Türkiye farklı boyutlarıyla modernleşen bir ülkedir. Kitle iletişim araçlarının yanı sıra internetin yaygınlaşmasıyla birlikte sayısı ve türü artan sosyal ağlar, gençlerin dünya görüşünün oluşma-sında son derece etkili olmaktadır.81 TRA2 Bölgesinin de içinde yer aldığı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan gençler de cep telefonlarının yaygınlaşmasıyla birlikte bu ağları çok yoğun bir şekilde kullanmaya başlamıştır. Bu durum, daha geleneksel yaşayan ailelerin sahip olduğu dünya görüşünden gençlerin uzaklaşabilmesine yol açmaktadır. Sosyal medya araçlarının yoğun kullanılması, gençlerin benzer mecralarda çeşitli paylaşımlarda bulunması ve kendilerine yakın gördükleri kişilere ulaşmadaki kolaylık gencin ailesinden daha farklı dünya görüşüne sahip olabilmesine yol açmaktadır. Bölgede internet kullanımın yaygınlaşması ailenin taşıdığı değerler-le gençdeğerler-ler arasında çatışma potansiyeline işaret etmektedir.82
Bölgede yerleşik şehir kültürüne sahip ailelerin önemli bir kısmının çeşitli nedenlerle göç etmesi sonucu yeni şehir sakinleri kırsaldan son zamanlarda göç edenlerden oluşmaya başlamıştır. Köy-den göç eKöy-den yaşlılar eski davranış ve anlayışlarını sürdürürken şehirde doğan ve büyüyen gençler daha şehirli bir kültüre sahip olmaya başlamıştır. Bu durum gencin ailesiyle çatışma yaşamasına yol açmaktadır. Sonuçta şehirde yaşayanlar kent-kır karma kültürünün etkisi altında kalmaktadır-lar.83
Böyle bir durumda aile ile gençlerin aynı dünya görüşünü paylaşıp paylaşmadıklarını anlamak gençler ile aileleri arasındaki iletişimi değerlendirebilmek açısından önemli olmaktadır. Bununla ilgili olarak gençlere çeşitli sorular sorulmuştur. Tablo 5’de görüleceği üzere, gençlerin yüzde 11,5’i aileleri ile hiçbir konuda benzer düşünmediklerini belirtmiştir. Fazla paylaşmadığını belirtenlerin oranı (%17,9) da dahil edildiğinde gençlerin yaklaşık yüzde 30’unun aileleri ile ortak değerlere sahip olmadıkları söylenebilir. Bu durum gencin ailesi ile çatışma yaşamasına yol açabilmekte ve ailede çeşitli sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Gençlerin yaklaşık yüzde 36’sı aileleri ile az da olsa aynı dünya görüşüne sahip olduklarını belirtirken yüzde 25’i her konuda benzer bakış açısına sahip olduklarını ifade etmiştir. Bu veriler gençlerle aileleri arasında dünya görüşü bakımından ciddi farklılaşmalar olduğunu göstermektedir.
81 Özellikle 28 Şubat sonrası dini kurumların yaşadığı erozyon nedeniyle boşta kalan gençlerin ateizme yöneldikleri görülmektedir. Y.T. Ağrı İl Milli Eğitim Müdürü, Mülakat: M .Emin Köktaş ve Adnan Akın, 26. Ekim 2017.
82 N. G., Aralık İlçe Milli Eğitim Müdürü. Mülakat: Murat Önder, 27 Ekim 2017.
83 Örneğin, Ağrı Doğubayazıt ilçeye kırsaldan sonradan göç edenlerin oluşturduğu bir yerleşim birimidir. Bu durum gençlerin aileleri ile daha fazla çatışma yaşamasına ve ilçede sorunların diğer ilçelere göre daha sık ortaya çıkması-na yol açmaktadır. İlçede dini değerlerin daha zayıf olmasının önemli bir nedeni budur.
Tablo 5.24:Anne ve babanızla aynı dünya görüşünü paylaşıyor musunuz?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
Hiçbir konuda paylaşmıyoruz 14,4 8,6 10,9 10,4
Fazla paylaşmıyoruz 19,0 17,1 18,4 16,7
Ne paylaşıyoruz, ne paylaşmıyoruz 8,0 11,3 10,3 9,4
Biraz paylaşıyoruz 37,0 37,1 34,7 35,1
Her konuda paylaşıyoruz 21,7 25,9 25,7 28,3
Toplam 100 100 100 100
Bölgede kültürel ve dini değerler aile üzerinden yeni nesillere aktarılmaktadır. Bölge illerinde genelde dini eğilimler ve değerler korunmaktadır. Özellikle gelir seviyesi düşük olan gençlerde aile değerlerinden uzaklaşma söz konusudur.87 Örneğin geçim derdindeki ailelerin çok sayıda olduğu Ağrı’da gençlerde hızlı bir değerler erozyonu görülmektedir.88 Son yıllarda aileleri daha muhafazakâr bir yapıya sahip olmasına rağmen, bazı gençlerde ateizmin arttığı görülmektedir.
Kendini farklı kılmak, diğerleri ile aynı olmamak gibi nedenlerden dolayı da gençlerin ailelerinin yaşam tarzından uzaklaştığı görülmektedir. Bölgede spor ve kültürel aktiviteye yönelik yerlerin yeterli olmaması, gençlerin internet bağımlısı olmasını kolaylaştırmaktadır.89 Artan internet kulla-nımı ise gencin aileden uzaklaşmasına90 ve gencin ailesi ile çatışmasına yol açmaktadır.91 Ağrı’da bu nedenle ailelerin çocuklarına yabancılaştıkları görülmektedir. Bölgede aşiret sistemi güçlü olmasına rağmen son yıllarda gençler üzerindeki etkisi zayıflamaktadır.92
Araştırma içinde gençlere ailelerin kendilerini yeterince anlayıp anlamadıkları sorulmuştur. Genç-lerin yaklaşık yüzde 12’si aileGenç-lerin kendiGenç-lerini hiç anlamadıklarını belirtirken fazla anlamadıklarını söyleyenlerin oranı yüzde 17,6’dır. Bu bulgulara bakıldığında gençlerle aileleri arasında ciddi bir iletişim sorunu olmadığı söylenebilir. Çünkü gençlerin yüzde 61,2’si ailelerinin kendilerini anladı-ğını ifade etmektedir. “Fazla anlamadıkları” kategorisi de buna eklendiğinde oran daha da yüksel-mektedir. Sorun olarak kabul edilebilecek grup yüzde 12’lik kategoridir ve bu oran normal kabul edilebilecek bir düzeyi göstermektedir.
Yukarıda belirttiğimiz üzere kuşak çatışması her dönem yaşanan bir olgudur. Gençler çok hızlıca yeni davranış kalıplarına uyum sağlayabilirken aileler yeniliklere uymaya ve kültürel
değişiklik-87 O. A., Aralık Belediye Başkanı. Mülakat: Murat Önder, 27 Ekim 2017.
88 H. Ç., Ağrı İl Emniyet Müdürlüğü. Mülakat: M. Emin Köktaş ve Adnan Akın, 26 Ekim 2017.
89 M. S., Aralık AKP İlçe Başkanı. Mülakat: Murat Önder, 27 Ekim 2017.
90 M. K. C., Zirve Kayak ve Tenis Kulübü, Mülakat: Olkan Senemoğlu, Oğuzhan Altınkoz ve Adviye Damla Ünlü, 28 Ekim 2017.
91 A. K., Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Rektörü. Mülakat: M. Emin Köktaş ve Adnan Akın, 26.10.2017
92 Kars’ta aile bağlarının çok güçlü olduğu ve gençlerin ailelerin değerlerini benimseme ve koruma yönünde davranış sergiledikleri görülmektedir. M.K. Kars Belediye Başkanı.
rin ailelerinin sahip olduğu dünya görüşünden koptuğu ifade edilmektedir.85 Çocuğun kişiliği-nin oluştuğu bu erken dönemde ailesinden ayrılarak yatılı okulda okuması, çocuğun ailesine ve çevresine yabancılaşmasına yol açmaktadır. Bununla birlikte okumayan gençlerde ise, daha fazla sokakta vakit geçirmenin neden olduğu ailenin değerlerinden uzaklaşma görülmektedir. Tablo 5.23’e göre eğitim düzeyine göre hiçbir konuda aynı dünya görüşünü paylaşmıyoruz diyenlerin oranı en yüksek okumayanlardadır (%18,4). Okumayanları üniversite öğrencileri (%11,4) ve lise öğrencileri takip etmektedir. Aileleri ile biraz da olsa aynı dünya görüşünü paylaştığını söyleyen-lerin büyük bir kısmını lise öğrencisi gençler (%38) oluştururken okumayan gençlerde bu oran en düşüktür (%28,8). Burada ilginç olan, her konuda paylaşıyoruz diyenlerin büyük bir kısmını üniversite öğrencilerinin oluşturmaktadır (%28,7. Gençlerin özellikle evlilik gibi konularda ailenin istediği doğrultuda karar vermesi dikkati çekmektedir.86
Tablo 5.23: Anne ve babanızla aynı dünya görüşünü paylaşıyor musunuz?
Okumayan Lise Üniversite
Hiçbir konuda paylaşmıyoruz 18,4 10,3 11,4
Fazla paylaşmıyoruz 20,1 18,0 16,6
Ne paylaşıyoruz, ne paylaşmıyoruz 7,8 9,2 10,9
Biraz paylaşıyoruz 28,8 38,7 32,4
Her konuda paylaşıyoruz 24,8 23,8 28,7
Toplam 100 100 100
İllere göre gençlerin aileleri ile aynı dünya görüşünü paylaşması konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p=0.000). İller içinde aileleri ile aynı dünya görüşünü paylaşma-dığını belirtenlerin oranı en yüksek Ağrı’dadır (%14,4). Daha sonra Iğdır (%10,9) ve Kars (%10,4) gelmektedir. Bu şıkkı işaretleyenlerin en düşük olduğu il Ardahan’dır. Her konuda anne babası ile aynı görüşü paylaştığını söyleyenlerin oranı en yüksek Kars’ta (%28,3) iken en düşük Ağrı’dadır (%21,7). Ağrı’da yaşayan gençlerin aileleri ile aynı dünya görüşünü paylaşmamaları, büyük bir ihtimalle Ağrı’nın daha kırsal bir kültüre sahip olması, buna karşılık gençlerin nispeten daha mo-dern değerlere sahip olmasıdır. Kars, Ardahan ve Iğdır’da yaşayan gençlerin yüzde 60’ından fazlası aileleri aynı dünya görüşünü az ya da çok paylaştığını söylemektedir.
85 Y. Y., Kars Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürü Vekili. Mülakat: Meryem Aybas, 23 Kasım 2017.
86 Kars üniversite öğrencileri odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.
Gençlerin aileleri ile ilişkilerine eğitim bazında bakıldığında eğitime göre gençlerin ailelerinin kendilerini anlama konusunda anlamlı fark bulunmuştur (p=0,024). Okumayan ve lise öğrencisi gençler benzer oranlarda ailelerin kendilerini ya hiçbir konuda anlamadığını ya da çok az anla-dıklarını belirtmektedir. Ailelerin üniversite öğrencisi gençlere karşı daha anlayışla yaklaştığı gö-rülmektedir. Özellikle okumayan gençlerin aile içi iletişimlerinin yetersiz oluşu bu gençleri zararlı alışkanlıkların yanı sıra suça bulaşmalarını da arttırmaktadır.94
Tablo 5.27: Ailenizin sizi yeterince anladığını düşünüyor musunuz?
Okumayan Lise Üniversite
Hiçbir konuda anlamıyorlar 12,9 12,4 10,2
Fazla anlamıyorlar 18,4 18,8 14,1
Ne anlıyorlar, ne anlamıyorlar 10,4 8,0 11,9
Bazı konularda anlıyorlar 29,9 35,4 36,4
Her konuda anlıyorlar 28,4 25,3 27,3
Gençlerin ailelerinin kendilerini yeterince anlayıp anlamaması konusuna illere göre bakıldığında iller arasında anlamlı fark bulunmaktadır (p=0.000). Araştırmada yer alan illerden Ağrı’da yaşayan gençler en çok ailelerinin kendilerini hiç anlamadığını belirtmiştir (%15,3). Ağrı’da yaşayan genç-lerin yüzde 23’ü ailegenç-lerin kendigenç-lerini her konuda anladığını söylerken Ardahan’da bu oran yüzde 29,9’e yükselmektedir. Bununla birlikte görüşmelerde bu bulgularla uyuşmayan görüşler ortaya atılmıştır. Bunlara göre bölgede ailelerin gençler üzerindeki kontrolleri kaybolmaktadır. Ailenin ilgisizliği veya gençlerin kendilerini aile içinde ifade edememesi gibi nedenlerden dolayı başta sigara olmak üzere uyuşturucu ve diğer zararlı alışkanlıklar artmaktadır.95 Özellikle lise öğrencisi gençlerde hap kullanımının yaygınlaştığı ifade edilmektedir.
Tablo 5.28: Ailenizin sizi yeterince anladığını düşünüyor musunuz?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
Hiçbir konuda anlamıyorlar 15,3 9,1 11,9 9,9
Fazla anlamıyorlar 18,0 17,3 16,8 18,1
Ne anlıyorlar, ne anlamıyorlar 7,7 9,9 10,2 10,0
Bazı konularda anlıyorlar 35,1 33,9 35,8 34,9
Her konuda anlıyorlar 23,9 29,8 25,3 27,2
Toplam 100 100 100 100
94 A.g.ş.
95 A. K., Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Rektörü. Mülakat: M. Emin Köktaş ve Adnan Akın, 26.10.2017
lere daha fazla direnç göstermektedir. Bu durum bazı gençlerde ailelerin kendilerini anlamadığı algısına yol açmaktadır. Özellikle eğitim ve kültürel düzeyi düşük olan ailelerde iki nesil arasında-ki uçurum daha fazla olmaktadır. Bu nedenle gençler ailelerinden uzaklaşmakta ve akranları ile daha fazla iletişimde olmayı tercih etmektedir. Özellikle bilinçsiz internet kullanımının gençlerde ailenin etkisini azalttığı görülmektedir. Denetimi yeterince yapılmayan internet kafeler gençlerin aileden uzaklaşmasının yanı sıra sigara, uyuşturucu ve diğer zararlı alışkanlıkların da edinilmesine yol açmaktadır.93
Tablo 5.25: Ailenizin sizi yeterince anladığını düşünüyor musunuz?
Sayı Yüzde
Hiçbir konuda anlamıyorlar 557 11,9
Fazla anlamıyorlar 823 17,6
Ne anlıyorlar, ne anlamıyorlar 432 9,3
Bazı konularda anlıyorlar 1.632 35,0
Her konuda anlıyorlar 1.222 26,2
Toplam 4.666 100
Cinsiyete göre yapılan analize göre kız ve erkekler arasında ailelerin kendilerini anlama konusun-da anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p=0,165). Tablo 5.26’konusun-da konusun-da görüleceği üzere, her iki cinsiyet-te ailelerin kendilerini hiç veya fazla anlamadığını düşünenlerin oranı yaklaşık olarak eşittir (%29 civarı). Bazı konularda anladıklarını söyleyen genç kız oranı fazla iken her konuda anladığını söy-leyen erkek oranı daha fazladır. Bu durum aslında toplumsal cinsiyet rolleri ile de alakalıdır. Aileler, kızlara göre erkeklere daha anlayışlı ve müsamahakâr davranmaktadır. Erkek çocuklarından bek-lentiler daha farklı olmakta ve erkeklerin istedikleri gibi davranmalarına izin verilmektedir. Buna karşılık genç kızların davranışları daha sıkı kontrol edilmekte, beklenti ve istekleri fazla göz önüne alınmamaktadır.
Tablo 5.26: Ailenizin sizi yeterince anladığını düşünüyor musunuz?
Kız Erkek
Hiçbir konuda anlamıyorlar 12,7 11,2
Fazla anlamıyorlar 17,1 18,1
Ne anlıyorlar, ne anlamıyorlar 9,1 9,4
Bazı konularda anlıyorlar 36,7 33,3
Her konuda anlıyorlar 24,5 27,9
Toplam 100 100
93 O. A., Ardahan İl Emniyet Müdür Yardımcısı.
ataerkil kültürün baskın olması nedeniyle genç kızlar üzerinde çok ciddi bir baskı görülmektedir.
100Bu baskı genel olarak baba, abi ve eş tarafından gerçekleştirilmektedir.101 Bölgede kadına yönelik şiddetin gizli kaldığı ve gün yüzüne çıkmadığı görülmektedir. Kadın sorunu bir namus sorunu olarak ele alınmakta ve kadınlar uğramış oldukları şiddeti ilgili kurumlara iletememektedir.
102Araştırma kapsamında görüşülen görevlilerden birinin vermiş olduğu ifade dikkate değerdir:
“Kadına yönelik şiddet yoğundur. Son 3 ayda 75 kadın sığınma evine götürüldü.” 103
Araştırma verilerine göre aile içi şiddetten sonra ikinci sırada akran şiddeti yer almaktadır. Tablo 30’da da görüleceği üzere genç erkeklerin görece yüksek oranda akran şiddetine (%5,1) maruz kaldığıdır. Genç kızlar da erkekler kadar olmasa da akran şiddetine (%2) uğramaktadır. Özellikle lise çağındaki gençlerin ergenliğin getirdiği sorunlar, ailelerin anlayışsızlığı ve ilgisizliği gibi unsur-larla birleşince genç kızlarda da akranlarına şiddet uygulama veya mağduru olma gibi durumlara yol açmaktadır. Genç erkeklerdeki akran şiddetinin en önemli nedeni kız arkadaş yüzünden çıktığı görülmektedir. Bu tür vakalarda gençler arasında bıçakla yaralama olayları ile sıklıkla karşılaşıl-maktadır.104 Bununla birlikte meslek lisesi kız öğrencileri, okul içinde olmasa da okul sonrasında kızlar arasında erkek arkadaş yüzünden bıçaklı saldırıya varan olayların olduğunu belirtmiştir.105
Tablo 5.30: Son bir sene içinde herhangi bir kimseden dayak yediniz mi?
Kız Erkek
100 Bu arada fiziksel şiddetin yanı sıra duygusal şiddet de önemli bir sorundur. Lise çağındaki öğrenciler ailelerinden sık sık ağır laflar ve küfürler işittiklerini belirtmektedir. Kız Meslek Lisesi odak grubu görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.
101 Meslek Yüksekokulu odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Ömer Çaha ve Ramazan Mutlu Doğaner, 26 Ekim 2017.
102 Ailesi veya aşireti güçlü olan kadınlar, bu gücü arkasında hissetmesi durumunda uğramış olduğu şiddeti ifade edip resmi makamlara iletebiliyor. Y.Ç. Patnos Emniyet Komiser Yardımcısı. Mülakat: Murat Önder, 26 Ekim 2017.
103 B. A., Doğubayazıt İlçe Emniyet Müdürü. Mülakat: Ömer Çaha ve Ramazan Mutlu Doğaner, 26 Ekim 2017.
104 Ardahan Emniyet Müdürlüğü Toplum Destekli Polislik Şubesi odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Meryem Aybas, Oğuzhan Altınkoz ve Adviye Damla Ünlü, 27 Kasım 2017.
105 Kız meslek lisesi odak grup görüşmesi. Görüşmeyi yapan Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.