĢınmaz Enstitüsü