Özelleştirme Kapsamındaki Kolluk Uygulamaları

74

75 Aynı dönemlerde “Biz Hiç Uyumayız” sloganıyla tarihin belki de ilk ve en popüler özel güvenlik şirketi Pinkerton Ulusal, Allan Pinkerton tarafından kurulmuş (George ve Kimber, 2014:29), devamında Evreka, Brinks, Burns gibi şirketlerle özel güvenlik sektörü ABD’de büyümeye başlamıştır (Sennewald ve Christman, 2008:211). 19. Yy’nin sonlarında ABD’de özel güvenlik alanında yaşanan gelişmeler Avrupa’da ancak II.

Dünya Savaşı’ndan sonra Birleşik Krallık’ta yaşanmaya başlamıştır. Söz konusu dönemde kurulan ve bugünkü adı G4S olan şirket 2012 yılı verilerine göre yıllık 7,3 milyar poundluk ciroya ulaşmış olup, yarım milyondan fazla çalışanıyla ile dünya çapında 120 ülkede faaliyet göstermektedir (George ve Kimber, 2014:30).

Özel güvenlik uygulamalarının dünya çapında yaşadığı yükseliş doğduğu Anglosakson topraklardan çıkan neoliberalist kamu yönetimi anlayışı ile mümkün olmuştur. 1980’lerle birlikte yükselişe geçen özel güvenlik, 1990’lardan itibaren neoliberalizm bağlantılı olarak bir dizi dönüşümle birlikte dünya çapında çok geniş bir uygulama alanı bulmuştur (Haspolat, 2010:132). Kolluğunu YKY kapsamından yeniden düzenleyen devlet, özel güvenlik uygulamalarını teşvik ederek, söz konusu sektörü güvenlik yönetimi içerisine bir paydaş olarak dâhil etmiştir. Böylece iç güvenliğin sağlanması tek başına devletin değil, herkesin işi olarak yeniden kurgulanmıştır (Arap, 2009:118). Öyle ki özel güvenlik şirketlerinin personel sayıları çoğu ülkede genel kolluk personel sayısını geçmiştir. Örneğin yetmiş ülkenin özel güvenlik sektörünü inceleyen bir rapora göre Avustralya’da özel güvenlik / genel kolluk oranı 2.19, Hindistan’da 4.98, Güney Afrika’da 2.57, ABD’de 2.26 olurken diğer yetmiş ülkedeki ortalama ise 1.81 şeklinde gerçekleşmiştir (Florquin, 2011:106).

YKY’nin kolluğa olan yaklaşımının yakalanan suçlu sayısı ya da suç oranlarından ziyade, görevlerini yerine getirirken kullandığı kaynakla ilgili olduğuna dair iddialar bulunmaktadır. Buna göre başarı/harcama maliyeti yeni düzende kolluğa bakış açısında öne çıkmaktadır (Fındıklı’dan akt. Arap, 2009:55). Kar-zarar açısından ele alınan bir güvenlik düşüncesi doğal olarak kar elde edilebilecek alanlarda özel sektörün bu fırsatı değerlendirmesiyle sonuçlanmıştır. 2020 yılına gelindiğinde özel güvenlik pazar büyüklüğünün yaklaşık olarak 180 Milyar Dolar büyüklüğü ulaştığı ve çok kısa süre içerisinde 240 Milyar Dolara ulaşacağı değerlendirilmektedir (Rich ve Byrd, 2020).

Ekinci (2010:467)’ye göre özel güvenlik sektörü çok hızlı bir gelişme göstermekte ve insanlar şahsi güvenliğini sağlamak için özel güvenlik kiralamaktadır. Özel güvenlik

76 sektörünün bu kadar büyümesine sebep olan birçok faktör sayılmakla birlikte dünya çapında kabul edilen genel geçer faktörler şu şekildedir (United Nations, 2014:1);

 Bireylerin ve örgütlerin kendilerini daha iyi korumaları gerektiğini düşündürtecek şekilde suç korkusunda yaşanan artış,

 Genel kolluğun bireyin ve toplumun isteklerini karşılayacak bir güvenlik sağlayamaması,

 Özel sektörün özelleştirme programlarının kapsadığı alanların genişlemesi,

 Alışveriş merkezi, stadyum gibi devasa özel mülklerde gerçekleşen artış,

 Terör saldırılarının artması ve bu saldırılara konu olabilecek yerlerin korunma ihtiyacında hissedilen gerekliliktir.

Esasen toplum için olmazsa olmaz nitelikteki kamu düzeninin sağlanmasından sorumlu olarak kolluk görevleri devredilemez nitelikte olsa da (Arap, 2009:123), Haspolat (2010:134-135)’a göre devletin pek çok hizmeti ticarileştirdiği 1970 sonrası dönemde, kolluk hizmetinin de piyasalaşmadan nasibini almasında yukarıda sayılan maddelerin haricinde yerel düzeyde yaşanan güvenlik sorunlarının seyir malzemesi haline getirilmesi ve güvensizlik algısının oluşturulması önemli rol oynamıştır. Bu algının oluşturulması sayesinde güvenlik sektöründe devletin yanında bir alan açılmak istenmiş, nitekim başarılı olunmuştur. Küçük (2003:111)’e göre devlet tarafından parsellenen güvenlik alanı özel güvenliğe kiraya verilerek modern devlette feodal bir düzen kurulmuştur. Örneğin, ABD’de genel kolluğun özel güvenlik görevlilerine yönelik kullandığı “kiralık polis” tabiri aslında güvenlik sektörünün merkez tarafından parsellenerek kiralandığı anlamını taşımaktadır (Küçük, 2003:111).

Özel güvenliğin ortaya çıkışına yönelik eleştirilerin haricinde uygulamadan kaynaklanan eleştiriler de mevcuttur. Piyasalaşma temelinde dünya çapında önemli bir etki alanı elde eden özel güvenliğin uygulanması esnasında ortaya çıkan dezavantajlı yönleri şu şekilde sıralanmaktadır;

 Yüksek rekabet sebebiyle kayıt dışı ya da düşük maaşla özel güvenlik personeli istihdam edilmekte,

 Rutin görevler ve vardiyalı (gece-gündüz) çalışma saatleri nedeniyle çekici bulunmamakta,

77

 Çoğunlukla AVM’lerde karşılaşılan özel güvenlik görevlilerine saygı gösterilmemekte,

 Talepte meydana gelen dalgalanmalara bağlı olarak ya da kriz dönemlerinde işten çıkarmalar yaşanabilmekte,

 Özel güvenlik görevlileri tarafından zaman zaman kanunların kendilerine verdikleri yetki konusunda yetki aşımı yaşanabilmekte,

 Uluslararası düzeyde kabul edilmiş standartları bulunmamaktadır (CoESS-INHES, 2009:31-33).

Alanyazında özel güvenliğin söz konusu dezavantajlarının yanında muhtemel faydalarından da bahsedilmektedir. Hünler (2010:47-48) özel güvenliğin büyümesinin muhtemel sonuçlarını ve avantajlarını şu şekilde sıralamaktadır;

 Genel kolluk kuvvetleri iş yükünü oluşturan görevleri devrederek suç ve suçluya daha çok odaklanabilecek,

 Güvenlik ihtiyacı duyan kuruluşlar istediği anda güvenlik hizmetine ulaşabilecek,

 Oluşan bu sektör yeni bir istihdam alanı yaratacaktır.

Özel güvenliğin gelişimi dünyada her ülkenin kendi özel yapısına bağlı olarak farklılaşmaktadır (Uçkun vd., 2012:29). Örneğin, Belçika, İspanya ve Lüksemburg gibi ülkeler en sıkı yasalara sahip ülkelerdir ve kötü niyetli olup kamusal alanda faaliyet gösterecek özel güvenlik şirketlerinden kamuyu korumayı amaçlamaktadırlar. Birleşik Krallık ve Almanya gibi ülkelerde ise özel güvenlik sektöründe yasalar daha az belirgindir ve yasal düzenlemeler bir önceki grupta olduğu kadar sıkı değildir. Fransa, İtalya ve Hollanda gibi ülkelerde izlenen yasal düzenlemeler ise her iki grubun arasında kalacak şekildedir (Filiz’den akt. TOBB, 2014:3).

Dönüşen kamu yönetimiyle beraber yerelleşen kolluk uygulaması olarak özel güvenlik, Tablo 3.3’te de gösterildiği şekilde ülkelerdeki farklı gelişimine paralel olarak kuruluş ve işleyişlerine göre beş sınıfa ayrılmaktadır.

78 Tablo 3.3. Özel Güvenlik Kuruluş ve İşleyiş Sınıflandırması

KURULUŞ VE İŞLEYİŞ AÇIKLAMA

Serbest Birleşik Krallık, Yunanistan,

S. İrlanda

Özel güvenlik sektöründe faaliyet gösterecek gerçek veya özel kişilere yönelik bir standart yoktur.

Asgari Dar Sistem Avusturya, İtalya, Lüksemburg, ABD (18

eyalette)

Özel güvenlik sektöründe faaliyet gösterecek şirketlere yönelik bir standart vardır. Söz konusu standart, gerçek kişiler ile değil, genel anlamda özel güvenlik sektörüne yöneliktir.

Asgari Geniş Sistem Yeni Zelanda, ABD (3

eyalet)

Özel güvenlik alanında faaliyetlerini sürdüren şirketler tarafından sektörün standartları belirlenmiştir. Bu standartlar daha çok özel güvenlik görevlisi olarak çalışacak kişilere ya da onların çalışma/çalıştırılmalarına yöneliktir.

Ayrıntılı Dar Sistem Finlandiya, Norveç,

Avustralya

Düzenlemeler oldukça ayrıntılıdır; özel güvenlik görevlilerinin seçimi, mesleğe intibakı, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimleri ile ilgili konular ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Ayrıntılı Geniş Sistem Belçika, Hollanda, İsviçre,

ABD (Bazı eyaletler)

Hukuki mevzuat ile hem sektörde faaliyet gösterecek şirketlerin hem de özel güvenlik personelinin tabii olacakları standartlar ortaya koyulmuştur

Kaynak: George ve Button (akt. Karaman ve Seyhan, 2001:151-152).

Türkiye’ye bakıldığında, 1960’lardan itibaren özel güvenlik hizmeti sunan şirketlerin varlığından söz edilse bile, bu uygulamaların ilk defa hukuki bir statüye kavuşması 22.07.1981 tarihli ve 2495 sayılı “Bazı Kurum ve Kuruluşların Korunması ve Güvenliklerinin Sağlanması Hakkında Kanun” ile mümkün olabilmiştir. Söz konusu kanun sonrası yayınlanan yönetmelikle; özel güvenlik personelinin görevlerini yerine getirirken uymaları gereken kurallar ile görev ve yetkileri detaylı bir şekilde yazılarak, Türkiye’deki özel güvenlik 2495 sayılı kanun döneminde ayrıntılı geniş sistem içerisine dâhil olmuştur. 2004 yılında yürürlüğe giren 5188 sayılı “Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun” ile ise Türkiye’deki özel güvenliğin ayrıntılı dar sistem sınıflandırması kapsamına girdiği düşünülmektedir (Karaman ve Seyhan, 2001:4-5).

Özel güvenlik konusunda üzerinden durulacak son ve en önemli konulardan bir tanesi özel güvenliği düzenleyici kurumlardır. Daha önceden de bahsedildiği üzere feodal düzenin parçalanmış iktidarının sebebi olan derebeyliklerde olduğu gibi, özel güvenlik teşkilatlarının da kendi başına bir güç odağı olması ihtimal dâhilinde değerlendirilmelidir.

79 Bu potansiyel dezavantajının yanında etkili bir düzenleme sistemi ile özel güvenlik sektörünün suç önleme ve kamu düzeninin sağlanması konularında genel kolluğa ve topluma olan desteği güçlendirilip, bu sektörden önemli faydalar da elde edebilmek mümkündür. Tablo 3.4’te gösterilen düzenleyici organlar eliyle özel güvenliğin standartlarının koyulması, çalışanların lisanslandırılması, özel güvenlik şirketlerinin ruhsatlandırılması, mevzuatın uygulanması, denetim ve cezai işlemlerin yürütülmesi gibi hususlar sağlanmaktadır (United Nations, 2014:21,27).

Tablo 3.4. Bazı Ülkelerde Özel Güvenlik Sektörünü Düzenleyen Organlar

Ülke Düzenleyici Organ İsim

İrlanda Bağımsız İdari Otorite Özel Güvenlik Otoritesi Güney Afrika Bağımsız İdari Otorite Özel Güvenlik Endüstrisi

Düzenleme Otoritesi

Birleşik Krallık Bağımsız İdari Otorite Güvenlik Endüstrisi Otoritesi

Fransa Bağımsız İdari Otorite Özel Güvenlik Faaliyetleri Ulusal Konseyi

Almanya Devlet Ticaret Bakanlığı

Danimarka, Hollanda,

Norveç, Kanada Devlet Adalet Bakanlığı

Belçika, Estonya, Finlandiya, İtalya, Polonya,

Portekiz, Rusya

Devlet İçişleri Bakanlığı

Meksika Devlet Güvenlik Bakanlığı

Kaynak: United Nations (2014:26).

Arap (2009:175)’e göre devlet, otoritesini sağlamlaştıracak ek bir mekanizmaya ihtiyaç duymakta, liberalist politikalar özel sektörün güvenlik alanından artı değer çıkarmasını kolaylaştırmakta ve son olarak özel güvenliğin müşterileri geçici bir güven tatmini yaşamak istemektedirler. Tüm bu bahsedilen gerekçeler özel güvenliğin gelecekte genişleyerek varlığını koruyacağına işaret etmektedir. Bu kapsamda, güvenliğin devletin meşruiyet sebebi sayılması özel güvenlik sektörünün ne kadar önemli ve dikkat edilmesi gereken bir alan olduğunu da işaret etmektedir.

80 Güvenlik dolayısıyla şiddet tekelinin de meşrulaştığı modern devlet, YKY anlayışıyla beraber şiddeti paylaştırma eğilimine girmiştir. Bu kapsamda, devletin bölünmez bütünlüğü açısından özelleştirilen kolluk alanlarının tespit, kontrol ve denetimine çok dikkat edilmesinin gerektiği değerlendirilmektedir.