BULGULAR VE YORUM
4.4. Öğretmenlere Göre Kaliteli Öğretmenlerin Özellikler
4.4.1. Öğretmenlere Göre Kaliteli Öğretmenin Mesleki Özellikler
Öğretmenlerle yapılan odak grup görüĢmeleri sonucunda sizce “Kaliteli öğretmenlerin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna verilen yanıtlar Ģunlardır: 1) Yeterli alan bilgisine sahip olmalı, 2) Genel kültür düzeyi yüksek olmalı, 3) Etkili değerlendirme yapabilmeli, 4) Planlı olmalı, 5) Dersine uygun olan metotları kullanabilmeli.
Kaliteli öğretmen, yeterli alan bilgisine sahip olmalı: 100 öğretmene sorulan “Kaliteli öğretmenin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna 48 öğretmen alan bilgisinde yeterli olması yanıtını vermiĢtir. Verilen cevapların çoğunda, kelime olarak alan bilgisi cümlede geçerken, kimi cevaplarda geçen alan bilgisi ile ilgili kelimeler üç aĢamalı analizden geçirilmiĢtir. Alan bilgisi ile bağlantılı sözcük öbekleri ve cümleler Ģunlardır: konuya hakim olan, kendini yetiştiren, alanıyla ilgili yayınları takip eden, branşında iyi
olan. Bu sözcükler, öğretmenlerin cevaplarından hiçbir değiĢiklik yapılmadan alınmıĢtır. AĢağıdaki alıntılar, odak grup görüĢmelerinde mesleki yönden “Kaliteli öğretmen yeterli alan bilgisine sahiptir.” diyen öğretmenlerden alınmıĢtır:
Alanına hakimdir.
---
Alan bilgisi kuvvetli olan öğretmen kazanır. Çünkü bence alan bilgisi eĢittir saygı. ---
Alan bilgisi kuvvetli olan öğretmen bunu öğretebilme becerini de kullanarak öğretim yapıyorsa, ister o öğretmen sınıfta hiç espri yapmayan biri olsun, öğrencisiyle hiç iletiĢim kurmayan biri olsun, öğrenci o öğretmene sonsuz saygı duyuyor ve konuyu öğreniyor.
---
Bence öğretmen niteliğini en belirleyen Ģey alan bilgisi ya da bilgisizliğidir. ---
Alan bilgisi yetersizliği öğrencide saygı güven kaybına ve öğrenme eksikliğine neden oluyor.
---
Alan bilgisi bakımından donanımlı bir öğretmen öğrencini gözünde çok yüceliyor. Ben matematik öğretmeniyim. Öğrencim bana gelip “Filancı öğretmen hiçbir Ģey bilmiyor diyebiliyor. O öğretmene soru soracağız diye ödü kopuyor.” gibi cümleleri biz duyuyoruz.
---
Öğrenci öğretmene birkaç kere soru getirmiĢse ve öğretmen bu soruyu çözememiĢse, öğrencinin gözünde öğretmenin otoritesi kayboluyor.
---
Alan bilgisi eksik olan öğretmenlere öğrenciler saygı duymuyor. ---
BranĢında iyi olmalı.
---
Öğretmen konusuna hakim olmalı ve bu bilgiyi aktarmasını bilmeli. ---
Ben alanımda bilmediğim bir konu ya da soruyla karĢılaĢtığımda ve ya kafanım yorgun olduğu okuyup okuyup soruyu anlayamadığım durumlarda, öğrencilerime ben rahatlıkla o soruyu çözemediğimi söyleyebiliyorum. Bu konuda hiçbir kompleksim yok. Ben kendimi alanıma hakim hissediyorum.
Benim için tek bir hiçbir zaman ölçüt olamaz. Böyle bir durumda öğrencime bunu diğer öğretmenlere soralım ya da ben bunu bir araĢtırayım diyerek öğrencime de güven sağladığımı düĢünüyorum. Çünkü bilmesem bile soruyu onun için araĢtırabiliyorum. ---
Ben bilmiyorum da diyebiliyorum. Ben Ġngilizce öğretmeni olarak her kelimeyi bilemeyebilirim. Çok rahat bilmediğimi ifade edebiliyorum.
---
Alanında yeterli olmayan öğretmenler bilmiyorum demezler bunun yerine mazeret uydururlar.
---
Eğer alanınızda iyiyseniz, öğrencide bunu biliyorsa bilemediklerinizi öğrenci saygı ile karĢılar. Ama birçok kere öğrencinin, öğretmeninin bilemediği Ģeylerle karĢılaĢması öğrencide tedirginliğe sebep olur.
---
Bilemedikleriniz çok fazla ise hem öğrenci gözünde düĢersiniz, hem de kendinizi zora düĢürmüĢ olursunuz.
---
Öğretmen bilemediği bir konuda direk bilmiyorum demek yerine, ben bun bir bakayım, araĢtırayım daha sonra sana anlatırım demesi gerekiyor.
---
Öğretmenlerde tıpkı öğrenciler gibi öğretmenin kalitesini gösteren en önemli özelliğin kuvvetli alan bilgisine sahip olmak olduğunu düĢünüyorlar. Alan bilgisi bakımından kuvvetli bir öğretmenin, her zaman konuya hakim olduğunu, bu özelliğin de öğrencilerin öğretmenlere daha saygılı olmasını sağladığını vurgulamaktalar. Öğrenci alanın da iyi öğretmenin bilmediği bir Ģeyi keĢfettiğinde onu saygıyla karĢılayabilir, fakat öğretmeninin sürekli bir Ģeyleri bilmediğini keĢfeden öğrencinin gözünde o öğretmen alan bilgisi bakımından yetersizdir ve öğrenci de ister istemez farklı düĢünceler oluĢmasına neden olur.
Kaliteli öğretmen, genel kültür düzeyi yüksek olmalı: 100 öğretmene sorulan “Kaliteli öğretmenin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna 20 öğretmen “Yüksek düzeyde genel kültür bilgisine sahip olan kiĢidir.” yanıtını vermiĢtir. Verilen cevapların büyük bir çoğunluğunda, kelime olarak genel kültür cümlede geçmezken, genellikle cevaplarda geçen genel kültür ile ilgili kelimeler üç aĢamalı analizden geçirilmiĢtir. Genel kültür ile bağlantılı olan sözcük öbekleri ve cümleler Ģunlardır: Öğrencilere
okuduğu bir kitabı önerebilen, öğrencilerin bildiği popüler şarkıları bilen, öğrencilerle aynı dili konuşmak için günlük olaylardan haberdar olan, alan dışı sorulara da yanıt verebilecek düzeyde olan kişidir. Bu sözcükler, öğretmenlerin cevaplarından hiçbir değiĢiklik yapılmadan alınmıĢtır. AĢağıdaki alıntılar, odak grup görüĢmelerinde mesleki yönden “Kaliteli öğretmen, genel kültür düzeyi yüksek olan kiĢidir” diyen öğretmenlerden alınmıĢtır:
Öğretmenin paradigmasının öğrencinin günlük hayatta karĢılaĢtığı birçok kiĢiden farklı olması gereklidir. Öğretmenin olayları, durumları yorumla ve değerlendirme Ģekli farklı olacak ki öğrenciler beyinsel kazanım elde etsin. Eğer öğretmenin bakıĢ açısı komĢusu Meral Teyzenin bakıĢ açısından farklı değilse öğrencide hiçi bir davranıĢı değiĢtirmez. Bizim öğretmenlerimizin en büyük eksiği budur. Yorumlama ve sorun tespit kalitelerinin ortalamanın çok altında bence.
---
Öğretmenin olayları yorumlama ve değerlendirme Ģekli öğrenciyi bir adım öteye taĢımalı ve onun gündelik ihtiyaçlarına cevap verici nitelikte olmalı.
---
Eğer ki sen öğretmen olarak Duman grubunun Ģarkıyla ilgili fikir sahibi değilseniz, öğrenme ortamını niteliğini düĢünürsünüz.
---
Öğrencilerle aynı dili konuĢmak onların dünyasına girmeyi ve onları bir adım ileriye götürmeyi sağlar.
---
Öğrenciyle aynı dili konuĢmak ve öğretmenin alanı dıĢındaki bir konu ile ilgili fikir sahibi olması öğrenciyle iletiĢimi kuvvetlendirir.
---
Öğretmenin genel kültür bilgisine sahip olması saygıyı arttırıyor. ---
Öğrencisinin moralini bozuk gördüğünde öğrencisine Doğan Cüceloğlu‟nun bir kitabını önerebilmeli.
---
Öğrenciler bazen farklı alanlarda sorularla da karĢınıza çıkabiliyor. Çünkü öğrenciler bizi öğretmen her Ģeyi bilir mantığı ile bakıyor. Bu sınıf öğretmenlerinden gelin bir alıĢkanlık. Farklı alanda bir soruya cevap verdiğimde kendimi çok hoĢ hissediyorum ve öğrencinin gözündeki imajınız da dolu dolu oluyor.
Ortak sınavlar da ben matematikçi olmama rağmen öğrenci tarihten sınav olurken sana öğretmenim burada ne anlatmak istemiĢ diye sorular sorabiliyor. Orda anladığınız kadarıyla cevap veremeye çalıĢıyorum. Bu da öğrencilerin hoĢuna gidiyor.
---
Öğretmenler kitap okumalı, son çıkan kitaplarla ilgili bilgi sahibi olmalı. ---
Öğretmenin baĢka alandaki bir soruya cevap verebilecek durumda olması öğrenci ile arasındaki iletiĢimi arttıran özelliktir. Ben biyoloji öğretmeni olarak bir tarih sorusuna akıl yürüttüğümde öğrenciler, öğretmenim siz bunu nereden biliyorsunuz? diyor. Öğrencinin hoĢuna gidiyor.
---
Son günlerde popüler olan bir Ģarkı ya da Ģarkıcıdan bahsettiğinizde öğrencinin hoĢuna gidiyor ve sizi kendine daha yakın hissediyor.
---
Ben arada bir metal dinlerim. Benim bu tür Ģarkılar dinlediğimi öğrencilerimle paylaĢtığıma öğrencilerimin gözlerinin içi parladı.
---
Genel kültür bilgisi bu öğretmenlere göre farklılık yaratan bir özelliktir. Öğrencilerin geliĢimlerini desteklemek için, onlara “Ben de sizden biriyim.” Mesajı vermek için öğretmenin genel kültür seviyesinin vasatın çok üstünde olması gereklidir. Öğrencilerle aynı dili konuĢmak, onların ilgi alanlarıyla ilgili fikir sahibi olmak öğrencilerin öğretmenlerine kendilerini daha yakın hissetmesini sağlamaktadır. Aynı zamanda kendi alanı dıĢındaki bir alanda sorulan küçücük bir soruya yanıt verebilen bir öğretmen, öğrencisinin gözünde yücelmiĢ olur. Genel kültür bilgisi, öğretmene hiç ummayacağı bir itibar kazandırır.
Kaliteli öğretmen, etkili değerlendirme yapabilmeli: 100 öğretmene sorulan “Kaliteli öğretmenin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna 13 öğretmen objektif değerlendirme yapabilen yanıtını vermiĢtir Verilen cevapların büyük bir çoğunluğunda, kelime olarak değerlendirme cümlede geçerken, kimi cevaplarda geçen değerlendirme ile ilgili kelimeler üç aĢamalı analizden geçirilmiĢtir. Değerlendirme ile bağlantılı olan sözcük öbekleri ve cümleler Ģunlardır: Öğrencilerin performansını dikkate alan, sadece yapılan sınavlarla öğrenciyi ölçmeyen, ders içindeki durumunu da dikkate alan, öğrenciler arasında ayrımcılık yapmayan kişidir. Bu sözcükler, öğretmenlerin cevaplarından hiçbir değiĢiklik yapılmadan alınmıĢtır. AĢağıdaki alıntılar, odak grup görüĢmelerinde mesleki
yönden “Kaliteli öğretmen, etkili değerlendirme yapabilen kiĢidir” diyen öğretmenlerden alınmıĢtır:
Öğrencileri sadece yazılı notuna bağlı olarak değerlendirmemeli, öğrencinin sınıf içindeki gayretini de göz önünde tutmalı
---
Eskiden anlatıma dayalı, bilgiye dayalı sınavlarla öğrencileri ölçerken Ģimdi boĢluk doldurma, doğru-yanlıĢ, çoktan seçmeli gibi soru tarzları kullanıyorum.
---
Sınıf içindeki derse katılımı, derse olan ilgisi, derse hazırlıklı gelmesi öğretmenin öğrenciyi değerlendirirken dikkate alması gereken ölçütlerdir.
---
Yapılan sınavları yok sayılamaz. Sınavlardan 20-30 almıĢ bir öğrenciye ne kadar kanaatiniz olursa olsun, bu notlarını çok fazla yükseltemezsin. Niçin yazılıda baĢarılı olamıyor? diye düĢünürsün.
---
Ülkemizin gerçeğidir sınavlar. Biz burada öğrencileri üniversite sınavlarına hazırlıyoruz. Ben matematik öğretmeni olarak öğrencilerin sorulara verdiği cevaplar, yaklaĢımlar ve farklı yaklaĢımlardan çok etkileniyorum. Ama hayatın gerçeği sınav olduğundan ben de öğrencilerin sınavlarını dikkate alıyorum.
---
Benim çocuğu değerlendirirken elimde bir belge olması lazım.Öğrencinin performansı sınavlar dıĢında net bir biçimde ortaya konamıyor.
---
Öğretmen olarak çocuğu ÖSYS ye hazırlamak zorundayız. Ben kendimi öğrencime bu konuda sorumlu hissediyorum. Bu yüzden yapılan sınavlar benim için önemli.
---
Öğrenciler yazılı ve sözlülere değerlendirilir. Yazılılar çocuğun notunda belirleyici rol oynar.
---
Öğretmenler, öğrencileri değerlendirirken sınıf içindeki durumunu ya da gayretini göz ardı etmemektedir. Fakat öğrencilerin değerlendirilmesinde en önemli ölçüt, yazılı sınavlardan aldıkları notlardır. Öğretmenler hiçbir Ģekilde bu notları yok sayamayacaklarını vurgulamaktadır. Çünkü onlara göre sınav hayatın gerçeğidir. Önlerinde onları bekleyen ve hayatlarının dönüm noktası olan bir sınav varken, öğretmenlerin yapılan sınavlara önem vermemesi diye bir Ģey olamaz. Bu açıdan kaliteli
öğretmen, öğrencilere anlattığı konuları tam olarak ölçen bir sınav hazırlamaktır. Öğretmenler, performansa dayalı ölçme yaparak süreci değerlendirmekten çok, yazılı sınavlarla sonucu değerlendirmektedir.
Kaliteli öğretmen, planlı olmalı: 100 öğretmene sorulan “Kaliteli öğretmenin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna 11 öğretmen planlı olan yanıtını vermiĢtir Verilen cevapların büyük bir çoğunluğunda, kelime olarak planlı olma cümlede geçerken, kimi cevaplarda geçen planlı olma ile ilgili kelimeler üç aĢamalı analizden geçirilmiĢtir. Değerlendirme ile bağlantılı olan sözcük öbekleri ve cümleler Ģunlardır: Derse gelmeden önce konuları tekrar eden, ön hazırlık yapan, etkinliklerini önceden belirleyen kişidir. Bu sözcükler, öğretmenlerin cevaplarından hiçbir değiĢiklik yapılmadan alınmıĢtır. AĢağıdaki alıntılar, odak grup görüĢmelerinde mesleki yönden “Kaliteli öğretmen, planlıdır.” diyen öğretmenlerden alınmıĢtır:
Derse gelmeden önce derste ne yapacağını hazırlar. ---
Planlıdır. ĠĢlenecek konuya göre kullanacağı materyali belirlemelidir. ---
Derse girmeden ön hazırlık yapmalı, kaynak taramalı. ---
Planlarda yer alan materyaller sınıf ortamına getirilmek için hazırlanmalı ---
Derse anlatacağı sınıfın özellikleri dikkate alınarak etkinlikler belirlenmeli ---
Dersi gelmeden önce kitaba göz atıp uygulanıp uygulanamayacak etkinlikleri seçmesi gerek. Ayrıca dıĢarıdan kaynaklar kullanarak konuyu desteklemem gerek.
---
Öğrencilerin olduğu noktayı ve varılması gereken noktayı çok iyi belirlemeli. Bu süreçte hangi aĢamalarda geçeceğini de belirlemelidir.
---
Bu öğretmenler, öğretmenlerin sınıf ortamına gelmeden önce anlatacağı konuya ve yapacakları etkinliklere göz gezdirmesi gerektiğini ve zamanı verimli kullanmak adına konuyu anlatırken kullanacağı araç-gereçleri, yapacağı etkinlikleri ve tüm
bunların ne kadar süre içerisinde gerçekleĢeceğini önceden planlamıĢ olması gerektiğini düĢünmektedir. Planlama sayesinde öğretmen, önceden konulara göz atılarak sınıf ortamında hangi yöntem ve tekniğin kullanılacağını, hangi etkinlikler aracılığıyla öğrencilere konunun aktarılacağını ve kullanılacak materyalleri önceden belirleyerek zamanını verimli bir biçimde kullanır.
Kaliteli öğretmen, dersine uygun metotları kullanabilmeli: 100 öğretmene sorulan “Kaliteli öğretmenin mesleki özellikleri nelerdir?” sorusuna 8 öğretmen dersine uygun olan metodu kullanabilen yanıtını vermiĢtir. Verilen cevapların çoğunda, kelime olarak metod geçmemesine rağmen, metod sözcüğüyle ilgili kelimeler üç aĢamalı analizden geçirilmiĢtir. Metod ile bağlantılı olan sözcük öbekleri ve cümleler Ģunlardır: Bildiğini aktarabilme becerisine sahip, kendini tanıyan ve konuyu hangi metotla en iyi şekilde öğreteceğini bilen kişidir. Bu sözcükler, öğretmenlerin cevaplarından hiçbir değiĢiklik yapılmadan alınmıĢtır. AĢağıdaki alıntılar, odak grup görüĢmelerinde mesleki yönden “Kaliteli öğretmen, derse en uygun metodu seçebilen kiĢidir” diyen öğretmenlerden alınmıĢtır:
Sadece mesleki anlamda donanım değil, o bilgiyi aktarma becerisine de sahip olmalı. Çok bilgilidir ama yöntem bilmediği için öğrenciye bildiklerini aktaramaz. Bu anlamda öğretmen mesleki olarak yeterli olamaz.
---
Bildiğinin ne kadarını karĢındakine iletebiliyorsun, bence mesleki yönden asıl ölçüt bu. Bunu sağlamak için methodlara hakim olmak lazım.
---
Çağın gerektirdiği teknolojiden yararlanabilmek lazım. ---
Sadece branĢında iyi olması yetmiyor, bildiği konuyu da öğrenciye etkili bir biçimde aktarması gerekiyor.
---
Ne kadar iyi öğrettiği ve öğretme yöntemlerini ne kadar iyi bildiği ve öğrencilerle ne kadar iyi diyalog kurabildiği çok önemli.
--- Bildiğini aktarmak çok önemlidir.
Bu öğretmenler, alan bilgisinin önemini gerçekten bilmektedir. Buna karĢın, alan bilgisi bakımından öğretmen ne kadar donanımlı olursa olsun, eğer bildiğini aktarabilecek yöntemleri biliyorsa, sahip olduğu alan bilgisinin de bir önemi yoktur çünkü bu bilgiyi sadece kendine saklamıĢ olmaktadır. Kaliteli bir öğretmen, öğrenciye aktarmak istediği mesajı, uygun yolları kullanarak en etkili biçimde ulaĢtıran kiĢidir.
Tablo 9‟da öğretmenlere göre kaliteli öğretmenin mesleki özelliklerinin dağılımı verilmiĢtir.
Tablo 9. Öğretmenlere Göre Kaliteli Öğretmenlerin Mesleki Özellikleri
Mesleki Özellikler Tekrarlanma
sayısı
Yüzdesi Sıralaması
Kuvvetli alan bilgisine sahip olmalı. 48 %48 1
Genel kültür düzeyi yüksek olmalı. 20 %20 2
Etkili değerlendirme yapabilmeli. 13 %13 3
Planlı olmalı. 11 %11 4
Dersine uygun metodu kullanabilmeli. 8 %8 5
TOPLAM 100 %100
Tabloda görüldüğü gibi, öğretmenlerin çoğuna göre mesleki yönden kaliteli bir öğretmenin sahip olması gereken ilk özellik kuvvetli alan bilgisidir. Bu özelliği sırası ile yüksek genel kültür düzeyi, etkili değerlendirme yapma,olanlı olma ve uygun metot seçimi takip etmektedir.