42
Millî Folklor
Halk fliirinde, ritm, anlam ve ses uyumunun en iyi örneklerini veren halk flairlerinden birisi de Karacao¤lan. Ka-racao¤lan’›n fliirlerinde do¤a ve aflk bir-birini bütünlemektedir. “Sevgili” imgesi ise do¤a ile özdeflleflmektedir. Âfl›k, sev-gilisini, do¤ay› betimledi¤i gibi betimle-mektedir. Karacao¤lan’›n “Ala Gözlerini Sevdi¤im Dilber” adl› fliirini bu aç›dan ele al›nca, dikkatimizi çeken di¤er bir nokta ise Divan Edebiyat› ile Halk Ede-biyat›n›n birbirleriden farkl› noktalar› olabilece¤i gibi ayn› kald›klar› yönlerin de bulundu¤unun bu fliirde görülebilme-sidir. fiiir, bu aç›dan irdelenince, “sevgi-li” konusu en dikkat çekici unsur olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Ala Gözlerini Sevdi¤im Dilber Ala gözlerini sevdi¤im dilber Seni görmeyeli göresim geldi Alt›n kemer s›km›fl ince belini Usul boylar›n› saras›m geldi
Küçücüksün güzel etme bu naz› Ci¤erime bast›n atefli közü Bafl›na sokmuflsun gülü nerkisi Yüzünü yüzüme süresim geldi Alad›r gözlerin siyaht›r kafl›n Arad›m cihan› bulunmaz eflin Yaylan›n kar›ndan beyazd›r döflün Uzan›p üstüne ölesim geldi Karac’o¤lan der ki bilirim seni Adad›m yoluna kurban bu can› Koynunda beslenen ayvay› nar› Çözüp dü¤melerin deresim geldi
Karacao¤lan ‹lhan Baflgöz, “Karac’o¤lan gelene¤i savafl türkülerinden daha çok birlefltiri-cidir” (17) demektedir. Karacao¤lan fliir-lerinin birlefltirici bir etkiye sahip olma-s›, “sevgili” imgesini kullan›fl biçiminde aranmal›d›r. Karacao¤lan’›n sevgilisi do-¤aya benzer; fiziksel özellikleri ile
önem-KARACAO⁄LAN fi‹‹R‹N‹N B‹RLEfiT‹R‹C‹L‹⁄‹
The Unifying Power of Karacao¤lan’s Poetry
Unification de la poésie de Karacao¤lan
Refika ALTIKULAÇ*
* Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyat› Bölümü Yüksek Lisans Ö¤rencisi ÖZET
Halk fliiri ve Divan fliiri aras›nda baz› farl›l›k ve benzerlikler vard›r. Bunlardan baz›lar› Karacao¤lan’›n “Ala Gözlerini Sevdi¤im Dilber” adl› fliirinde de görülebilir. Ancak Karacao¤lan, aflk konusunda Divan ve halk fliiri geleneklerinden farkl› bir tutum benimsemifltir. Bu yaz›da Karacao¤lan’›n fliirinde aflk konusu inceleni-yor.
Anahtar Kelimeler
Karacao¤lan, halk fliiri, Divan fliiri, aflk
ABSTRACT
There are certain differences and similarities between folk poetry and Divan poetry. Some of these may be observed in Karacao¤lan’s poem “Ala Gözlerini Sevdi¤im Dilber”. However, Karacao¤lan also adopted a dif-ferent approach on love with respect to both folk and Divan poetry traditions. This article examines the sub-ject of love in a poem by Karacao¤lan.
Key Words
Karacao¤lan, folk poetry, Divan poetry, love.
‹kinci Bölüm: fiiirin Peflinde Part Two: In the Wake of Poetry Chapitre 2: En quête de la poésie
li bir yap›ya sahiptir. Benzetmelerindeki canl›l›k sevgilinin yaflayan bir varl›k ol-du¤u duygusunu uyand›r›r. “Ala gözleri-ni sevdi¤im dilber”, “Alt›n kemer s›km›fl ince belini”, “Alad›r gözlerin siyaht›r ka-fl›n” gibi dizeler, flairin tercih etti¤i yal›n anlat›ma örnek olarak gösterilebilir.
Cevdet Kudret, “Karacao¤lan’›n fli-irlerinde do¤ayla insan birleflir, bütünle-flir. fiair, sevgiliye de, do¤aya da ayn› söz-lerle seslenir” (34) demektedir. Do¤aya ve sevgiliye ayn› sözlerle seslenmesi, bü-tünleflmeyi yaratt›¤› kadar, biri olmadan di¤erinin de olmayaca¤› duygusunu ya-rat›r. Sevgili, rüzgâr gibi, yaprak gibi, turna gibi betimlenmektedir. “Bafl›na sokmuflsun gülü nerkisi”, “Yaylan›n ka-r›ndan beyazd›r döflün”, “Koynunda bes-lenen ayvay› nar›” ve “Çözüp dü¤melerin deresim geldi” benzeri m›sralarda sevgi-li, do¤aya ait bir canl›d›r. Di¤er bir deyifl-le mistik özellikdeyifl-lere sahip de¤ildir diye-biliriz. ‹lhan Baflgöz, “Karac’o¤lan, sev-gilisini mecliste de¤il, yaylada, yayla yo-lunda, p›nar bafl›nda görür. Bu do¤a ele-manlar› fliire sevgilinin bulundu¤u yer-ler olduklar› için girer. Yayla sevgilinin yaylas›d›r. Sevgili yaylan›n gülüdür” (40) demektedir. Fakat, Karacao¤lan’›n sevgilisi, do¤a olmadan da var olamaya-ca¤›n› söyleyebiliriz. Do¤a elemanlar›n›n fliire, sevgilinin bulunduklar› yerler ol-duklar› için girmeleri demek, do¤an›n sevgiliye fon oldu¤unu söylemek anlam›-na gelmektedir. Oysa, Karacao¤lan’›n ör-nek ald›¤›m fliirinde de görülebilece¤i gi-bi, sevgili ile do¤a ayr› de¤il bütün ola-rak ifllenmektedir.
Karacao¤lan fliirinde do¤a ile sevgi-linin ayr›lmaz bir bütün oldu¤u, ayr›ca sevgilinin do¤an›n bir parças› oldu¤u, fli-irin konusu irdelenerek görülebilir. fiiir, bir özlem fliiri olmakla birlikte, özlene-nin çok uzak olmad›¤›, her an
kavuflula-bilece¤i duygusu uyand›rmaktad›r. “Ala gözlerini sevdi¤im dilber/seni görmeyeli göresim geldi” dizeleriyle bafllayan fliir daha bafllang›c›nda, sevgiliden uzun sü-redir ayr› olunmad›¤›n› anlatmaktad›r denilebilir. “Alt›n kemer s›km›fl ince beli-ni/Usul boylar›n› saras›m geldi” dizeleri-nin ise sevgilidizeleri-nin asl›nda çok yak›nda ol-du¤u ve her an kavuflulabilece¤i anlam›-na geldi¤i söylenebilir. Sevgilinin fiziksel özelliklerinin özlenmesi, do¤ayla özdefl-leflmifl bir fiziksel yap›n›n oldu¤unu or-taya koymaktad›r. “Yaylan›n kar›ndan beyazd›r döflün” ve “koynunda beslenen ayvay› nar›” dizeleri de buna örnek ola-rak gösterilebilir. Karacao¤lan’›n sevgili-si Divan Edebiyat›ndaki sevgiliye benze-mez çünkü sevgiliye kavuflma ihtimali kuvvetlidir. Divan flairinin, sevgilinin bir tutam saç›n› görmek u¤runa ölümü göze almas›, vuslat›n aflk› öldürmesin-den korkmas›, Karacao¤lan’›n sevgilisi-nin fiziksel özelliklerini do¤all›kla dile getirmesindeki yaklafl›mla z›tl›k olufl-turmaktad›r. Fakta Karacao¤lan’›n, sev-gilisini fiziksel varl›¤› ile bir bütün ola-rak görmesi, ona kavuflmak konusunda da do¤al bir tutum içinde olmas›n› yarat-maktad›r.
Mehmet Yard›mc›, “Halk fliirinde de Divan fliirinde oldu¤u gibi benzetmelere ve telmihlere ortak bir anlay›flla genifl yer verilmifltir. Bülbüle benzemek, güle dönmek ortak unsurlardand›r. Ne var ki âfl›k, divan fliiri gibi sanat yapma kaygu-su gütmez” demektedir. Karacao¤lan’›n fliirinde de sanat yapma kayg›s›n›n ol-mad›¤›n› görmekteyiz. Fakat, özlenen bir sevgilinin varl›¤› söz konusudur ve bu sevgili t›pk› Divan edebiyat›nda oldu-¤u gibi do¤aya ait unsurlarla betimlen-mektedir.
Divan Edebiyat›nda do¤a, sevgili-nin içine konuldu¤u bir fon ifllevi
gör-Y›l: 14 Say›: 55
mektedir. Divan fliirindeki do¤a, Karaca-o¤lan’›n sevgilisi kadar canl› de¤ildir. Di-van Edebiyat›ndaki sevgili ise genellikle mistik baz› özellikleri de bar›nd›rd›¤› için Karacao¤lan’›n do¤as› kadar canl› olmad›¤›n› söyleyebiliriz. Buna karfl›n, iki türde de sevgilinin mükemmelli¤i esast›r. Karacao¤lan’›n ela gözlü, kara kafll›, ince belli sevgilisi Divan fliirindeki sevgiliye benzemektedir. Mehmet Yar-d›mc›, “Âfl›k ve divan fliirinin ortak hu-suslar›ndan âfl›k genellikle benzer ka-rakterlidir. O, aflk›ndan deli divanedir. Her an can›n› feda etmeye haz›rd›r. Sev-gilinin beline kemer, kuflak olmak ister” (207) demektedir. Karacao¤lan’›n fliirin-de fliirin-de, “Alt›n kemer s›km›fl ince belini / Usul boylar›n› saras›m geldi” dizeleri bu konuda örnek gösterilebilir. Karacao¤lan da can›n› sevgilisi u¤runa feda etmeye haz›rd›r: “Karac’o¤lan der ki bilirim seni / Adad›m yoluna kurban bu can›” dizele-rinde oldu¤u gibi. Yard›mc›, “Mâfluk, ya-ni sevgili de gerek âfl›k gerekse divan fli-irinde ortak kullan›lan unsurlardand›r. Âfl›k daima bir özlem ve ›zd›rap içinde zaman› ah vah ile geçiren bir kiflidir. Sevgiliden hep ilgi beklemesine ra¤men her zaman sitem görür” (208) demekte-dir. Karacao¤lan’›n fliirinde de “özlem” fliirin konusudur. Yard›mc›, “Ancak âfl›k bir divan flairi kadar mazmunlar› ön planda tutmadan yal›n olarak aflk konu-suna yer vermifltir” (207) demektedir. Halk fliirinin Divan fliirinden ayr›ld›¤› en önemli unsur fliirlerin dilindeki yal›n-l›kt›r. Fakat her ikisinde de “klifleleflme” ortak özelliktir. Nitekim, Karacao¤lan’›n bu fliirinde de aflk, baz› aç›lardan klifle-leflmifltir denilebilir.
Umay Günay, “Divân ve halk flairle-rinin ortak temalar›ndan biri kaderden ve felekten flikâyettir. ‹nsan her türlü güzelli¤i fele¤in dönekli¤i sebebiyle
kay-beder ve dayan›lmaz ac›lar çeker. Kara-cao¤lan’›n fliirlerinde bu mânada flikâ-yet, ac› çekme, çaresizlik dile getirilmez” (203) demektedir. Karacao¤lan’›n fliirin-de “ac› çeke” dile getirilmez fliirin-demek pek do¤ru olmayabilir. Fakat Karacao¤lan, Divan flairi gibi çaresiz de¤ildir. Onun fli-irinde bir iyimserlik vard›r ve bu iyim-serlik sonucunda da sevgilisine kavuflma umudu ile yaflama tutunan bir flair tipi yarat›r.
Karacao¤lan’›n fliirinin “birlefltirici” bir etkisi olmas›n›n nedeni fliirlerdeki ritm, anlam ve sesin yal›nl›¤›nda arana-bilir. Kullan›lan kelimeler, kelimelerin bir araya geldiklerinde ortaya ç›kard›k-lar› anlam ve ses, Karacao¤lan’›n sanki sanat yapma kayg›s› gütmeden sanat yapt›¤›n›, yal›n ve halk›n kulland›¤› dil ve söylemden yararlanarak do¤al bir dil gelifltirmifl oldu¤unu ve bu nedenle de fli-irinin sanat yapma kayg›s›n›n uza¤›nda durdu¤unu söyleyebiliriz. ‹flte bu neden-le Karacao¤lan fliiri, dilinin yal›nl›¤›, ev-rensel de¤erleri içermesi, divan fliirin-den ve hatta savafl fliirlerinfliirin-den daha çok birlefltirici bir yap›ya sahip olmas›n› sa¤-lam›flt›r.
Kaynaklar
Baflgöz, ‹lhan. (1984). Karacao¤lan, ‹stanbul: Cem Yay›nevi.
Baflgöz, ‹lhan. (1999). Karac’o¤lan I (‹nceleme). Cumhuriyet Dünya Klasikleri Dizisi. Baflgöz ‹lhan. (1999). Karac’o¤lan II fiiirlerinden
Güldeste. Cumhuriyet Dünya Klasikleri Dizi-si, 34.
Günay, Umay, (1993). Türkiye’de Âfl›k Tarz› fiiir Ge-lene¤i ve Rüya Motifi. Ankara: Akça¤ Yay›nla-r›,.
Kudret, Cevdet. (1985). Halk fiiirinde Üç Büyükler 3 Karacao¤lan. ‹stanbul: ‹nk›lâp Kitabevi. Yard›mc›, Mehmet. (1998). Bafllang›c›ndan
Günü-müze Halk fiiiri âfl›k fiiiri Tekke fiiiri. Ankara: Ürün Yay›nc›l›k.
