Toplumsal hayata katılımı etkileyen unsurlar içinde gencin ailesinin ekonomik düzeyi önemli bir değişken olarak karşımıza çıkmaktadır. Ailenin gelir düzeyi, gencin mevcut yaşamının yanı sıra ge-lecekte toplum içindeki konumunu etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Maddi durumu daha iyi olan aileler çocuklarına daha iyi bir gelecek sağlama imkânına sahiptir. Gelir düzeyi iyi olan aile-ler genelde şehrin daha güvenli bölgeaile-lerinde yaşamakta, çocukları daha iyi okullara gitmektedir.
Bu aileler çocuklarının maddi ihtiyaçlarını daha yüksek standartlarda karşılayabilmektedir. Buna karşılık yoksul ailelerde büyüyen çocuk ve gençler asgari ihtiyaçlarını karşılayamamanın yanı sıra aileye maddi açıdan destek olmak için okul sonrası çalışmak zorunda kalmakta veya okulu diğer yaşıtlarına göre daha fazla terk etmektedirler.56
Araştırma kapsamında gençlere ailelerinin ekonomik durumu sorulmuştur.57 Tablo 5.5’e göre gençlerin yüzde 9,4’ü ailesinin ekonomik durumunu kötü veya çok kötü olarak tanımlamaktadır.
Katılımcıların yüzde 51,8’i ailesinin durumunu orta olarak tanımlarken çok iyi olarak tanımlayanların oranı yüzde 7,3’tür. Burada araştırma kapsamında ailenin ekonomik durumu sorusunu, gencin kendi bakış açısıyla cevaplandırdığı ve cevapların kişiye göre göreceli olduğu dikkate alınmalı-dır. Bölgedeki illerde yaşayan ailelerin gelir seviyeleri Türkiye ortalamasının altındaalınmalı-dır. Bu nedenle verilen cevapların gencin etrafındaki diğer gençlere bakarak algıladığını söylemek yanlış olmaya-caktır. Bununla birlikte gençlerin ailelerini yoksul olarak görmemeleri önemlidir.
Tablo 5.5: Genel olarak ailenizin ekonomik durumunu nasıl tanımlıyorsunuz?
Sayı Yüzde
Araştırmada ailenin gelir durumu cinsiyet değişkeni dikkate alınarak analiz edilmiştir. Cinsiyet ile ailenin ekonomik durumunun algılanması arasında yüksek düzeyde anlamlı bir fark bulunmaktadır (p=0.000). Tablo 5.6’ ya göre ailesinin ekonomik durumunu kötü ve çok kötü olarak tanımlayan genç kızların oranı yüzde 7,2 iken, bu oran erkeklerde yüzde 11,7’ye çıkmaktadır. Ailesinin duru-munu iyi olarak tanımlayan kızların oranı yüzde 35,2 iken bu oran erkeklerde 27,7 ye düşmektedir.
56 A.A., Göle Belediye Başkanı, Mülakat: Oğuzhan Altınkoz, Adviye Damla Ünlü, 24 Kasım 2017.
57 2014 yılında TRA2 bölgesinde kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla 4975 dolardır. Oysa aynı dönemde Türkiye or-talaması 12,112 dolardır. Ayrıntılı bilgi için bkz. TÜİK 2016 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24920 [Erişim tarihi: 20.11.2017]
Tablo 5.3: Ailenizin yaşadığı yerleşim yeri neresidir?
Okumayan Lise Üniversite
İl Merkezi 37,8 28,2 41,2
İlçe 43,0 32,3 35,7
Köy 19,2 39,5 23,1
Toplam 100 100 100
Okumayan gençlerin önemli bir kısmının ailesinin il ve ilçe merkezinde yaşadıkları görülmektedir.
Ailenin eğitim ve gelir düzeyinin düşük olması, gençlerin okulu bırakmalarına yol açabilmektedir.53 İl ve ilçedeki yoksul ailelerin bir kısmı, çocuklarını okula göndermek yerine ayakkabı boyacılığı, si-mitçilik, vb. işlerde çalıştırmakta ve okula göndermek istememektedir.54 Yoksul ailelerde, ebeveyn denetimi daha gevşektir. Bu durum bazen çocuk ve gençlerin kendi ihtiyaçlarını karşılamak için okula gitmeyerek çok cüzi miktarda da olsa para getiren işlerde çalışmalarına yol açmakta, çoğu zaman devamsızlıktan sınıfta kalmalarına ve bir süre sonra da okulu terk etmelerine yol açmak-tadır. Okumayan gençler ailenin etkisinden uzaklaşmakta ve sokakta edindikleri arkadaşların da etkisiyle suç işlemeye daha meyilli olmakta, ayrıca zararlı alışkanlıkları daha kolay edinebilmekte-dir.55 Gençlerin okulu terk etme nedenlerinin araştırılması ve bu konuda politikaların geliştirilmesi önemlidir.
Tablo 5.4: Ailenizin yaşadığı yerleşim yeri neresidir?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
İl Merkezi 32,8 23,1 40,4 32,7
İlçe 42,0 23,3 30,2 36,0
Köy 25,2 53,6 29,4 31,3
Toplam 100 100 100 100
İllere göre gençlerin ailelerinin yaşadıkları yer Tablo 5.4’de verilmektedir. Araştırmada ailelerinin ilde yaşadığını söyleyen gençlerin büyük bir kısmı Iğdır’da (%40,4) yer almaktadır. Ailesi en çok ilçede (%42) yaşayan gençler Ağrı’da bulunurken, en çok köyde yaşıyor cevabını veren gençler ise Ardahan’da (%53,6) yer almıştır. Bununla birlikte Kars’ta yaşayan gençlerin ailelerinin yerleşim yerine göre dağılımı birbirine yakındır.
53 N. G., Aralık İlçe MEB Müdürü, Mülakat: Murat Önder, 27.10.2017.
54 O. Ö., Ardahan Yunus Emre Anadolu Lisesi Müdür Başyardımcısı, Mülakat: Adem Çaylak, Meryem Aybas, 24.11.2017.
55 Ardahan Emniyet Müdürlüğü Toplum Destekli Polislik Şubesi Müdürlüğü’nde gerçekleştirilen odak grup görüşme-si. Görüşmeyi yapan Meryem Aybas, Oğuzhan Altınkoz ve Adviye Damla Ünlü, 27.11.2017.
Tablo 5.7: Genel olarak ailenizin ekonomik durumunu nasıl tanımlıyorsunuz?
Bölgede yaygın olarak yaşanan yoksulluk nedeniyle gençlerin bir kısmı okulu erken terk etmek-tedir. Bu durum görüşme yapılan bir katılımcı tarafından şu şekilde açıklanmıştır: “Yoksulluk ne-deniyle aileler çocukları sokağa itiyor. Kazan da nasıl kazanırsan kazan yaklaşımı söz konusu.”58 Bu durumda gençlerin yoksulluk, zenginlik algısıyla ailelerin veya konunun uzmanlarının algısının farklılaştığını belirtmek gerekmektedir.
Bölgedeki illere göre gençlerin ailelerinin ekonomik durumunu tanımlamaları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (p=0.000). Tablo 5.8’e göre bölge içinde Ağrı’da yaşayan gençlerin yüzde 4,3’ü ailelerin ekonomik durumunu çok kötü olarak belirtirken bu oran Arda-han’da yüzde 2,3’e düşmektedir. Bölge içindeki illere bakıldığında Ağrı sosyo-ekonomik açıdan en geri kalmış ildir. İlde yardım alan aile sayısı oldukça fazladır. Bölge illeri arasında Kars ve Ardahan, diğer illere göre refah seviyesi daha yüksek iller olarak dikkati çekmektedir. Bu durum Kars ve Ardahan’da yaşayan gençlerin ailelerinin ekonomik durumlarının daha iyi olarak tanımlamalarını açıklamaktadır. Ağrı’da ailelerin büyük bir kısmının yoksul olması, gençlerin kendilerini yetersiz ve mutsuz hissetmelerine yol açmaktadır.59
Tablo 5.8: Genel olarak ailenizin ekonomik durumunu nasıl tanımlıyorsunuz?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
58 M. N. O., Ağrı Gençlik Merkezi Müdürü. Mülakat: Havva Çaha, Meryem Aybas, 26 Ekim 2017.
59 S. L., Doğubayazıt Gençlik Merkezi Müdürü. Mülakat: Ömer Çaha, 26 Ekim 2017.
Ailesinin durumunu orta olarak tanımlayan kız ve erkek oranı birbirine yakındır. Araştırmada yer alan kızların genel olarak ailelerinin ekonomik durumunu daha iyi olarak gördükleri anlaşılmak-tadır. Bunun en önemli nedeni, kızların genel olarak daha kapalı bir hayat yaşamakta, genelde benzer gelir ve sosyoekonomik çevreye sahip kişiler ile arkadaşlık etmeleri olabilir. Buna karşılık erkekler, toplumda daha fazla yer almakta ve dışarıya daha açık bir hayat sürmektedir. Bu nedenle kendi ekonomik seviyelerini kıyaslayacak daha fazla kişiyle karşılaşmaları mümkün olmaktadır.
Tablo 5.6: Genel olarak ailenizin ekonomik durumunu nasıl tanımlıyorsunuz?
Kız Erkek
Araştırmada yer alan gençlerin eğitim düzeyi ile ailenin gelir durumunun algılanması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır (p=0.000). Bu durum aşağıdaki tabloda daha belirgin bir şekilde görülmektedir (Tablo 5.7).
Eğitim seviyesine göre gençlerin ailelerinin ekonomik durumu algılayışı arasında anlamlı düzeyde anlamlı bir fark görülmektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, yoksulluğun aileden çocuğa bir miras gibi aktarılması olabilir. Yoksul aileler çocuklarını okutabilme açısından daha az imkânla-ra sahiptir. Bu nedenle yoksul ailelerin çocukları orta ve üst gelire sahip ailelerin çocuklarına göre daha fazla okuyamama ve okuldan ayrılma riskine maruzdur.
Bununla birlikte elimizdeki verilere göre okumayan gençlerin ailelerinin ekonomik durumunu kötü olarak niteleyenlerin oranı diğerlerine oranla daha düşüktür. Bu ilginç bir durumdur. Bu veri okumayan gençlerin genelde yoksul ailelerden geldikleri tezine aykırı görünmektedir. Okuma-yan gençler arasında ailelerinin durumunu kötü ve çok kötü olarak tanımlaOkuma-yanların oranı yüzde 3,6 iken, üniversitede okuyan gençlerde bu oran yüzde 5.5 ile en yüksektir. Okumayan gençlerin yüzde 52,2’si, lisede okuyan gençlerin yüzde 48,2’si ve üniversite de okuyan gençlerin yüzde 61’i ailelerin durumunu orta olarak tanımlamaktadır. Ailesinin gelir durumunu çok iyi olarak tanımla-yan üniversite öğrencisi oranı ise yüzde 5,3 ile üniversite öğrencilerinde görülmektedir. Buna göre bölgedeki üniversitelerde okuyan üniversite öğrencilerinin büyük bir kısmının orta gelirli aileler-den geldiği görülmektedir. Bu veriler özellikle okumayan gençlerin okumama neaileler-denini ailelilerin gelir durumuna bağlamanın pek doğru olmadığını göstermektedir. Bu konu farklı boyutlarıyla araştırılmaya muhtaç görünmektedir.
%31,7’sinin maaşlı bir işte çalıştığı görülürken, bu değer erkeklerde yüzde 26,3’tür. Ailesinin ge-çimini tarımdan sağladığını söyleyen genç kızların oranı yüzde 6,5 iken, erkeklerde yüzde 9,3’tür.
Bir diğer dikkati çeken husus ise serbest meslek sahibi ebeveynlere sahip olan genç kızların oranı (%25,4) erkek katılımcıların oranından (%21,4)’tür. Kırsal kökenli aileler kız çocuklarını okutma ko-nusunda daha isteksizdir. Buna karşılık biraz daha fazla şehir kültüründen etkilenen ailelerde kız çocuklarının okuması yönünde daha fazla istek görülmektedir. Burada Araştırmada yer alan genç kızların bir kısmının üniversite öğrencisi olduğu dikkate alınırsa, bu dağılım nispeten anlaşılabilir.
Ailesi hayvancılıkla uğraşan gençlerde okumama daha sık görülmektedir.62Bu konuda bölgede çalışan bir eğitimcinin söyledikleri dikkate değerdir.
“Köyden gelen çocuklar genelde okumuyorlar. Ailelerinin durumları kötü. Burada takip edil-miyorlar. Okula gidip gitmedikleri takip edilmiyor. Liseyi yarıda bırakıyorlar genelde veya düşük ortalamalarla bir şekilde bırakıyorlar. Ya taşıma sistemi ya da burada kalma yönte-mi ile okuyorlar. Çocuklarının okumadığını anladıklarında köye geri çağırıyorlar kendilerine yardımcı olmaları için.”63
Tablo 5.10: Aileniz geçimini nasıl sağlıyor?
Kız Erkek
Eğitim düzeyi ile ailenin geçim kaynağı arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır (p=0.000). Tablo 5.11, eğitim durumuna göre gençlerin ailelerinin geçim kaynaklarını göstermek-tedir. Üniversite öğrencisi gençlerin yüzde 33,7’sinin ailesi maaşlı bir işte çalışırken bu oran lise öğrencisi gençlerde yüzde 27,4 ve okumayan gençlerde yüzde 28,0’dir. Bir başka deyiş ile düzenli bir gelire sahip olan aileler çocuklarını okula gönderme konusunda daha heveslidir. Ailesi tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar içinde üniversite öğrencisi gençlerin oranı en düşüktür (%22,6). Bu oran lise öğrencilerinde en yüksektir (%30,2). Bunda devletin eğitimi teşvik etmek için verdiği
62 K. D., Aralık Kaymakamı. Mülakat: Murat Önder, 27 Ekim 2017.
63 T. B., Ardahan CHP Gençlik Kolları Başkanı, Mülakat: Olkan Senemoğlu, Oğuzhan Altınkoz ve Adviye Damla Ünlü, 27 Kasım 2017.
Iğdır’da yaşanan yoksulluk nedeniyle sporda çok başarılı olabilecek yetenekli gençlerin spora de-vamında sorun yaşandığı görülmektedir.
“İnsanların temel sorunu yoksulluktur. Çocuk ve gençler çalışmak zorundalar. Gelir seviye-si düşük, varoş keseviye-sim çocuklara okuldan sonra çalıştıkları için çok ulaşamıyoruz. Velilerin bir kısmı çocuklarının spor yapmasına karşı çıkmaktadır. Spor merkezimize ailelerinde gizli gelen çocuklar bulunmaktadır. Örneğin, Türkiye judo şampiyonumuzu tesiste keşfetmesek büyük bir ihtimalle hala meyve sebze halinde yük dağıtıyor olacaktı.”60
Araştırma kapsamında bölge illerinde yaşayan ve okuyan gençlerin ailelerinin gelir kaynağı da, yani geçimini nereden temin ettiği de araştırılmıştır. Ailesi maaşlı bir işte çalışanların oranı ile ta-rım ve hayvancılıkla uğraşan ailelerin oranı eşit olup yüzde 29’tur.61 İkinci sırada serbest meslek (%23,4), üçüncü sırada ise ticaret (%13,9) yer almaktadır. Bununla birlikte serbest meslek ve ti-caret cevaplarının dikkatle incelenmesi gereklidir. Bölgenin sosyoekonomik yapısı dikkate alın-dığında, bu tür işlerin genel olarak işportacılıktan küçük ölçekli sermaye gerektiren işlere kadar değiştiğini dikkate almak gerekir. Bu tür işlerin yanı sıra ailelerin yüzde 3,1’nin yevmiyeli işlerde çalıştığı, yüzde 1,7’nin de devletten aldığı yardımlarla geçimini temin ettiği görülmektedir. Bir başka deyişle gençlerin yaklaşık yüzde beşi ciddi yoksulluk riski ile karşı karşıyadır. Bu durum araştırmanın gerçekleştirildiği sürede görüşme yapılan kişilerce sık sık gündeme getirilmiştir.
Görüşülen kişiler, gelir seviyesi düşük ailelerde yaşayan gençlerin diğer gençlere göre çok daha sorun yaşadıklarını belirtmişlerdir.
Tablo 5.9: Aileniz geçimini nasıl sağlıyor?
Sayı Yüzde
Araştırmada yer alan gençlerin cinsiyete göre ailelerinin geçim kaynaklarına bakıldığında istatik-sel olarak anlamlı bir fark görülmemektedir (p=0,424). Tablo 5.10’a göre genç kızların ailelerinin
60 A. K. Iğdır Gençlik Spor İl Müdürü. Mülakat: Havva Çaha ve Meryem Aybas, 27 Ekim 2017.
61 Ailesi hayvancılıkla uğraşan genç erkeklerin en büyük sorunu evlenecek kız bulamamaktır. Evlenme çağındaki genç kızlar hayvanlarla uğraşmamak için asgari ücretle çalışsa dahi kentlerde yaşayan erkekleri tercih etmektedir. F.Ç., Ardahan İl Milli Eğitim Müdürü. Mülakat: Adem Çaylak ve Meryem Aybas, 24 Kasım 2017.
Tablo 5.12: Aileniz geçimini nasıl sağlıyor?
Ağrı Ardahan Iğdır Kars
Maaşlı işten 26,6 26,8 27,2 35,1
Ticaretten 16,9 11,2 14,2 11,7
Tarımdan 6,4 7,9 10,3 8,2
Hayvancılıktan 12,6 38,3 16,8 18,5
Serbest meslekten 30,9 11,0 25,7 21,2
Yevmiyeli işten 4,1 2,0 3,2 2,6
Devletten aldığı yardımlardan 1,9 1,2 2,4 1,2
Diğer 0,5 1,8 0,2 1,6
Toplam 100 100 100 100
Iğdır’da yaşanan yoksulluk, bölgedeki diğer illerde dile getirilmeyen çeşitli durumlara yol açmak-tadır. Iğdır’da görüşme yapılan kişilerin büyük bir kısmı kömür toplayan küçük çocuklar meselesi-ne değinmiştir.
“Iğdır’da çöpten kömür toplama oldukça yaygın. 10-15 yaşındaki çocukların yaklaşık %10’u bu kömürleri toplayıp satıyor. Önceden daha fazlaydı. Doğalgaza geçildiği için epey azaldı.
TEOG nedeniyle sisteme kaydı yapılamayan çocuklar ile sabahçı ve öğlenci çocuklar okul dışında kalan zamanlarını kışın bu tip işlerde harcıyor. Aileler oldukça yoksul olduğu için bu tarz işlerden para kazanma fikrine sıcak bakıyor. Çocuklar bu yaşta kazanmaya başlayınca sigara vs. ihtiyaçlar için bu tarz işleri yardım yapılsa bile bırakmıyorlar.”64