Akran Grupları

Arkadaş grubu, aileden sonra yaşamın her döneminde gerekli olan, iletişim gruplarının tüm özelliklerini taşıyan, ortak davranış kalıplarının ve tutumların paylaşıldığı, yeni davranış kalıplarının ve tutumların geliştirildiği en küçük toplumsal birim olarak tanımlanmaktadır.321 _{İlkokul çağından itibaren çocuklar ailelerinin dışında,} kendi yaş gruplarındaki arkadaşlarıyla sosyal hayatı tanımakta ve yeni çevrelerine uyum sağlamaya başlamaktadır. İlk çocukluk döneminde daha çok oyun arkadaşlığı şeklinde başlayan grup ilişkileri ilerleyen yaşlarda inançların, tutum ve davranışların, alışkanlıkların paylaşıldığı ortamlara dönüşmektedir. Ergenlik dönemindeki gençler için artık yakın arkadaş grubu aileden daha ön plandadır. Gencin arkadaş çevresine bu

320 _{Kılavuz, M. Akif, "Anne Baba Örnek Davranışlarının Çocukların ve Ergenlerin Dini Kişiliğinin}

Oluşumuna Etkileri", UÜİFD., c. 14, S. 2, 2005, s. 41-58.

321 _{Aslan, Selçuk, "Toplumsal Gruplara Üye Olan ve Olmayan Gençlerde Kimlik Yönelimi, Toplumsal}

Karşılaştırma, Arkadaşlara Bağlılık ve Grupla Bütünleşme", (Ankara Üniv. Sos. Bil. Enst. Basılmamış Dr. Tezi),Ank., 2013.

derece uymasının temelinde yatan etken ise sosyal onay ihtiyacıdır.322 _Arkadaş grubunun onayını almak ise, onlar gibi inanmaya, davranmaya, konuşmaya, giyinmeye vs. bağlıdır. Bu nedenle çocuklar ve gençler kendilerini ait hissettikleri arkadaş gruplarının onayını almak, grup bireyleri tarafından sevilmek için kendilerini onlar gibi olma mecburiyetinde hissederler. Özellikle ergenlik dönemiyle birlikte yaşanan kimlik arayışında aidiyet duygusu, sevilme ve benimsenme duyguları kişiyi yönlendirmektedir. Bu duyguların tatmin edilmiş olması kişinin yetiştiği aile ortamına bağlı olduğu için her gencin bu duygularla akran gruplarına uyma derecesi de farklılaşacaktır. Ancak genel olarak ergenlik döneminde birey, ait olduğu gruba fazla önem verir, grup normlarına uymak için büyük çaba harcar. Bu uyum sadece dış görünüş ve davranışları değil, aynı zamanda fikirleri de kapsar. Birey genel olarak grubun benimsemediğini beğenmez, yapmadığını yapmaz. Grup normlarından ayrılmaktan çekinir.323 _{Dolayısıyla gençlerin} dini inanç, tutum ve davranışlarının gelişiminde aile ve okuldan sonra arkadaş grubunun etkisi olduğunu söylemek mümkün görünmektedir.

Sosyal bir varlık olan insan sevme, sevilme, bağlanma, kabul edilme ve onaylanma ihtiyacı duyar. Bu duygular gençlik döneminde daha yoğun hissedilebilir. Aileden sonra arkadaş ortamında sosyalleşmeye devam eden birey için bu duyguların tatmin edilmesi önemlidir. Gencin kimlik oluşturma süreci içerisinde olumlu benlik algısı oluşturması bu duyguların tatmin edilmesi ile gerçekleşmektedir. Akran grupları içerisinde sevildiğini ve onaylandığını hisseden genç onlarla uyum içinde olmak ve onların sevgisini ve onayını kaybetmemek için onların çoğu davranışı benimser ve onlar gibi olmaya çalışır. Gençlerin aile dışında sosyalleşmesini ve aidiyet duygusunu yaşamasını sağlayan akran gruplarının birçok olumlu işlevlerinden söz edilebilir. Akran grubunda birey rahat bir ortam bulur, ailesinden uzakta rahatça konuşur ve hareket eder. Bir minyatür grup olarak akran grubunda edinilen bilgi ve beceriler, gencin yetişkin yaşamında da işine yarar. Normlara uymak ve onları benimsemek yine akran gruplarında kazanılan davranışlardır. Genç grupta güven, statü ve kabul bulur. İşbirliği ve takım ruhunu öğrenim, akran grubunda gelişir.324

Gençlerin arkadaş grubundan etkilenerek benimsedikleri tutum ve davranışlar her zaman ailenin ve toplumun istediği olumlu tutum ve davranışlar olmamaktadır. Mesela alkol, uyuşturucu, sigara gibi kötü alışkanlıklara başlamada gençlerin

322 _{Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, s. 223.} 323 _{Yavuzer, Haluk, Çocuk ve Suç, s.111.}

çoğunlukla arkadaş çevresinin etkisinde kaldığını söyleyebiliriz. 10-15 yaş aralığındaki çocuklar üzerinde yapılan bir araştırma, çocukların ve gençlerin suç olarak nitelenen hırsızlık, okul eşyalarına zarar verme, kavga, bıçaklama gibi olaylara karışmasında arkadaş çevrelerinden etkilendiklerini ortaya koymuştur. Araştırmada ankete katılanların % 25'i sırf arkadaşı istiyor ya da yapıyor diye başkalarının eşyalarını izinsiz aldığını, % 16.6'sı sırf arkadaşları istiyor ya da yapıyor diye uyuşturucu almak, kumar oynamak gibi yasadışı faaliyetlerde bulunduğunu ve % 23'ü de yanında delici/kesici aletler taşıdığını ve kavga ederek başkalarına zarar verdiğini belirtmiştir.325 _{Dolayısıyla} gençlik döneminde kişi, akran gruplarından olumlu davranışları örnek alabildiği gibi toplumun istemediği olumsuz davranışları da benimseyebilir. Gençlerin olumsuz tutum ve davranışlar edinmesini önlemek için hem okul içerisinde hem de okul dışında onların zihinsel ve fiziksel olarak yeteneklerini geliştirebilecekleri fırsatların oluşturulması ve kendilerine uygun faaliyetlere yönlendirilmeleri çözüm olarak düşünülebilir.

Arkadaş çevresinin genç üzerindeki etkisinin derecesini etkileyen unsurları göz ardı etmemek gerekir. Öncelikle gencin ailesi ile olan iletişiminin kuvvetli olması, onlardan aldığı inanç, tutum ve davranışların benimsenmiş olması, aileye duyulan sevgi ve bağlılık, yakın akraba ilişkilerinin güçlü olması genç üzerinde arkadaş etkisinin gücünü azaltan unsurlardır. Okul ortamında sevilen, değer verilen ve “rol model” olarak alınan öğretmenler de çocuk ve gençler üzerinde arkadaş etkisini kısmen azaltabilir.

Çocuğun içinde yaşadığı sosyal çevre, ailenin çocuğa vermeye çalıştığı dini ve ahlaki eğitim üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Son çocukluk dönemi içinde, akran grubunun çocuk üzerindeki etkinliği bilinmektedir. Buna göre, dini ve ahlaki karakter açısından istenilen seviyede olmayan çocuklarla yapılan arkadaşlıklar çocuğu bir takım dini ve ahlaki değerlerden soğutabilir, tutum ve davranışlarında istenmeyen değişikliklere neden olabilir.326 _{Bu nedenle aileler çocuklarının kimlerle arkadaşlık} kurduklarını, çocuğun kişiliğini rencide etmeden, onun özgürlük alanını yok etmeden takip etmelidirler.

325 _{Köseoğlu, Mualla, "Çocuk Suçluluğunda Arkadaş Çevresinin Rolü", (Hacettepe Üniv. Sos. Bil. Enst.}

Basılmamış YL. Tezi), Ank., 2011.

326 _{Yiğit, Ayşegül, "Çocuğun Gelişim Özellikleri ve İletişim İlkeleri Doğrultusunda Ailede Din Eğitimi",}