L G B T İ + H A K L A R I
K Ü R E S E L S T A N D A R T L A R V E T Ü R K İ Y E ’ N İ N D U R U M U
KAOS GL DERNEĞİ kaosglderneg .org
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
Avrupa ve Orta Asya’dan 600’den fazla LGBTİ+ örgütünün çatı kurumu olan ILGA Avrupa (1) ve y ne aynı coğrafyadan 169 trans örgütünün çatı kurumu şlev gören TGEU (2) tarafından her yıl Avrupa ve Orta Asya ülkeler nde LGBTİ+
haklarının durumunu gösteren yasal-pol t k endeks
değerlend rmeler yayınlanmaktadır. Bu har talarda LGBTİ+
Hareket ’n n talep ett ğ nsan hakları standartlarına referansla ülkeler değerlend r lmekted r.
Türk ye’n n de yer aldığı bu endekslerde Türk ye’ye l şk n ver ler Kaos GL’n n de katkısıyla hazırlanmaktadır. ILGA- Europe Ra nbow Map and Index 2020 (3) (ILGA-Europe
Gökkuşağı Har tası ve Endeks 2020) ve Trans R ghts Europe and Central As a Index 2020 (4) (Avrupa ve Orta Asya’da Trans Hakları 2020 Endeks ) ncelend ğ nde, Türk ye’n n nsan
haklarında gel şen küresel standartların çok ger s nde olduğu görüleb l r.
Anlaşılacağı üzere, Türk ye’de LGBTİ+ k ş lere yönel k ayrımcılığı yasaklayan ve eş tl ğ destekleyen b r mevzuat olmaması st hdam, mal ve h zmetlere er ş m, eğ t m, sağlık, seyahat ve yerleşme özgürlüğü g b temel nsan haklarına er ş mde LGBTİ+’ları ayrımcılığa karşı yasal olarak güvences z bırakmaktadır. Eş tl ğ sağlamaya yönel k olarak kurulmuş devlet kurumları da LGBTİ+’lara l şk n b r program veya kamu pol t kası yürütmemekted r.
GİRİŞ
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
LGBTİ+ k ş ler n meden b rl ktel kler n n yasal olarak tanınmaması b r yana, mevcut yasal düzenlemeler bu
b rl ktel kler yasal olarak kısıtlayan ve mkânsız hale get ren n tel kted r. LGBTİ+ k ş ler n meden b rl ktel kler n n
tanınmaması, pek çok sosyal haktan ç ftler n mahrum kalması sonucunu doğurmaktadır. Keza, LGBTİ+’ların ağır, s stemat k ve sürekl b ç mde maruz kaldıkları nefret suçları
le lg l de b r düzenleme olmaması, LGBTİ+’ların yaşam hakkı dâh l olmak üzere temel tüm nsan haklarını prat k etmeler n engellemekted r. Nefret söylem son üç yıllık dönemde kamu yetk l ler tarafından doğrudan üret ld ğ nden, toplum ve kamu görevl ler tarafından LGBTİ+’lara yönel k şlenen nefret suçları ve söylem de buna paralel s stemat k artış
göstermekted r. (5)
Bedensel bütünlük ve c ns yet k ml ğ n n kamusal olarak tanınması ç n c ns yet uyum prosedürler , s m değ ş kl ğ ve bunlara bağlı olarak k ş sel ver ler n yen k ml ğe göre
düzenlenmes n n yasal olarak sınırlı yolları mümkün olmakla b rl kte, uygulamada yeknesaklık bulunmadığı g b , sıklıkla engellemeler de görülmekted r. Ayrıca c ns yet uyum sürec pek çok şarta bağlanmaktadır k tıbb süreç şartı bunlardan b r d r.
S v l toplum alanında se uzun yıllardır toplantı ve göster yürüyüşü hakkı ve LGBTİ+’lara yönel k pek çok toplu faal yet ve etk nl k s stemat k ve hukuka aykırı b ç mde
engellenmekte, hukuka aykırı uygulamalara karşı mahkemelerce ver len ptal kararlarına rağmen yen yasaklamalar devreye sokulmaktadır. Bu şek lde her b r yasaklama kararı ptal ed lse dah yen etk nl klerde yen
yasaklama kararları alınarak, mahkeme sonuçlanıncaya kadar etk nl kler düzenlenemed ğ nden, f len etk nl kler bloke
ed lmekte ve yıldırma pol t kası gel şt r lmekted r. (6)
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
Bu b lg notu kapsamında, ILGA Avrupa ve TGEU’nun güncel endeksler üzer nden Türk ye’dek durumu özetleyerek
yansıtmaya çalıştık.
Bu endeks, geçm ş yıllarda kapsamlı b r b ç mde
gerçekleşt rd ğ m z LGBTİ+’lara l şk n mevzuat ve yargı
kararları taramaları le yıllık olarak yayınladığımız LGBTİ+’ların nsan hakları raporlarını destekleyen b r referans met n
sağlamak ç n gerçekleşt r ld .
Gökkuşağı endeksler m z n her reng yansıttığı günler görmek ç n küçük b r katkı olması d leğ yle…
Avukat Yasem n Öz Kaos GL Derneğ
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
1-Anayasada Eş tl k
Eş tl k lkes n düzenleyen Anayasa’nın 10. maddes nde c nsel yönel m, c ns yet k ml ğ ve c ns yet özell kler (CYCKCÖ)
ayrımcılığı özel olarak düzenlenmem ş ve ayrımcılık yasağı kapsamına alınmamıştır. LGBTİ+’lar Anayasal düzeyde herhang b r özel korumaya alınmamıştır. Bu konuda s v l toplum ve muhalefet part ler tarafından yapılan tüm g r ş mler sonuçsuz kalmıştır.
2-İst hdam
Ayrımcılık yasağını düzenleyen İş Kanunu’nun 5. maddes nde CYCKCÖ ayrımcılığı, ayrımcılık yasağı kapsamına
alınmamıştır.
3. Mal ve H zmetlere Er ş m
Ayrımcılık yasağını düzenleyen Türk Ceza Kanunu’nun 122.
maddes nde CYCKCÖ ayrımcılığı, ayrımcılık yasağı kapsamına alınmamıştır.
4-Eğ t m
Eğ t m alanında CYCKCÖ ayrımcılığına l şk n b r düzenleme bulunmamaktadır.
5-Sağlık
Sağlık alanında CYCKCÖ ayrımcılığına l şk n b r düzenleme bulunmamaktadır. Sözde “onarım terap ler ”
yasaklanmamıştır.
A-EŞİTLİK VE AYRIMCILIK
KARŞITLIĞI
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
6-Seyahat ve Yerleşme Özgürlüğü
Seyahat ve yerleşme özgürlüğü yasal olarak
sınırlandırılmamakla beraber özell kle trans kadınların evler
“fuhuşa aracılık etmek” gerekçes yle mühürlenmekte ve kametler nde kalmaları f len engelleneb lmekted r. (7)
7-Eş tl k Kurumu
TİHEK’ n görevler n düzenleyen kanunda CYCKCÖ ayrımcılığı yasağına l şk n b r düzenleme bulunmamaktadır. Kurum, mevzuatında yer almaması neden yle CYCKCÖ temell başvuruları reddetmekted r. (8)
8-Eş tl k Eylem Planı
LGBTİ+’ların nsan haklarını ele alan kamu pol t kalarını kapsayan b r eş tl k eylem planı bulunmamaktadır.
9-C nsel Yönel m, C ns yet K ml ğ ve C ns yet Özell kler ne İl şk n Yasal Düzenlemeler
Meden Kanun’un 40. maddes nde c ns yet uyum sürec düzenlenm şt r. Amel yatı çeren tıbb süreç, tıbb onay ve mahkeme onayı öngörülmekted r. (9)
10-Kan Bağışı
Eşc nsel l şk ye g renler n kan bağışlaması yasaklanmıştır.
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
11-Evlenme Hakkı
Evlenme hakkı bulunmamaktadır.
12-Kayıtlı B rl ktel k
Kayıtlı b rl ktel k hakkı (meden b rl ktel k) bulunmamaktadır.
13-B rl kte Yaşama
B rl kte yaşama hakkı yasal olarak kayıt altına alınmamaktadır.
14-Anayasada Evl l k Hakkında Kısıtlama Olmaması Anayasada evl l k akd n n kadın ve erkek arasında
gerçekleşt r leb leceğ düzenlend ğ nden, LGBTİ+’ların evl l k hakkı Anayasal düzeyde kısıtlanmıştır.
15-Ortak Velayet
Evl l k ve buna bağlı velayet hakkı bulunmadığı ç n ortak velayet hakkı da bulunmamaktadır.
16-D ğer Ebeveyn n Velayet
D ğer ebeveyn n velayet hakkı bulunmamaktadır.
17-D ğer Ebeveyn n Otomat k Velayet Hakkı
D ğer ebeveyn n otomat k velayet hakkı bulunmamaktadır.
18-Ç ftler ç n Tıbb Destekl Sun Döllenme
Tıbb destekl sun döllenme hakkı bulunmamaktadır.
B-AİLE
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
19-Evlenmem ş K ş ler n Sun Döllenme Hakkı
Evlenmem ş k ş ler n sun döllenme hakkı bulunmamaktadır.
20-Transların Ebeveyn Olarak Kayded lme Hakkı Transların ebeveyn olarak kayded lme hakkı
bulunmamaktadır.
21-Non-b nary (İk l C ns yet Dışındak ) K ş ler n Velayet Hakkı Non-b nary k ş lere velayet hakkı tanınmamaktadır.
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
22-Nefret Suçları Yasası
LGBTİ+ k ş ler koruyan nefret suçları yasası bulunmamaktadır.
23-Nefret Söylem Yasası
LGBTİ+ k ş ler koruyan nefret söylem yasası bulunmamaktadır.
24-Nefretle Mücadele Pol t kası
Nefretle mücadele s yaset bulunmamaktadır.
C-NEFRET SUÇLARI VE
NEFRET SÖYLEMİ
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
25-Yasal Düzenlemeler n Varlığı
C ns yet uyum amel yatları Meden Kanunu’nun 40.
maddes nde düzenlenm şt r ancak bütüncül süreç AİHM standartlarıyla uyumlu değ ld r.
26-İdar Prosedürler n Varlığı
C ns yet uyum amel yatlarına bağlı olarak bazı k ş sel ver ler düzenleneb lmekted r ama tam anlamıyla kapsayıcı ve tam uyum sağlayan b r mevzuat yoktur.
27-İs m Değ ş kl ğ
İs m değ ş kl ğ mahkemeler n takd r yetk s nde olup, c ns yet uyum amel yatı olunmadan yapılan s m değ ş kl ğ
başvuruları zaman zaman kabul ed lmekte, zaman zaman redded lmekted r. Bununla lg l yakın dönem b r olumlu Anayasa Mahkemes kararı olup henüz uygulaması
gözlemlenmem şt r. (9)
28-Yaş Sınırı Olmaksızın İs m Değ ş kl ğ
İs m değ ş kl ğ nde yaş sınırı bulunmamaktadır.
29-C ns yet K ml ğ n n Beyan le Tanınması (Öz Bel rlen m Hakkı)
C ns yet uyum amel yatı gerçekleşt r lmeden, tıbb onay
alınmadan ve mahkeme z n vermeden c ns yet k ml ğ beyan esas alınarak tanınmamaktadır.
D-BEDENSEL BÜTÜNLÜK VE CİNSİYET KİMLİĞİNİN
YASAL OLARAK TANINMASI
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
30-Non-B nary (İk l C ns yet n Dışındak ) K ml ğ n Tanınması Yasal olarak tanınmamaktadır.
31-Ruhsal Rapor Şartı
C ns yet uyum amel yatlarında ruhsal rapor şartı aranmaktadır.
32-Zorunlu Tıbb Müdahale
C ns yet k ml ğ n n tanınması c ns yet uyum amel yatı şartına bağlanmıştır.
33-Zorunlu Amel yat
C ns yet k ml ğ n n tanınması c ns yet uyum amel yatı şartına bağlanmıştır.
34-Kısırlık Şartı
C ns yet uyum amel yatı ç n kısırlık şartı aranmamaktadır.
Bununla b rl kte, amel yat zorunlu olduğu ç n çoğu zaman süreç kısırlıkla sonuçlanmaktadır.
35-Boşanma Şartı
C ns yet uyum amel yatı ç n evl olmama şartı aranmaktadır.
36-Yaş Sınırı
C ns yet uyum amel yatı ç n 18 yaşını doldurmuş olma şartı aranmaktadır.
37-İnterseksler ç n Rıza Dışı Tıbb Müdahale Yasağı
İnterseks k ş lere tıbb müdahalede vel ler n n rızası yeterl sayılmaktadır.
38-Patoloj ze Etmeme
Pol sl k ve askerl k kanununda LGBTİ+ varoluş ps koseksüel bozukluk olarak tanımlanmaktadır.
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
39-Kamusal Alanda Etk nl k Düzenleme ve Toplantı ve Göster Yürüyüşü Engelleme (Son 3 yıl)
Pek çok ç ve dış mekân etk nl ğ ve tüm göster yürüyüşler yasaklanmıştır.
40-Kamusal Alanda Etk nl k Düzenleme, Yeter nce Koruma Sağlanması (Son 3yıl)
Kamusal alandak etk nl kler ya yasaklanmış ya da koruma sağlanmadan düzenlenm şt r.
41-Örgütsel Faal yetler, Örgütlenme Özgürlüğü Yasağı (Son 3 yıl)
LGBTİ+ örgütlere yönel k örgütlenme yasağı
bulunmamaktadır ancak son 3 yılda LGBTİ+ örgütler devlet tarafından sıklıkla denet me tab tutulmuşlardır ve üst düzey kamu yetk l ler n n nefret söylemler ne maruz kalmışlardır.
42-LGBTİ+ Hak Savunucularının R skler
LGBTİ+ örgütler ve akt v stler kamu otor teler ve basın tarafından s stemat k nefret söylem ne maruz bırakılmakta ve hedef göster lmekted r.
43-Yurt Dışı Fonların Sınırlandırılması
Yurt dışı fonlar sınırlandırılmamaktadır ancak b ld r m şartına tab d r.
44-İfade Özgürlüğünün Sınırlandırılması
Anayasa’da ve d ğer kanunlarda sözü ed len “genel ahlak, müstehcenl k” ve benzer kr terler LGBTİ+’ların fade
özgürlüğü aleyh ne uygulanmaktadır.
E-SİVİL TOPLUM ALANI
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
45-Yasal Düzenlemeler
LGBTİ+ mültec lere yönel k yasal düzenleme bulunmamaktadır.
46-Pol t ka ve D ğer Poz t f Önlemler
LGBTİ+ mültec lere yönel k pol t ka veya poz t f önlemler bulunmamaktadır.
F-İLTİCA
LG B T İ+ H A K LA R I: K Ü R E S E L S T A N D A R T LA R V E T Ü R K İY E ’N İN D U R U M U
1.https://www. lga-europe.org/
2.https://tgeu.org/
3.https://www. lga-europe.org/ra nboweurope/2020
4.https://tgeu.org/trans-r ghts-europe-central-as a- ndex- maps-2020/
5.https://kaosglderneg .org/ mages/l brary/medya- -zleme- 2020-web.pdf
6.https://kaosgl.org/haber/ stanbul-onur-yuruyusu-yasag na- ac lan-dava-redded ld
7.https://kaosgl.org/haber/bayram-sokak-ve-kucuk-bayram- sokak-ta-trans-kad nlar n-ev ne-muhur
8.https://kaosgl.org/haber/t hek-c nsel-k ml k-ayr mc l k- temel -say lamaz
9.https://spod.org.tr/haberler-duyurular-c ns yet-uyum- surec n n-hukuk -boyutu-sss-k lavuzu/
10. https://kaosgl.org/haber/aym-den- s m-deg s kl g -
redded len-trans-kad n n-basvurusunda-karar-ozel-hayata- sayg - hlal-ed ld
