TÜRKMN
ER
ANTOLOGYASI
(XVII – XIX SRLR)
Bak – 2011
TürkSOY kitabxanas seriyas: 13
AMEA Folklor nstitutu Elmi urasnn qrar il çap olunur
rtib edn,
türkmncdn uyunladran v ön sözün müllifi:
Prof. Dr. Ramiz SKR
Redaktoru:
AMEA-nn müxbir üzvü, Prof. Dr. Tofiq HACIYEV
Mslhtçi:
Prof. Dr. Annaqurban AIROV
Türkmn eiri antologiyas (XVII-XIX srlr).
Bak, MBM, 2011, 400 s.
Kitabda zngin türkmn dbiyyatnn ndlib, Azadi, ah- bnd, Mxdimqulu, eydayi, Mrubi, Qaybi, Talibi, Qurd- olu, Kmin, Seyidnzr Seydi, Zlili, Seydulla Seydi, Zinhari, Molla Nfs, Aiqi, Katibi, Dostmhmmd, Möhtaci, Miskin Qlnc, Balqzl kimi tannm nümayndlrinin seçilmi sr- lri toplanmdr. Kitab 31 mart - 4 aprel 2009-cu ild stanbul- da TürkSOY trfindn tkil olunan «Türk Lhclri Arasnda Uyunladrma Çalmalarnn Bugünkü Durumu v Qarla- lan Problemlr» mövzusunda Beynlxalq simpoziumun tövsiy- lrin v yekun byannamsin uyun olaraq nr edilir.
SBN: 978-9952-29-041-7
MBM
Ramiz skr
TÜRKMN DBYYATININ QIZIL DÖVRÜ
...Nurmühammet Andalyp, Döwletmämmet Azady, Magtymguly Pyragy, Mämmetweli Kemine, Mollanepes yaly yüzlerçe alymlarymyz, akyldar- larymyz, ahyrlarymyz, sunqat ussatlarymyz öçme- jek yz qaldyrdylar, ylym we döredijilik dünyäsinde uly mehurlyga eye boldular.
Gurbanguly Berdimuhamedow, Türkmenistany Prezidenti
...Nurmhmmd ndlib, Dövltmmmd Azadi, Mxdumqulu Fraqi, Mmmdvli Kmin, Molla Nfs kimi yüzlrc alimlrimiz, müdrik- lrimiz, airlrimiz, snt ustadlarmz sönmz iz qoydular, elm v yaradclq dünyasnda böyük mhurlua sahib oldular.
Qurbanqulu Berdimühmmdov, Türkmnistan Prezidenti
Bak Dövlt Universitetinin türk xalqlar dbiyyat ka- fedrasnda qarda türk xalqlar dbiyyat il yana türkmn
dbiyyat da tdris edilir. Lakin ld kifayt qdr elmi d- biyyat, xüsusil trcüm srlri yoxdur. Bu da öz növbsind
tdrisd, elc d tdqiqat sahsind müyyn problemlr ya- radr. Düzdür, son iki-üç ild klassik türkmn dbiyyatnn bir sra görkmli nümayndlrinin srlri ana dilimizd çapdan buraxlmdr ki, bunlardan Nurmhmmd ndlibin, Mx- dumqulu Fraqinin v Molla Nfsin kitablarn göstr bilrik.
Ancaq bu da qarda xalqlarmz v ölklrimiz arasnda getdik- c artan mdni-dbi laqlrin fonunda olduqca azdr. Ona gör d ilk etapda klassik dövrü hat edn «Türkmn eiri an- tologiyas (XVII-XIX srlr)» kitabn hazrlama qrara aldq. Glckd müasir türkmn poeziyas, nsri v dramatur- giyas il bal xüsusi tdqiqatlarn v antologiyalarn da hazr- lanmas gündmd durur.
XVII-XIX srlr türkmn dbiyyat son drc zngin v çoxaxlidir. Hmin dövrd Nurmhmmd ndlib, Döv- ltmmmd Azadi, Abdulla ahbnd, Mxdimqulu Fraqi,
eydayi, Qurbanli Mrubi, Qaybnzr Qaybi, Murad Ta- lbi, Orazpolad Qurdolu, Mmmdvli Kmin, Seyidn- zr Seydi, Seydulla Seydi, Qurbandurdu Zlili, bdürr- him Zinhari, Molla Nfs, Oraz Aiqi, vztaqan Katibi, Dostmhmmd, Annaqlnc Möhtaci, Miskinqlnc, Döv- ltmmmd Balqzl kimi istedad v sntkarlq baxmn- dan bir-birindn frqli bir çox türkmn airi yaayb ya- ratmdr.
Bu dövrün sas özlliyi dbi türkmn dilinin cila- lanmas v bu dild srlr yazlmasdr. Dorudur, türk- mnlrin dbiyyat XVII srdn balanmr, onun ilkin
kökü daha qdimlr gedib çxr. Xüsusil saysz-hesab- sz fsanlr, dastanlar, rvaytlr, folklor nümunlri n az min illik bir tarixi hat edir. Lakin yazl dbiyyat qismn gncdir. Burada da iki mslni bir-birindn ayr- maq vacibdir. Bunlardan birincisi ouz-türkmn konteks- tind nzrdn keçiriln dbiyyatdr. Mlumdur ki, türk xalqlarnn ouz boyuna mnsub olan qismi islam dinini qbul etdikdn sonra qonu xalqlar trfindn türkmn adlandrlmdr. Ona qdr v ondan sonra da uzun müd- dt türkmnlr-ouzlar özlrin hm ouz, hm d türk- mn demilr.
XI srd Slcuk ibn Dukakn nvlri Torul byin (993- 1063) v Çar byin (991-1061) qurduqlar dövlt qsa müddt
rzind Mavraünnhr, ran, Azrbaycan, Qafqaz, raq, Suriya, Anadolu v rbistan yarmadasn l keçirrk Böyük Sl- cuqlu imperiyasna çevrildi. Rsmi tarixünasliqda bu imperiy- ann 1038-1157-ci illr arasnda mövcud olduu qbul edilir.
slind, Osmanl imperiyasnn tkkülün qdr (1299) v
htta ondan xeyli sonra da keçmi Böyük Slcuqlu imperiyas- nn razilrind meydana gln yeni dövlt qurumlar idarçi- lik, hüquq, hrbi v mdni baxmdan slcuqlarn varisi v da- vamdr, ona gör d slcuqlu dövrü saylr. Slcuqlu dövrü is
dorudan-doruya ouz, dolays il türkmn dövrüdür. Burada bel sual ortaya çxr: 1041-ci ild Dandnakan meydan müha- ribsind ran tutan 18 yal ouz-türkmn döyüçüsü 30 il sonra 1071-ci ild Malazgirt savanda Bizans mlub edrkn 48 yanda deyildimi? Alparslan özü ouz-türkmn deyildimi?
Onun yannda öz saz-sözü il skrlri döyü ruhlandran ozan mahnlarn hans dild oxuyurdu? Bu ozann nvsi, n- ticsi olan airlr öz srlrini hans dild yazmlar? Tbii ki, ouz-türkmn dilind. El is n üçün bu dbiyyat eyni za- manda türkmn dbiyyat adlanmasn? Tarixi aspektd bax- dqda sanki buna heç kim etiraz etmir. Lakin milli-razi kon- tekstind etiraz var. Misal üçün, biz azrbaycanllar bel hesab
edirik ki, zzddin Hsnolu, elc d Qazi Bürhanddin, Ca- han ah Hqiqi, madddin Nsimi, Mhmmd Füzuli yüz faiz Azrbaycan airidir. Bunu hm dil faktoru, hm d hmin air- lrin yaadqlar corafiyann bir zamanlar Azrbaycan kültür sferasna v ya dövlt qlmrovuna daxil olmas il izah edirik.
Txminn eyni dövrlrd yaam v eyni dild yazm Yunus mrni corafi lamt gör türk, eyni zamanda ümumtürk airi sayrq. Mnc, keçmid ouz-türkmn dilind yazm bütün
diblr eyni zamanda türkmn airidir. V türkmn alimlrinin onlar türkmn airi saymasna etiraz etmk doru deyil. Hmin
airlrinin müasir türkmn dilind yax anlalmamas tarixi v
linqvistik bir msldir. Ona qalsa, Füzuli d bugün yüzd yüz anlalmr, Nizami is srlrini farsca yazmdr. Lakin bu bi- z onlarn hr ikisini öz airimiz saymaa mane olmur.
Türkmn dbiyyatnn ikinci problemi is çaatay dili- dir. Bu dild yazan bir çox türkmn airi özbk dbiyyatnn nümayndsi hesab edilir. Bayram xan v Vfai bunlara n par- laq nümundir. Üstlik, baharl boyundan olan, bir müddt ah smayl Xtainin yannda qulluq edn Bayram xan bizim bzi elektron saytlarnda Azrbaycan airi kimi tqdim olunur.
Göründüyü kimi, ninki ouz kontekstind, htta çaatay kontekstind d bzi iç-iç keçmlr, müxtlif dbi ri-araç- lar mövcuddur. Odur ki, özünçxma hallarna normal baxmaq lazmdr. gr etnik mnyi, corafi mkan v lhcsi frqli olan bir air qarda bir xalqn dbi-estetik zövqünü oxayrsa v hmin xalq onu öz airi saya bilirs, bunda heç bir qbaht yoxdur.
XVII srd bugünkü türkmn dilind ilk yazl srlrin meydana çxmas il türkmn dbiyyatnda yeni dövr balan- mdr. Türkmnlrd bu iin öncülü Nurmhmmd ndlib, bizd is Molla Pnah Vaqifdir. Lakin dil amili yeni dbiyyat üçün özlüyünd birinci drcli msl olsa da, hr ey demk deyil. Onun arxasnca rq dbiyyatnn nnvi poetik siste- mindn syrlmaq, gül-bülbül orbitindn çxmaq, dbiyyat h-
yata v xalqa yaxnladrmaq, ictimai-sosial mövzular ilmk vzifsi glir.
Yeni türkmn dbiyyat Nurmhmmd ndlibin sima- snda öz banisini, Dövltmmmd Azadinin xsind öz fls- fi-estetik meyarn, Mxdumqulu Fraqinin xsind öz xlqili- yini v realizmini, Mmmdvli Kminnin simasnda tnqidi- ni v satirasn, Molla Nfsin xsind yeni lirikasn tapd.
dbiyyata vtnsevrlik, milli tssübkelik, türkmn birliyi, digr ad il, türkmnçilik ideyalar yerldi. Mrdlik, csart, qhrmanlq, sxavt v digr insani keyfiyytlr yeni mzmun ksb etdi, gözlin v gözlliyin trnnümü yeni çalarlar qazan- d, bir sözl, mövzu baxmndan böyük dyiikliklr meydana gldi. Bzi nnvi mövzularda qlm alnan srlr, özllikl
dini-ruhani eirlr, ntlr, münacatlar artq xalqn ana dilind
yazlmaa baland. Trcümçilik v nzirçilik dbi laql- rin güclnmsin, qarlql znginlmy sbb oldu.
dbi janrlar sahsind d böyük dyiikliklr ortaya çx- d. Divan dbiyyatnn qzl, qsid, msnvi janrlar il para- lel xalq yaradclndan, folklordan, dastanlardan gln qoma, grayl, müxmms, tcnis kimi milli janrlar geni intiar tapd,
ruz vzni öz yerini böyük ölçüd heca vznin trk etdi.
Yeni türkmn dbiyyatnn n mühüm xidmtlrindn biri d milli folklor irsin, xüsusil xalq dastanlarna yeni ruh, yeni can v nfs vermsi oldu. Türkmn dbiyyatnda baqa türk xalqlarnda müahid olunmayan bir yenilik özünü göstr- di. airlr xalq dastanlarn yenidn ildilr, onlarn eirlrini cilaladlar, süjet xttini tkmilldirdilr.
XVII-XIX srlr türkmn dbiyyatnn n böyük xidmti is, bizc, türkmn milltini formaladrmaq oldu. Heç d bs deyildir ki, Mxdumqulu Fraqi Türkmnistann mnvi yara- dcs hesab edilir. Bu id digr airlrin d böyük rolu vardr.
Bir sözl, XVII-XIX srlr dövrü türkmn dbiyyatnn qzl dövrüdür. Bu dbiyat qdim v zngin dövltçilik tarixi olan, neç-neç imperiyalar quran bir xalqn yeni dövrd md-
ni sahd yeni yükslii, bdii söz sahsind yenidn parlama- sdr. ks halda, ona qzl dövr demk mümkün olmazd.
Bu antologiyada xronoloji ardcllqla XVII-XIX srlrd
yaam 21 türkmn airinin eirlri toplanmdr. Hr air haq- qnda qsa oçerk verilmi, sas bioqrafik bilgilr v yaradcl-
nn n ümd özlliklri göstrilmidir. Daha sonra hr airin
n gözl eirlri verilmidir. Bunu nzr alaraq bu kiçik giri- d airlr haqqnda frdi söhbt açmaa lüzum görmürük. Oxu- cular bizim Vaqf, Vidadi, Zakir, Natvan, Nigari, akir, Salik, Nvvab kimi sntkarlarmzn yaradcl il türkmn airl- rinin snti arasnda forma v mzmun baxmndan çox böyük bnzrliklr olduunu yani kild görcklr.
Biz inanrq ki, Azrbaycan oxucular v elmi-dbi icti- maiyyti bu kitab rbtl qarlayacaq, onun vasitsil qarda
türkmn dbiyyatnn klassik dövrü il, dil v poetik nn ba- xmndan biz çox yaxn olan bir xalqn dbi irsi il tan ola bilckdir. Bu kitabn çxmas Azrbaycan-türkmn dbi la- qlri tarixind d yeni bir shif açacaq, dbiyyatünaslq v
tdris sahsind mühüm bir boluu dolduracaqdr.
eirlr ana dilimiz imkan daxilind orijinala yaxn k- lind uyunladrlmdr. Dilimizd qarl olmayan sözlrin mnas mtnalt haiyd göstrilmi, axra is çtin anlalan sözlrin kiçik bir lüti lav edilmidir.
Biz öz nnmiz sadiq qalaraq bu kitab da TürkSOY ki- tabxanas seriyasndan nr edirik. Çünki TürkSOY-un türk dünyasnn UNESCO-su olaraq türk xalqlarnn mdni inte- qrasiyasna böyük töhf verdiyin, onlar bir-birin yaxnla- drdna v qarlql surtd znginldirdiyin ürkdn ina- nr v onun ncib faliyytini dstklyirik.
Burada bir mslni növbti (on üçüncü!) df vurula- maq istyirik: TürkSOY kitabxanas seriyas layihsi bu seri- yann ilk kitabndan bri bütünlükl könüllülük sasnda h- yata keçirilir. Bu layihd itirak edn hr ks, o cümldn bu antologiyan trtib edn, türkmncdn ana dilimiz uyunla-
dran v ön sözün müllifi bndniz Ramiz skr, kitabn re- daktoru, görkmli türkoloq, türk dünyasnn böyük tssübke-
i, ziz dostum v müllimim, Azrbaycan Milli Elmlr Aka- demiyasnn müxbir üzvü, Türk Dil Qurumunun fxri üzvü hörmtli Prof. Dr. Tofiq Haciyev, kitabn mslhtçisi, mni lazmi dbiyyatla tchiz edn, dyrli tövsiylr vern Türk- mnistan Elmlr Akademiyas Milli lyazmalar nstitutunun direktoru hörmtli Prof. Dr. Annaqurban Arov bu ii türklü- y bir xidmt olsun dey heç bir mvacib v honorar almadan tmnnasz yerin yetirmilr. myi keçn hr ks, o cüm- ldn Türkmnistann Azrbaycandak sfirliyinin mkda
Bibisara Mmmdovaya sonsuz tkkürl, qhrman v n- cib türkmn milltinin zngin mdniyytin ehtiramla,
Ramiz SKR.
Bak, 10 may 2011-ci il.
NURMHMMD NDLB (1660 – 1740)
Nurmhmmd ndlib zngin türkmn dbiyyatnn n görkmli nümayndlrindn biri, özündn sonra gln bütün türkmn airlrinin müllimi v ustaddr. Azadi, ahbnd, Mxdimqulu, eydayi, Mrubi, Qaybi, Talbi, Qurdolu, K- min, Seyidnzr Seydi, Zlili, Seydulla Seydi, Zinhari, Molla Nfs, Aiqi, Katibi, Möhtaci, Miskin Qlnc, Balqzl kimi ta- nnm söz ustalar onun ardcllar v agirdlridir.
ndlibin türkmn dbiyyat qarsndak xidmtlri son drc böyükdür. Hr eydn vvl o, müasir türkmn dbiy- yatnn v dbi yaz dilinin banisidir. Ondan vvl yaayb-ya- radan türkmn airlrindn Bayram xan v Vfai öz srlrini hmin dövrd bütün Orta Asiyada geni yaylan v sasn md- rs thsili görmü adamlarn iltdiyi dbi çaatay türkcsi il qlm almlar. ndlib is srlrini uaqlqdan bri sev- sev dinldiyi milli-mhlli dastanlarn tsiri altnda irin türk- mn dilind yazmaqla bir ilki gerçkldirmidir. airin ikinci böyük xidmti türkmn dbiyyatn mövzu v janr baxmndan znginldirmsidir. slind, o, realist türkmn poeziyasnn ilk rüeymlrini qoymu, Mxdumqulu is onu zirvy qaldr- mdr. Milli dbiyyatda ilk poemann, ilk dastann müllifi d
ndlibdir. Nhayt, o, türkmn dbiyyatnda ilk trcümçi- lrdn biridir.
Nurmhmmd ndlibin hyat haqqnda ld dqiq mlumat yoxdur. Son dövrlrd aparlan tdqiqatlar nticsind
onun 1660-c ild Daouz vilaytinin lanl bölgsinin Qara- maz kndind anadan olduu tsbit edilmidir. air 1740-c il- d 80 yanda vfat etmidir.
ndlib amansz bir xstliy tutulduu için tbdili-iqlim mqsdil özbklr arasna köçmüs, Ürgncd, sasn d Xiv- d yaamdr. O, «Risaleyi-Nsimi» poemasnn giri qismin- d hyat, doulduu v yaad yer, habel txllüsü haqqn- da kiçik bilgilr vermidir:
Adm idi Nurmhmmd Qrib, Sözd txllüsüm idi ndlib.
hrimiz Urgnc – vilayt idi, Xanmz irqazi himayt idi.
sli-mkanm ki Qaramazdr, Admi irtd q-yazdr.
Bil ki, Qaramaz bizim caymz, Zikri-xuda eq il dilxahmz...
Barça xlayiq içind bd iim, Yetdi lli be mnim bu yam.
air öz srlrini ndlib txllüsü il yazmdr. Rva- yt gör, o, gncliyind Gül adl bir qz sevmi, ona nisbt ol- sun dey özün ndlib, yni «Bülbül» txllüsünü seçmidir.
Adnn trkibindki Qrib sözü is doma vtndn, el-obadan uzaqda yaamasna iardir. eirlrind özünü ndlibi-binva,
ndlibi-zar, ndlibi-blake adlandrmas hyatnn mq- qt içind keçdiyini göstrir:
Gahi xrabatda iim, gah fan, Külbeyi-hzan idi gahi mkan.
airin thsili, xsi hyat haqqnda yazl mnblrd el
bir ciddi mlumat yoxdur. Ancaq srlrindn anlaldna gö- r, o çox mükmml thsil alm, rq poeziyasn, onun bdii ifad vasitlrini drindn mnimsmi, rb, fars, tacik dillri- ni d yax öyrnmidir. airin «ahnam»ni trcüm etmsi bard bzi mxzlrd bilgi verilir. Tssüf ki, bu trcüm in-
diydk taplmamdr. ndlibin bir sra airlrin srlrin
nzir yazmas onu göstrir ki, o, klassik rq eirini ciddi mü- tali etmi, söz sntinin bütün incliklrin yiylnmidir.
ndlibin zngin poetik irsinin çox az qismi biz glib çatmdr. Hazrda limizd onun skkiz qzli, bir neç mü- rbbsi, müxmmsi v müsddsi, bzi baqa eirlri var.
Bunlar sayca az olsalar da, janr v mzmunca çox lvan, bdii chtdn is çox mükmml srlrdir. ndlib sntin drin ehtiram bsldiyi Nvainin on yeddi, Füzulinin iki, Vfai, Übeydi, Hbib v Caminin birr qzlin txmis, Nvainin bir qzlin tsmin, Mrbin bir qzlin v bir mürbbsin tz- min yazmdr. Onun qlm ald tzmin, txmis v tsminlr
n yüksk poetik sviyyddir, orijinallarndan sla geri qalmr.
Bu, ndlibin parlaq istedadndan xbr verir.
Onun sntin hörmt lamti olaraq özbk airlri Müx- lis v Munis d hrsi ndlibin bir qzlin txmis yazmlar.
Bellikl, ndlib Orta Asiyada nzirçiliyin, dolays il,
dbi laqlrin inkiafnda mühüm rol oynamdr. O, mhur fars airi Caminin on bir qzlini türkmn dilin eyni ilhamla trcüm etmidir.
Böyük sntkar yazd poemalarla özündn sonrak air- lr d nümun olmudur. Onun «Risaleyi-Nsimi», «Ouzna- m», «Sd Vqqas» v «Qisseyi-firon» adl dörd poemas var.
ndlibin «Ouznam»si digr ouznamlrl mzmun etibaril ümumn ssl, ksr mqamlarda üst-üst düs d, bir sra frqlr d müahid edilir, yni burada airin orijinal dst-xtti, bdii üslubu v thkiysi özünü göstrir. ndlibd
Ouz xann türk cahan hakimiyyti urunda mübarizsi daha ycam, daha frqli epizodlarla tsvir edilir. Htta eyni detal- larda bel bzi frqlr görmk mümkündür. Ouz xann ölü- mün airin mrsiysi onun n orijinal trfidir.
ndlib «Risaleyi-Nsimi» poemasnda mhur air ma- dddin Nsiminin parlaq obrazn yaratmdr. «Sd Vqqas»
v «Qisseyi-firon» adl poemalar dini sciyyli srlrdir. Sd
Vqqas mhur islam srkrdsi v dövlt xadimi, öz sxavti v xeyirxahl il fsanvi öhrt qazanm tarixi xsiyytdr.
Poemada onun mrdliyi v comrdliyi, bu yolda htta olunu qurban vermsi tsvir olunur. «Qisseyi-firon» is yhudi pey-
mbri Musann doulmas v zülmkar Misir fironunu devir- msi haqqndadr.
ndlib türkmn dbiyyatnda ilk df olaraq dastanlar, rvaytlri, xalq hekaylrini nzm çkmi, onlar dbi c- htdn cilalam, süjet xttin l gzdirmi, eirlrini yenidn ilmidir. Bunlar «Leyli v Mcnun», «Yusif v Züleyxa»,
«Baba Rövn» v «Zeynal rb» dastanlardr. Baqa bir m- lumata gör, «Mirz Hmdm» dastan da ona mxsusdur.
Bu dastanlardan ikisi, daha dorusu, «Leyli v Mc- nun»la «Yusif v Züleyxa» eynn Azrbaycan versiyas il ss- lir v biz mlum olan mzmundadr. airin dini-mnqibvi sciyy dayan «Baba Rövn» v «Zeynal rb» dastanlar
is bizd bilinmir v aqlarmzn dastan repertuarnda yoxdur.
airin dastanlarnn hams süjet v sntkarlq baxmndan çox mükmml, eirlri is çox gözldir.
2011-ci il ndlibin 350 illik yubileyi ilidir. Bu müna- sibtl Türkmnistann müxtlif hrlrind bir sra yubiley tdbirlri, tntnli mrasimlr keçirilir. 10-12 mart tarixlrin- d is airin vtni Daouzda Türkmnistan Elmlr Akademi- yasnn v Daouz vilayt icra hakimiyytinin birg mkda- l il ndlib hsr olunan beynlxalq elmi konfrans tkil edildi. Biz bu yubiley töhf olaraq Nurmhmmd ndlibin
«eirlr, poemalar, dastanlar» (Bak, 2011, 292 s.) adl kitabn
Azrbaycan dilind nr hazrladq. airin burada veriln eir- lri hmin kitabdan alnmdr.
XNDAN-XNDAN
Gldi ol srvi-sxi naz il xndan-xndan, Ald könlümü nvazi bil çndan-çndan.
ükrülillah ki, gözüm düdü gün tk üzün, Müntzir olmu idim yolunda çndan-çndan.
Cismim salmaq üçün iv bil tab üz tab, Sünbülün gül üzün eyldi piçan-piçan.
Qaldlar seyr qlarda üzü-lli-lbin
Gül baxb, qönç açb azn heyran-heyran.
ndliba, qla ver vsl gününün ükrün, Qalmazsan sn yen hicarnnda nalan-nalan.
N BLA XUB
Ey rki-pri, mehri-camaln n bla xub, Vey nilufri tk qoa xaln n bla xub.
Fikrind olub, gözlrim cilv nümayn Hr satü hr lhz xyaln n bla xub.
Llin qmindn dlad Xzr abi-hyatn, Kövsr suyu tk safi-zülaln n bla xub.
Ey huri, üzünün biri ay, birisi gün tk, Bu ayü gün üzr hilaln n bla xub.
Badan ayandr açlan gülni-xubu, Sr ta beqdm taz nihaln n bla xub.
Öldürs gözün, iki lbin leyk verir can, Canbxliyin xubi-qitaln n bla xub.
Baxsa üzün, ndlib heç cb olmaz, Firqtzd olana vüsaln n bla xub.
XURAMAN QAMT NAZK
Xuraman qamti nazik, nihali-srvi-azadi, Gülndami-mlaik, surti-rki-prizadi.
Vüsali-bzmind üaqlarn kamiyab eylr, V likn eylmz hrgiz mni-azadni yadi.
Söndürdüm arizi-hicrannda ayü gün min, Çkib bir ah munluq eyldim yer-göyü brbadi.
Çkib müjgnindn xncr, sürüb meydan ara akar, Tnim ri etdi ol kafir, cb birhmi-clladi.
Hilal brü müsffa çü nazik tbi-irinquy, Pri tlt, smn nükht, lbi qnd, özü qnnadi.
Nolar, köyünd xara mn olsa tikan bstr, Qlaram hsrt oduna yanb, hr gec fryadi.
Üzi-qddi-smns kakilinin sdqsi eylr, Güli-sünbül bil srvi-çmni qld azadi.
Ayana düüb, bandan çevrilsm cb olmaz, Nvazilr qlb, qlm pozuq könlümü abadi.
Zxi kal, zxi qamt, zxi bir iv cadu göz, Zxi xal, zxi qb-qb, zxi hüsni-xudadi.
Camal nqi Çin-surtgri sald txyyir, Ki heyran qald, fani rk oduna yand bizadi.
Nsimi-ism hr beyt ibtidasndan glir, mma Grkdir ndlib ad çxarmaqlqda ustadi.
OLDU NDLB
Da ara eylr vtn, dabaa oldu ndlib, Torpaa barn basb qurbaa oldu ndlib.
Olmasa qurbaa, dabaa ol nsbi-yaman, N üçün bir öyd daim yekk oldu ndlib.
Biqnatlik tutub zasndan balü prin, Bu üqubt birl tikk-tikk oldu ndlib.
Dost olanlar eitslr soyuqdan ölmyini, Gülüüb söylrlr, öls xkd oldu ndlib.
Olsa q, urmu qovaa, yaz olsa yazlar, Gh bayqu oldu, ghi çkk oldu ndlib.
AÇDI
Bahar yyam gözdn qönçlr gülnd xab açd, Sba matsi sünbülün zülfün yayd, tab açd.
Görüb srgt hvaln bzmi-bustan içr, Tbssümlr iln bülbül güllr lli-nab açd.
Dodan gül qönçsi güllr dm-dm bülbülün sslr, Hrmi-güln içr sbz süfrdn kitab açd.
Tqdimi-bülbül zrrin piyal birl gülnd, Diymnlr nstran lb-lb güli-rab açd.
Xlil kimi özünü ati-eq içr uran çün,
Bilin, hq rövzeyi-gülzarndan bülbül bab açd.
Dbistani-çmnd tifl sayaq ndlibi-zar, Ki bismilla oxuban eld hmradan kitab açd.
YETS
N xo gündür, müsahiblr, kii cananna yets, Görüb dürlü mlamtlr, axr dildarna yets.
Çkib rnci-mqqtlr, ki eq yolunda aftlr, Görüb yüz min lamtlr, könül rmanna yets.
Flk ursa ona bxun, yxlsa bana grdun, Görüb yüz drdü qm fzun, yen drmanna yets.
Dilü canm xarab olsa, yolunda min zab olsa, Yanb barm kabab olsa, n rman canna yets.
Mlk sima, qddi ziba, gözü ahu, üzü hmra, Olub çün ndlib eyda, güli-xndanna yets.
OLMUAM
Bir priv naznin yara giriftar olmuam, Qan udub hicrind, vsli-yar üçün zar olmuam.
Mn özümdn, dostlarm, sanma, xbrdar olmuam, Bu cüdalq drdindn divan krdar olmuam, Hsrti-nduh il rüsvayi-bazar olmuam.
Yüz müalic baxsa, ayrlmaz tnim bimardan, Çkmim yüz drdi ls bzmind bir yardan, Dmbdm ölmy yetck dil açb naçardan,
ikv qlma, ey dila, bu çrxi-kcrftardan, Qismti-ruzi-zl iln giriftar olmuam.
miv badan çxar hr gec övqi-itiyaq, Drd il bir ahi-dil çksm yanar hftüm rvaq, Dur edibdir Yusifim Yaqub tk mndn iraq, Ey yaranlar, eyb qlman eylsm suzi-fraq, Dosta zarü dular lind xar olmuam.
sgri-drdü bla birl dola ... mir, Biba meydan ara sürn smndini glir.
Mn kimi cismin hr yandan dyib min zxmi-tir, Varmdr alm ara qm lind olan yesir?
Cami-qmdn içli söhbt xumar olmuam.
Basd Mcnunu ahi-qm lkri-nbuh il, Oldu irin hicrind Frhad ara bir kuh il, Dan deyil keçs ümmidi-ömrü ah-uh il, Ötdü dünyadan yaranlar cüml pür nduh il
Mhzun söylr ndlib, özg gülzar olmuam.
SEVRM
Ey ahi-nazik tbit, gül üzünü sevirm, Ey qmr üzlü, kr-irin sözünü sevirm, Xo qlm ol iki qai-qunduzunu sevirm, v-naz iln baxan nrgiz gözünü sevirm, Hm üzünü, hm gözünü, hm özünü sevirm.
Bu n dövltdir ki, didarn tamaa eylsm, Sanki ol hzrti-Yusifi sövda eylsm,
Ay üzün gördüm, özümü msti-eyda eylsm, Eqini, ey növbaharm, könlüm ca eylsm, Hm ban, hm dn, hm qan sevirm.
Txti-dünyan gzib, sn tk nigar görmdim, Sn kimi sahib-ltaft gülüzar görmdim, Sn kimi nazikbdn çemi-xumar görmdim, Dilrübalar içr sn tk hriyar görmdim, Hm belini, hm lini, hm dilini sevirm.
Uyuda gördüyüm ol ahi-cahanm snmisn?
Al-huum alan ol qa kamanm snmisn?
Könlüm içr cay olan mehribanm snmisn?
Qamti-tubadan artq irin zbanm snmisn?
Hm dilini, hm lbini, hm baln sevirm.
Bu müxmmsi snin vsfin iln qldm byan,
qli-hu yetmz snin vslin, ey nazik xuram, Vsfini desm tüknmz ta bu dm yövmül-qiyam, Mn qrib canm fda qlsam, sn olub qulam, Hm boyunu, hm oyunu, hm huyunu sevirm.
ükr Allaha, sn kimi bir mhliqaya yetmim, Çün kamal afitab, qa qaraya yetmim,
ndlib binvadr, mn ki, nvaya yetmim, Bu n dövltdir ki, sn tk padiaha yetmim, Hm boyunu, hm oyunu, hm huyunu sevirm.
DLBR
Qurban olum gül üz, badam qabaa, dilbr, Görck mni l atd qmzn bçaa, dilbr, Llin meyin içmdn düdüm ayaa, dilbr, Olar n cür halm yetck dvaya, dilbr, Qtlim gnin eylr zülfün qulaa, dilbr.
Ömür boyu qapnda, ey mah, m tk yanaram, Çxsan sn xuram edib, bana dolanaram, Xali-tban birl köyün mn dalaram, Gnci-vüsaln istr, çün mar tk tovlanaram, Rhm eyl gözlrimd qanl bulaa, dilbr.
rh eylsm tüknmz hm dm sifti-hüsnün, Ba içr gül qzard alcaq brati-hüsnün,
yara hmdm olmu çox iltifati-hüsnün, Ey ah, mn gdaya vermz zkati hüsnün, Bir görsdib özünü çkdin qraa, dilbr.
Baxnn arzusu qld qddim xmind, Halm kimi prian oldu tnim cbrind, Qanlar udar hmi könlüm lbin qmind, Xalna ram oldum görck mni-rmid, Canlar quunu zülfün sald duzaa, dilbr.
övqünd, ey priv, divandir bu canm, Hr n günah qlsan sn, cürmandir bu canm, Mn xst binvadan bigandir bu canm, Vsl axamn tapan fsandir bu canm,
mi-cmalin bax, baxma çraa, dilbr.
Gül tk üzün qmind yox mnd sbrü taqt, Ruzi-b frandan tapmaz zaman raht,
Sn olmayan zaman qlmaz könül frat, Cnnt snin vüsaln, hicrin durur qiyamt, Sdq olsun gözündn, glgil qucaa, dilbr.
Snsiz mn gülüstan guya ki tari-suzan,
övqünd ndlibi sarar nvayi-fan, Bil hüsnünün qdrini, sndn ötr bu dövran, Zülmi-sitm bdl ql, qoyma arada hicran, Sdq olsun qandan, glgil qucaa, dilbr.
Rdd eylm qapndan, ey naznin, qulun mn, Tün-gün ikst xatir, könlü hzin qulun mn, Qm drdindn qaralan hinduyi-çin qulun mn, Bazari-eq girn bir kmtrin, qulun mn, Mn zar bandan qlgil sadaa, dilbr.
Gül çöhrn et nümayn biçar ndlib, Qlsan n olur ghi nzar ndlib, Rhm eylmzmisn heç avar ndlib, Bir cmi dolu tutgil meyxar ndlib, Nazü itab birl varanda baa, dilbr.
BU ÇARX
Hvsli dehqanlara bir naznin canan bu çarx, Olsa su vqti-kind dolanr çndan bu çarx, ki yüz axça bahas olsa hm rzan bu çarx, Gurlayan su titrdr dirklri lrzan bu çarx,
ki-seylab gözlrindn axzr giryan bu çarx.
Hr shrlr nal eylr, hçqrr eyda olub, Dolanr yüz nm birl bülbüli-guya olub, Gölç-gölç yerlr rhmt suyu drya olub, Rhmtindn göyrr cüml nbatat can bulub, Hq-tala zikrin deyr, geclr fan bu çarx.
Sn qulaq versn, yaxar, hr dmbdm avaz xo, Balaman, dütar, setardan yey olur, hm saz xo, Su firavan olsa hm olar anda yaz xo,
Dmbdm töks tkr suyu fikirdn naz xo, Biz kimi üftadlrin drdin drman bu çarx.
Olsa guya bir sfr kim dolanmaqda cu edr, Yiysi yüz min snalar birl könlün xo edr, Mehriban olsa xuda kim bu çarx tu edr, Kim bu çarxn lzztin bilmz onu mdxu edr, Dr hqiqt, tanyan el sli dehqan bu çarx.
bu çarxa mind bir aac, bilin, drkar olar, Hr biri bir lfz il zikri-xudaya zar olar, Biri sübhan der, biri lhmdülillah yar olar, Dolananda qsqanb çrxi-flk tk var olar, Tkri «hu-hu» deyib, barlar biryan bu çarx.
Diryi baxb smaya ri-la görgüsü, Hq-tala birliyin hm qüvvlik vergisi,
Belsi hq iin daim tamaa qlusu,
Suyundan pstü bülnd ur zminlr dolusu, Abi-rhmtdn göyrir ba il bostan bu çarx.
Lailah-illllah deyib, arpa-buda ba olur, Larik vhdtu deb qardal hm ça olur, Yerkökü, küncüt, ktn, düyü caib a olur, Çox kin qardal, onun xüruu m olur, Ehtiyat edin, rnlr, olmasn viran bu çarx.
Hm üzüm peyda olub, ncir, hm zrdallar, Alma, kimi, qarpuzu, qovunu, qarallar, Püstlr, narlar, nabatyü aftallar, Süsnü sünbül, qzlgül açlb, gül lallr, bu güllrin görüb, çndan olur mstan bu çarx.
Kim ki bilmz bu çarxn lzztini heyvan olur,
«Su» deyib hey gözls, bil, axmaü nadan olur, Damasa su yer üçün iimiz min fan olur,
ükrüllah, ndlib, qld bu çarx cövlan olur, Biz kimi üftadlrin drdin drman bu çarx.
N CAB, N QYAMT
Ey prtövi-hüsnünd olan nuri-sadt, Vey nxli-qdin zibi-gülüstani-zraft, Yetirdi damama qdin nükhti-raht, Bir qmz il baxdn, canm tapd xlavt, Hay-hay, n düübdür bu xuraman qddi-qamt, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Övraqi-camalnda yazlm xtti-reyhan, Hr tün bann smrsi bir ayti-Quran,
anndan nüzul oldu onun «surti-rhman», Rngin üzün müzmr olur mnayi-lvan, Badan ayandr açlan taz gülüstan, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Ol xali-siyahn ki, düübdür zkan içr, Bir müki-Xtadan yeni glmi Xotn içr, Hinduyi-uxbadamn ikn ncümn içr, Ya nilufrindir, açlbdr çmn içr, Dürdan diindir, taplbdr dn içr, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Mrgullrin türreyi-trrarn açbdr, Sünbül üz sünbül güli-rüxsarn açbdr, Gül qönçlrin lli-krbarn açbdr, Srv eybini nazik qdi-rftarn açbdr, Can qsdin göz qmzeyi-xunxarn açbdr, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Külbm qdm qoysan, öprm ayandan, Gh qbqbi-safi, ghi simin sakandan, Öldürmy navk çxarbdr sadandan, Qurbann olum göz üz badam qabandan,
rbt zilr yxyil-izam dodandan, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Ey qmzsi qanlar içici, gözlri cllad, Can almaa ustad yaradbdr sni ustad, nsan demk olmaz sn, ey hüsnü-xudadad, Hüsnün güli-rnayü qddin rri-ümad, Siratda mlaiksn u surtd prizad,
Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Ey mübeç, mhbubluun hddn ötübdür, Avazeyi-hüsnün külli almi tutubdur, Üzün görli cnnti adm unudubdur, Rüxsari-camalnda güli-lal bitibdir, Mateyi-tqdir sni xo yaradbdr, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Ey ux, sni görli divan olmuam, Hr gec üzün min prvan olmuam, Hicrind özüm qm il qmxan olmuam, Lli-lbin soral mstan olmuam,
Qvvas kimi talibi-dürdan olmuam, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
Bülbülün ii, ndliba, ahü fandr, Dildar gözündn neç vqt oldu nihandr, Bir görmkl od tk üzünü yanmaq hmandr, Bu fitneyi-dövran ki, hm snd yandr, Ey mübeç, cadu gözün aubi-zamandr, Bh-bh, n gözlsn, n caib, n qiyamt.
EY DLBR
Qarald gül ruyindn a buludda tey dilbr, Könüllrin istyin görmdim sn dey dilbr.
Hüsni-camaln üçün dövlti dil dilbr,
«La ilah illlah» sözü sürdü boy dilbr, Nurland haq nurundan yanaqlarn, ey dilbr.
Uca qddi-qamtin oldum gerçk yesiri, Eqin sevdas baa dünlrin mn biri, Dyib oldum rüsvayi sn bla oxun tiri.
Mni öldürmk üçün iki kirpik xncri, Çkdi qounun mn, bu günüm vay, dilbr.
Göz önümd hmi qüssli tozun giryan, Camaln gülnind baharn, özün giryan,
Xumardan dolub duran mst-srxo gözün giryan, Haqqn nuru saylan nuran üzün giryan,
Bismillahn «sini»sn, azn qönç tk, dilbr.
Sn yamurlu buludsan mn asmandan gln, Sn açlan qönçsn bagü bostandan gln, Külbm dürlü mehman çkib qüssndn glr, Bu biçarn yanna qaçb hicrandan glr,
«La ilah illllah», sndn aman, ey dilbr.
Hr hans vtn yax nazik torpan il, Tikiln donlar yax nurlu gövhrin il, yli yasmn yax qara zülflrin il, Boulan çmn yax snin xyaln il, Yanandan utanb, yer girr gül, dilbr.
Fitn varn tördn iki san mst gözün, Kirpiklrin qmzsi tökr qanmz bizim,
Gövhr lbin trpns, spr krin özün, Camaln yesiridir hli bütün Tbrizin,
Azndan çxan sözün haqq ayti dey, dilbr.
Görüb hüsni-camaln baa bir bla ald, Saçn ndlib kimi onu bu eq sald, Danmaa sninl dilim bir meyl gldi, Kmin aiq bülbül kuyinin qulu oldu, Kramt dürm sbab il, ey dilbr.
YAR
Talan salb bama, hicran odun yaxd yar, Tüknmz qm düdüm, baa firqt taxd yar.
Ayrlq drdi mni mngn tk sxd, yar, Hsrt odu qlbimi dalad, hm yaxd, yar.
Firqt meyi könlüm dola-dola axd, yar.
Pakiz cnnt oldu cnanmin önünd, Xdr glib durard viran külbm yannda.
Eqim qanad çalard külbmin hr yerind, Vüsal ümidli çram rövndi öz öyümd, Hicrann qara yeli bu çram yxd, yar.
Aydan, gündn parlaqd nuru onun üzünün, Cana fa verrdi hr nzri gözünün, Orun bax mn bxiiydi özünün, Baln irnisi çoxdu, yoxsa yarn sözünün, Qlb firqt mükünün iyi dolub yxd, yar.
Qismt bax, hyatda ayr düdüm yarmdan, Ruhum, bdnim, canm dolu hsrt-zarmdan, Frqi n göz yamn tufanlarn zorundan, Qdd-qamtli yarm getdi mnzil-varmdan, Xzan yyam glib, baa talan sald, yar.
Batr kimi bilindi tzm ednlr ona, Zülfünün hr bir teli bnzdildi altuna,
ndlib çmn idi, çevrildi quru tn,
nqa adn itirdi, mhur qu bu gün yen, Bu vadid çox adam mn zarn baxd, yar.
BAA TORPAQ!
Yar kuyind srgrdan gzmyn baa torpaq!
Xstlikdn sala yazmayan baa torpaq!
Yar urunda arya dözmyn baa torpaq!
Eqin qm dryasnda üzmyn baa torpaq!
Dildar il sarmab gzmyn baa torpaq!
Kim shraya tutdu üz, mövsümü glib gülün, Aiq muqu il tutdu bir küncün öyün, Yüz bahar sona çatd, hr gül ald öz yerin, Örpkl bzmsm, ürk bann gülün, Vurmasn böyl ürk, tökülsün baa torpaq!
Bu gün tn üryi eq dnzin qrq eyl, Meyl onun n frqi, olsa vziyyt bel, Boyun srvi olmasa, boynuna zncir bala, Tovuz kimi skn yar çxmasa baa seyr, Gül yarpa üzülsün, tökülsün baa torpaq!
Eq yolunda ixlas et bir neç gün, baarsan, Ney satan yer niansz, sn bu yolda çaarsan, Xodur yen oturub, dilbrl mey içrsn, Gözünd nur olmasa, kordur dey bilrsn, Yarsz lzzt alandan tökülsün baa torpaq!
Yun xirq geyn sofu, meyi nu etmk grk, Tqvalqda özün zab verm axmaq tk, Götür bu gün badni, olma böyl daürk, O yüz qatl çalman dyim yara, görk, Sevgili yar olmasa, tökülsün baa torpaq!
Kirpikd düyün oldu, yanaqdan axan yan, Xyalm düyün oldu zülfün tar tk ban,
Qönç tk düyün oldu qya-qya baxn, Tatar mükü olsa hm üstün, trafn-dn, Yanaqda xal olmasa, tökülsün baa torpaq!
Yar il sirli-sirli söylmyn hr dilin, Ürk zövqünün bunda yoxluunu siz bilin, Eq sövdas kimd yox – olmaz huu qlinin, Tale oynadar onu, misli çövgn topunun, Didar dizind bir dm olmayan baa torpaq!
Bu ürk pak olarm, olmasa eq ati,
Ol qmdn pak olarm, çkms fan ba?!
Yar qmind yaxasn çak etmyn bir kii, Qiyamtd, söylyin, n olar onun ii?!
Lal yanaq dan görmyn baa torpaq!
Gözllik bazarnda hr güld ndlib var, Hr ks orda görkünü özü tk edr akar, Bu bazarda bir azca ad-sanmz tannar, Taplar ol bazarda hr bir mala xiridar, Bazar içr xiridar olmayan baa torpaq!
MAL
Rhmsiz yarn qlbi müdama cfa mail, Ömrümizdn n hasil, olmasa vfa mail?!
Tk mnmmi ol yarn blasna mübtla, Qm mübtla hr ks, yox ondan sfa mail.
Görürm yürüb gedir yar rqibin izindn, Ölüm qaps açq, ömür bu gapa mail.
Sar qa yar görkün heç nöqsanlq vermyir, Söz dftrd, trifi bandan vsf mail.
«Bu drd lac tapar» deyib Lomana vardm, Dedi: «lacsz bu drd, sataan fa mail».
Cfan il n qdr ürk sinmi döysün, ...
Arzularn mskni Firidunun üryi, Acizlrin pnah xudaya tapa mail.
ndlib ruyi iln arzu ipin balama,
Köpük tk görkün günü, deyil ol baxa mail.
BAINDA
ahlq llindn olan ahlq tac banda, Ban dirilik min ay-gün yaxar danda, Cbrayl pri il uçar Qafn qanda, Mlk var am-shr mühafiz iind, Ay bölüb görkzdin möciznin banda.
«Almlr mrhmt» yetdin xitab bxtin, Torpaq cismin oturdu böyük cnnt txtin, Yüz min Süleyman tabe sn üzüyün qana, Bil ki, Ruhül-min d düdü qürbt dana,
«Lövläk» donu ynind, «Ev dna» tac banda.
rd arxayn gzr Buraq adl bu atn, Doru yolda yürüyür, lbtt ki, ümmtin, Nemtli dstrxann bir taba cnntin, Klim, gr olmasa xoaçs rhmtin,
« nni nllah» sözün alarm da banda?!
Quran ayti dlil rsulluq büsancna, Yetdi nurundan Yusif gözllik güvncin, Cbrayl hac olub, glr snin hccin, Xlil bandan xo iy yetirsn bir küncün – Sakar odu sçilr yüz min çmn banda.
Qursan sfasna «lmim nrh» ayd bil, Qaradan qvrm saç sanki gülzarda sünbül, Elm mclisin – gül, ilahi sirr – bülbül, Mrdbsin yetirr balqdan Aya, bilgil, Quraq taxb xidmtd brk duran var qanda.
Hörm saçn xo tri güli- rm bann, Gözü düüb tubann srv boyuna snin.
Bu öylr viran oldu qüvvtin çiyinin, Ümmtin n qmi var odundan chnnmin, Varsa sn tk inamdar fatçi banda.
Tclli gülzarnda boyun böyükd durar, Bxtin ba meracda sndn yana naz qurar, Binva ndlib özg kim fa sunar, Ey möciz yiysi, umudu snd arar, Ol gün fat eyl durub elin banda.
MSTANIM GLR («Mirz Hmdm» dastanndan)
Qadir Allah mri biln Krmli sultanm glr, Shrlr nal eylyn Gözlri mstanm glr.
Qrx qulambeç önünd, Zhrli xncr qolunda, Seyri-bazarn yolunda, Mirz xan tk canm glr.
Ey yaradan Birivar, Sndn baqa yox qmxar, Mövlvinin intizar, Drdimin drman glr.
Yusif üçün hicran çkdim,
ndlib tk fan çkdim, Mn özümü qurban çkdim, Qrx qulaml xanm glr.
Mövlvi mey haqdan içdi, Qrx qulambeç yetidi, Mirzcanm mn düdü, Mrdlik ets rhmi glr.
QLNDR
(«Mirz Hmdm» dastanndan)
Aiqlik drdi yamandr, Getgil bu yerdn, qlndr.
Bu dünyann vfas yox, Getgil bu yerdn, qlndr.
Aiqlr yanb köymsin, Sirrimi kims bilmsin, Sultan Hüseyn görmsin, Getgil bu yerdn, qlndr.
Sn bir aiqi-eydasan, Ya mgr bir övliyasan, Eqin yolunda fdasan, Getgil bu yerdn, qlndr.
Çox durma, keç bu dünyadan, Dadmadn zövqi-sfadan, Mqsdin dil Allahdan, Durma bu yerd, qlndr.
ndlib tk eyda olsam, Mn yolunda fda olsam, Axr çada sni görsm, Durma bu yerd, qlndr.
Mirzcan çox incitm, Bu sözd qan çatma, Mn qribi çox alatma, Durma bu yerd, qlndr.
YARIN LBASI
(«Mirz Hmdm» dastanndan)
Sbr eylgil, ey can frznd, Yetir yarn libas.
Könlün salmagil min drd, Yetir yarn libas.
Könlünd onun qovas, Banda eqin sevdas, Xtay, Xotn padias, Yetirr yarn libas.
Sbrsizlik etm, zinhar, Sbr qlan görr didar, Aiqlr rnlr yar, Yetir yarn libas.
Könlünü eylm tir, Yxlarsan ulu yer, Mqsudu Allahdan dil, Yetir yarn libas.
Könlünü eylm naxo, Namrd biln olma yolda, Dara düsn tez mrd qo, Yetir yarn libas.
Dünyada çox, bitmz sözüm, Sbrsizlik etm, quzum, ki dünya görr gözüm, Yetir yarn libas.
LN
(«Leyli-Mcnun» dastanndan)
Vardm db sarayna,
nb günü sba iln, Düüb gözüm ayana, Bir neç dilrüba iln.
Lövh açb oxur sapaq, Hr sapa düz üç varaq.
Nur qoxular tabaq-tabaq, Az dolu sna iln.
Bir pri naz il baxar, Bax canm yaxar, Dansa kri axar, Lblrindn fa iln.
Bir pri tz, xo-xürrm, Novgüli-ba, lal-fam, Kali mük, Leyli nam, Yamaq örtr hya iln.
Qapqaradr gözü-qa, Qolunu salb sarmar, Oynayanda xub yarar, Bir-birin iba iln.
Mn Qeysi oda saldlar, Könlümü ldn aldlar, Tzim edib yildilr, Xo dedilr riza iln.
ND SN
(«Baba Rövn» dastanndan)
Xzn ndi, Baba Rövn, Gl arxama min indi sn, Aln gedib, yxlarsan, Gözün möhkm yum indi sn.
Hara varsam, ora gedk, Göz görmyn yer gedk, Alt aylq yola gedk, Kramtim gör indi sn.
Yoxsulluqdan oldun da, Sn canm olsun fda, Borclu olmaq – qhri-xuda, Zinhar, hzr ql indi sn.
Sür bazara, qula qatb,
«Qulumdur» de, mni satb, Mdiny geri çatb,
Cuhuda ver pul indi sn.
ziz bam sn quldur, Borcunun lac budur, Müslmansan, din rsuldur, Borcdan xilas ol indi sn.
Adm li ahimrdan, Bir d derlr iri-yzdan, Dostlar mn olar xndan, Sözüm qbul ql indi sn.
DÖVLTMMMD AZAD
(1700 - 1760)
Dövltmmmd Azadi türkmn dbiyyatnda didaktik- moralist air kimi mhurdur. Qlmini v ömrünü gnc nslin tlim-trbiysin hsr etmi, öz tdris üsulunu v pedaqoji m- ktbini yaratm, bunu dstklyn srlr yazmdr. Bu mna- da onu «türkmn Sdisi» adlandrmaq olar.
Dövltmmmd Azadi 1700-cü ild anadan olmudur. O, türkmnlrin gökln boyunun grkz tayfasna mnsubdur.
Atas Mxdumqulu Yonaç da air olmu, bir çox maraql eir- lr yazmdr. Onun «Gürgnin» adl eiri indi d mhurdur.
Azadi mollaxanan bitirdikdn Xivdki mdrslrdn birind
oxumu, rb v fars dillrini öyrnmi, öz dövrünün bütün elmlrin drindn vaqif olmu, bilgili alimlrdn biri kimi yetimidir. Thsini baa vurduqdan sonra öz doma obasna qaydaraq burada müllim kimi faliyyt göstrmidir.
Azadi dahi türkmn airi Mxdumqulunun atas v mül- limidir. Onun ailsind bir-biri ardnca ba vern facilr, uaq- larnn ölümü v bzilrinin ata yurdunu trk etmsi airin sh- htini hl cavan ikn pozmudur. Nticd Azadi altm yan- da hyatla vidalamdr.
Dövltmmmd Azadinin n mhur sri «Vzi-Azad»
adlanan didaktik-flsfi mnzumsidir. Bundan baqa, onun
«Hekayti-Cabir nsar», «Münacat», «Behitnam» adl ms- nvilri, bzi qzllri d var. Bunlarda airin flsfi, xlaqi v
sosial görülri öz ksini tapr. Azadi hl o dövrd daltli c- miyyt, yetkin vtnda v milli dövlt ideyalarn irli sürmü, bir növ, mnzum konstitusiya yazmdr.
sr dörd fsildn ibartdir. lk fsild türkmn xalqnn
azadlq ideal ilnmidir. air burada türkmnlrin feodal- tayfa danqlna son vermk v müstqil milli dövlt qurmaq zruriliyini vurulayr. Üstlik, bu dövltin qurulu klini, vziflrini, funksiyalarn dil gtirir.
srin ikinci fslind Azadi humanizm, xeyriyyçilik, comrdlik kimi mövzular ilyir. Çünki qurulacaq dövltin yaamas üçün geni abadlq ilri görülmli, yollar, kanallar, körpülr, karvansaralar, mktblr, mdrslr, mscidlr, shiyy ocaqlar v digr sosial-mdni müssislr vücuda g- tirilmlidir ki, bunlar da yalnz xeyriyyçilikl mümkündür.
Üçüncü fsild elm v alim problemi qoyulur. air burada daha ziyad mnvi msllri dil gtirir, elmin v
alimin cmiyyt v dövlt üzrindki müsbt tsirini açqlayr.
«Vzi-Azad»n son fslind drvilrin vziflri bard
danlr.
Bu srind bir sra orijinal fikirlr irli sürn, eyni za- manda XVIII sr türkmn cmiyytinin mnzrsini vern Azadinin dbi v elmi dünyagörüünün formalamasnda Ni- zami Gncvinin, Sdi irazinin, Xoca hmd Ysvinin, b- dürrhman Caminin v liir Nvainin tsiri aydn sezilir, la- kin air türkmn reallna söykndiyi üçün bir çox msllrd
özünmxsusluunu qoruyub saxlaya bilir. «Vzi-Azad» bu gün d öz aktualln itirmmidir, gnc nslin trbiysind
mühüm rol oynayr.
Dövltmmmd Azadi öz xsiyyti v poeziyas il
bada olu Mxdumqulu Fraqi v nvsi Qurbandurdu Zlili olmaqla türkmn dbiyyatnn bir çox nslini trbiy etmidir.
Seydulla Seydi, Seyidnzr Seydi, eydayi, Mrubi, Qayb, Talibi, Kmin, Molla Nfs v baqalar onun müsbt tsiri il
yetimilr.
Heç übhsiz ki, Dövltmmmd Azadinin türkmn xal- qna ta etdiyi n böyük sri olu, dahi air v mütfkkir, atasnn bdii v milli fikirlrini inkiaf etdirn v n yüksk bdii sviyyy çatdran Mxdumquludur.
VZ-AZAD (Parçalar) III BAB
Babi-sevvom içr vsfil-aliman, Zikr edyim onlar blli-byan.
Kf açbdr Tanr özü bulara, Bs ldin elmin veribdir onlara.
Bs mlsiz alim oxar cahil, Nfi yetmz elmindn hrgiz el.
Elmi-dindn hr kii tapsa xbr, Gr ml qlmasa, bil, günah edr.
Yni bil heyvan ondan yaxraq, Olsa aln, daim ol ondan iraq.
Çünki bildin mqsdi dünya imi, Elmi-din kim ki, biprva imi.
Misli-bünyad etmi ol, gülzari-xo, Meyvsin eylmi çox prvri.
ndi özü yemdi ol meyvni, Yemy hm xalqa vermdi onu.
Batd yer, çürüdü ol meyvsi, Almad nf yni ondan kimssi.
Elm oxusa, tanr mrin tutmasa, Bu rit yoluna rast getms,
mri-mruf, nhyi-münkr tutmayan, Haq klamn dxi tzim etmyn,
Surtin alimlr tbih qlb, d özü xalq ara fisq ilyib,
Elm ona mhr günü dümn olar, Çox zabi-kin ona ksiz olar.
Dünya içr tn olar eyi ona, Bs mqqt olar ol ii ona.
Kor olar iki gözü mhr günü, Kim zab içr olar canü tni.
Der: xudaya, dünyada vard gözüm, Bs ndn kor eyldin sn, ya özüm.
Haq tala der: bilib çün tutmadn, Kim mnim buyruqlarm etmdin.
Bildinü oldun vli, bilmn kimi, Bs klamma nzr salman kimi,
Ol sbbdn zabi-bihesab Eyldim, indi inan, budur kitab.
Budur iin, gr ml etmz isn, Tanr buyruun bilib tutmaz isn.
Az bilib, kim elmin qlsa ml, Bütün alm alimidir, yox cdl.
Haq qanda sevgilidir ol kii, Çünki var könlünd ol din tvii,
Elmi çox kim bils, ml etms, Haq tala buyruun rast tutmasa,
Bilgil onu cüml cahildn betr, Eylmz xalqa mri-vzi sr.
Misli-xrdir ona yüklnmi kitab, stsn budur sana dedim cavab.
Alim kim, mlindn yoxdur nian, Gövddir kim, yox dürur içind can.
Alimi-bikar hasil almayacaq, Hiyl-tzvir ona sud qlmayacaq.
Heç n tikmz ritsiz iyn hman, Girs-çxsa sd hzaran, yox güman.
Üzmsi mümkün deyil qolsuzlarn, Demsi mümkün deyil dilsizlrin.
Bir oraqç kim, oraq yox lind, Biçmsi mümkün deyildir, ey dd.
Katibin kim, lind yoxdur qara, Yazmaq oynamaqda n fayda gör?
Sayç kim, çubuu lind yox, Bs ki saylmaz l il vursa çox.
Yonuçu kim, yox lind krkisi, Yox lac yonmaq lin vursa bsi.
Söylsm d mrift payan yox, Hamsn desm sn, imkan yox.
Elmdn mqsd ml etmk dürur, Ol elm birl haqqa yetmk dürur.
Ol elmdn mqsd almasa ml, Yüzlnr kibr, tkbbür, yüz cdl.
Gr elmdn mqsdin hqq olmasa, Dosti-hqq, ya nuri-mütlq olmasa,
Bil, zlalt bhrin qrq oldu ol, Hm riya birl ii zrq ald ol.
Var, riyadan can il qlgil hzr, Haqq istr sidq il, lbt, tapar.
Var, mli sidq il ql biriya, Felin düz olsa yetrsn tanrya.
Bir hdis içind bu söz söylndi, Elm trifindn bir gap eylndi.
Elm ki ondan kii nf almad, Misli bö lafdr ki, xeyri olmad.
Elminin nfi budur, ey hl-i dil, Yni xalq haq yola salmaqdr ol.
Elm oxub artrmasa zühdü hman, Tanrsna misli etgndir üsyan.
Tanrdan yetr ona sonsuz qzb, Olmas asayi ona, illa krb.
Nfi yetmz elmdn ol haq rsul, Tanrya etdi pnah, ey bi1-füzul.
«Elm iki dürlü olur» dedi yen, Ona ribsn, glib dinlsn.
Birin bu elmi-qlbi dedilr, Birin hm elmi-rbbi dedilr.
«Elmi-qlbi elmi-nfidir» dedi,
«Xalqa onun nfi çox» söyldi.
Hr zaman könlün enr xofi-haqq, Görüln yadan ol alar sapaq.
Ol sapaqdan özünü tutar aa, Hübbi-dünya könlündn olar iraq.
Can içind oxular haqq ayti, Xlqi-alm birl bilmz ülfti.
Eq odu hr dm onun könlün yaxar, Durmadan iki gözündn ya axar.
Bar susayar yni ol didar üçün, Eylyr qurban cann yar üçün.
Olmaz onda zrr bhs il cdl, Tanr mrin qlmaa hrgiz bdl.
Doludur haq zikrindn canü dili, Mrift bandan ol açm gülü.
Söylyr hr dmd dürlü mrift, Azndan söz çxmaa ol bicht.
hli-dillr mrift bostanndan, Meyvlr yeb eylnirlr ksizin.
Zahirind haqqa xidmt eylyr, Batinind mriftlr söylyr.
Haq sar hr yanndan yol açlar, Hr satd dürlü rhmt saçlar.
Bahri-rhmtini üzr, qvvas olub, Dürri-gövhrlr taparlar xas olub.
Haq rsulillan tapar ksizin, Görr ol könül gözüyl dost üzün.
Dostu haqdr, dostu haqdr, dostu haq, Elmi-nf istsn budur sapaq.
Haq-talann ziz bndsidir, Ol rsul ümmtlrinin xasdr.
Bs lisani-elmi söyldim sana,
Gl qulaq tut, bir zaman mndn yana.
Elmi-zahir elmi-ri dedilr, Zahirin eylr düzgün hr kim istr.
Tanr demi kim düzts zahirin, Düzldrm fzlim il batinin.
Elmi-zahir xalq ara rhmtdir al, Eidib tutanlara rhmtdir ol.
Bs dlildir onlara bu söz hman, Eidr, anar, tutar der bigüman.
Tanr tövfiqi bil hr kim tutar, Übu sözdn özün hücct edr.
Eidib bu sözlri kim tutmasa, Can il haq buyruunca getms.
Bs zab tapsa budur hücct ona, Bir zab kim olmaya raht ona.
rid gr olsa bir i narva, raq dur, ol id var sonsuz bla.
ritsiz olmaz triqt yollar, Bitriqt mriftin güllri.
rit aacdr, triqt buda, Mriftdir ol aacn yarpa.
Bs hqiqt ol aacn nüvsi, Haq ridir übu xann yiysi.
ndi bilgil risiz i bitmyir, Haq rnlr risz yol getmyir.
Bs aacsz bitmyir budaq hmin, Yarpaq olmaz, budaq olmasa yqin.
Meyv bitmz yarpa gr olmasa, Tapmaz yol rit üz tutmasa.
Olmasa tövfiqü tat qula yar, Qul haçan r iin edr ixtiyar.
Lyk frman etdi qullara clb,
mri-haqqa vacib olmudur tlb.
Alimi kim bimldir, ql hzr, Nfi yetmz kimsy, illa zrr...
Elm oxub, ml ednlri xuda, Çox sevmidir, eit, ey ktxuda...
ABDULLA AHBND
(1720 – 1800)
1720-ci ild Vas hrind anadan olmudur. Türkmnl- rin yomut boyunun qoçaq tayfasndandr. Ömrü Yasda v Köh- n Ürgncd, Qafqazda v randa (trk, Gürgan v sfahanda) keçmidir. Atasnn ad Mmi, anasnn ad Dövltbik, sev- gilisinin (arvadnn) ad Mnlidir. Özünün sl adnn bdün- zr olduu söylnir. airin Seyidnzr, Dövltnzr, Mmmd- nzr v Annamnli adl dörd olu olmudur. ahbndnin ns- lindn olanlar hazrda Türkmnistann Daouz vilattinin Köhn Ürgnc v Taxta mahalnda yaayrlar. air 1800-cü il- d vfat etmi v Daouzda Aiq Aydnn kümbzi yannda dfn olunmudur.
ld olan mlumata gör, ahbnd yax thsil alm, Xivdki mhur irqazi mdrssind oxumu, dövrünün n bilg adamlarndan biri olmudur. eirlri, xüsusil mümma- lar onun rq dbiyyat, ilahiyyat, mifologiya, tarix, corafi- ya, astronomiya, tbabt sahlrind drin bilik sahibi olduu- nu göstrir.
ahbndnin gerçk hyat badan-baa fsan dumanna bürünmüdür. Onun ad haqqnda da xüsusi rvayt var. Deyi- ln gör, n yaxn dostu savada sir düür v ahbnd onu axtarmaa çxr. Glib görür ki, dostu bir ahn lind sirdir.
Öz-özün bel deyir: «Dostumla mnim aramda heç bir frq yoxdur. slind, mn d ahn bir bndsi v siriym». Bun- dan sonra onun ad ahbnd olaraq söylnir.
Abdulla ahbnd Mmmdvli Kmin v Murad Talbi il (rvayt gör, hm d Mxdumqulu Fraqi il) yaxn dost olmudur. Xalq arasnda onlarn dostluu haqqnda maraql
rvaytlr dolar.
ahbndnin yaradcl geni v çoxaxlidir. Onun mövzularnn ksriyyti real hyat hadislrindn götürülmü- dür. Bzi eirlri avtobioqrafik sciyy dayr. eirlrind di- daktik motivlr güclüdür. O, insanlar daim yaxlq etmy, xeyirxahla sslmi, xüsusil gnclr mrdlik, ücat, dalt duyular alamaa çalmdr. airin dini mövzuda yazd
eirlrd hzrti peymbrin hyat v islam dininin gözllik- lri ustalqla v smimiyytl vsf edilmidir.
Abdulla ahbndnin poetik irsinin böyük hisssi itib- batm, çox az bir qismi glib biz çatmdr. Onun bzi eirlri baqa airlrin adna çxlm, dini mzmunlu eirlri is sovet dövründ ümimiyytl ortaya çxarlmamdr. Bununla birlik- d airin yaradcl türkmn dbiyyatnda çox mühüm bir mrhl tkil edir. O, slflri Nurmhmmd ndlibdn v
Dövltmmmd Azadidn tsirlndiyi kimi, özündn sonra g- ln xlflrin, o cümldn Mxdumquluya, Zliliy, Molla Nfs, Katibiy, Aiqiy v baqa airlr qüvvtli tsir gös- trmi, onlara nümun olmudur.
ahbnd bir neç dastan müllifidir. Onun «ah Bh- ram», «Gül-Bülbül», «Xocamverdixan» adl dastanlar var.
Bunlardan «ah Bhram» hind mifologiyasnn sava, ovçuluq v zfr tanrs Varaxra, yaxud Viret-rana il baldr. Bu surt sonralar ran mifologiyasna keçrk Bhram kimi sabitl- midir. Mifik obraz olaraq Bhram Mars v Mrrix kimi sava
simvoliz edir. Sasanilrin on dördüncü ah olan, dbiyyatda qulan (gur, çöl eyi) ovlayan Bhram Gur kimi mhurla- mdr. Nizami Gncvi «Yeddi gözl» srind, mir Xosrov Dhlvi is «Ht behit» poemasnda onun surtini yaratm- lar. ahbnd d onlarn tsiri altnda bu mövzuya müracit etmidir. Lakin «ah Bhram» dastannn süjeti xeyli frqli v
orijinaldir. eirlri is müstsna drcd gözldir. Hmin eir- lrdn biri nümun kimi bu antologiyada verilmidir.
ahbndnin «Gül-Bülbül» adl dastan da çox maraql-
dr. Bu mövzuda ondan vvl d srlr yazlmdr. 1456-c
ild Bdiddin Mnuçöhr t-Tbrizi, daha sonra özbk airin- dn Slahi «Gül-Bülbül», Lütfi is «Gül v Novruz» adl sr yazmlar. ahbnd öz dastanna baqa bir ruh vermi, onun sujetini öz istyin v poetik mramna gör dyidirmidir.
air dastann sonunda onun yazlma tarixi bard (hicri tq- viml 1214, miladi tqviml 1799/1800-cü il) mlumat verrk yazmdr:
Min iki yüz on dörd oldu tarixd,
Bicin (meymun) ili yazdm qissni, bylr.
airin qlmindn çxan «Xocamverdixan» dastan da öz orijinall il seçilir.
Bunlardan baqa, mnblrd veriln mlumata gör,
ahbndnin gzib-gördüyü yerlrdn bhs etdiyi «Syaht- nam» adl bir sri d olmudur, lakin bu sr indiydk akar edilmmidir.
Abdulla ahbndnin eirlri v dastanlarnn yüzdn artq lyazmas hazrda Türkmnistan Elmlr Akademiyasnn Milli lyazmalar nstitutunda saxlanr. airin srlri dflrl
nr edilmi, haqqnda elmi tdqiqat ilri yazlmdr.
ahbndnin srlri Azrbaycanda çox da bilinmir. Öl- kmizd vvllr onun cmi bir neç eiri çap olunmudur. Ya- radcl Bak Dövlt Universitetinin tükr xalqlar dbiyyat
kafedrasnda v bzi ali mktblrin filologiya fakültlrind
tdris olunur.
MNL
Qana çkibsn sürm
Bugün, sevr yarm Mnli.
Al yanaqda burma-burma Siyah zülfün tarm, Mnli.
Göz glmz dünya mal, Priandr aiq hal.
Xzan vurdu sn gedli, Soldu baçam-barm, Mnli.
Snsn mnim Blx-Ürgncim, Sndn özg yox güvncim.
Qoynun içr gizli gncim – Qzl alma, narm, Mnli.
Seyr çxdn zülfün töküb, A üzün örpk çkib,
ahbndnin haln sorub, Gl, ey vfadarm, Mnli.
QIRX
Xbr vergil, Bkir xocam, O n anddr, vallah qrx, Doqquz olan bir beikd, Anas dörd, Allah qrx?
Önü yürür, izi yetmz, Yerd-göyd mskn tutmaz, O n qudur ölmz-itmz, Aya dörd, kllsi qrx?
N mizan olar, n yerd, N fadr yüz min drd, Yeddi kiri, yetmi prd, Saz birdir, zillsi1 qrx?
N dryadr, girdab dörd, O n badr, rbab dörd, At doxsan, sbab dörd, Donu doxsan, hüllsi2 qrx?
N ölkdir, eli bedir, Yaar yamur, seli bedir, N tüfngdir, nili3 bedir, Çaxma bir, mrmisi qrx?
N ölüdür, ya doqquz, N mizandr, ba doqquz, N tirndaz, da doqquz, N jdha, kllsi qrx?
1 Zill – (burada) zil (bmin zili).
2 Hüll – paltar.
3 Nil – lül.
N qaladr, bürcü doxsan, N bzirgan, borcu doxsan, N qumadr, xrci doxsan, Da on dörd, qallas1 qrx.
O n oddur, tütünü yüz, O n sözdür, ütünü2 yüz, N msciddir, sütunu yüz, Olan üç, mollas qrx?
Snsa çoxdur, dasa azdr, O n söhbt, o n sazdr, O n novruz, o n yazdr, Q doxsan, çillsi qrx?
Ama, xocam, bu bir pill, Bu sözümd yoxdur hiyl, Tapa bilmz neç molla, Mr olsa sillsi3 qrx.
ahbnd söylr hr sözdn, Tut hesabn yüzdn, yüzdn, Dörd çem axar bir gözdn, Bndi be yüz, damlas qrx.
1 Qalla – taxl.
2 Ütün – xcalt, utanma.
3 Sill – çalma, sarq, mmam.
BE
Xbr vergil, Ham xocam, N çölistandr, da be?
Aznda qrx min qrx dii, N ilandr, aya be?
Sinmd eqin da var, Dilsiz-azsz ya var, Üç yüz altm aya var, Hr ayan barma be.
N qumadr, xrci sksn, N tüccardr, borcu sksn, N qaladr, bürcü sksn, Baban yetmi, ba be?
Qaranlq dünyada alm, yirmi be at bir öyd cm, Hr atda iyirmi be adam, Hr birinin yara be?
ahbnd deyr, n filan, N gün yazlm, n divan, Shr vaxt doan keyvan, Qaras qrx min, a be.
NDR
Xbr vergil, n mxluqdur, üç dilli, Hr dilin rh eyl, byan ndir?
kisi mnal, biri bikamal,
Birin bnd olmu, zaman ndir?
Bir dilind yüzd bird hesab var, Bir dilind yüzd sksn cavab var, ki yüzd skkiz dn hicab var, Doqquz xbr, üç and, zban ndir?
Birini üç böl, üç-dörd ba olar, Birin iki bölsn, neç ba olar?
Üçd üç, dördd dörd, bed be olar, Üç yerd salnan dükan ndir?
N mxluqdur, dild çoxdur qovas, ki ayaqldr, yetmi kllsi,
Dii iyirmi doqquz, yüz on pillsi, Fhm eyl, qurulmu mizan ndir?
Fhmin olsa, tut sn gündüz gecdn, Neç yumurta çxar tk bir cücdn, Sn bilmzsn, soru Bkir xocadan, Ölksi, mskni, mkan ndir?
Bunlarn annda otuz bir ya, Yetmi ba, qrx bir tn, otuz aya, Ban tutub, taxb qçna ba, Dörd qlncla salan nian ndir?
O n qudur, onda n tn var, n can, Çrx vurar, çevrilr misali-asiman,
Yumurtlayar toyuq kimi hr zaman, Xoruz tk banlayar, fan ndir?
Aya mribd, ba mriqd, Çpr tk tikilmi, n sirdir haqda, Mq edibdir hans kitab-varaqda, Fhm eyl, katibi, yazan ndir?
Mna sor, mna al, can il tndn, Doru söz çxarm yri bdndn?
Utanma, airim, soruum sndn, Bildinmi banda qovan, ndir?
N ümmandr, dad, codu, sngidi, Bu yolda balam ahbnd bndi,
kdi, biçdi, çkdi, durma sn indi, Glibsn drmy, baa ndir?
BLNMZ
Arif olsan, sndn xbr alm mn, N milltdir, hardal bilinmz?
Xbr ver, soruum, gnci-xzin, Fqirdmi, baydal1 bilinmz.
N kiridir, bnd olubdur kamana, Hans gün qopacaq axr-zamana?
N sbbdn qrq olubdur ümmana, Knardam, saydal2 bilinmz.
N gövhr, n yerd yatar kmbaha, Nec isbat etmi sureyi-Taha, Qark3, çoban, quzu, bülbül, jdha, Beinin bir öydliyi bilinmz.
O n qudur, qonduu yer gümülü, Alt min qanadl, lli min bal, Atas qrxnda, olu yüz yal, Yasdal, toydal bilinmz.
O ndir ki, dörd yannda üzü var, O ndir ki, sinsind gözü var, N klamdr, üç yüz altm sözü var, Yerd, göyd, aydal bilinmz.
O ndir ki, önü var da, ard yox, O ndir ki, qonar-köçr, yurdu yox, Hesab edib görsm, yen dördü yox, N mkanda, caydal bilinmz.
1 Baydal – bayda, varlda olmas.
2 Saydal – dayaz yerd olmas.
3 Qark – krgdan.
ahbnd der: üç min üç yüzü dursun, Dörd min dörd yüz qrx dörd sfasn sürsün, Hr kim ustad is, cavabn versin,
Dörd daln bir zedliyi1 bilinmz.
1 Dörd de-nin bir ze-d olduu.
HANSIDIR – BUDUR
Ver xbr, arif olsan, sirri-pünhan hansdr?
On iki darvazal ol hri-bdan1 hansdr?
Tut hesab hftadi-hft, bürci-grdan hansdr?
Üç yüz altm cuyi-ab2, iki ruhdan hansdr?
Ver xbr, ustad isn, ol hr sultan hansdr?
Feyzi-haqdr, söhbt içr ol sirri-pünhan olur, On iki darvazal hri-bdn insan olur,
Bürcü yetmi yeddi peydir, hr bndi an olur, Üç yüz altm damar hblül-vrid3 qan olur, bu hr içr bilin kim, könül sultan olur.
ki yüz ol qrx skkiz hm köyi-büzürg4 ql byan, Pnc sdü bistü ht5 xana, be yüz iyirmi be dükan, ki vzir çox qulama buyurur kari-gran6,
Mnas çoxdur, hesab et, tez dolandrgil zban, Qazs ndir, hökmü n, adil frman hansdr?
ki yüz ol qrx skkizdir üstüxan7, etsm byan, Be yüz iyirmi skkiz öy bu sli rmi mkan, Ol bdn peyvndidir be yüz iyirmi be dükan, ...
...
Ol n qu, yetmi ba, qrx tn, iki yüzdür ayaq, ki türf qanad – biri qaradr, biri a,
Ol n syyad qsd edib, kim yolunda qurmu duzaq,
1 bdan – bdnlr.
2 Cuyi-ab – su yolu, arx.
3 Hblül-vrid – qan damar.
4 Köyi-büzürg – böyük knd.
5 Pnc sdü bistü ht – be yaz iyirmi skkiz.
6 Kari-gran – i görnlr, içilr.
7 Üstüxan – sümük.
Fhm edib, ustad isn, bcd hesab birl bax, Ver xbr indi görüm, ol qua ayan hansdr?
Ömür – qu, yetmi ba, qrx tn, iki yüzdür ayaq, Gec-gündüz qanad – biri qaradr, biri a,
Bu cl syyad olur, kim yolunda qurmu duzaq, Çün ömür üç hrf, bcddn etsm iftiraq, Bizi ustad bilsn, indi bu csd ayan olur.
Arif olsan, ver xbr, xar ndir, xunxar ndir?
Qafil ol kim könlü xst, drdi-biazar ndir?
Bilmnm al neyçin, dhr içr ol bidar ndir?
Sirri-pünhanna dolmu, alm akar ndir?
Ol n badr, hm yen ba içr pünhan hansdr?
Aiqi-muq durur kim, xar budur, xunxar budur, Qafil adam, könlü xst, drdi-biazar budur, Dünyadan al qaçar, eqli könül bidar budur, Ol xuda pünhan gözün, alm akar budur, Ol cahan dostu riza, xmi-qdr pünhan olur.
Dhr ara ahbndeyi-biçar eylyr sual, Ol n zülmtdir ki, rövnliy dönmk müxal1, Müfti-biml ndir, qm dtind fasid xyal, Dürri-gövhr kan kimdir, binva, biintiqal, Ol n gnc, xrc etsn artar, etmsn nöqsan olur?
Dt ara verdi cavab ol yerd ol miskin hlal, Qocalq bir zülmtdir, rövnliy dönmk müxal, Müfti-biml riyadr, ücb2 olar fasid3 xyal, Binva lmlr imi, binva, biintiqal,
Elm – gnc, xrc etsn artar, etmsn nöqsan olur.
1 Müxal – mümkün olmayan.
2 Ücb – ücub, mnfur.
3 Fasid – fsad vern.
