BİTKİSEL UYGULAMA TEKNİĞİ

(1)

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

KALECİK MESLEK YÜKSEKOKULU PEYZAJ ve SÜS BİTKİLERİ PROGRAMI

BİTKİSEL UYGULAMA TEKNİĞİ

BAKIM ve KÜLTÜREL İŞLEMLER (devamı)

Öğr.Gör.Hande ASLAN

(2)

6. BUDAMA

Bitkilerin büyük bir bölümü budamadan fayda görür. Budama sadece bitkilerin şeklini korumaz, aynı zamanda onların yaşlanmasını, bozulmasını ve dağınıklaşmasını da önler, çiçek veriminin ve/veya gövde ya da yaprak renginin iyileşmesine yardım eder, birçok bitki türünün ömrüne ömür katar.

Öğr.Gör.Hande ASLAN

Ankara Üniversitesi Kalecik Meslek Yüksekokulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı

(3)

BUDAMA KESİM TİPLERİ

Bu kesimle ana dal üzerindeki yan dallar, ana dala bağlandığı noktadan kesilirler. Bu kesim bir yan dalın, çatallanma noktasından kesilmesi şeklinde de uygulanabilir.

Aralama kesimi ile bitkinin boyu kontrol altında tutularak, bitkinin daha dinç, daha sağlıklı ve kuvvetli gelişimi teşvik edilir.

Aralama kesimi

(4)

Bu kesim tipi, bitkinin dal uçlarının kesilmesi şeklinde uygulanır. Kesilen dalın uçlarındaki tomurcuklar yok olduğundan, apikal üstünlük kaybolur. Dolayısıyla kesim yerinin altındaki tomurcuklardan yeni sürgün oluşumu söz konusu olmaktadır.

Dallanmayı teşvik etmek amacıyla uç kesimi ya da tepe kesimi yapılabilir.

Bazen cadde ağaçlarında, elektrik kablolarının altından tepe kesimi yapılması gerekebilir.

Uç kesimi

(5)

İlke olarak uç kesimine benzer. Bu kesim yönteminde kısa uç sürgünleri budanır. Kırpma işlemi bir tomurcuğun altından ya da üstünden yapılabilir. Bitkisel çitler ya da dekoratif budamalar için en uygun kesim tekniğidir.

Bu tip budamada bitkinin bütün dal uçlarındaki terminal tomurcuklar yok olduğundan, kesimin ardından gelişen bol ve yeni sürgünlerle bitkinin dış yüzü yoğun bir şekilde kaplanır.

Kırpma kesimi

(6)

BUDAMA ZAMANI

Herhangi bir odunsu bitkinin budanması, büyüme periyodu başlamadan hemen önce yapılmalıdır. Bir bitkinin kış sonu ile ilkbahar başı arasında budanması enerjisini etkilemez. Fakat diğer zamanlardaki budama depolanmış beslenme enerjisini tüketir.

İlkbaharda aktif büyüme sırasında ya da sonrasında yapılan şiddetli budama bitkinin depolamış olduğu enerjiyi harcar. Böyle bir budama bitkiyi bodurlaştırabilir.

(7)

Yazın fotosentez son derece etkindir. Bu dönemde bitkiler bol bol besin üretir ve büyüme gösterir. Yaz sonunda günlerin kısalmasıyla beraber, büyüme yavaşlar. Yaz ortasında yapılan budama bitkiler üzerinde bodurlaştırma etkisi yapar. Bitkilerin yazın yapraksız bırakılması, fotosentezi azaltır. Dolayısıyla gelecek ilkbahar için daha az besin depolanmasına sebep olur.

Sonbaharda ya da kış başında yapılan budama ilkbahar büyümesi için gerekli olan depolanmış besin rezervlerini tüketir. Bu dönemde zayıf noktalarda çoğunlukla mantarların üremesi sorunu ile karşılaşılır. Çürüme kökenli açık yaralar ,büyük ölçüde bulaşıcı özellik gösterir.

Uyku döneminde, yani kışın yapılan budamada depolanmış enerji kaybı olmaz. Kesim yerleri hızlı bir şekilde kapanır.

(8)

Klâsik budama zamanı ılıman iklimlerde şubat ayı ve kısmen de mart ayının başıdır. Çünkü bu devrede oluşan yaralar hızla kapanır. Mantar faaliyetleri henüz aktif değildir; dolayısıyla enfeksiyon riski azdır.

Şubat-mart aylarında yapılan budama bitkilerde hızlı büyümeye neden olurken, yaz budaması ile büyüme engellenir.

Yaz budaması yeterince erken yapılmalı, aksi takdirde büyümenin durması beklenmeli ve kış budaması uygulanmalıdır.

(9)

İlkbaharda çiçeklenen ağaç ve çalılarda, çiçekler yaşlı sürgünlerin üzerinde açarlar. Bu tip bitkilerin çiçekleri solduktan sonra, yaprak gelişimi tamamlanmadan önce, çiçeklerin dökülmesini izleyen 2 hafta içerisinde budanması gerekir.

Yazın çiçek açan ve çiçek tomurcuklarının yok olma tehlikesi olmayan bitkiler ise kışın budanır. Bu budama tipi daha çok çiçeklenmeyi teşvik eder.

(10)

KIŞIN YAPRAK DÖKEN

BİTKİLERİN BUDAMASI

(11)

YAPRAK DÖKEN AĞAÇLARIN BUDANMASI

Budama zamanı;

Kışın yaprak döken ağaçların en uygun budama zamanı kış sonu ya da ilkbahar başıdır.

Yaraları ve budama kesim yüzeylerini onaran doku, ilkbahar başından yaz ortasına kadar çok hızlı gelişir. Uyku döneminde açılan yaraların kapanmasını kolaylaştırır.

Uygun olmayan budama zamanı yaz sonu ve sonbahar başıdır. Çünkü sonbahar budamasından sonra yeni sürgünler çıkar ve bu sürgünler kış ayında donar.

(12)

• Bütün kış boyunca çiçek tomurcukları taşıyıp, ilkbaharda çiçek açan ağaçlarda, bir miktar tomurcuk kaybı ile kış sonunda hafifçe dallar seyreltilebilir. Ya da, çiçekleri solduktan hemen sonra, yapraklar çıkmadan önce budanabilir.

(13)

Uygun yöntem;

Ağaçlar dikim sırasında budanmalı, ana dallardan bazıları kesilmelidir. Fakat bu budama şiddetli olmamalıdır. Kuvvetli bir şah dal bırakılarak iyi bir dallanma yapması bakımından düzenli bir budama programı takip edilir. Dikimi izleyen ilk birkaç yıl, sadece kırılmış olan ve istenmeyen dallar uzaklaştırılır.

Çoğu ağaç için aralama kesimi uygun bir yöntemdir. Gevşek bir form oluşumuna ve iç dalların ışık alıp gelişmesine imkan verir. Aralama kesimi ile düzgün budanmış bir ağaç, daha sağlıklı ve rüzgar zararına karşı daha dirençli olur.

(14)

Budama zamanı;

En uygun budama zamanı çoğunlukla kış sonunda, ilkbahar büyümesi başlamadan hemen öncedir.

Bu dönemde depolanmış besin rezervleri en az etkilenir, budama yaraları çok hızlı şekilde kapanır, çalılar yaprak örtüsüne sahip olmadığından bitki yapısının gözlenmesi ve kesilecek dalların belirlenmesi kolay olur.

YAPRAK DÖKEN ÇALILARIN BUDANMASI

(15)

• Abelia • Buddleia • Lagerstromia • Hydrangea • Rosa

gibi çalılar yaz aylarında çiçeklenirler. Çiçek tomurcuklu yeni sürgünlerin teşvik edilmesi için bu çalıların kış sonunda budanması uygundur. Çünkü büyüme döneminde yapılan budama ile çiçek tomurcukları yok olur.

(16)

Çalıların bazıları dikildikleri alanın dışına taşacak şekilde büyüme gösterirler. Bu gibi çalılarda budamaya ihtiyaç duyulur. Budama daha az verimli olan yaşlı dalları kesmek ve yeni dallanmayı teşvik etmek suretiyle çiçeklenmeyi arttırır.

En uygun budama, çalıların her yıl hafif hafif budanması ile gerçekleştirilir. Çalıları gençleştirmek için düzenli olarak aralama kesimleri yapmak gerekir.

(17)

Bir çalının boyunun kısaltılması için, uç ya da kırpma kesimi yapılmamalıdır. Bu amaca en uygun olanı aralama kesimidir.

Kırpma kesimi ile doğrudan kesim yerinin altından ve çevresinden çıkan, hızlı büyüyen çok sayıda sürgün oluşumu meydana gelir. Bitkinin üst kısmında sık ve yoğun şekilde oluşan yeni sürgünler, ışığın iç kısımlara girmesine engel olur. İç kısımda büyüme yavaşlar.

(18)

Çiçekli çalılar, çok gövdeli olup, dipten sürgün verme özelliğindedirler. Bu sürgünler olgun dallara dönüştükten sonra, çiçeklenmek için hazır hale gelirler.

Yaz sonunda büyüme yavaşlamaya başladığında odunsu dallarda şeker birikimi başlar. İlkbaharda çiçeklenen bu çalılar gelecek yılın çiçeklerini oluşturmak üzere çiçek tomurcuklarına yönelirler. Kış sonunda ya da ilkbahar başında yapılan yanlış ve şiddetli bir budama bu tomurcukları yok edebilir. Yaz sonunda yapılan şiddetli budama da bu oluşmakta olan çiçek tomurcuklarını çoğunun kesilmesine neden olabilir.

(19)

Bazı çalılar yaşlandıkça koyulaşan ve kahverengileşen kırmızı ya da sarı renkli sürgünlere sahiptir. Yaşlı ve koyu renkli sürgünler aralama suretiyle bitkiden uzaklaştırılmalı, gösterişli yeni sürgünlerin çıkması teşvik edilmelidir. Örn: Cornus alba

Her yıl ya da iki yılda bir dipten itibaren çıkan en yaşlı dalların kesilmesi suretiyle, yeni çıkacak olan sürgünlere yer açılır. Bu durumda geriye kalan dallar daha kuvvetli gelişim gösterir ve daha bol bir çiçeklenme söz konusu olur. Bu tip bir budama bitkinin zamanla yenilenmesine imkan verir.

(20)

Bazı çalılar, gövde ya da dalların toprak seviyesinden bir seferde kesilmesine oldukça iyi uyum sağlar. Bu teknik çalıların gençleştirilmesinde en hızlı yoldur. Yeni gelişen kök sürgünlerinden küçük ve zayıf olanlar aralama suretiyle uzaklaştırılır. En kuvvetli ve en canlı olanlar bırakılır.

Bu yöntem Leylak (Syringa vulgaris), Altınçanak (Forsythia intermedia), Dağ muşmulası (Cotoneaster dammeri) gibi çalılarda çok iyi sonuç verir.

(21)

YAPRAK DÖKEN ÇİT BİTKİLERİNİN

BUDANMASI

(22)

Formel Çitler

Bir ya da iki yaşlı çalılar 30-60 cm aralıklarla dikilirler. Yerden 50-75 cm üzerinden kesilirler. İki yıl başka bir budamaya gerek yoktur. İkinci yıl çitin yanları ve üstü düzeltilir. Yeni sürgünler oluşmadan önce yarısından kesilmelidir. Çit arzulanan yüksekliğe kavuşunca, önceki yılın sürgün başlangıcının hemen altından kesilmelidir.

Daha yaşlı ve daha uzun boylu çalılarla bir çit tesis edildiğinde, çalı boyu ve genişliğinin 1/3 ü kesilmelidir. Bu uygulama kesik dal uçlarından bir çok yeni sürgün gelişimini teşvik eder. İlk yıl sürgünler aşırı şekilde boylanmadıkça, tekrar budanmamalıdır.

(23)

İnformel Çitler

Çalılar 90- 180 cm aralıklarla dikilirler. Bu aralık çalıların büyüdükçe yayılmasına olanak sağlar. Bütün dallar yerden 50-75 cm yükseklikten budanmalıdır. Gelecek birkaç yıl aralama kesimi şeklinde budama yapılır.

Boylu çit tesis edilmek istenirse ilk budama yapılmadan bitki doğal gelişimine bırakılmalıdır. Sadece kırılmış, zayıf ve ölü dallar kesilmelidir.

İkinci yılın başında kökten çıkan bazı dallar kesilerek uzaklaştırılmalıdır. En uzun ve en yaşlı dalların yerden 1/4ü – 1/5 i kesilmelidir.

(24)

HERDEMYEŞİL BİTKİLERİN

BUDANMASI

(25)

İğne yapraklı ağaçlarda (koniferler), kuru dallar ve kırık dallar her mevsim budanabilirler. Ancak özel form ve şekil budamaları hariç genelde budanmaları tavsiye edilmez.

Bu bitkiler önceki yıl içinde oluşan tomurcuklardan büyümelerini sürdürürler. Yeni sürgün gelişimi teşvik edilmek istendiğinde, üzerinde tomurcuk bulunan bir yada iki yaşlı sürgünün kesilmesi doğru olur. Tomurcuk taşımayan dal seviyesine kadar derin budanırlarsa, bitki kendini yenileyemez.

İĞNE YAPRAKLI AĞAÇLARIN BUDANMASI

(26)

Bu türlerde reçine akıntılarının yara yüzeylerini kapatması nedeniyle yaprağını döken türler gibi budama yüzeylerinin yara macunları ile kapatılmasına genellikle gerek yoktur.

Yüksekten dallanma istendiğinde, dalsız gövde yüksekliğine ulaşılana kadar en alttaki dal katında yer alan dallar, büyüme ritmine göre 2 - 3 yılda bir budanmalıdır.

(27)

• Göknar, çamlar, sedirler, yalancı serviler (çit yapılanlar hariç) az miktarda budanabilir.

• Ladinler budanmamalıdır.

• Porsuk, ardıç gibi bitkiler yaşlı gövde ve dallarından yeni sürgün veririler. Bu türlerde budama yapılabilir.

(28)

GENİŞ YAPRAKLI HERDEMYEŞİL AĞAÇLARIN

BUDANMASI

Çoğu geniş yapraklı herdemyeşil türler belirli bir forma uygun sıkı ve simetrik yapı oluştururlar. Bu nedenle dikimleri, budama ile küçültülmelerine gerek duyulmayacak yeterli genişlikteki mekanlara yapılmalıdır. Dikim aşamasında uzun sürgünlerle iri bir forma sahip olan fidanlarda çoğu zaman kısaltma ve dengeleme budamalarına gereksinim vardır.

(29)

HERDEMYEŞİL ÇALILARIN

BUDANMASI

(30)

GENİŞ YAPRAKLI HERDEMYEŞİL ÇALILARIN

BUDANMASI

Herdemyeşil geniş yapraklı çalılarda, zaman zaman bitkinin doğal bir görünüm kazanması amacıyla ana dallarda seyreltmeler yapılmalıdır. Seyreltmeler sıkışan, birbirine karışan ve deforme gelişimler gösteren dallanmayı önler. Bu tür budamalar, bitkinin genel simetrisinin düzenlenmesi yanında gelişmiş dalların kısaltılmasını da içermektedir.

(31)

İĞNE/DAR YAPRAKLI ÇALILARIN

BUDANMASI

En iyi budama şekli aralamadır. Kırpma kesimi ile budandığında, çalının her yıl biraz daha büyümesine neden olduğundan, bu şekildeki çalı, her yıl biraz daha büyüyerek, bitkinin iç kısmının ışık alamama sorununu meydana getirir.

(32)

HERDEMYEŞİL ÇİT BİTKİLERİNİN

BUDANMASI

(33)

Formel Çitler

Budama yüzeyinin bol miktarda yeni sürgünlerle kaplanması için, bu çitler ilkbaharda büyümeye başlamadan önce makaslanmalıdır. Gerektikçe şekil verme ve verilen şekli korumak için kesimler sürdürülebilir.

(34)

İnformel Çitler

Yumuşak ve doğal görünüm için, kesim budama makası kullanılarak, aralama şeklinde yapılmalıdır. Bu tip budama çit bitkilerinin iç kısmına güneş ışınlarının girmesine imkan verdiğinden, bu kısımdaki yapraklar canlı ve yeşil kalırlar.

(35)

AĞAÇLARIN BUDANMASI SIRASINDA GÖZ ÖNÜNDE

BULUNDURULMASI GEREKEN ESASLAR

• Kesime dalın boğum (birleşme şişkinliği) noktasından başlanmalıdır. Dal boğazı şişkinliğini yok etmeden, kesim mümkün olduğu kadar gövdeye yakın yapılmalıdır. • Gövde üzerindeki dal budandıktan sonra şapka asılamayacak şekilde bir kesim

uygulanmış olmalıdır.

(36)

• 4-5 cm kalınlığındaki dalların budanmasından sonra, yaraların genellikle birkaç yıl içinde kapandığı görülür. Bu durumda yara yüzeylerine herhangi bir koruyucu madde sürmeye de gerek yoktur. Fakat büyük yaralara koruyucu maddeler sürülmesi gerekir. Aksi halde kısa zamanda kapanamayan yaralardan mantar ve böcek enfeksiyonu gerçekleşebilir.

(37)

Kalın dallar budanırken 3 aşamalı kesim yapılmalıdır. Önce, dalın gövdeye yakın tarafında ve alttan kısmi bir kesim uygulanmalıdır. Sonra , bundan 4-5 cm kadar öteden ve üstten bir kesimle dalın ağır kısmı uzaklaştırılmalıdır. Daha sonra gövde üzerinde kalan mahmuz (dirsek, koltuk) da dipten ve düzgün olarak kesilmelidir.

(38)

Yararlanılan Kaynaklar:

Seçkin,Ö.B. 2003. Peyzaj Uygulama Tekniği, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın no: 453, İstanbul.

Turna, İ. Ağaç Ağaççık Ve Çalı Türlerinde Budama Teknikleri, KTÜ Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Ders Notları, Trabzon.

Dedeoğlu, İ. ve ark., Kent Ağaçları, Süs Bitkileri ve Meyve Ağaçlarında Bakım ve Budama Esasları.