Öğrenci, okul dediğimiz eğitim kurumlarının var olma nedenidir. Öğrenci başarısı, eğitim kurumlarına devam eden öğrencilerin gösterdikleri başarı, aynı zamanda uygulanan eğitim programının ve uygulayan eğitimde iş görenlerinin başarısıdır. Eğitim kurumları, öğrenci başarısını artırabilmek için neler yapabileceklerinin arayışı içinde olmalıdır. Bunun için de okullar öğrenci başarısını etkileyen gerçek nedenleri belirlemek ve olumsuz faktörlerin en aza indirgenebilmesi için gerçekçi ve uygulanabilir çözüm önerileri ortaya koymak zorundadır (Sarpkaya, 2008, s. 242). Bu bağlamda akademik başarıyı etkileyen olumlu ve olumsuz faktörler bu başlık altında detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Öğrencilerin akademik başarısı üzerinde etkili olan pek çok değişken bulunmaktadır. Öğrenme değişkeni olarak da adlandırılan bu değişkenler, hemen hemen tümüyle fizyolojik, psikolojik ve toplumsal durumlarla ilgilidir. Öğrenme değişkenleri öğrencinin öğrenme durumunu ya da başarı düzeyini olumlu yönde veya olumsuz yönde etkilemektedir. Öğrencinin, derslerine karşı öğrenme, ilgi, merak ve isteği, uygun çalışma ortamının bulunması, verimli çalışma alışkanlıklarının bulunması, başarı için çevresinden destek görmesi, sağlıklı bir bedensel yapıya sahip olması gibi özellikler öğrencinin başarısını artırırken bunun tersi durumlar ise başarısını azaltacaktır (Uluğ, 2012). Başka bir çalışmada Altun Akbaba (2009), akademik başarıyı etkileyen faktörlerin çeşitli boyutlarının olduğunu, bu boyutların arasında zeka, öğrencinin bilişsel ve öğrenme stilleri gibi değişkenlerle birlikte örgütsel ve çevresel faktörlerin de olduğunu ortaya koymaktadır. Bu faktörler arasında, okul yöneticisinin liderliği, kolektif yeterlik, akademik baskı, sosyoekonomik statü, akademik vurgu, nitelikli okul öncesi eğitim, ailenin desteği, sınıftaki öğrenci sayısı ve öğretmen niteliği, öğrencilerin motivasyonu, öğretmenlerin öz yeterlik algısı ve öğrencilerin öğrenmeye karşı tutumları vurgulanabilir.
Araştırmacılar akademik başarıyı etkileyen birçok faktör üzerinde durmuşlardır. Bu çalışmalara göre akademik başarıyı etkileyen faktörler ailesel faktörler, kişisel faktörler, okuldan kaynaklanan faktörler ve arkadaş çevresinden kaynaklanan faktörler olarak gruplanabilir. Bu çalışmalardan biri olan Arıcı'ya (2007b) göre ders başarısını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar başarı güdüsü, kaygı, ailenin nitelikleri, sosyo-ekonomik özellikler, okul ve eğitim koşullarının yeterli-yetersiz oluşu, genel çevre özellikleri, beslenme ve sağlık koşulları, televizyon seyretme alışkanlıkları, temel demografik
niteliği, okul yöneticilerinin ve eğitim uzmanlarının yeterlilikleri, sınıf düzeyi, dersin türü ve niteliği, eğitim araçlarının niceliği-niteliğidir. Diğer bir çalışmada Yılmaz, Sünbül, Yurt, Aydın, Kaşarcı ve Alan (2013) akademik başarıyı etkileyen faktörleri dört grupta toplamışlardır. Bunlar, bireysel faktörler, çevresel faktörler, ailevi faktörler ve okula ilişkin faktörlerdir. Bireysel faktörler, çalışma süresi, öğrenme stratejisi kullanma, öğrenme yaklaşımı, özyeterlik ve başarı güdüsüdür. Çevresel faktörler, evdeki kitap sayısı, çalışma odasının bulunması, çocuğun bulunduğu yakınsal gelişim alanıdır. Ailevi faktörler, ana- baba beklentisi, kardeş sayısı, anne ve babanın eğitim düzeyi ve gelir düzeyidir. Okula ilişkin faktörler ise, okula karşı tutum, okulda kütüphane bulunması ve okuldaki tüm sosyal imkanlardır. Başka bir çalışmada Keskin ve Sezgin (2009), akademik başarının zeka ile pozitif yönde ilişkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Araştırma sonucuna göre akademik başarıyı etkileyen diğer faktörler ise, yetenek, özlük, kişilik ve aile nitelikleri, baba ve annenin öğrenim düzeyi, ailenin ortalama aylık geliri, annenin çalışması, anne ve babanın birbiriyle geçimleri, ailenin öğrencinin derslerdeki başarısı ile ilgisi, ergeni anlama derecesi, ergene olan güveni, aile ile ergen arasındaki ilişkilerin durumu gibi faktörlerdir. Akademik başarının düşmesine sebep olan faktörler ise, anne-baba ilgisizliği, eğitim yetersizliği, kişilik uyumsuzlukları, kültürel yoksunluk, ergenlerin benimseyebileceği ya da kabul gördüğü bir toplumsal grubun olmamasıdır. Çalışmada ekonomik düzeyi yüksek olan ailelerin çocuklarının, ekonomik durumu düşük olan ailelerin çocuklarına göre akademik başarılarının daha yüksek olduğu ve ergenin cinsiyeti ile akademik başarısı arasında bir ilişki bulunmadığı saptanmıştır. Diğer bir çalışma olan Dane, Kudu ve Balkı (2009) araştırma sonuçlarına göre, kendisi, okul ve sınıf ortamı, aile, öğretmen, sınıf arkadaşları, öğretim yöntemleri gibi faktörler öğrencinin akademik başarısını etkiler. Öğrencinin kendisiyle ilgili olarak yetenekleri, beden ve ruh sağlığı, güdülenme, olgunluk ve hazırlık düzeyi, derse devamı, katılımı, sınıf düzeyinin öğrencinin gelişim düzeyinin çok üstünde veya çok altında olması, çocuğun sınıf içinde arkadaşı ve görevi olmaması başarısızlık nedenleridir. Gökalp'in (2006) çalışmasına göre ise, okul başarısını etkileyen faktörler, duygusal faktörler, benlik algısı, motivasyon, zihinsel faktörler, sınav kaygısı, cinsiyet, ebeveyn tutumları, kardeş tutumları, okul-öğretmen faktörü, ders çalışma yöntemleridir. Öğretmen-öğrenci ilişkisi öğrencinin okul başarısındaki en önemli faktördür. Kocaman da (2009) çalışmasında, diğer araştırmacılar gibi, başarılı olmak için öğrencinin çabasının yeterli olmadığını ifade etmiştir. Başarıyı etkileyen faktörleri kişisel özellikler ve arkadaşlık ilişkilerinin etkisi, okul-öğretmen faktörü ve aileye bağlı sebepler
olmak üzere üç başlıkta toplamıştır. Araştırma sonucunda ailenin gelir düzeyindeki ve eğitim seviyesindeki artışın öğrencinin başarısının artmasını sağladığını tespit etmiştir. Diğer bir çalışmada Sarıer (2016) akademik başarıyı etkileyen faktörleri öğrenciden, okuldan ve aileden kaynaklanan faktörler olarak gruplamıştır. Öğrenciden kaynaklanan faktörler, benlik saygısı, özyeterlik, motivasyon ve ders çalışma alışkanlığıdır. Okul kaynaklı faktörler derse yönelik tutum, öğretmenin davranışları, okul müdürünün liderliği ve okul kültürüdür. Aile kaynaklı faktörler ise, anne ve babanın tutum ve davranışları, eğitime katılım, anne baba eğitim durumu ve ailenin sosyo ekonomik düzeyidir.
Bununla birlikte akademik başarı ile tek bir değişken üzerine yapılan araştırmalar da bulunmaktadır. Altınkurt'un (2008) öğrenci devamsızlıklarının akademik başarıya olan etkisini araştırdığı çalışmasının sonuçlarına göre, akademik başarıyı etkileyen fiziksel, psikolojik ve toplumsal etmenler bulunmaktadır. Araştırma sonucunda, öğrencilerin akademik başarıları ile özürsüz devamsızlıkları arasında ters yönde bir ilişki olduğu, akademik başarı ile özürlü devamsızlık arasında ise ilişki bulunmadığı sonucuna ulaşmıştır. Diğer bir araştırma olan Yıldırım ve Yılmaz'ın (2013) okul yöneticilerinin mentorlük rollerinin okulun akademik başarısı açısından incelediği çalışmasının sonuçlarına göre, okul yöneticisinin mentorlük rolüyle öğrencilerin akademik başarıları arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Başka bir çalışma olan Adıgüzel ve Karadaş'ın (2013) ortaöğretim öğrencilerinin okula ilişkin tutumlarının okul başarısı ile ilişkisini araştırdığı çalışmasının sonucunda, öğrencilerin not ortalaması ile okula ilişkin tutumları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Diğer bir çalışmada Beler (2010) faklılaştırılmış öğretim ortamının öğrencilerin akademik başarısına etkisini araştırmıştır. Bu araştırmasının sonucunda, katlı öğretimin öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırdığı ve akademik başarılarını artırdığını tespit etmiştir. Diğer bir çalışmada Kayslı (2008) aile katılımının akademik başarı üzerine etkisini incelemiştir. Bu araştırmasında, aile katılımını sağlayarak öğrencilerin başarılarının artırılabilineceği sonucuna ulaşmıştır. "Eğitimde takım çalışması ve okul başarısı" adlı çalışmasında Kara (2006), problem çözme ekiplerinin uygulandığı okullardaki öğrenci başarısının diğer okullara göre daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Canıdemir (2013) başarı amaç yönelimlerinin öğrenci başarısına etkisini araştırdığı çalışmasında, öğrencilerin anne ve babalarının eğitim düzeyine göre benimsedikleri başarı amaç yönelim türünün değiştiği sonucuna ulaşmıştır. Üniversite mezunu ailelerin çocuklarının çoğunun öğrenme amaç
yönelimli olduklarını saptamıştır. Başka bir çalışmada Demirtaş (2010) okul kültürü ile öğrenci başarısı arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Çalışmasının sonucunda, işbirlikçi liderlik, öğretmen işbirliği ve öğretmenlerin ve yöneticilerin mesleksel gelişiminin öğrencilerin akademik başarılarına etkisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Korkmaz (2005) örgütsel sağlık ile öğrenci başarısı arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Bu araştırmanın sonucunda Korkmaz (2005), akademik başarı ile akademik önem, öğretmen bağlılığı, müdür etkisi, mesleki liderlik, kaynak desteği, sosyo ekonomik statü değişkenleri arasında anlamlı ilişki olduğunu, kurumsal bütünlük ile akademik başarı arasında anlamlı bir ilişki olmadığını saptamıştır.
Altıntaş ve Altıntaş (2008) ise çalışmasında farklı bir nokta üzerinde durmuştur. Çalışmasında ilköğretim kurumunun öğrenci başarısı için çok önemli olduğunu vurgulamıştır. Öğrencilerin ileri aşamada başarılı olmalarının bir ön koşulu ilköğretim kurumunda başarı duygusunu tatmış olmaları olarak görmektedirler. Çalışmalarında öğretmenlerin anlamlı ve kalıcı öğrenmeler oluşturabilmeleri için, eğitim teknolojileri geliştirerek, eğitim ortamını zenginleştirip, sınıf ortamını çeşitlendirmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Öğrenci başarısını etkileyen çok fazla faktör olduğu için bu konuda yapılan araştırmaların sonucunda elde edilen bulguların bir bütün olarak görülüp değerlendirilmesi çok zordur. Bu yüzden bulguları daha sağlıklı değerlendirmek için bu sınıflamaya gitmekte fayda vardır. Bu faktörler okul, aile ve kişisel olmak üzere bir sınıflamaya tabi tutulabilir. Bu faktörlere ek olarak akademik başarıyı etkileyen çevresel faktörler de bulunmaktadır. Sonuç olarak öğrenci başarısı üzerinde etkisi olan birçok faktör bulunduğu görülmektedir. Bu faktörlerin en önemlilerinin ailenin nitelikleri ve okul ortamındaki değişkenler olduğu söylenebilir. Yapılan çalışmalar genel olarak ailenin sosyo ekonomik durumu ve gelir düzeyinin öğrencinin akademik başarısı üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte öğrenci öğretmen ilişkisi, öğrencinin akran grubu, okul yöneticisi, zeka, kaygı, ders çalışma alışkanlıkları gibi birçok etken öğrenci başarısı üzerinde etkili olmaktadır. Yapılan çalışmalarda önemle üzerinde durulan aile nitelikleri öğrenci başarısında en önemli etmen olarak görülebilir.