Könül, n i bitirdin, gldin, cahan içind, Qaldn dünya qmind, üryin qan içind, Abad deyib el verdin, tamam viran içind, Tn torpaqdr, ylnmz cövhri-can içind, Rüstm quma bataraq, qald yeksan içind, Sn olarn yannda glmzsn san içind.
Dünya deyib yüyürsn, ta içind dm vardr, Dm içindn çxnca, banda min qm vardr, Qm altnda yatarsan, n ona mlhm vardr, Doymaz gözün dolmaa iki ovuc qum vardr, Bu cahanda, admzad, sndn qafil kim vardr, Qurda, qua nzr ql, külli frman içind.
Ey dostlar, ol dünyaya varan var da, gln yox, Ölü-diri halndan xbr, tr biln yox,
Çrxi-flk lindn alayan var, güln yox, Al edin, qardalar, köhnlrdn qalan yox, Kainatn vfas yoxdur desm, yalan yox, Dünyaya bel balayan, qald ziyan içind.
Ya ilahi, sn saxla qaçaqlardan yollarda, Sada-solda deyirlr: «Buraxmayn çöllrd», Könül dünya eqind, haram sözlr dillrd, Mn bir aciz bndym, kminym qullarda, Çox günahlar qazandm, az fürstli illrd, Xcalt qoymagil yax-yaman içind!
Mxdumqulu, aldadr qhb dünya bznib, Könlünü mail qlma ona qar düznib, N faraat yatrsan l-ayan uzanb,
cl yatr marqda oxun-yayn gznib, Mhr günü brabr imann qazanb, Quru gldin, bo getm axr zaman içind!
DEDM – DEDM
Dedim: «Üzün tabana». Dedi: «Bnzr!» Mnli xan, Dedim: «Qoydun rmana». Dedi: «Könüldür viran», Dedim: «Ölürm indi». Dedi: «Qalarsan aman», Dedim: «Ox kirpiklrin». Dedi: «Qalarm kaman», Dedim ki: «Pue geymi». Dedi: «Doni-zrfan».
Dedim: «Üzd xallar var». Dedi: «Ruyda güllr, hey», Dedim: «Qumru zbandr». Dedi: «hdi-dillr, hey», Dedim: «Gl, sn xbrl». Dedi: «Bilr ellr, hey», Dedim: «Ol n srvdir?» Dedi: « nc bellr, hey», Dedim: «Tavus bs hardan?» Dedi: «Cayi-Hindistan».
Dedim: «Gecn qaranlq». Dedi: «Uyuda aym», Dedim: «Kimlr yasavul?» Dedi: «Kirpiyim yaym», Dedim: «Harda msknin?» Dedi: «Lamkan caym», Dedim: «Zrfan olar». Dedi: «Kövsrdir çaym», Dedim: «Ondan ver mn!» Dedi: « strmi bican».
Dedim: «Bu n tütündür?» Dedi ki: «Qara marlar», Dedim: «Qorxaram ondan». Dedi: «El-oba zarlar», Dedim: «Sözün slini». Dedi: «Sorar, duyarlar», Dedim: «Sirri fa etdin». Dedi: «Demi yarlar», Dedim: «Ölüm var sn». Dedi: «Sn hm frman».
Dedim: «Ey Mxdumqulu!» Dedi: «Gözlr ya olar!»
Dedim: «Ol n olandr?» Dedi: «Siz ba olar», Dedim: «Yaxndr Kb». Dedi: «Köhn da olar», Dedim: «Yax zamandr». Dedi: «Bu hm dü olar», Dedim: « ndi gedrm». Dedi: «Getsn, var aman!»
EYDAY
(XVIII sr)
eydayi XVIII srin ortalarnda yaam görkmli türkmn
airlrindn biridir. Onun hyat haqqnda mlumatlar olduqca azdr, htta doum v ölüm tarixlri d bilinmir. Bilinn yega-n ey airin Manqlaq vilaytind dünyaya glmsi, türkmn-lrin salur boyunun kiçiau tayfasna mnsub olmasdr. Bzi mlumatlara gör, eydayi Buxarada v ya Xivd thsil alm, ömrünün çoxunu Sraxs v Mar (Mrv) vilaytlrind keçir-mi, 1875-1800-cü illrd Buxarada hökmdar olan ahmurad xann dövründ hyatda olmudur. Bunu onun aadak misra-larndan anlamaq mümkündür:
Msum Sofudur adn, ey hey olu ahmurad, Sn dalt sultan, qmli könül oldu ad.
eydayi yüz yaxn lirik eirin v «Gül-Snubr» adl ai-qan dastann müllifidir. Bu dastan türkmnlr arasnda o q-dr mhurdur ki, airin eir yaradcln kölgd qoymudur.
Orta Asiyada «Snubr can», Snubr»,
«Kitabi-ahzad Snubr» adlar il mhur olan bu sr 1903-cü ildn balayaraq Buxara, Smrqnd, Daknd, Kazan, Kokand -hrlrind dabasma üsulu il dflrl nr olunmu, bzi nrlrd airin ad göstrilmmidir. Bu dastann lyazma nüs-xlri Aqabad, Daknd, Peterburq v Dünbdki arxivlrd
qorunur. Nüsxlr arasnda xeyli frq müahid olunur ki, bu da ifaçlarn v katiblrin lavlri nticsind yaranmdr. Bu dastann motivlri Azrbaycan folklorunda da görünür. «Gül Snavr neyldi, Snavr gül neyldi» adlanan naln süjet xtti dastann mövzusu il sslir.
eydayinin eirlri saf türkmncdir. air imkan daxilind
rb v fars sözlrindn istifad etmmy çalmdr. Htta dini mövzulu eirlrind d dilin saflna diqqt etmidir.
airin yaradcl Herman Vamberi .N.Berezin, A.N.
Samoyloviç, A.Y.Krmski, kimi rqünaslar trfindn tdqiq olunmudur.
GLN
Yalan dünyann behiti, Qzl güldn tz glin.
A üzlrin bnzr aya, Sallann qaza, glin.
Vara bilmnm yanna, Snin mnzil-mkanna, Svab et irin canna, Rhm eylgil biz, glin.
Görmy gözlrim zardr, Qoynunuz fsli-bahardr, Sevib ayrlmam ardr, Sn bnzrsn yaza, glin.
Tamaal toy olanda, Qz-cavanlar ylanda, Qzlara nzr salanda Sn dürsn göz, glin.
eydayi der, söz olmasa, Baçada gülüm solmasa, Ziyad zrur olmasa,
Vermm yüz mün qza, glin.
L
Arzu çkib dost camaln görmy, Yürü könlüm, yolda olsan r il.
Eq il ba qoysan möhnt dana, Cfa çkib, yar camaln gör bel.
Tmnna dandan öt bilmnm,
db sritsin tuta bilmnm, Yolum uzaq, yara yet bilmnm, Qanadm yox, uça bilmm pr il.
Qafil adam qaralar a bilr, Aqil adam biliyini yox bilr, Düz aiqm, xidmtimi haq bilr, Xeyir grk, iim yoxdur r il.
Bnd eydayi der sinm daldr, Axirt zamana belim baldr,
sli xakdan olan adm oludur, Gln keçr, yeksan olar yer il.
SEVDYM
vvld alm heyran eyldin, Xlvt yerd sözllim, sevdiyim, Aladb göz yam giryan eyldin, Uzun dövran üzllim, sevdiyim.
Bada bülbül oxur, çkdiyi zardr, Aiqin yanmas zldn vardr, Grdann dütardr, zülflrin tardr, Sabah durub sazlaalm, sevdiyim.
Yetim quzu kimi gzm aral, Snsn bu dalarn gözl maral, Ömrümü ötürdim, qlbim yaral, Gls bahar, yazlaalm, sevdiyim.
eydayi der, getmz sinmin da, Köksünd qurulmu rmin ba, O ala gözlrin yadr, ya,
Orun-orun gözllim, sevdiyim.
TANIMAZ
sli by olmayan çxsa ikara, Qaraya qu salar, bazn tanmaz, Yiym dövlt vers bir nabekara, Tkbbürlük eylr, özün tanmaz.
Qoç igid önünd dursa yasovlar1, At salb hr birin bir yana qovlar, Guya ki, laçndr, qu qazn ovlar, Ördyin, sonasn, qazn tanmaz.
Mehman görnd öyündn qaçar, Kims bilmz, yerin dibindn qaçar, Yadan vhm edib, köyündn qaçar, Ol yann çoxun, azn tanmaz.
eydayi der: yaman il ba qoma,
yan edib, öz sirrini gnm, Sava günü yaman il yol ama, Müxnntdir, qaçar, izin tanmaz.
1 Yasov – yasavul, sgr.
VARMI?
Ey yaranlar, müslmanlar, Alamayan, güln varm?
Yalanç, fani dünyada Gedib, geri gln varm?
Kimi vfa toxmun kr, Kimi cl zxmin çkr, Kimi qmdn azad edr, Saralmadan solan varm?
Bildim bu dünya çaln, Qm qfltd oyaqln, Xst olmadan saln Qiymtini biln varm?
Bu dünya iki varaqdr, Biri qara, biri adr.
Mnzil iki, yol iraqdr, Onun fikrin qlan varm?
eydayi der: gln keçr, Bu güzara qonan köçr, gidlik çra keçr, Bu sözümd yalan varm?
BYLR
Malay xann zrin açdm, çdim qana-qana, bylr, Dünyaya glck tutadm, Keçdim yana-yana, bylr.
Bir çmndn gül gtirdim,
n uxuna l yetirdim, Yaz fslini mn ötürdim, Qaçdm zimistana, bylr.
Sövdgrm, mayda bilmm1, Yara sirrim ayda bilmm2, Yaz glib mn, qayda bilmm, Qaldm zimistana, bylr.
Quru aac yanar, sönr, Ol aacdan hasil önr3, Dli dövran kim dönr, Çevrilr zman, bylr.
Cnnt olar snin cayn4,
l yetirin, süfr yayn,
eydayi der: qulaq qoyun, Bizim bu dastana, bylr.
1 Mayda – kiçik, kiçik hesab.
2 Ayda bilmm – dey bilmm.
3 Hasil önr – meyv bitr.
4 Cay – yer.
VARDIR
O ndir, glib keçinc
Sfalca ça vardr?
Neç karvanlar ötünc
bu yol-yola vardr.
O n dastandr, sormal, Oxuyub mna vermli.
O n öydür, cüt hörmli, Dxi dörd çra vardr.
Mömin olan yoldan azar, Triqt qlmaz nzr,
mlini mlk yazar, N qlsan, sora vardr.
Krmli padiahmn, Fzli çoxdur ilahmn, Eldiyim günahmn N ucu-buca vardr.
eydayi qlar fryad, Alm dastandr ad, gidin olsa övlad, Üryinin ya vardr.
VARADIR
Bu ann qiymtin niy bilmzsn, Qafil adam, ömrün keçib varadr.
Baqi yurda varb geri glmzsn,
cl yeli yaxan tutub varadr.
Qhb flk ayna il bznib, Kimisi axirt öyün qazanb,
cl glir, qza oxun gznib, Kimisi imann satb varadr.
Kimisi glib, ey, kimisi keçib, Kimisi güvnib, kimisi köçüb, Kimisi irtd, al rab içib, Kimisi qzl qan udub varadr.
Xocam vers bndsin övlad, Könlünün xogah, ruhunun ad, Oul imi qoç igidin murad, Oulsuzun yeri itib varadr.
Aqil bilmz bu dünyann soran, Axmaq bilmz qaranln çran, Flk yxar bu dünyann qran, Glnlr ylnmz, ötüb varadr.
Glib için hqiqtin meyini, Yxmayn siz ritin öyünü, Xumar olar bu dünyann oyunu, Pis flk olan udub varadr.
Mstan eydayi qaynayb, dab, Öldür nfsin, hqiqt ulab, Dünyada n gördün otuzdan ab, Yan qrx öyün yetib varadr.
GDN
Ey yaranlar, müslmanlar, Atdr qarda igidin, Geyib çxsa dmir donlar, Artar sava igidin.
gid piyada qalmasn, Saralb üzü solmasn, Sava gününd olmasn Namrd yolda igidin.
Gözl d bir yax zaddr, Oul igid övladdr, ti qlnc, rb atdr Könlünün xou igidin.
eydayi der: mind, bed,
skik olmaz yazda-qda, Qüdrtin qalmaz altmda, Otuzdur ya igidin.
GD
Kim qoyubdur namus-ar
Yaraqsz, atsz igid.
Kimsnin yox etibar
Qorxaq, qeyrtsiz igid.
gid odur cu eylsin, Sözü yerind söylsin, At, yaraq olsa neylsin, Ürksiz, ödsüz igid.
Ya il qarlamaq, Pisdn yaxya ulamaq, Zor olar qaynayb comaq, Sinsiz, odsuz igid.
Qya-qya gözlmy, Doru durub sözlmy, Nr, bura tk dizlmy
Qarda grkdir igid.
eydayi der: flk netmz, Dövran glib kimdn getmz, Toyda, mclisd san yetmz
lind malsz igid.
GEDBDR
Dli könlüm, dövranlca srim yox, Yalan dünya il xoum gedibdir, Mnzilim, mkanm, blli yerim yox, Abad öyüm, nanm, am gedibdir.
Yaradana rz elyim zarm, Çkn bilr sinmdki yaram, Yaxn, yaman, a, qaran
Tanmayan alm-huum gedibdir.
gidlik bir tz gülün bostan, Han snl dövran sürnlr, han?
gr desm o qdimki dastan, Demy dilim var, diim gedibdir.
N qismtdir, nsibin yazld, Günahkar bndsn, barn zildi,
sbabn dald, ordun pozuldu, Dur atlan, eydayi, qoun gedibdir.
RN DLL CANANIM
Xuraman qddin, xurud üzün, Mn heyranam, irin dilli cananm.
Arzum budur, intizaram özün, N gec var, n gündüz var qrarm.
Rövnim sn, çram sn, çam sn, Atim sn, düyümün sn, dam sn, Bülbül mnm, bostanm sn, bam sn, Hm güzarm, gülüstanm, baharm.
Hyatm sn, peyvndim sn, bndim sn, Hm hrim sn, xzinm sn, kndim sn,
krim sn, irinim sn, qndim sn,
ncirim, üzümüm, alma, narm.
Mnzili sn, mkanm sn, caym sn, Srvrim sn, sultanm sn, ahm sn, Göy üzünd ulduzum sn, aym sn, Yer üzünd nazninim, nigarm.
Siyah zülfün ruyin üzr yaybsan, Can almaa cllad donun geyibsn, Ana olma hr namrd, heyifsn,
eydayi der sn düdü nzrim.
BR PRDR
Bir dastan demim iki glin, Biri huri olsa, biri pridir.
Camallar bnzr dan gülün, Cnnt gülü peymbrin gülüdür.
Gül üzündn götürdülr niqab, Guya ki açlm cnntin bab, Gönç qdh, lblrinin rab
Hövzi-kövsr rbtindn durudur.
Alim bilr, on bir hrfdir adlar, Siftlri, dastanlar, xtlri, Naghan görmüm prizadlar, rm ba seyran edn yeridir.
Xumar göz xub yaraar qalar, Dal grdn tökülmüdür saçlar, Cllad kimi can almaqdr ilri, Qmzlri da-da ridir.
Bir yerd görmüm iki mhbubu, Birisi srvdir, birisi tubu,
Gözllr srvri, xublarn xubu, Biri aydan, biri gündn ardr.
Zint etmi eq hlinin xanlar, Firuz qalar, zrfanlar, A üzünd alma znxdanlar
Hans ban almasdr, nardr?
Canm fda cananlarn üzün, Qlm qalarna, xumar gözün, Onlar heyran eydayinin sözün,
eydayi onlarn intizardr.
GTRD
Nam yazb aiqlrin adna, Üç kii önüm riqab gtirdi, Mey il yaxdlar eqin oduna, Ksib ciyrimdn kabab gtirdi.
Mey il verdilr gül il xar, Dedilr: aiqin cahanda var.
Birisi gtirdi iki cüt nar, Biri bir budaqdan gülab gtirdi.
Bir kamil l salb köksüm artd, Abad edib, can hrimi yartd.
Biri saqi olub kas yürütdü, Biri bir üd rab gtirdi.
eydayi, mst olub düdün xyala, Mey il verdilr dolu piyal,
Mey içib mst oldun, düdün n hala, Eq mnim halm xarab gtirdi.
L
Nazninlr yetidim Yüz cilvlr, nazlar il.
Hardan glirsiniz, dedim, Danalm sizlr il.
Nazninlr, nazl hallar, Cavabnz verin, canlar, Tuti tk irin zbanlar, Sözllim sazlar il.
Aylar, illr dola-dola, Qdm qoydunuz bu yola, Qonaq glin bizim el
Ba tacl qzlar il.
eydayi qaynayb codu, Nazninlrl urad, Bahar olub ba gül açd, Novruz glir yazlar il.