Öz Düzenleme Kapasitesi

Öz düzenleme, öğrenen kişinin kendi öğrenme amaçlarını belirlemesi, bilişlerini, motivasyonunu ve davranışlarını kontrol etmesi, düzenlemesi ve izlemeye yönelik girişimde bulunması, çevredeki bağlamsal nitelikler ve amaçlar tarafından yönlendirilip sınırlandırıldığı aktif ve yapıcı bir süreçtir (Pintrich, 2000: 453). Öz düzenleme öz-yeterlik mekanizmasını da içine alarak düşünce, duygu, motivasyon ve davranışı oldukça etkileyerek kişisel amaçlar üzerinde önemli rol oynar (Bandura, 1991).

Öz düzenleme döngüsel olarak tanımlanmıştır. Çünkü daha önceki performanstan elde edilen geri bildirim şu anki çabaları düzenlemek için kullanılır.

Bu düzenlemeler gereklidir çünkü kişisel, davranışsal ve çevresel faktörler öğrenme esnasındaki değişikliği, performansı ve üç öz düşünce geri bildirim döngüsünü kullanarak kendi kendini izler ya da gözlemler (şekil–3). Davranışsal öz düzenleme kişisel öğrenme metodu gibi, performans sürecini stratejik olarak düzenleme ve kendi kendine gözlemlemeyi içerir. Oysaki çevresel öz düzenleme, çevresel koşulları ya da sonuçları düzenleme ve gözlemlemeyi ifade eder. Gizli öz düzenleme

rahatlamaya ya da hatırlamaya yönelik hayaller gibi, bilişsel ve duygusal durumu düzenlemeyi ve izlemeyi içerir (Zimmerman, 2000: 15).

ġekil 3

Öz Düzenlemenin Üçlü ġekli

(Zimmerman, 1989)

İnsanların öz düzenleme kapasitesi sosyal bilişsel kuramda önemli bir rol oynar. Sosyal bilişsel kurama göre, insanlar diğerlerinin istek ya da tercihlerine uygun davranmazlar. Organize edici davranışların çoğu çaba gerektiren davranışlara yönelik öz değerlendirme ve öz belirleyici standartlar tarafından başlatılır. Kişi özel standartlar belirledikten sonra, öz değerlendirme tepkileri ve standart aktiviteler ile davranış arasındaki uyuşmazlığı fark eder. Bu, gelecekteki eylemlerin sonucunu etkilemeye hizmet eder (Stajkovic ve Luthans, 1998).

Öz düzenleme mekanizmalarına sahip olan insanlar davranış değiştirme potansiyeline sahiptirler. Kişi öz düzenleme yoluyla kendi eylemleri, seçimleri ve nitelikleri ile ilgili yargılara varır; kendini gözlemleyerek doğru ve tutarlı davranışlar gösterir ve öz düzenleyici yöntemler yoluyla davranışlarına somut tepkilerde bulunur (Pajares, 2002).

DavranıĢsal Öz Düzenleme KiĢi

Çevre

DavranıĢ Çevresel

Öz Düzenleme Gizli Öz Düzenleme

Strateji Kullanma Geri Bildirim Döngüsü

Birey davranışını düzenlemek için, öncelikle performans standartlarını geliştirir. Bu amaçla, başkalarının yaşantılarını ve kendi yaşantısını gözleyerek ödüllenen performans niteliklerini belirler. Böylece birey, doğrudan ya da dolaylı yaşantılar sonucunda kendine özgü performans standartlarını geliştirmiş olur. Daha sonra kendi performansını gözler ve kendi performansını, geliştirdiği performans standartlarıyla karşılaştırarak davranış hakkında karar verir. Eğer davranışı standartlarına uygunsa birey kendi kendini pekiştirir ve davranışını sürdürür. Bireyin davranışı kendi standartlarına uygun değilse, birey kendini cezalandırabilir ya da davranışta yeniden düzenlemeye gidebilir (Senemoğlu, 2003: 237).

Sosyal bilişsel bakış açısına göre, öz düzenleme süreci ve ona eşlik eden inançlar üç döngüsel süreçten oluşmaktadır. Öngörü, performans ya da iradeli kontrol ve öz yansıtma sürecidir (şekil–4).

ġekil 4

Öz Düzenlemenin Döngüsel AĢamaları

(Schunk ve Zimmerman, 1998; akt. Zimmerman, 2000: 16).

Öngörü; strateji belirleme ve eyleme yönelik çabalardan önceki süreçleri ifade eder. Performans ya da iradeli kontrol; dikkat ve eylemi etkileyen ve motor çabaların olduğu süreci içine alır. Öz yansıtma; yaşantıya yönelik kişinin tepkisini

Performans ya da Ġradeli kontrol

Öngörü Öz Yansıtma

etkileyen ve performans çabaları sonrasında oluşan süreçleri içerir. Öz yansıtma motor çabalar sonrasında öngörüyü etkiler, böylece öz düzenleme döngüsü tamamlanır (Zimmerman, 2000: 16).

Öz düzenlemenin öngörü aşaması, öğrenciyi performans ya da iradesel kontrol aşamasına hazırlar ve bu aşamayı etkiler. Öz yansıtma aşaması ise, olacaklar üzerinde etki gösterir. Zaman içerisinde bu öz yansıtmalar, öğrencinin sonraki öğrenme çabalarına ait olan öngörüleri üzerinde etkilerde bulunur ve böylelikle de öz düzenleyici döngü tamamlanmış olur (Üredi, 2005).

Sosyal bilişsel kuramın özel bir mekanizması olan öz düzenleme birçok önemli fonksiyon alanında çocuğun davranışının düzenleyicisi ve önemli bir motive edicisi olarak işlev gösterir (Bussey ve Bandura, 1992). Usher ve Pajares (2008) öz düzenleme kapasitesine güvenmeyen öğrencilerin zorluklar ile karşı karşıya kaldıklarında çabuk vazgeçtiklerini, uyuma dönük daha az strateji geliştirdiklerini belirtmişlerdir.

Yüksek öz düzenleme yeterliği kişi için gerekli olan öz kontrol gücünü sağlar (Bandura, 2002). Yüksek öz düzenleme yeterliğine sahip olan öğrenciler konuya hâkim olmada kendilerine daha çok güvenmekte ve arzu ettikleri sonuçlara daha kolay ulaşabilmektedirler (Marat, 2005). Öz düzenleme becerisine sahip olan ve olmayan bireyler karşılaştırıldığında, genel olarak şu farklılıklar ortaya çıkmaktadır;

öz düzenleme becerisine sahip birey, öğrenmek için amaç belirleyen, amacı yerine getirmek için kendi stratejilerini kuran, bunları uygulayan ve sonuçlarını değerlendirebilen ve yüksek öz-yeterlik algı sergileyen kişilerdir. Diğer taraftan düşük öz düzenlemeye sahip bireyler ise, performans için amaç belirleyen, başkası tarafından önceden tasarlanmış öğrenme aktivitelerini yerine getirmeyi tercih eden, süreçten çok sonuca önem veren düşük öz-yeterlik algı sergilemektedirler (Altun, 2005).

Sosyal bilişsel bakış açısı öz düzenlemenin gelişiminde, aile, öğretmen, koç ve akranlar gibi, sosyalleşme araçlarının rolünü özellikle vurgulamıştır (Zimmerman,

2000). Pajares’e (2005) göre ev ve okul, öz düzenleme pratiklerini geliştirme ve sürdürmenin ilk belirleyicisi olup bu stratejileri kullanma başarıya eşlik eden pozitif kendilik inançları, hem sosyal hem de akademik başarı ile çok yakından ilişkilidir.

Öz düzenleme pratiklerinin önemi çeşitli görev, aktivite ve işlerde kullanılabilmesidir. Etkili öz düzenleme pratikleri çeşitli alanlarda başarı ve güçlü öz-yeterlik ile sonuçlanabilir. Bu yüzden, onlar başarı ve öz-yeterlik inançlarını geliştirmede oldukça önemlidir.