Ahmet Midhat, Arnavutlar Solyotlar

Müslüman Arnavutlar ile Hristiyan Solyotlar arasında geçen savaşları anlatan Arnavutlar

Solyotlar romanında, kahramanların din duyguları üzerinde durulduğu gibi bazı dinî konular

da anlatılmıştır. Yazar, romanın başlarında Arnavutları tanıtır. Bunların asıl lisanı, Arnavut lisanı olup, Nasraniyyetleri hesabıyla, Rum Lisanı dahi beyinlerinde tamim eylemiştir. Bu tamim, yalnız Nasraniyyetten dahi iktiza etmeyip Arnavutluğun, Zovuskalık cihetinde Lisan-ı Yunaninin, Müslümanlara kadar tamimi meydandadır. Hatta Müslüman Arnavutlar mevlid-i

şerif ve ilmihal ve Muhammediye gibi kütüb-ı diniyyelerini bile Rum hurufu ile yazarlar ve Rumcaya tercüme dahi eylerler (27).

Arnavut Müslümanlarının başında Ali Paşa bulunur. Solyotlar ise, Arnavutluğun İtalyan tarafında dağlarda yaşayan, yarı medenî olarak hayatlarını sürdüren kabilelerden oluşmaktadır. Başlarında herhangi birisi bulunmaz. Durumlarıyla ilgili kararları, bazen Papaz Samuel bazen de Rus Popu’n Manastırında toplanan ihtiyarlar meclisinde kararlaştırırlar. Solyotlarda söz sahibi olan Papaz Samuel, bir din adamı olarak sözü dinlenir bir konumdadır. Solyotların ihtiyarlar meclisi, hemen hemen devamlı Papaz Samuel’in Manastırında toplanır. Yazar, bir din adamı olan Samuel’i tanıtır. Soli nahiyesinde Samuel namında bir papaz var idi ki, Solyotlardan bazıları bu adam sihirbaz ve bazıları evliya zannederek her hâlde cümlesi hem kendisinden korkup hem de hatırını sayarlar idi. Hakikat-ı hâle gelince Samuel, ulûm-ı diniyye ve dünyeviyyede küllî tamik etmiş bir adam olup vatanperverliği dahi derece-i gayeye vardırmış olduğundan Nasraniyyette cengaverlik hiç bulunmadığı hâlde İncil’in Apokalipse kısmını cengaverane bir fikirle şerh ve tafsil ederek Solyotları bir kat daha kahramanlığa teşvik eder (33). Solyotlar, Hiristiyan bir millet olarak dinî kurallarından taviz vermezler. Her yemeğe başlayacakları zaman istavroz çıkarmadan ve ayrıca dua (54) etmeden başlamazlar. Solyotlar, cengâver bir millettir. Vatanlarını savunmak için var güçleriyle savaşırlar. Dağlarda yaşadıkları için bir Solyot yedi sekiz Arnavut’tan daha güçlüdür. Bu güç ve kuvvetlerinden dolayı Ali Paşa ile yapılan savaşlarda sayıları az olmakla beraber birçok defa galip gelmişlerdir.

Müslümanların başında bulunan Ali Paşa'nın, Hristiyan olan Solyotlara saldırıları sürekli devam eder. İlk saldırısında kahramanlıklarıyla ünlü Solyotlara yenilir. Ali Paşa’nın yanında bulunan önemli şahıslardan birisi Rüstem’dir. Rüstem, savaş yapmaya pek taraftar değildir. İki tarafın barışmasını arzu eder. Bu ilk saldırıda Ali Paşa’yı ne kadar uyarırsa da onu dinlemez. Rüstem, bu ilk yenilgiden sonra altmış dokuz, yetmiş kadar Solyot esirini kurtararak onlara sığınır. Onlar içinde yaşamını sürdüren Rüstem, bir zaman sonra Solyot kızı Eftimi ile gizlice görüşür ve birbirlerini severler. Ancak Rüstem’in Müslüman olması (106) Eftimi'yi düşündürür. Rüstem, İslâmiyetin bu konuda cevaz verdiğini anlatır ve onu ikna eder (106). Solyotların ileri gelenlerinden Lambro Çavellas da Rüstem’in onlara yaptıkları iyilikler karşısında mahçup olur. Çavellas’ın oğlu Fotos ve sevgilisi Maryola ile de samimîyetini ilerleten Rüstem, onlarla devamlı beraber olur. Rüstem ile Eftimi arasında gerçekleşecek

evlenmeye bunlar da karşı çıkarlar. Maryola, bir gün Rüstem’e bu evlenmenin önündeki en büyük zorluğun farklı dinde olmalarını gösterir. Ancak Rüstem, İslâmiyette böyle bir sakıncanın olmadığını onlara da anlatır.

Papaz olan Rus Popu ile Samuel, Rüstem’e güvenmezler ve her meclis toplantısında bu durumu vurgularlar. Toplantıların çoğu, Samuel’in dağlar arasında bulunan manastırında yapılır. Yazar bu vesile ile “Samuel’in Manastırı” başlığıyla bu manastırdan ve manastırların işlevlerinden uzunca bahseder. Buralarda yapılan bazı haksızlıkları da ağır bir dille eleştirir (121-123). Papaz Samuel’e her konuda danışılıp fikri alındığı gibi dinî merasimlerde de Solyotların ilk başvurduğu kişi yine Papaz Samuel’dir. Papaz Samuel, savaşta vefat eden Solyotlar’ın cenazeleri üzerinde dualar (147) eder.

Rüstem, dinleri ve geleneklerine mutaassıbane bağlı olan Solyotlardan çekindiği için Eftimi ile gizlice nikâhlanır. Eftimi’den Mükrime adında bir kızı doğar. Rüstem’in Solyot muhalifleri bu durumu öğrenince dinî tassuplarından dolayı içlerine bir türlü sindiremezler. Rüstem hakkındaki düşmanlıkları daha da artar (161). Solyotlar ile Ali Paşa arasındaki savaşlar, her geçen gün şiddetini arttırarak devam eder. Yine bütün savaşlarda Rüstem, barışı sağlamaya çalışır. Arnavut ve Müslüman olduğu hâlde Arnavutlardan çok Solyotlara yardımcı olur. Hatta bir seferinde Ali Paşa’nın, bütün yolları ve geçitleri kesmesiyle açlık tehlikesi geçiren Solyotları, Ali Paşa’dan çalıp getirdiği erzaklarla kurtarır. Ancak Solyotlar içinde Ortodoks olan Rus Popu ve taraftarları, Rüstem’in bir ajan olduğunu her toplantıda dile getirirler. Bu mecliste Rüstem’i savunanlar da olur. Zaman sonra Rus Popu ve taraftarları, onun ve taraftarlarının öldürülmesine karar verirler. Rüstem’in kızı Mükrime’yi katlederler. Bunları öğrenen Rüstem, çok kızar ve bunun öcünü alacağını söyler. Daha önce birbirlerine bağlı olan Solyotlar; Rus Popu ve Rüstem’den dolayı ikiye bölünürler. Arnavutlar ile Solyotlar arasındaki bu son savaşta, Solyotların bir kısmı Rus Popu’n; diğer bir kısmı da Papaz Samuel’in etrafında yer alır. Ayrıca bir kısmı da Rüstem’e taraftar olur. Bütün başa gelen belâ ve musibetlerin sahtekâr Papaz Rus Popu yüzünden başlarına geldiğini Papaz Samuel’e söyleyen Yorgo Boçaris, çok kızar ve Rus Popu hakkında çok ağır konuşur. Papaz Samuel’i sıkıştırır ve: “Papaz efendi! Zaten teslim olunmuş bir hakikati bize tekrar kabul ve teslim ettirmeğe çalışmayınız. Biz onu pek a’la biliriz. Gidiniz de Rus Popu ile bir de ona kapılanlara meram anlatınız. O kapılanlardan bazıları orada hazır bulunuyorlar idi. -Birisi dedi ki: Allah o Rus Popu’n belâsını versin! Şeytan mıdır? Sahir midir? Nedir? Samuel: “Ne

şeytandır ne sahirdir! Hiçbir şey değildir. Siz hepiniz hayvansınız da onun için Rus Popu dahi şeytan ve sahir olmak derecelerinde sizi çarpıyor” (199) der.

Solyotların bölündüğünü duyan Ali Paşa, durumdan faydalanarak askerleriyle Solyotlar üzerine yürür. Bundan önce Rüstem de Ali Paşa’dan habersiz olarak kendine bağlı olan üç yüz kişilik bir grupla kızı Mükrime’yi öldürenlerden intikamını alır. Devam eden savaşlarda Ali Paşa, Solyotları yener. Birçok Solyot’u öldürür. Birçok Solyot da yenilgiyi kendilerine yediremeyip intihar eder. Rüstem, savaşta yaralanır. Sonuçta iyileşip Ali Paşa’ya sığınır ve orada Eftimi ile ikinci bir nikâhla tekrar evlenir.

Romanda yer alan otuz bir kahramandan sekizi Müslüman, yirmi üçü Hristiyandır.

Müslüman olanlar: Rüstem, Hamko, Haniçe, Ali Paşa, Veli Paşa, Muhtar Paşa, Hüseyin ve

Aliş. Hristiyan olanlar: Eftimi, Mükrime, Samyel, Lambro Çavellas, Fatus, Mosho, Yorgo Boçaris, Maryola, Eleni, Rus Popu, Rus Yüzbaşı, Rum çoban, Terandefil, Rum dadı, Aleksi, Tahtacı Dimitri ve karısı, Mandıracı Pol ve karısı, Zervas, Hristo, Andora ve Despiyot. Olyların gelişimi içinde din duygularından bahsettiğimiz kahramanların dışındaki, ismini ve mensup oldukları dinleri belirttiğimiz diğer kahramanların hareketlerinde dinî duygu veya inanç etkili olmaz.