E. ĠNGĠLTERE
VII. ĠLETĠġĠMĠN DENETLENMESĠNĠN TARĠHSEL SÜREÇTEKĠ YASAL
A. 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu
Sıkıyönetim Kanunu‟nun 3. maddesinde97
haberleĢme hürriyeti ile ilgili düzenlemeler bulunmaktadır. Söz konusu maddenin c bendinde, sıkıyönetim komutanının söz, yazı, resim, film ve sesle yapılan her türlü yayım, haberleĢme, mektup, telgraf vesair mersuleleri kontrol etme gibi yetkilerinin olduğu belirtilmektedir. Sıkıyönetim zamanında bu maddeye dayanılarak sıkıyönetim komutanı tarafından, kiĢilerin haberleĢme özgürlüğüne müdahale edilebilecek ve bu durum kanun hükmünü icra hukuka uygunluk nedeninden dolayı suç oluĢturmayacaktır.
B. 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu
2005 yılındaki 5271 sayılı CMK‟nın yürürlüğe girmesinden önceki dönemi, yani CMUK dönemini ikiye ayırarak incelemek, konunun anlaĢılması açısından daha yerinde olacaktır.
1.4422 sayılı Kanun Yürürlüğe Girmeden Önceki Dönem
4422 sayılı kanun yürürlüğe girmeden önceki dönemde adli ve önleme amaçlı dinlemenin yapılmasına iliĢkin yetkiyi veren bir düzenleme bulunmamaktaydı. Bu eksiklik
97 Madde 3 - (DeğiĢik fıkra: 19/09/1980 - 2301/2 md.) Sıkıyönetim Komutanı; Sıkıyönetim bölgesinde genel
güvenlik, asayiĢ ve kamu düzenini korumak ve sağlamakla görevlidir. Ayrıca, gerektiği hallerde aĢağıda yazılı tedbirleri almaya yetkilidir. a) Konutları ve her türlü dernek, siyasi parti, sendika, kulüp gibi teĢekküllere ait binaları, iĢyerleri ile özel ve tüzel kiĢilikleri haiz (Özerk müesseseler dahil) müesseseler ve bunlara ait müĢtemilat ve her türlü kapalı ve açık yerleri mektup, telgraf ve sair mersuleleri ve kiĢilerin üzerlerini herhangi bir müracaat, talep ve karara lüzum olmaksızın aramak ve bunlardan sübut vasıtaları olan yahut zor alıma tabi bulunan eĢyayı zaptetmek;
b) Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun yayımları dahil olmak üzere telefon, telsiz, radyo, televizyon gibi her çeĢit araçlarla yapılan yayım ve haberleĢmeye sansür koymak, kayıtlamak veya durdurmak ve hizmetin gerektirdiği ahvalde bunlardan öncelikle faydalanmak;
c) Söz, yazı, resim, film ve sesle yapılan her türlü yayım, haberleĢme, mektup, telgraf vesair mersuleleri kontrol etmek; gazete, dergi kitap ve diğer yayınların basımını, yayımını, dağıtımını, birden fazla sayıda bulundurulmasını veya taĢınmasını veya sıkıyönetim bölgesine sokulmasını yasaklamak veya sansür koymak; sıkıyönetim komutanlığınca basımı, yayımı ve dağıtılması yasaklanan kitap, dergi, gazete, broĢür, afiĢ, bildiri, pankart, plak, bant gibi bilcümle evrakı, yayın ve haberleĢme araçlarını toplatmak; bunları basan matbaaları, plak ve bant yapım yerlerini kapatmak, müsaderesine karar verilmemekle birlikte, sıkıyönetim komutanlıklarınca sahiplerine iadesinde sakınca görülenlerin imhası için gerekli önlemleri almak; yayına yeni girecek gazete ve dergilerin çıkarılmasını izne bağlamak;
CMUK‟un arama ve elkoymaya iliĢkin hükümlerinin uygulanması suretiyle giderilmekteydi. Zira bu yasa yürürlüğe girene kadar CMUK‟un arama ve elkoymaya iliĢkin hükümleri de yer almaktadır98. Bu tedbirle ilgili olarak açıkça kanuni düzenleme olmadığından CMUK m. 91-92 geniĢ yorumlanarak telekomünikasyon yoluyla iletiĢim denetlenebiliyordu. CMUK 91/2 de “vesair mersule” kelimesi99
yer almaktaydı. Bu kelime telefonları da kapsayacağı belirtilerek telefon dinleme gerçekleĢtirilebiliyordu.
2. 4422 sayılı Kanun Yürürlüğe Girdikten Sonraki Dönem
Türk hukuk hayatında iletiĢimin denetlenmesi koruma tedbirine ilk defa açık bir düzenleme Ģeklinde 4422 sayılı ÇASÖMK‟da yer verilmiĢtir100
. Bu kanunun ikinci maddesi bu konuyu açıkça düzenleyerek bir nebze olsun bu karıĢıklığı ortadan kaldırmıĢ bulunmaktaydı. 2005 yılına kadar yani CMK md. 135 hükmü yürürlüğe girene kadar bu 2. madde uygulamada yer almıĢtır.
C. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
5271 sayılı Kanun‟un 135. maddesinde açıkça düzenlenmek suretiyle gerçek manada bu tedbirin yasal dayanağı oluĢturulmuĢ oldu. 4422 sayılı Kanunla aralarında benzer düzenlemeler olsa da farklılıklar bulunmaktadır. Zira 4422 sayılı Kanun çıkar amaçlı suç örgütleriyle mücadele amacıyla çıkarılmıĢ, buna karĢılık 5271 sayılı Kanundaki düzenleme ise genel manada bir düzenleme yapma amacıyla çıkarılmıĢtır. Bu maddenin son fıkrasında bu maddedeki Ģartların haricinde hiç kimsenin, bir baĢkasının telekomünikasyon yoluyla iletiĢimini dinleyememeği ve kayda alamayacağı düzenlenmiĢtir.
98KUNTER, Nurullah-YENĠSEY, Feridun-NUHOĞLU, AyĢe, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza
Muhakemesi Hukuku, Ġstanbul-2008, s. 712.
99 Maznuna Gönderilen Mektup, Telgraf Vesair Mersulelerin Zaptı Madde 91 - Maznuna gönderilen
mektuplar vesair mersule ve telgrafların posta ve telgrafhanede zaptı caizdir. Maznun tarafından veya ona hitaben gönderildiği bazı hallerden anlaĢılan ve tahkikat noktai nazarından münderecatının ehemmiyeti haiz olduğu tayin edilen mektuplar vesair mersule ve telgrafların dahi bu yerlerde zaptı caizdir.
100
D. 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu
Polisin adli amaçlı dinlemesi söz konusu değildir. Polis ancak önleme amaçlı dinleme yapabilmektedir. Bunu dayanağını Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu‟nun ek 7. maddesi oluĢturmaktadır. PVSK‟nın ek 7. maddesi değiĢikliğe uğramıĢtır. 2005 yılından önceki düzenleme de polis önleme amaçlı dinleme yapamazken yeni düzenleme ile istihbari amaçlı dinlemenin önü açılmıĢ bulunmaktadır.
E. 2803 sayılı Jandarma TeĢkilat Görev ve Yetkileri Kanunu
2803 sayılı Jandarma TeĢkilat Görev ve Yetkileri Kanunun 7. maddesi jandarmanın suç iĢlenmesinin önlenmesi için gerekli tedbirleri alacağı ve uygulayacağı belirtilmektedir. Ayrıca PVSK md. 25‟te polis teĢkilatının bulunmadığı yerlerde Jandarmanın görevli olacağı belirtilmektedir. Bu bağlamda PVSK ek madde 7‟deki önleme amaçlı dinlemeyi polisin olmadığı yerlerde Jandarma yapacaktır.
F. 2937 sayılı Devlet Ġstihbarat Hizmetleri ve Milli Ġstihbarat TeĢkilatı Kanunu
2937 Sayılı Devlet Ġstihbarat Hizmetleri ve Milli Ġstihbarat TeĢkilatı Kanunu, 5397 sayılı kanun değiĢikliği yapılmadan önce 2937 sayılı Kanunun 4. maddesine binaen önleme amaçlı dinleme yapıyordu. Zira kanun hükmünün 4. maddesin de istihbarat toplama ve ilgili birimlere bildirme gibi bir görev sayılmıĢtı. Bu hüküm baz alınarak telefon dinleme gerçekleĢtirilmekteydi. Ancak 5397 sayılı kanunla bu husus açıklığa kavuĢturulmuĢ, önleme amaçlı denetlemenin gerçekleĢtirilebileceği 2937 sayılı Kanunun 6. maddesinde ekleme yapılarak yasallaĢtırılmıĢtır.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA TELEKOMÜNĠKASYON YOLUYLA YAPILAN ĠLETĠġĠMĠN DENETLENMESĠ