Çevre Okuryazarlığının Düzeyleri

DeğiĢtirilmiĢ bir Delphi metodu kullanımı (konu ile ilgili çıkmıĢ olan yazılar, çevre eğitimi alt komitesi olan çevre okuryazarlığı komitesinin ve komite dıĢından çevre ile ilgili kiĢilerin görüĢlerini temel alarak ve Roth’un nezareti altında bir görüĢ birliğine ulaĢılarak) sonucunda çevre okuryazarlığının düzeyleri tespit edilmiĢtir. Bu çalıĢmanın sonuçlarına dayanarak çevre okuryazarlığının baĢlıca 3 düzeyi bulunmaktadır. Bunlar; düĢük (nominal) çevre okuryazarlığı, iĢlevsel çevre okuryazarlığı ve eylemsel çevre okuryazarlığıdır. AĢağıda çevre okuryazarlığının her bir düzeyi genel olarak ve 4 farklı boyut (Bilgi, DuyuĢsal, Beceri ve DavranıĢ) ele alınarak oluĢturulmuĢtur (Roth, 1992: 20-26).

1. DüĢük (Nominal) Çevre Okuryazarlığı: Nominal çevre okuryazar bir kiĢi, çevre ile ilgili konuĢmalarda geçen birçok temel kavramı bilip, bu kavramların anlamlarını uzmanca olmasa da açıklayabilir. Bu kiĢilerde çevreye karĢı bir farkındalık ve duyarlılık geliĢmeye baĢlamıĢ ve aynı zamanda doğal sistemlere bir saygısı oluĢmuĢtur. Ġnsanın doğaya olan etkisinin büyüklüğünün farkında olan bu kiĢiler çok basit düzeyde doğal sistemlerin nasıl iĢlediğini ve insanların sosyal sistemleri ile bu doğal sistemlerin etkileĢimi konusunda da bilgisi vardır.

Tablo 26: DüĢük (Nominal) Seviye Çevre Okuryazarlığı

Bilgi Açısından

DüĢük (nominal) çevre okuryazarı bireyler aĢağıda bahsedilenler hakkında bilgi sahibidirler:

 Doğanın temel sistemlerinin ana bileĢenleri (örneğin: canlı ve cansız varlıklar, yaĢam için gereksinimler)

 Ġnsan ve doğa arasındaki etkileĢimlerin örnekleri ve türleri  Toplumsal sistemlerin temel bileĢenleri

DuyuĢsal Açıdan

AĢağıdaki hususlarla ilgili olarak gerekli duyarlılığa sahiptir:  Doğaya ve topluma hak ettiği değeri verme

 Doğa ve toplum ile ilgili konularda basit düzeyde de olsa duyarlık sahibi olabilme ve empati kurabilme

 Ġnsanla doğa arasındaki sorunları temel düzeyde fark etme

Beceri Açısından

AĢağıdaki becerilere sahiptir:

 Problemleri fark etme ve tanımlayabilme

 TanımlanmıĢ problemlerin veya önerilen çözümleri kapsayan konuların farkına varabilme

DavranıĢsal Açıdan

AĢağıdaki davranıĢ özelliklerini gösterir:

 Aile, okul ya da gençlik aktivitelerine katılım ve çevre kalitesini arttıracak alıĢkanlıklar

 DavranıĢları taklit etme ve mukabele etme

2. ĠĢlevsel (Fonksiyonel) Çevre Okuryazarlığı: Bir kiĢinin geniĢ bir bilgi birikimine, doğayı anlamasına ve insan sosyal sistemi ile diğer doğa sistemlerinin birbirleri ile iliĢkilerini anlamasına iĢaret eder. Bu yetkinliğe sahip kiĢiler bahsedilen sistemlerin birbirleri ile olan olumsuz etkileĢimlerini fark edebilir ve bu konular üzerine eğilebilir. Bu negatif iliĢkilerin en azından bir kaçının üzerinde temel kaynakları ve yardımcı kaynakları kullanarak çalıĢabilir, konuyu bütün yönleri ile analiz ve sentez edip, birincil ya da yardımcı kaynaklardan edindikleri bilgilerin değerlendirmelerini yapabilirler. SeçilmiĢ bir problem ya da konu baĢlığı üzerinde sağlam kanıtlar, kiĢisel değerlendirmeler ve etik değerler ıĢığında değerlendirme yapabilirler. Kendi bulguları ya da düĢündüklerini diğerleri ile paylaĢırlar. Kendilerinin özel olarak ilgilendikleri sorun ya da konularla ilgili olarak, toplumsal ya da teknolojik değiĢimleri baĢlatmak ya da uygulamak için kiĢisel bilgi birikimlerini ve temel stratejileri kullanma becerilerini ve bunlara baĢvurma arzularını gösterirler.

Tablo 27: ĠĢlevsel (Fonksiyonel) Çevre Okuryazarlığı

Bilgi Açısından

ĠĢlevsel çevre okuryazarı bir kiĢi düĢük (nominal) çevre okuryazarlığı bilgisine ek olarak bir kısım ekolojik, ekonomik, coğrafi, dini, eğitimsel ve politik süreçlerin bilgisine de sahiptir. Aynı zamanda insanın doğal sistemler üzerine etkilerini de kavramıĢtır. Bunlar:

 Popülasyon dinamikleri  EtkileĢimler

 KarĢılıklı bağımlılık  Sınırlayıcı faktörler

 Enerjinin transferi, üretimi, depolanması ve tüketilmesi  Biyojeokimyasal döngü

 Topluluklar  Ekosistemler

 Ardıllık, birbirinin yerine geçme  Ġç denge

 Ġnsanın ekolojik bir değiĢken olması

 Kaynakların dünya üzerindeki eĢitsiz dağılımı

 Bilim, teknoloji ve toplum arasındaki dinamik iliĢkileri anlama  Bilimsel araĢtırma süreçlerini anlama

 Kırsal ve kentsel alanlardaki ekonomik, sosyal, politik ve ekolojik bağlılık hakkında farkında olma ve ilgi duyma

 EleĢtirel ve yaratıcı bir Ģekilde düĢünme  Bireysel faaliyetlerin sonuçları

 Ekolojik perspektifle insanoğlunun bireysel ya da kolektif olarak etkileri: Popülasyon, politik kararlar, enerji kaynakları ve kullanımı, doğal kaynakların korunması, atık yığınları, geri dönüĢüm, taĢımacılık hakkında.

 Ekolojik perspektiften insanın kültürel etkinliklerinin çevre üzerine etkileri

 Temel okuryazarlık ve derecesi

Beceri Açısından

Fonksiyonel olarak çevre okuryazarı kiĢiler problemleri ve tartıĢılan konuları analiz ederken gereken temel becerileri gösterir, problem ya da tartıĢılan konularla ilgili olarak birincil ve ikincil kaynakları aynı zamanda stratejileri kullanarak incelemeler yapabilir. Örneğin;

 Çevresel sorunları/konuları tanımlama

 Sorunların/konuların tarihsel geçmiĢini araĢtırma  Çevresel sorunaları/konuları araĢtırma

 Bilgi kaynaklarını değerlendirme,

Beceri Açısından

 Ekolojik kavramlara baĢvurarak muhtemel ekolojik sonuçları tahmin edebilme

 Alternatif çözümleri ve değiĢik bakıĢ açılarını tanımlama  Alternatif çözümleri değerlendirme

 Temel risk analizleri yapma

 Kendi değerlerine göre konumunu açıklama ve tanımlama

 Konuları/sorunları, yerel, ulusal, bölgesel ve uluslar arası açılardan değerlendirme

 Sistemleri uygun bir Ģekilde düĢünme

 Planlama, önceden düĢünme ve tahmin etme becerilerine sahip olma  EleĢtirel ve yaratıcı bir Ģekilde düĢünme

 Sayılar, nicelik, nitelik ve değerler arasındaki ayrımların farkına varabilme

 Diğer insanlarla uyumlu bir Ģekilde çalıĢabilme  Harekete geçme

 Yargılama  Değerlendirme

 KiĢisel değerleri ifade edebilme  Karar verebilme

DuyuĢsal Açıdan

Fonksiyonel çevre okuryazarı kiĢiler aĢağıda verilen temel davranıĢ biçimleri, değerler, tutum ve davranıĢları sergiler:

 Hem çevre hem de toplum için ilgili ve duyarlı olma

 Sorunlar ve konular ile ilgili farklı değerlerden bakıĢ açılarını tanımlama ve isteyerek bunlar arasından tercih yapabilme

 Ġçsel odaklı kontrol

 Kamu ve özel mülke aynı saygıyı göstermek  Liderlik yeteneği, Yönetim anlayıĢı.

DavranıĢ Açısından

Fonksiyonel okuryazar kiĢi eylemlere aĢağıda bahsedilecek olan seçilmiĢ yaĢam tarzı aktiviteleri ve toplumsal /organizasyonel davranıĢlarla girer:

 Elde edilebilecek en iyi bilgiler üzerine inĢa edilmiĢ eylemlere aktif olarak katılır.

 Bireysel ve grupla harekete geçme Ġkna etme

Tüketici koruma davranıĢı Politik ve yasal aktiviteler Fiziksel koruma davranıĢı

3. Eylemsel Çevre Okuryazarlığı: Bir kiĢinin, fonksiyonel okuryazarlığı anlayıĢ ve beceri olarak hem sayısal hem de nitelik olarak ileriye götürdüğü ve olağan bir Ģekilde eylemlerin sonuçlarını ve etkilerini sorguladığı, düzenli bir Ģekilde bilgi edindiği ve bu bilgileri sentezlediği, alternatifler arasından seçimler yapıp, sağlıklı bir çevreyi geliĢtirmek ya da devam etmesi için çalıĢan eylemler içerisinde olması ve bu eylemleri savunan bir pozisyonda yer almasını ifade eder. Bu kiĢiler, çevresel sorunların düzeltilmesi ve engellenebilmesi ile ilgili olarak sorumluluk hissederler, kiĢisel olarak ya da organizasyonlar içerisinde çalıĢmalar içerisine girerler, bu çalıĢmalar yerel seviyeden küresel boyutlara kadar farklı seviyelerde olabilir. Eylemsel okuryazar kiĢilerde fonksiyonel okuryazarlıktaki birçok ana davranıĢ tarzı bir yaĢam tarzı olarak olağan hale gelmiĢtir. Fonksiyonel okuryazarların bilgi, beceri, tutum, değerler ve eylemlerine ilave olarak eylemsel okuryazar kiĢiler aĢağıdaki özellikleri de sergilerler.

Tablo 28: Eylemsel Çevre Okuryazarlığı

Beceri Açısından

Problemleri ve konuları elde edilebilir kanıtlar, kiĢisel değerler ve beceriler ıĢığında analiz etme ve planlama, çözümleme ve çözümleri analiz etme becerilerini içerir. Örneğin:

 Bilimsel araĢtırma sürecini kullanma becerisi

 Önceden düĢünme, tahmin edebilme, planlama becerileri  Sayı, nicelik, nitelik ve değer farklılıklarını ayırma becerisi  Hayal etme gücü

 BirleĢtiricilik

 Değerlendirme ve değer analizi

 Birincil ve ikincil bilgi kaynaklarını kullanabilme becerisi  Gerçekleri, düĢüncelerden ayırt edebilme yeteneği

 Çevresel sorunlarda/konularda farklı insan davranıĢlarının ya da değer yargılarının oynadığı rolü anlayabilme

DuyuĢsal Açıdan

Eylemsel çevre okuryazarlığı; problemler ve konuların çözümüne yönelik gönüllü katılımcılık ve yararlılık göstermeyi, problemlerin ve konuların çözümünde hem toplum hem de doğaya saygılı olma düĢüncesi ve sorumluluğu ile hareket etmeyi, hem topluma hem de doğaya değer verdiğini gösteren duygu, tutum ve değerlere sahip olmayı gerektirmektedir.

 Tüm çevre ve onunla ilgili sistemlerin farkında olup bunlara hassasiyet gösterme

DuyuĢsal Açıdan

 ġimdiki ya da gelecekteki muhtemel çevresel durumlar üzerinde düĢünürken tarihsel bakıĢ açılarını da dikkate alma

 Güçlü içsel odaklı kontrol  KiĢisel sorumluluk

Bireysel davranıĢların etkilerini anlama ve kabul etme Etkiler için bireysel sorumluluğun kabul edilmesi Negatif etkilerden kaçınmak ya da onları düzeltmek için yardımcı olmaya isteklilik

 Doğa sevgisi ile insan sevgisini dengelemek

 Uzun vadeli toplumsal çıkarlar için kısa dönemli bazı bireysel ayrıcalıkları kısıtlamaya istekli olma

 Algısal olarak yönelim hareketlerinden: Bugünden geleceğe

Toplumdan beĢeriyete

Ġzole edilmiĢ fenomenlerden birbirleri ile etkileĢim içinde olan sistemlere

 KiĢisel çevre etikleri

 Ġnsanoğlunun anlayıĢ, öğrenme stilleri ve değer sistemlerindeki farklılıklara saygı duyma

DavranıĢ Açısından

Problem ya da konuların çözümleri ile ilgili çalıĢmalarda gösterilen liderlik aktiviteleri aĢağıdakileri içerir;

 Eylemleri çevre ve yaĢam kalitesi üzerine olan etkileri açısından değerlendirme

 Sözlü taahhütlerde bulunma

 Biyolojik ve sosyal çeĢitliliği sürdürmek için çalıĢma  Kültürel değerleri sürekli olarak incelemek ve sorgulamak  Ġyilik, adalet, basiret, iĢbirliği ve Ģefkat üzerine dayanan kararlar

verme

Çevre gündeminin günümüzde geldiği nokta göstermektedir ki, yüksek öğretim kurumları çevre ile ilgili bilgi, tutum, davranıĢ ve değerleri geliĢmiĢ, çevre problemleri arasında bağlantı kurabilen, gelecek nesillerin gereksinimlerini gözeten mezunlar yetiĢtirmenin önemini benimsemiĢ olmalıdır. Bu olgunun geliĢmesi, gelecek nesillerin daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir dünyada yaĢayabilmeleri adına önemli bir adımdır. Çevre okuryazarlığının belirlenmesi ve geliĢtirilmesi ile ilgili değerlendirmeler yapılması bu hedefe ulaĢmada önemli bir adımdır (Teksöz, ġahin ve Ertepınar, 2010: 308).