• Sonuç bulunamadı

2.4. SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI VE ALTERNATİF

2.4.3. Finansman Yöntemleri

2.4.3.2. Özel Finansman Yöntemleri

2.4.3.2.2. Özel Sağlık Sigortaları

Özel sağlık sigortaları, kamu sağlık sigortalarına benzer işleyişe sahiptir. Bireylerin, hastalık talebinde belirsizlik sonucu oluşabilecek gelir kayıpları ve hastalığın finansal riskini azaltma amacıyla, özel sigorta şirketlerine prim ödemesi

yapmalarını ifade etmektedir. Özel sağlık sigortaları özellikle kişi başına gelir düzeyi yüksek olan gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Özel sağlık sigortaları, kamu sağlık sigortasına göre sahip olduğu bir çok avantaj nedeniyle tercih edilmektedir.

Özel sağlık sigortaları kamu sağlık sigortalarından farklı olarak gönüllü yapılan ödemelerdir. Bunun yanı sıra özel sağlık sigortaları emeklilik, sakatlık gibi fonksiyonları içermeyen, sigorta prim bedeli riske bağlı olarak değişen sigorta sistemleridir. Kamu sağlık sigortaları ise risk düzeyi ile ilgilenmeksizin maaş gibi ölçülere bağlı olarak prim toplamaktadır.

Özel sağlık sigortaları ikame edici, bütünleyici ve seçenek arttırıcı olmak üzere üçlü bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir. İkame edici sağlık sigortaları, bireyin sağlık kamu sağlık sigortası kapsamında yer alan sağlık hizmetlerine daha çabuk ulaşması ve hizmet sunucu seçeneklerini arttırması işlevini gören sigortalardır (Mossialos ve Thomson, 2002:129). İkame edici sağlık sigortaları zorunlu sağlık sigortalarına bir alternatiftir (Mossialos ve Dixon, 2002:20). Bireyler kamu sağlık sigortası kapsamında yer almasına rağmen, sağlık hizmetlerinden daha hızlı yararlanabilmek, zaman tercihi açısından ulaşılabilirliğini arttırmak ve hizmet sunucu seçeneklerini arttırmak için ikame edici özel sağlık sigortaları tercih edebilmektedir.

Bütünleyici özel sağlık sigortaları ise, tamamı veya bir kısmı kamu sağlık sigortası kapsamında yer almayan sağlık hizmetlerinden yararlanmak için yapılan özel sağlık sigortalarıdır. Bütünleyici özel sağlık sigortaları en düşük gelir seviyelerinde dahi astın alınabilmekte ve bu nedenle sağlık hizmetlerinin kullanımında sigortaya rağmen katkı payı ödenebilmektedir(Mossialos ve Dixon, 2002:20). Seçenek arttırıcı özel sağlık sigortaları, özellikle cerrahi operasyonlar gibi uzun tedavi sürecini gerektiren hastalıklara ilişkin olarak özel oda imkanı, hizmete ulaşılabilirlik ve hizmet sağlayıcı seçeneklerini arttıran, farklı sağlık hizmetlerinden yararlanmayı sağlayan özel sağlık sigortalarıdır (Mossialos ve Thomson, 2002:131).

Özel sağlık sigortaları fakir veya zengin olmayan insanların sağlık altyapılarının sağlanabilmesi için ek kaynakların sağlanmasına ve fakirler açısından sağlık maliyetlerinin düşürülmesine katkıda bulunmaktadır (Gottret ve Schieber,

arttırarak, etkinlik ve yeni teknolojilerin gelişmesini cesaretlendirmektedir (Maynard ve Dixon, 2002:111). Özel sağlık sigortaları özel sektörün hizmet sunum sürecine katkısını arttıracak, kamu otoritesinin düşük gelirli gruplarına yönelik temel sağlık hizmetlerine odaklanmasını kolaylaştıracak, kamu sağlık sigortası üzerindeki riski azaltarak riskin ortaklanmasına katkıda bulunacak ve etkin ve teknolojiye dayalı sağlık hizmetlerinin sunumunu genişletecektir.

Sağlık hizmetlerinin sunumuna ilişkin yöntemlerin toplam sağlık harcamaları içindeki payı, ülkelerin gelişmişlik düzeyi, sosyal ve kültürel yapısı, sermaye piyasalarının derinliği gibi faktörlere bağlı olarak ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir.

Çalışmanın bu bölümünde ele alınan sağlık hizmetlerinin arz ve talep yapısına bağlı olarak oluşan farklı sunum ve finansman yöntemleri, ülkelerin gelir, eğitim, teknoloji gibi birçok faktör ile birlikte, topyeküm gelişmişlik seviyesi ile doğrudan ilişkilidir. Bu bölümde ortaya konan alternatifler, üçüncü bölümde ele alınacak olan sağlık hizmetlerinin Türkiye’deki mecut durumu ve bu bağlamda yapılan korelasyon ve ampirik analizler ile birleştirildiğinde, Türkiye’de sağlık hizemtlerinin yeniden yapılandırılmasına ilişkin önerilerin ortaya konması mümkün olabilecektir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE SAĞLIK POLİTİKALARININ MEVCUT

DURUMU, SORUNLARI VE AMPİRİK ANALİZLER

ÇERÇEVESİNDE SAĞLIK HİZMETLERİNİN YENİDEN

YAPILANDIRILMASINA İLİŞKİN ÖNERİLER

3.1. TÜRK SAĞLIK SEKTÖRÜ YÖNETİM VE ORGANİZASYON YAPISI

Türkiye’de sağlık sistemi yönetim ve organizasyonu, Sağlık Bakanlığı altında teşkilatlanmış, örgütlenmiştir. Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ve uygulanması yetkisini elinde bulunduran Sağlık Bakanlığı, Anayasa ve yasalardan aldığı yetki ile her düzeyde teşkilat yapısını oluşturarak, sağlık hizmetlerine ilişkin yetki ve sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmaktadır.

3.1.1. Anayasal ve Yasal Çerçevede Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesinde Devletin Rolü

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın, Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması başlığı altında 56. maddesinde sağlık hizmetlerinin planlanması, yürütülmesi, süreçlere ilişkin denetimlerin yapılması ve maliyetlerin karşılanması için finansman kaynaklarının sağlanması devletin sorumluluk alanları içinde belirtilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 56. maddesi şu şekildedir:

• Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

• Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.

• Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.

• Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.

• Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.

Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması ile ilgili olarak belirtilen sorumluluk alanları, 1983 tarih 181 sayılı ve 1989 tarih ve 386 sayılı “Sağlık Ve Sosyal Yardım

Bakanlığı’nın Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile

devlet adına Sağlık Bakanlığı’na verilmiştir. Bu kararnamenin 4. maddesinde Sağlık Bakanlığı’nın görevleri tek tek sayılmıştır. Kanun hükmünde kararnamede belirtilen görevler 4 başlık altında ele alınabilir.

• Ulusal sağlık hizmetlerinin belirlenmesi doğrultusunda, tüm toplumun sağlık açısından tam iyilik halini sürdürebilmesi için, toplumun tümünü kapsayıcı plan ve programlar yapmak ve bu plan ve program doğrultusunda teşkilatlanıp uygulanmasını sağlamak görevi Sağlık Bakanlığı’na verilmektedir.

• Ulusal düzeyde belirlenen politika ve programların uygulanması, yönetimi, makro planlama çerçevesinde koordinasyonun sağlanması ve takip edilmesi görevi Sağlık Bakanlığı’nın sorumluluk alanları içindedir.

• Makro plan ve programlar çerçevesinde çevre sağlığından ana ve çocuk sağlığına kadar tüm toplumu kapsayıcı sağlık hizmetlerinin sunumu, Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülecek, gıda kontrolü gibi alanlarda farklı idari birimlerle koordinasyon içinde hizmetler yürütülecektir.

• Sağlık hizmetlerinin makro plan ve programlarının yapılması, uygulanması, yönetilmesi ve özellikle sunumu ile ilgili olarak ortaya çıkan finansman ihtiyacını karşılanması görevi de Sağlık Bakanlığı’nın sorumluluk alanları içine dahil edilmiştir.

Şekil 21. Sağlık Bakanlığı’nın Temel Sorumlulukları ve Fonksiyonları

Kaynak: Aktan, 2007: 687.

Sağlık Bakanlığı, sayılan bu fonksiyonlar çerçevesinde ulusal düzeyde sağlık politikalarına ilişkin makro plan ve programların yapılmasından; bu planların uygulanması, yönetimi ve özellikle farklı idari birimler ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek koordinasyon ihtiyacının yerine getirilmesinden; sağlık hizmetlerinin sunumundan ve tüm bu faaliyetlere ilişkin finansmanın sağlanmasından birinci derecede sorumludur.

Türkiye’de sağlık sistemi yönetim ve organizasyon yapısı içinde yürütme ve uygulama yetkisine sahip olan Sağlık Bakanlığı, 1920’li yıllardan itibaren güçlü merkeziyetçi yapısını sürdürmüştür. Yönetim ve organizasyon yapısı, tarihsel süreç içinde farklı odaklanmalar içinde reform çabalarının etkisiyle değişikliğe uğramış olsa da, merkeziyetçi yapı gücünü ve etkisini koruyarak süreç içinde yerini almıştır.