Özerk Đdari Kurumların (ÖĐK) Ortak Özellikleri

Özerk idari kurumların tabi olduğu tek bir hukuki rejim yoktur. Bununla birlikte özerk idari kurumların hepsinde görülen bazı ortak özellikler vardır.

Farklı usul ve esaslarla düzenlenmiş olsa da temelde devlet yönetimini elinde bulunduran siyasi organlardan bağımsız, temel hak ve özgürlükler ile ekonomik konularda kendine ait karar alma mekanizmaları olan yetkileri kullanarak devletin de aktör olduğu sektörler dahil düzenleme, denetim ve gözetim görevi yürüten yapıları öğretide Bağımsız idari Otorite (BĐO) olarak tanımlanmış iken Türkiye’de BiO'ların devletin ekonomiye direkt müdahalesinin liberalleşme çabalarıyla son bulduğu veya

24 EREN, a.g.e, s.20. 25 EREN, a.g.e, s.20. 26

Uygur Elvan, Türkiye’de Bağımsız Đdari Otoriteler ve Kamu Đhale Kurumu Örneği, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Yüksek Lisan Tezi, 2005) s. 68.

27

Bu sorun, kurulacak her bir bağımsız idari otoritenin doğrudan seçimle iş başına gelen siyasi iktidarın ekonomi politikası ve yönetimi konusundaki yetkilerinin kısıtlanması olacaktır. Bu bakımdan bu kurumlar, ekonomik alanda daha çok rekabetin korunması, finans ve sermaye, telekomünikasyon, elektrik ve doğal gaz gibi uzman kişilerin karar almasını gerektiren kamusal yaşamın hassas sektörlerinde kurulmalıdır. Sayılarındaki artış da bu doğrultuda kontrol altında tutulmalıdır. Ali ULUSOY, ‘Bağımsız Kurullar Nasıl Düzenlenmeli’, Borsavizyon, Sayı. 59, Ocak 2003, s.22.

iyice azaldığı sektörlere yönelik denetleme ve düzenleme amacıyla kurulduklarını görüyoruz28.

BiO’ların başlıca işlevleri faaliyet gösterdikleri alanlarda düzenleme yapmak, piyasa aktörlerinin düzenleme kurallarına uygun faaliyet yapıp yapmadıklarını gözetimini ve denetimini yapmak, aykırılık tespit ettikleri durumlarda yaptırım uygulamak, piyasa aktörlerinin uyuşmazlıklarında hakemlik görevi üstlenmek ve piyasaları geliştirmek için araştırma yapmak ve danışmanlık hizmeti sunmaktır29.

Özerk idari kurumların en önemli özellikleri regülasyon, özerklik ve bağımsızlıktır.

1.2.3.1.

Regülasyon; belli bir faaliyete ilişkin olarak oyunun kurallarının belirlenmesi, bu kurallara riayetin sağlanması ve sektörü veya bir alanı düzgün bir rekabet ortamına ve çoğulcu bir yapıya doğru sevk etme olarak yani sırasıyla düzenleme, denetim ve yönlendirme olarak tanımlanabilir30.

Regülasyonun nedenlerine ve özellikle kamu alımlarında neden regülasyona ihtiyaç duyulduğunu anlayabilmek için öncelikle kamu hizmeti kavramını üzerinde durulması gerekmektedir. Kamu hizmeti devletçe kısmen veya bütünüyle üretim ilişkileri alanının zorunluluklarından bağışık kılınarak üstlenilen kamu alanına dahil edilen faaliyetlerdir31.

1.2.3.2. Özerklik

Özerk idari kurumların özerk olabilmeleri için idari etkinlik ve mali destek alanlarında bazı gerekleri bünyesinde barındırması gerekmektedir. Bağımsız idari otoritelerin özerk sayılabilmesi için kurumsal yapılanmada ve karar vermede bağımsız hareket edebilme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. Özel kanunları ile kurulmuş olan ve tüzel kişiliği haiz bu kurumların kanunlarla belirlenmiş faaliyet alanları içinde kendi başına karar alabilmesi, düzüleme yapma, bunları yürütme

28

M. Atilla ŞAHĐN, “Türkiye’de Kamu Alımları Sektöründe Kamu Đhale Kurumunun Yeri, Önemi Ve Fonksiyonu, I. Uluslararası Kamu Alımlarında Saydamlık ve Verimlilik Sempozyumu”, s.181.

29

Uğur EMEK, Ünal ZENGĐZBOZ ve Muhittin ACAR “Bağımsız Düzenleyici Kurumlar ve Türkiye Uygulaması”, TÜSĐAD Yayınları, Đstanbul, Aralık 2002, s.179.

30

Ali ULUSOY, Bağımsız Đdari Otoriteler, Turhan Kitapevi, Ankara 2003, s.21. 31

yetkilerinin bulunması ve örgütsel iç yapılanma, personel alımı, bütçe yapımı ve harcamaya ilişkin konularda kendilerinin karar vermeleri nedeniyle özerk yapılı idarelerdir32.

Özgürleştirme sürecinin bir gereği olarak özerk idari kurumların hareket yeteneğini güçlendirmek ve işlevlerini yerine getirmek amacıyla giderleriyle orantılı bir gelir sağlanmalıdır. ÖĐK’lere sağlanan parasal destek çoğu zaman kanunlarla güvence altına alınarak siyasi iktidarın bunların kararlarını dolaylı olarak etkilemelerinin önüne geçilmek istenilmektedir.

1.2.3.3. Bağımsızlık

Bağımsız idari otoritelerin üzerinde uzlaşmaya varılmamış, hala tartışma konusu olan en önemli yapısal özellikleri; bağımsızlıklarıdır.

Sözlük tanımında bağımsızlık; maddi, manevi, düşünsel yönlerden başkasına bağımlı olmama, bağımlılık, itaat veya denetimden özgür olma durumu- koşulu olarak ifade edilmiştir.

Özerk idari kurumların bağımsızlık sıfatı merkezi idare karşısındaki konumlarını korumak ve güçlendirmek ve sağlamlandırmak için gereklidir33. ÖĐK ’ler üzerinde en fazla tartışma doğuran konulardan biri olan bağımsızlığı, idari bağımsızlık olarak nitelendirdiğimizde, bu idari bağımsızlık hem organları hem de işlevleri üzerinde siyasi iktidarın veya diğer idari mercilerin denetimine engel olma anlamına gelmektedir.

Bu anlamda, ÖĐK 'ler açısından bağımsızlık; yargılama, karar verme, danışma, bilgi verme ve soruşturma yapma gibi faaliyetlerinin yerine getirilmesinde başkalarına bağımlı olmamayı gerektirmektedir. ÖĐK'ların idari bağımsızlığı özerkliğin daha ileri bir uygulaması ve hali olduğu görülmektedir.

ÖĐK'ların bağımsızlıklarından asil anlaşılması gereken, üyelerinin ve personelinin her türlü siyasi baskı, etki ve telkinden arındırılmış bir statü güvencesi taşımasıdır. Bu kurumlar, idari ve mali özerkliğe sahip olmakla, gerek kamu makamlarının gerekse temsil ettikleri özerk örgütlerin baskı, yönlendirme ve etkilerinden korunmuş olmalıdır. ÖĐK’ların idari bağımsızlığının organik bağımsızlık ve işlevsel bağımsızlık olarak iki ayrı alanda incelendiği de görülmektedir.

32

Müslüm AKINCI, Bağımsız Đdari Otoriteler ve Ombudsman. Beta Yayınları, Đstanbul 1999, s. 109. 33

Organik bağımsızlık, BĐO'ların karar mercilerinde çalışanların genellikle kurul üyelerinin bazı güvencelerle garanti altına alınmaları, işlevsel bağımsızlık ise BĐO'ların işlem ve eylemleri üzerinde yürütme organına dahil birimlerin bu eylem ve işlemlerini geçersizliği sonucunu doğuran bir yetkiye sahip olmaması anlamına gelmektedir34.