Gençler ile aileleri arasındaki ilişkiler her zaman önemli olmuştur. Bu ilişkiler bazen aile içi sorunlar bağlamında ele alınmış, bazen kuşaklar arası çatışma olarak değerlendirilmiştir. Bu ilişkide genç-ler daha çok ailegenç-lerinin kendigenç-lerine müdahale etmemesini isterken, ailegenç-ler genelde müdahaleden yana olmuştur. Ancak toplumun modernleşme sürecinde bu ilişkiler gençlerin lehine değişme eğilimi göstermektedir. Türk toplumunda aileler genelde gençlere göre daha muhafazakar ba-kış açısına sahip olup gelenek ve göreneklere daha sıkı bağlı görünmektedir. Toplumsal kabuller, rollerin devam ettirilmesi konusunda daha hassastır. Büyük şehirlerde komşu ve akrabalık ilişki-lerinin zayıflamasıyla birlikte aileler toplum baskısını çocuk ve gençler üzerinde çok fazla yansıt-mayabilir. Bununla birlikte özellikle kırsal kültürün hakim olduğu yerleşim yerlerinde bu baskılar daha fazla hissedilmektedir.
Kırsal kültürün hakim olduğu, şehirleşmenin çok daha yavaş geliştiği Doğu ve Güneydoğu Ana-dolu Bölgeleri’nde ataerkil kalıplar çok daha baskın bir şekilde hissedilmekte ve yaşatılmaktadır.
Bununla birlikte bölgedeki gençlerin modern kitle iletişim araçlarından etkilenerek geleneksel davranış, kalıp ve rollerden uzaklaşmaya başladıkları görülmektedir. Ailelerin çocukları ile
iletişim-Tablo 5.13:Kaç kardeşiniz var?
Tablo (Tablo 5.14) cinsiyete göre kardeş sayısını göstermektedir. Cinsiyete göre kardeş sayısı ara-sında istatiksel olarak anlamlı bir fark görülmemektedir (p=0,126). Her iki cinsiyette de kardeş sayıları birbirine çok yakındır. Beş ve üzeri kardeşe sahip olduğunu söyleyen genç kız ve erkekle-rin oranı neredeyse eşittir. 3 ve üzeri kardeşe sahip olduğunu belirten genç kızların oranı (%33,4) erkeklerin oranından (%31,3) çok az fazladır. Bölgede erkek çocuğun tercih edilmesi, ailede erkek çocuğun olmaması durumunda erkek çocuk sahibi oluncaya kadar kadınları çocuk doğurmaya zorlamaktadır. Kardeşi olmadığını belirten erkeklerin oranının genç kızların oranından biraz daha fazla olması ise ailelerin erkek çocuk sahibi olması durumunda başka çocuk sahibi olmama isteği-ne bağlanabilir.
Eğitim düzeyi ile kardeş sayısı arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır (p=0.000).
Tablo 5.14’e göre her eğitim düzeyindeki gençlerin oransal olarak en çok beş ve üzeri kardeşe sahip oldukları dikkati çekmektedir. Onu sırasıyla 3-4 kardeş ve 1-2 kardeş izlemektedir. Tek çocuk oldu-ğunu söyleyen üniversite öğrencisi gençlerin oranı yüzde 3,4 iken bu durum okumayan gençlerde yüzde 2,5’e düşmektedir. Okumayan gençler diğer eğitim düzeyindeki gençlere göre daha fazla sayıda kardeşe sahiptir. Beş ve üzeri kardeşe sahip olduğunu söyleyen gençlerin oranı yarıdan fazladır. Bu tablo bize, eğitim düzeyine bağlı olarak kardeş sayısı azalmakla birlikte bölgede çok çocuklu bir aile yapısının mevcut olduğunu göstermektedir.
Elimizdeki veriler cinsiyete göre ailenin müdahalesi arasında bir fark bulunup bulunmadığı açısın-dan analiz edilebilir (Tablo 5.18). Bulgulara göre anne babanın yaşantıya müdahalesi konusunda cinsiyete göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır (p=0.000). Ailelerin genel olarak kızlara daha fazla müdahale ettiği istatiksel olarak görülmektedir. Ailesinin kendisine biraz müdahale ettiğini söyleyen genç kızların oranı yüzde 38,1 iken erkeklerde bu oran yüzde 31,2’dir. Ailenin kendisine hiç müdahale etmediğini belirten genç kız oranı yüzde 16 iken, bu oran erkeklerde yüz-de 23,7’ye yükselmektedir. Bu veriler beklendiği üzere erkeklerin kızlardan daha az müdahaleye maruz kaldığını göstermektedir.
Tablo 5.18: Anne-babanızın yaşantınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?
Kız Erkek
Hiç müdahale etmiyorlar 16,0 23,7
Pek müdahale etmiyorlar 16,0 17,0
Ne ediyorlar, ne etmiyorlar 12,2 11,3
Biraz müdahale ediyorlar 38,1 31,2
Çok müdahale ediyorlar 17,7 16,8
Toplam 100 100
Bölge genelinde genç kızların genelde evde oturdukları, aileleriyle birlikte komşu veya akraba ziyaretleri yapmadıkları sürece sosyal hayata pek katılmadıkları görülmektedir.70 Bölge genelin-de genç kızların büyük bir kısmı eğitim hayatına genelin-devam ettikleri sürece sosyal hayata katılabil-mektedir. Burada özellikle kırsaldan gelen genç kızların okulla birlikte davranışlarının değişmeye başladığı yönünde bir fikir oluşması veya çevre baskısı durumunda ailelerin kızları okuldan alıp erkenden evlendirdikleri de görülmektedir.71 Bölgede mevcut geleneksel roller, son yıllarda yerel yönetimlerin değişmesiyle birlikte değişmeye başlamıştır. Geleneksel ve tutucu olan bazı aileler-de kız çocuklarının serbest bırakılmaya başlandığı da dikkati çekmektedir. Okulda sık sık disiplin sorunu yaşayan liseli bir kız öğrencinin söyledikleri dikkate değerdir: “Ailem benimle hiç ilgilen-miyor. En ufak şeyde beni dışarı atıyor. Ailem beni dışarı attığında ya apartmanda oturuyorum ya da arkadaşıma gidiyorum. Kızgınlıkları geçince beni arıyorlar ve eve geri dönüyorum.”72
Bölgedeki genç kızların bazıları, ailelerin kendilerine fazla müdahale etmemesini genç kız ve ka-dınların sahip olduğu otokontrole bağlamaktadırlar. Aşağıdaki örnekte olduğu gibi, komşu ve ak-raba baskısından dolayı kendilerinin davranışlarına çeki düzen verdiğini söyleyen çok sayıda genç kız bulunmaktadır.
70 S. U., Sarıkamış Değişim Derneği Başkanı. Mülakat: Oğuzhan Altınkoz, 28 Ekim 2017.
71 T. B., Ardahan CHP Gençlik Kolları Başkanı. Mülakat: Olkan Senemoğlu, Oğuzhan Altınkoz ve Adviye Damla Ünlü, 25 Kasım 2017.
72 Kız meslek Lisesi Odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.
lerinin zayıf olması, çocuklarına yeterli ilgi ve sevgiyi göstermemeleri, çevrenin gencin kişilik ve davranışlarını şekillendirmede etkili olmasına yol açmıştır.66
Tablo 5.17, ailelerin çocuklarının yaşantısına müdahale edip etmediklerini anlamaya yönelik so-rulan soruya verilen cevapları göstermektedir. Araştırmada yer alan gençlerin büyük bir kısmı (%34,7) ailelerin davranışlarına biraz da olsa müdahale ettiğini belirtirken gençlerin yaklaşık yüz-de 20’si ailelerin davranışlarına müdahale etmediğini belirtmektedir. Ailenin çok fazla müdahale ettiğini belirtenlerin oranı da yüzde 17,3’tür. Bu bulgular bölgede müdahaleci aile yapısının zayıf-ladığını göstermektedir. Gençlerin rahatsız olduğu müdahale tarzı aşırı müdahaledir, yoksa kabul edilebilir düzeyde müdahale gençleri pek rahatsız etmemektedir.
Tablo 5. 17: Anne-babanızın yaşantınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?
Sayı Yüzde
Hiç müdahale etmiyorlar 925 19,8
Pek müdahale etmiyorlar 769 16,5
Ne ediyorlar, ne etmiyorlar 548 11,8
Biraz müdahale ediyorlar 1.616 34,7
Çok müdahale ediyorlar 805 17,3
Toplam 4.663 100
Bölgede özellikle parçalanmış ailelerde çocukların başıboş kaldığı dile getirilmektedir.67 Özellikle yoksul ve kalabalık ailelerde çok daha fazla sorun yaşanmaktadır. Araştırma kapsamında görü-şülen yetkililerin büyük bir kısmı, ailelerin çocuklarına karşı ilgisiz olduğunu ve ebeveyn olarak sorumluluklarını yerine getirmediklerinden şikâyet etmiştir.68 Bu durum çocukların okuldan ay-rılmasına, okul sonrası internet kafe ve kahvelerde zaman geçirmesine veya başta sigara olmak üzere uyuşturucu madde kullanımına kadar çeşitli sorunlara yol açmaktadır.
Toplumda mevcut cinsiyet rolleri, kız ve erkeklere farklı davranışlar sergilenmesine yol açmaktadır.
Geleneksel kültürde, kızların daha itaatkar, daha terbiyeli olması ve derli toplu davranışlar sergi-lemesi beklenmektedir. Buna karşılık erkek çocukları küçüklükten itibaren daha farklı kabuller ile yetiştirilmektedir. Kız çocuklarına yasaklanan veya hoş görülmeyen çok sayıda tutum ve davra-nış, erkek çocuklar ve genç erkekler tarafından gerçekleştirilmesi teşvik edilmekte veya mazur görülmektedir. Bu nedenle aynı ailede kız ve erkeklere uygulanan müdahaleler farklı boyutta ve kapsamda olmaktadır. Iğdır’da görüşme yapılan genç bir delikanlının ifadesi oldukça ilginçtir: “Sa-bah 10’dan gece 4’e kadar bu kafedeyim. Ailem beni arayıp sormaz. Nerede olduğumu merak etmez.
Yapacak bir şeyim yok. Çalışacak yer de yok.”69
66 T. T., Patnos Milli Eğitim İlçe Müdürü. Mülakat: Murat Önder, 26 Ekim 2017.
67 Örneğin Doğubayazıt’ta parçalanmış aile sayısının çok olması nedeniyle bu çocukların aileleri ile ilişkilerinin son derece zayıf olduğu ve çocukların ailelerinde koptuğu dile getirilmiştir. S.L. Doğubayazıt Gençlik Hizmetleri ve Spor Müdürü. Mülakat: Ömer Çaha ve Ramazan Mutlu Doğaner, 26 Ekim 2017.
68 C. A. A., Patnos Belediye Başkanı. Mülakat: Murat Önder, 26 Ekim 2017.
Tablo 5.20: Anne-babanızın yaşantınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
Hiç müdahale etmiyorlar 20,7 21,5 21,8 16,0
Pek müdahale etmiyorlar 16,0 17,2 16,4 16,6
Ne ediyorlar, ne etmiyorlar 9,0 13,0 12,8 13,5
Biraz müdahale ediyorlar 34,8 34,3 32,2 36,7
Çok müdahale ediyorlar 19,5 14,1 16,8 17,2
Toplam 100 100 100 100
Bölgede yer alan illere göre ailelerin gençlere müdahalesi arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark vardır (p=0.003). Bu durum Tablo 5.20’de gösterilmektedir. Öncelikle Kars (%16) dışındaki illerde ailesinin hiç müdahale etmediğini söyleyen gençlerin oranı yüzde 20’nin üstündedir. Aile-sinin biraz müdahale ettiğini söyleyenlerin oranı dört ilde de yüzde 30’un üzerindedir. AileAile-sinin kendisine çok fazla müdahale ettiğini belirtenlerin büyük bir kısmı Ağrı’da (%19,5) yaşamaktadır.
Ağrı’yı Kars (%17,2) Iğdır (%16,8) ve Ardahan (%14,1) takip etmektedir. Kars’ta ailelerin çocukları ile daha fazla ilgili olduğu görülmektedir. Bölgede hiç müdahale etmeyen ve çok fazla müdahale eden ailelerin her ikisi de en fazla Ağrı’da bulunmaktadır. Bu durum bir çelişki gibi gözükebilir.
Ağrı’da çok sayıda bulunan kalabalık ve yoksul ailelerde erkekler çok daha serbest bırakılmaktadır.
Bölgede özellikle Ağrı’da kalabalık ve yoksul ailelerin çocuklarını kontrol etmede sorun yaşadıkları görülmektedir.
Yaş itibari ile ergenlik sorunları yaşayan lise çağındaki gençler ile okula gitmeyen gençlerde ai-lelerin ilgisizliği önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.78 Kalabalık ailelerde, ailelerin bir kısmı çocuğu başından savar bir tutum içindedir.79 Bununla birlikte ildeki daha katı ataerkil kültür yapıları genç kızların üzerinde daha fazla baskıya neden olmaktadır. Kars’ta ise ailelerin daha bi-linçli oldukları ve çocukları ile daha fazla ilgilendikleri görülmektedir. Gençler çok fazla başıboş bırakılmamaktadır.80
78 Ailelerin bir kısmı çocuklarının tamamen serbest yetiştirilmesini isteyerek okuldaki idareci ve öğretmenlerin çocuk-lara müdahale etmesinden memnun değildir.
79 S. L., Doğubayazıt Gençlik Merkezi Müdürü. Mülakat: Ömer Çaha ve Ramazan Mutlu Doğaner, 26 Ekim 2017.
80 Y.Y., Kars Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürü. Mülakat: Meryem Aybas, 23 Kasım 2017.
“İstanbul’da kadınlar daha rahat. Bununla birlikte çarşıya başıma iş gelir korkusundan ötürü mini etek, kısa şort, askılı tişört giyerek çıkamıyoruz. Aslında ailelerin çok azı müdahale edip kızıyor. Ama konu komşu ne der, adım kötüye çıkar korkusu ile daha dikkatli giyinip davra-nıyoruz. Otokontrol var.”73
Araştırmada, eğitim düzeyi ile ailelerin müdahalesi arasında, istatiksel olarak anlamlı farklılık bu-lunmuştur (p=0,000). Tablo 5.19’da görüleceği üzere ailelerin kendilerine hiç müdahale etmediğini söyleyenlerin oranı okumayan gençlerde yüksek iken, onları üniversite ve lise öğrencileri izlemek-tedir. Eğitim düzeyine göre en çok lise öğrencileri (%19,6) ailelerinin kendilerine çok fazla mü-dahale ettiğini düşünmektedir. Lise öğrencileri okumayan ve üniversite öğrencilerine göre daha fazla aile müdahalesiyle karşılaşmaktadır. Ailelerin lise çağındaki çocuklara en fazla okul ve ders konusunda müdahale ettikleri görülmektedir.74 Bu durum bu eğitim düzeyindeki gençlerin yaş-larının daha küçük olmasıyla da alakalıdır. Bununla birlikte okumayan gençlerin yüzde 51’i, lise gençlerinin yüzde 30,9’u ve üniversite öğrencilerinin yüzde 33,7’si ailelerin kendilerine müdahale etmediğini belirtmektedir. Özellikle çocukları meslek liselerinde okuyan ailelerin çocukları ile ilgi-lenmedikleri görülmektedir. Bu okullarda okuyan gençler arkadaş ve çevrenin etkisi ile ailelerin-den daha fazla uzaklaşmaktadır.75 Görüşülen çeşitli kurum yetkililerinin en büyük şikâyeti ailelerin çocuklarına karşı ilgisiz olması ve boş veren bir tutum takınmasıdır. Bu durum özellikle okumayan gençlerde madde bağımlılığının daha fazla olmasına yol açmaktadır. 76
Tablo 5.19: Anne-babanızın yaşantınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?
Okumayan Lise Üniversite
Hiç müdahale etmiyorlar 35,0 16,6 21,1
Pek müdahale etmiyorlar 16,1 14,3 22,6
Ne ediyorlar, ne etmiyorlar 8,9 11,4 13,9
Biraz müdahale ediyorlar 27,4 38,1 29,1
Çok müdahale ediyorlar 12,6 19,6 13,3
Toplam 100 100 100
Araştırma kapsamında görüşülen yetkililerde ailelerin ilgi, alaka ve müdahaleleriyle ilgili olarak çeşitli görüşler öne çıkmıştır. Özellikle meslek lisesine devam eden öğrencilerin ailelerinin son derece ilgisiz olduğu dile getirilmektedir: “Velilerin öğrenciye sahip çıkma, ilgilenme konusunda ek-siklikler söz konusu. Hayvana verilen değer çocuklara verilmiyor. Devamsızlıktan kalma, sınıfta kalma vs. varsa veli geliyor onun dışında gelen giden yok.” 77
73 A.g.g.
74 Mesleki Teknik Anadolu Lisesi odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 26 Ekim 2017.
75 Kız Meslek Lisesi Odak grup görüşmesi.
76 M. N. O., Ağrı Gençlik ve Spor Merkezi Müdürü, Mülakat: Havva Çaha ve Meryem Aybas, 26 Ekim 2017.
77 O. Ö., Ardahan Anadolu Lisesi Müdür Başyardımcısı.
Tablo 5.21: Anne ve babanızla aynı dünya görüşünü paylaşıyor musunuz?
Sayı Yüzde
Hiçbir konuda paylaşmıyoruz 535 11,5
Fazla paylaşmıyoruz 833 17,9
Ne paylaşıyoruz, ne paylaşmıyoruz 441 9,5
Biraz paylaşıyoruz 1.676 36,0
Her konuda paylaşıyoruz 1.167 25,1
Toplam 4.652 100
Gençlerin cinsiyete göre aileleri ile aynı dünya görüşüne sahip olup olmadıkları konusuna bakıl-dığında anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p=0.246). Tablo 5.22’de görüleceği üzere, her iki cinsi-yetin verdikleri cevaplar birbirine oldukça yakındır. Bu durum bize gençlerin ailelerinden ziyade daha farklı unsurlardan etkilendiklerini ve dolayısıyla ailelerinden farklı dünya görüşüne sahip olduklarını göstermektedir. Aileleri ile aynı dünya görüşünü hiç ya da çok az paylaştıklarını söyle-yen genç kızların oranı yüzde 28,6 iken erkeklerde oran biraz daha yüksektir (%30,2). Erkeklerin oranının daha yüksek çıkması toplumsal kültür açısından beklenen bir durumdur. Her konuda ailesiyle aynı dünya görüşüne sahip olduğunu söyleyen erkeklerin oranı yüzde 25,4 iken kızlarda yüzde 24,8’e düşmektedir. Burada özellikle genç kızların aile ile aynı dünya görüşünü paylaşma-ması ve hayatı farklı algılamaları, genç kızların başta şiddet olmak üzere çeşitli baskılar ile daha fazla karşılaşmalarına yol açmaktadır. Bölgede genç erkeklerin kendilerini daha modern olarak tanımlamalarına rağmen kadına bakış açısının hala geleneksel değerler içerisinde olduğunu be-lirtmek gerekir.84
Tablo 5.22:Anne ve babanızla aynı dünya görüşünü paylaşıyor musunuz?
Kız Erkek
Hiçbir konuda paylaşmıyoruz 10,6 12,4
Fazla paylaşmıyoruz 18,0 17,8
Ne paylaşıyoruz, ne paylaşmıyoruz 9,6 9,4
Biraz paylaşıyoruz 37,1 35,0
Her konuda paylaşıyoruz 24,8 25,4
Toplam 100 100
Eğitim düzeyine göre ailesi ile aynı dünya görüşüne sahip olup olmama arasında anlamlı bir fark bulunmaktadır (p=0.000). Özellikle son yıllarda yaygınlaşan pansiyonlu okullar nedeniyle çok kü-çük yaşta ailesinden ayrılarak yatılı okulda okuyan öğrenci sayısının artmasıyla birlikte,
gençle-84 Kars üniversite öğrencileri odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.