ĠLKÖĞRETĠM OKULLARINDA ÖRGÜT KÜLTÜRÜ VE BÜROKRASĠ

Etkili okullar, baĢarıyı teĢvik eden ve tüm personeli ortak amaçlar etrafında toplayan güçlü kültürlere sahiptir. Öğrencilerin öğrenmesine yardımcı olacak olumlu bir örgüt kültürüne ve buna bağlı olarak öğrenme kültürüne sahip olan okullarda öğrenci baĢarısı artar. Etkili okulların özelliklerinden birinin de öğrenmeyi teĢvik edici olumlu bir okul kültürü olduğudur. Bir örgütte var olan kültür güçlü ise, bürokratik iĢlemlere daha az gereksinim duyulmakta, planlama ve karar alma süreçleri kolaylaĢmaktadır. Örgüt içindeki uygulamalarda ve süreçlerde standartlaĢmaya gidilmesi, örgüt çalıĢanlarına uygun bir çalıĢma ortamı sağlamakta ve örgütsel verimliliği artırmaktadır (Sezgin, 2010).

Okul, örgütlü bir kurum olarak kendine özgü bir kültüre sahiptir. Okulun temel özellikleri, onun belirli kültürünün incelenmesini ve iĢlevlerinin çözümlenmesini gerektirir. Okulun toplumsal bir sistem oluĢu, onun kendine özgü bir kültürü olmasından dolayıdır (Tezcan, 1999). Okulun en önemli özelliklerinden birisi üzerinde çalıĢılan hammaddenin insan oluĢudur. Bu nedenle, birey boyutu kurum boyutundan

daha duyarlı, informal yanı formal yanından daha ağır, etki alanı yetki alanından daha geniĢtir. Okul kültürü; yönetici, öğretmen ve diğer personelin katkılarıyla oluĢan ve paylaĢılan değerler, inançlar ve normlar bütünüdür. Etkili okul kültüründe, okul yöneticisi okuldaki farklı kültür öbekleri arasında bir denge kurabilmeli ve tüm çalıĢanların ortak örgütsel kültür çerçevesinde bütünleĢmesini sağlayabilmelidir (Terzi, 2000: 97-101). Okulun mantıki bir düzeyde hem kararlılığım koruyabilmesi, hem de değiĢmeye açık olması ve değiĢmesi gereklidir. Bu durum okulun görevleri gereğidir. Okulun bunu sağlayabilmesi yeni bir okul kültürünün yaratılması demektir. Böylesi bir kültür, okulun geliĢtirilmesine temel olacak etkinliklerin geliĢtirilmesine izin verecektir (Balcı, 2007).

Eğitim örgütlerinin verimliliği ve etkililiğinin en önemli unsurlarından biri yönetici liderliği olarak görülmektedir (GümüĢeli, 2009). Okul müdürleri, okul kültürünün oluĢturulmasında çok önemli bir yere sahiptir. Okul yöneticisi bu görevini yerine getirebilmek için öncelikle kültürü oluĢturan faktörler konusunda yeterli bilgiye sahip olmalıdır ve bulunduğu okulu ilgili faktörler açısından analiz ederek tanıyabilmelidir (GümüĢeli, 2009). Güçlü örgütsel kültüre sahip okullarda yönetici bir lider olarak görülmektedir. Okul müdürü, okul kültürünün temel ögeleri üstünde etkili olabilmektedir. Okul kültürüne yeni değerlerin ve sembollerin katılması ve geleneklerin değistirilmesi okul müdürleri sayesinde olabilmektedir. Eğer okul yöneticisi okul kültürünü oluĢturan temel öğeleri koruma ve değistirme doğrultusunda bir etkileme gücüne sahip ise, kültürel liderlik gücünü gösteriyor demektir (Çelik, 2009).

Toplumun yaĢam biçimi olarak ifade edilen kültür toplumlar arasında olduğu gibi okullar arasında da farklılık gösterir. Her toplumun kendine özgü nasıl bir kültürü varsa, toplumda yer alan okulların da kendilerine özgü kültürleri vardır. Okulların kültürünü aĢağıdaki boyutlar oluĢturur (Çelik, 1997:36; akt. Taymaz, 2009:78-79).

 Okulun tarihi ve geliĢimi  Okulun değerleri ve inançları  Okulla ilgili hikayeler ve mitler  Gelenekler, adetler ve törenler  Okulun kültürel normları

 Okulla ilgili ünlü kiĢiler

Okul içerisinde kültürün belirlenmesi ve Ģekillendirilmesi müdürün sorumluluğundadır. Müdür, okul kültürünün saptanmasında ya da oluĢturulmasındaki rolünün ne olduğunu anlayabilmek için öncelikle çalıĢanların, öğrencilerin ve toplumun geçmiĢteki deneyimlerini anlaması gerekir. Okul kültürünü anlamaya çalıĢan bir müdür için mevcut kültürün incelenmesi ve tanınmasının akıllıca atılacak ilk adım olduğu söylenilebilir. Daha sonra yapacağı en önemli iĢler de, okulun hedeflerine önem vermek, okulun değerlerine sürekli olarak ve açık bir Ģekilde örnek olmak, okulda meydana gelen kritik olaylara tepki göstermek ve bu olayların içinde yer almak, bir güdüleme ve takdir ifadesi olarak da çalıĢanları ve öğrencileri ödüllendirmek olarak sıralanabilir (Çelikten, 2003).

Etkili okula ulaĢmada önemli olan, okulun mevcut kültürünün değiĢime uğramasıdır. Esasen etkili okul, okulda mevcut olandan farklı yeni bir kültür gerektirir. Bu değiĢimde okul liderliğinin özellikle de informal liderliğin katkısı ve desteği kritik önemdedir. Bu değiĢimde okulun pratik yapısının analizi gereklidir. Okulda etkili olan ya da okuldaki farklı grupların, ilgilerin incelenmesi Ģarttır. Okulun kültür değiĢiminde bu politik yapı çalıĢtırılarak pazarlık, ortak çalıĢma ve katılmalı karar almakla etkili okula uygun ortam yaratılabilir. Pazarlıkta birinci aĢamada ilgili grupların, okulun amaç ve ilgileri konusunda anlaĢmaları esastır, ikinci aĢamada ortak çalıĢma amaçları için çalıĢırlar. Üçüncü aĢamada ise katılımlı karar alma vardır. Çünkü etkili okul için amaç birliği, önkoĢul niteliğindedir (Balcı, 2007).

2.3.1. Okulun Rol Yapısı

Dewey‟ den beri okul, bir cemaat olarak görülür. Okul küçük bir topluluk olarak görülmüĢtür. Oysaki Katz, okulu karmaĢık bir toplum olarak görmüĢtür. Ona göre okulun iĢlevi, çocukların yetiĢkinliğine hazırlanmasıdır. Bidwell, okulu bürokrasi modeli ile karĢılaĢtırır. Okul Ģu bürokratik özellikleri taĢır (Tezcan, 1999: 226):

b. HiyerarĢik bir sıralama-iletiĢim kalıpları-, yetki kalıpları, tümüyle hukuksal olarak ifade edilmiĢtir.

Örgütte personelin kültürel özellikleri bilinir ve ona göre yönetsel ve örgütsel önlemler alınırsa, onlardan hem yüksek verim elde edilebilir, hem de mutluluklarını artıran toplumsal ve manevi bir ortam oluĢturulabilir. Ülkemizdeki okullarda bürokratik yapıda birer örgüt oldukları için (Bursalıoğlu, 2008), okulda belirlenen kurallar çerçevesinde hareket edilir. Bu nedenle, okullardaki bürokratikleĢme düzeyi ve bu bürokratikleĢmenin öğretmenler üzerindeki etkilerinin bilinmesi önemlidir.