Örnek Bir Girişim ENKA

Türkiye Rusya iktisadi ve Ticari ilişkilerinde müteahhitlik hizmetlerinde en öne çıkan firma ENKA olurken, onun patronu Şarık Tara da bu konuda en kapsamlı deneyime sahip girişimci olarak dikkat çeker. Onun iş hayatı anılarını anlattığı

Sınırların Ötesinde adlı hatıra eseri bu konuda çok değerli gözlem ve bilgileri

içermektedir. 27 yaşında genç bir girişimci olarak şirketini Kuran Tara’nın bunu bir dünya şirketi yapma hikâyesi, hem inşaat sektörünün Türkiye’deki gelişimi hem de Rusya pazarında Türk müteahhitlerin durumunu anlamak için üzerinde durulması gerekir.

80’li yıllarda Türk müteahhitlerin Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki iş olanakları Libya’daki ambargo ve ardından patlak veren körfez krizi nedeniyle ciddi şekilde daralmıştı. Bu durum Türk İnşaat firmaları için ciddi sorun teşkil ediyor ve yeni pazar arayışına itiyordu. 24 Ocak kararlarıyla uygulanmaya başlanan Serbest Piyasa Ekonomisine geçiş ve ihracata dayalı büyüme politikalarının başarısı için zamanın başbakanı Turgut Özal, hem özel sektörün önünü açacak hem de ihracatın gelişebilmesi için ülkeye yeni pazarlar kazandırmanın yollarını arıyordu. Turgut Özal, kalkınabilmenin ancak ülkedeki müteşebbislerin çabaları ve onların yapacağı eserlerin kalıcı olabileceğine olan inancını; "Türkiye’de işadamı müteşebbis

ne kadar çok olursa Türkiye o kadar çabuk büyür dış âlemde ilişkileri o kadar iyi gelişir. Türk işadamlarının Türk müteahhitlerinin yurtdışında yapacağı işler Türkiye’nin en büyük propagandasıdır" diye ifade etmekteydi. Bu düşüncesi

çerçevesinde sadece Tarık ŞARA değil o dönemde birçok işadamıyla da temas halinde olup, onları yurt dışında iş yapmaya proje üretmeye ve bu projelere sahip çıkmaya teşvik ediliyordu.

Şarık TARA, ilk defa 1970’lerde Seydişehir Alüminyum tesislerinde yaptıkları bir proje vesilesiyle Ruslarla tanışıyordu. Yine 1971-76 yıllarında ENKA İskenderun demir çelik tesisleri projesinin yapımında Ruslarla birlikte çalışmışlar ve dostluklarını burada pekiştirmişti. ENKA pazarlamanın 1978den itibaren SSCB de artan iş hacmi, Şarık Tara’yı SSCB ile işbirliğini daha ileri düzeye taşımaya karar vermesine neden olmuştur 25-28 Eylül 1984 tarihinde Moskova’ya yaptığı ilk ziyaret SSCB'yle iş yapma düşüncesinin hayata geçirilmesinde ilk ciddi adımın atılmasına fırsat vermiştir. Bu ziyareti süresince daha birçok Rus yetkili ile dostluk

kurmuş olan Tara, Rus pazarında çok büyük işler yapılabileceğini öngörerek dış ticareti daha ileri götürmenin yollarını aramaya başlamıştır. Bu bağlamda iki ülke arasında birçok ortak imkân olduğu, Rusya’nın Türk mallarına hizmet ve inşaat sektöründe daha talepkâr olacağına ilişkin düşünceleri daha da belirginleşmiştir. Türkiye’nin dışa açılması ve ekonomik ilişkilerini geliştirmesine önem veren Özal’ın, ülkenin ihtiyacı olan enerji türlerini ve tedarik kaynaklarını çeşitlendirmek, özellikle ülkede giderek artan hava kirliliğine önlem almak amacıyla doğal gaz teminine ilişkin arzusu onda Sovyetler Birliği ile işbirliği düşüncesini güçlendirmişti. Dünya Ticaret Örgütü’nün takas usulü ticarete son verme kararı sonrasında, SSCB ile ticaret yapmanın önü açılmış, Türkiye’nin en büyük kuruluşlarından Botaş, Dışişleri Bakanlığı ve Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın çabalarıyla yeni işbirliği modeli geliştirilmiştir. 18 Eylül 1984 yılında SSCB ile imzalanan doğal gaz anlaşması Türkiye ve Rusya ilişkilerinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Böylece Türkiye’nin Sovyetler Birliği’ne ihracatının çeşitlendirilmesi ve arttırılması hedefi için gerekli adımlar atılmaya başlanmıştır. Türkiye ve Rusya arasında 1986 yılında yapılmış olan karma Ekonomik komisyon toplantısında doğalgaz bedelinin en az % 65-70’nin Türkiye’den mal ve hizmet alımı ile gerçekleştirilmesi karara bağlanması,, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde daralan iş olanakları nedeniyle zorlanan Türk müteahhitleri için yeni bir pazar olanağı sunmuştur.

Sarık Tara, 1984’te ilk Moskova ziyaretinin ardından Moskova dışındaki kentler ile diğer Sovyet Cumhuriyetlerini de bu ziyaretler kapsamına almıştır. Tara, 1988 yılında Türk ticaret ataşesi atanacak olan Teknostroyeksport başkan yardımcısı olan Victor A. Litvinov ile daha 1985 yılında Moskova’da hem Rusya’da hem de Türkiye’de ortak inşaatlar hakkında görüşmüş ve iki ülke işbirliği konusunda görüş birliğine varmışlardı. Şarık TARA 1987 de Rusya da kalıcı olmak adına ilk adımı atıyor ve Moskova da ENKA temsilciliğini kuruyordu. 21 Ocak 1988 tarihinde Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu bünyesinde Türk-Sovyet İş Konseyi kuruldu. 1984-89 yıllarında Türkiye ve SSCB ekonomik ve ticari işbirliği konusunda gerekli adımların atılması için ekonomik ticari bilimsel ve teknik işbirliğinin kurulmasına dair uzun vadeli program dâhilinde Turizm İşbirliği Anlaşması, Konsolosluk Sözleşmesi, Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması, Sınır ve Kıyı Ticaret Anlaşması, gibi yoğun işbirliği içeren anlaşmalar imzalandı. 1988-93 yıllarında Türkiye’nin SSCB’ye ihracat miktarı 190 milyon dolar iken 1989’da bu 3,7 katına çıkarak 705 milyon

dolara ulaşmıştı. Yine aynı dönemde Türkiye’nin toplam ihracatındaki artış oranı % 46 olarak gerçekleşmişti.

SSCB ile doğalgaz anlaşmasına bağlı olarak Türk müteahhitlerini temsilen ENKA İnşaat Şirketi’nin Rusya’da kazandığı ilk iki ihalesinden birisi, 1000 yatakli İkinci Dünya Savaşı gazileri için yapılacak hastane projesiydi. Proje tutarı 88 milyon dolar olarak belirlenen hastane inşaatı, Mart 1989 da baslamış, tüm zorluklara karşın zamanında, 1991 Ağustos’unda başarıyla tamamlanmıştır. ENKAnin Rusyada aldığı ikinci inşaat projesi olan Petrovski Pasajı restorasyonu ve yenilenmesi ise Tara’nın deyişiyle küçük bir iş olmasına karşın Türk müteahhitlerin Rusya’da önünü acan ünü yurtdışına yayılan bir başarı öyküsüdür. Bu projenin özelliği 1988 Aralık ayında başlayıp kalite ve işçilikten ödün verilmeksizin orjinaline sadık kalınarak titiz bir çalışmanın ardından planlanandan yedi ay önce teslim edilmiş olmasıdır. Rusların en çok sevdiği tarihi yerlerden birisi olan Petrovski Pasajı hem Moskova belediyesi için hem de ENKA için bir gurur kaynağı olmuştur. İnşaatın verilen süreden önce tamamlanması ENKA’nın Moskova’ya yeni bir kavram bir standart getirmiş ve Rusların takdirini kazanmıştır. SSCB’nin son devlet başkanı Mihail Gorbaçov bunu teyit ve takdir edenler arasında idi. ENKA SSCB’deki çalışmaları ile Türk müteahhitlerin önünü açıyordu.

Sovyetler Birliği 1980’lerin sonlarına doğru yaşam standartları bakımından halkın, batılı ülkelerin çok gerisinde kalması ve dünyadaki hızlı teknolojik gelişmelere ayak uyduramaması yeni birçok reformu kaçınılmaz kılıyordu. Gorbacov, Glasnost (açıklık) ve Perestroyka (yeniden yapılanma) siyaseti ile ülkede büyük bir değişim ve dönüşümü başlatmıştı. 1989 Ekim ayında Berlin duvarının yıkılmış olması öncelikle Avrupa olmak üzere bütün dünyayı etkilemiştir. Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi ile Doğu Almanya’dan ülkelerine dönecek olan Sovyet askerleri için büyük bir konut ihtiyacı ortaya çıkmıştı. Finansmanı Almanya tarafından karşılanacak olan ihalelere Türk inşaat firmaları da katılmış, büyük bir pay elde etmişlerdir. ENKA ilk ihalede Belarus’ta Borisov kentinde 79 milyon dolar tutarındaki 725 konutluk ve Slonim kentinde 149 milyon dolarlık 1455 konutluk projeleri üstlenmiş ilk projeyi yine suresinden önce, ikincisini de bir yıl içinde tamamlayarak teslim etmiştir. Bu durum, adeta ENKA’nın temel çalışma ilkesine dönüşmüş bulunuyordu. Hatta Şarık Tara; “rakiplerimiz santiyelerini

kurmadan işi bitirmenizi istiyorum” sözleri ile bunu ifade ediyordu. Çok farklı coğrafyalarda farklı kültürlerle çalışma yeterliliğini gösteren ENKA bütün zorluklara rağmen Borisov projesini arsa tesliminden anahtar teslimine kadar 173 günde tamamlamıştır. İnşaatın kalitesi Ruslarda büyük hayranlık uyandırmış, ENKA şahsında Türk müteahhitlerine yönelik çok olumlu gelişmelerin yolunu açmıştır. ENKA’nın Rusya’da göstermiş olduğu büyük başarı diğer ülkelerinde dikkatini çekmeye başlamıştır. ENKA’nın sürat ve kaliteyi bir arada sunuyor olması daha cok ihalelerin alınmasına ve diğer Türk inşaat firmalarının da buralarda büyük ihalelere imza atmalarına neden olmuş Türk müteahhitlerinin de dış ülkelerde güvenilirlik kalite konusunda öncelikli tercih haline getirmiştir. Borisov ve Slonim projelerinin ardından Çaykovski, Krasnador ve Rostov asker konutları da ENKA’nın gerçekleştirdiği projeler arasında yer almaktadır.

Rusya pazarı, sadece ENKA için değil diğer Türk inşaat firmaları için bir dönüm noktası olmuştur. ENKA’nın İnşaat yaptığı ülkeler arasında en kolay çalıştığı ülkenin Rusya olduğunu vurgulayan Şarık TARA; bu ülkede güçlüklerin abartılmaması gerektiğini, iş alırken sabredilmesinin gereğini ısrarla tavsiye etmiştir. ENKA bu coğrafyada inşaat yapmak üzere teminat mektubu kredisi için uluslararası finansman kaynaklarını kullanmaya özen göstermiştir. Sağlanan kredi bir özel sektör kuruluşu olarak ENKA inşaatın uluslararası piyasada güvenilirliğinin göstergesi olarak değerlendiriliyordu. Rusya federasyonu 8 Aralık 1991 de Belarus ve Ukrayna SSCB yi feshettiklerini açıklayarak Bağımsız devletler Topluluğunu kuran anlaşmayı imzaladı. Dünya’yı sarsan bu gelişmenin ardından 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği devlet başkanı Mihail GORBAÇOV un istifasıyla birlik dağılmış 15 bağımsız devlet kurulmuştur. Sovyetler Birliği dağıldığında Türk İnşaat şirketleri Rusya’da oluşmuş önyargıları kırmış ve önemli bir iş hacmine ulaşmıştı.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Rusya Federasyonu’nda her alanda büyük bir değişim başlamış, dünyanın gözü de Rusya üzerine çevrilmişti. Bu yeni durum ortaya çıkan ve çıkması beklenen iş olanaklarından yararlanmak üzere birçok yabancı şirketin ülkeye akın etmesine neden olmuştur. Ancak Moskova bu şirketlerin taleplerine cevap verebilecek sayıda ve nitelikte ofis imkânlarına, iş merkezlerine sahip değildi. İşte tam da bu sırada ENKA devreye girmiş, Moskova belediyesiyle anlaşarak MOSENKA’yı kurmuştur. MOSENKA’nın yaptığı yatırımlar günümüzde

altı binadan oluşan 44 bin metre kare A sınıfı ofis alanına ulaşmıştır. Şarık Tara’nın Rusya’da üstlendiği öncü rolü bugün ENKA’yı bulunduğu muhteşem bir dünya firması konumuna getirmiş, onun sınır tanımadan en riskli bölgelere gidebilen, arayış içinde olabilme cesaretini gösterebilen özellikleri sayesinde olmuştur. Rusya daki başarılarıyla da bunu en iyi şekilde kanıtlamıştır.

1993 Rusya da meydana gelen Anayasa krizinde devlet başkanı ile Duma (parlamento) arasındaki anlaşmazlık 21 Eylül 1993 günü devlet başkanı Boris YELTSİN in parlamentoyu lağvetmesiyle olaylar büyümüş 4 Ekim 1993’te Parlemento binası olan Beyaz Ev bombalanmıştır. ENKA’nın Rusya da aldığı projeleri çabuk ve sağlam yaptığı için 1993 te artık Rusya da çok iyi tanınır konumda idi bu nedenle Beyaz Ev’ in onarımı ENKA inşaatla birlikte Gama inşaat firmasına verildi. ENKA ve GAMA’nın ortak çalışmasıyla kısa sürede tamamlanan proje inşaat firmalarının başarısından dolayı madalya ile ödüllendirilmiştir. ENKA Moskova’da inşaat işlerinin lideri haline gelmişti. Kaliteli ve hızlı iş yaparak zamanından önce tamamladığı projeleri Moskova nın yeniden inşa edilmesinde yaptığı katkılar Herald Tribune dan İzvestia ya Le Figaro dan Moskow News a ve CNN den Moskova Televizyonu’na kadar çeşitli medya kuruluşları tarafından anlatılıyordu. MOSENKA ve Moskva Krasnye Holmy ortak şirketlerinin etkin faaliyetleri nedeniyle dünya standartlarına uygun olarak inşa edilen ilk inşaatlar ofis alışveriş ve dinlenme tesisleri olarak ortaya çıkmıştır. İş binaları inşaatı sektöründe tasarım estetik ve kalitenin öncüsü olmuştur. Şarık TARA’nın Rusya pazarında iş yaparken başarıyı elde etmede ilkeli olmanın geleneklere, yasalara, normlara saygının, önemini vurgulamaktadır. Bu ilkeler sorumluluk, terminlere tam sadakat yüksek ustalık karşılıklı saygı Rusya geleneklerine ve yasalarına hassas yaklaşım olarak karşımıza çıkmaktadır. Rusya da Şarık TARA ile başlayan bu süreç inşaat sektörü ve Türk müteahhitlerinin önünü açan Türk-Rus ilişkilerinde çok önemli bir yere sahiptir. Türk inşaat firmalarının Rusya başkentinin görüntüsünde belirgin bir iz bıraktığı gözlemlenmektedir. Moskova uluslararası müzik evi buna benzersiz bir örnektir. Şarık Tara, Rusya’da iyi yapılan işlerin değerinin bilindiğini ve bunun en iyi şekilde ifade edildiğine de vurgu yapmaktadır. Aayrıca ENKA’nın Bağımsız

Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinde Rusya ve Kazakistan hariç başlıca projeler arasında aşağıdakiler yer almaktadır.184