Ġnsanlar Niçin Uyma DavranıĢı Gösterir

Toplumsal uyumun Sosyal Psikoloji‟deki belirli bir şekline uyma davranışı denir. Sosyal kurallara uyum sağlamak ile uyma davranışı arasında temelde bir fark yok gibi görünse de bunlar davranışların oluşum dinamikleri açısından farklı şekillerde ele alınmaktadır. Uyma davranışı sergilemek, toplumsal norma uyumun ötesinde, kişisel zaafı olan birey olmak anlamına gelmektedir. Zira uyma davranışı, bireyin davranış ve görüşlerini gerçek veya hayali bir baskı aracılığıyla değiştirmesi ve baskı yönüne doğru uyum göstermesi biçiminde tanımlanmaktadır. Uyma davranışının derecesi, baskının gücüne bağlı olarak artar veya azalır.88

İnsanlar iki nedenden ötürü uyma davranışı sergilerler. Bunlardan ilki, temelde doğru olma isteği yani varolan bilişsel etkidir. Bu etki iki temel noktaya bağlıdır. Birincisi, grubun ne kadar iyi ve bilgili olduğuna inanmak, diğeri ise verilen serbest kararlara olan güvendir. Grubun doğruluğuna olan güveni artıran her şey uymanın derecesini artırır. Buna karşılık grubun bilgisi ve güvenirliği konusunda şüpheye düşüren her şey uyumu azaltır. Uyma davranışı sergilemenin ikinci nedeni ise grubun onayını almak ya da grubun tepkisinden kaçmak olan normatif etkidir.89

Butün bunların yanında, ters düşme korkusu, grupta söz birliği, grubun büyüklüğü, grubun uzmanlık derecesi, bireyin kendine güveni, bireyin grupta

86 _{Taylor, Sosyal Psikoloji, s. 172; Güney, Sosyal Psikoloji, s. 143.} 87

Güney, Sosyal Psikoloji, s. 144.

88 _{Tolan, Barlas, Galip, İsen, Ben ve Toplum: Sosyal Psikoloji, Feryal Matbaacılık, Ankara, 1985,} s.282-284.

saygınlık isteği ve bağlanmışlığın etkisi gibi durumlar insanın uyma davranışı göstermesinde etkili olan faktörlerdir.90

1.2.2.1.1. Uyma DavranıĢının Türleri a. Benimseme

Kişinin üyesi olduğu grubun düşünce ve davranışlarının gerçekten doğru olduğuna inanması ve buna göre uyma davranışı sergilemesidir.91 Bu uyma biçiminde içsel bir onay söz konusudur.

b. Kabul Etme

Birey tarafından başka birinin istemine verilen davranışsal bir tepkidir.92 Kabul etmede karşıdaki kişinin gücü ve etkilemede kullandığı taktikler etkilidir.

c. Ġtaat

İnsanların yasal otoritesi olan kişi ya da grubun emirlerine boyun eğmesi sonucu davranış değişikliği sergilemeleridir.93 İtaat, uyma davranışında etkileyici faktör ceza, korku ve baskıdır. Güç, insanların üzerinde kabul ve boyun eğmeyle sonuçlanan bir tahakküm kurarak onların davranışlarını kontrol altına almaktadır; bu bakımdan insanlar güç sahibi ise etkide bulunmaya ihtiyaçları yoktur.94

Araştırmacılar insanların otorite sahibi bir kişiden gelen emirlere niçin uydukları konusuyla da ilgilenmişlerdir. İtaat davranışının temelinde bir zorlama, korku ve yaptırım mevcuttur. İtaat sonucu gerçekleşen uyma davranışının temelinde itaati sağlayan grubun gücü veya kontrolü vardır.95 Bu yönüyle itaat, bireyin yasal bir otoritenin doğrudan emrine girerek davranışını değiştirme sürecidir. İtaat sonucu

90 _{Freedman, Sosyal Psikoloji, s. 431.}

91 _{Hogg, Sosyal Psikoloji, s. 270; Güney, Sosyal Psikoloji, s. 164; Silah, Sosyal Psikoloji, s. 166.} 92

Güney, Sosyal Psikoloji, s. 165.; Hogg, Sosyal Psikoloji, s. 270.; Silah, Sosyal Psikoloji s. 166. 93 _{Hogg, Sosyal Psikoloji, s. 273; Silah, Sosyal Psikoloji, s. 166; Güney, Sosyal Psikoloji, s. 165.} 94 _{Hogg, Sosyal Psikoloji, s. 233.}

oluşan uyma davranışının temelinde, uyulanın, uyanın üzerindeki gücü ya da kontrolü vardır.96

İtaat ve uyum aslında sosyal etkinin birer görünümüdür.

Uyma davranışının gerçeklemesini sağlayan birçok faktör vardır. Bu faktörlerin bazıları bireylerin, bazıları grubun, bazıları da ortamın özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Şöyle ki; uyma davranışını gerçekleştirme açısından bireyler arasında farklılıklar mevcuttur. Çünkü insanların hepsi aynı oranda gruba uyma davranışı göstermezler. Bazıları gruba tam uyum sağlarken, bazıları da sürekli uyumsuzluk içinde olur. Grupların bireyleri uyma davranışına itme güçleri birbirinden farklıdır. Grubun bireyleri uyma davranışına itme gücü arasında doğru orantı vardır. Grubun bireyi uyma davranışına iten güçleri grup içindeki söz birliğidir. Grup üyeleri arasında söz birliği varsa bu durum, bireyin grup içinde uyma davranışı göstermesini önemli ölçüde etkilemektedir. Grup içinde söz birliğini bozan bir kişi çıksa bile bu durum bireyin uyma davranışını olumsuz biçimde etkilemektedir.97

Uyma davranışını ortamsal faktörlerin özellikleri de etkilemektedir. Ortam belirsizliği uyma davranışını etkileyen önemli bir unsurdur. Bireyler ortamda bir belirsizlik sezdiklerinde ya da alınan kararların doğruluğundan şüpheye düştüklerinde uyma davranışını gösterme ihtimalleri azalmaktadır.98

Uyma davranışını etkileyen diğer bir ortamsal faktörde bireyin grupla “yüz yüze” olmasıdır. Çoğunlukla insanlar grupla yüz yüze olduklarında daha kolay, uyma davranışları gösterirler. Yüz yüze olmadıklarında grubun etkisini pek hissetmezler.99

Başka insanların yargılarının temel ya da başvuru çerçevesi olarak alınmasının etkisi ortadan kaldırıldıktan sonra, ya çok az bir uyma söz konusu olacak ya da hiç olmayacaktır. Psikolog Asch‟a göre gerçekler onları desteklediği zaman insanlar kendi algı ve inançlarına güvenmelerine ve buna uygun olarak da farklı bir görüşte

96

Silah, Sosyal Psikoloji, s. 167. 97 _{Güney, Sosyal Psikoloji, s. 166-167.}

98 _{Hogg, Sosyal Psikoloji, s. 281; Güney, Sosyal Psikoloji, s. 167.} 99 _{Güney, Sosyal Psikoloji, s. 167.}

söz birliği etmiş bir grup karşısında bile bağımsız kalabilmelerine yetecek kadar rasyonel olabilmektedirler.100

Sonuçlar açıktır. İnsanlar gerçekten başka insanlara uyarlar, hatta bu uyma açık belirgin bir durumda, dünyaya ilişkin kendi algılamalarına ters düşse bile grubun söylediğinin ya da grup yargısının doğru olduğuna gerçekte inanmamakta ve çoğu durumda kendi özel yargılarının doğru olduğuna inanmaktadırlar. Ancak sorulduğunda, yine de diğerlerinin yani çoğunluğun verdiği yanıta katılmaktadırlar. Bu “boyun eğme” adı verilen bir olgudur. İnsanlar, bir fikre ve onu destekleyici her türlü bilgiye sahip olmalarına karşın, yine de başkalarının belirttiği fikirlere uymaktadırlar.101