OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

(1)

(2)

OTTO 239

KAVRAM HARİTALARI / DİNLER TARİHİ 01 DİNLER TARİHİNİN 100'ü

Hüseyin Yılmaz Editör: Bülent Akot

Son Okuma: Mehmet Aknar

Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS

Baskı: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.

ISBN 978-605-9621-98-4 Sertifika No: 33205

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

(3)

DİNLER TARİHİNİN

Hüseyin Yılmaz

(4)

HÜSEYİN YILMAZ

1962 yılında Ankara’da doğdu. 1985’de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi. 1986 yılında Van’da Anadolu lisesinde öğretmen olarak göreve başladı. Daha sonra bu görevinden ayrılarak 1993 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü’ne Dinler Tarihi araştırma görevlisi olarak katıldı. Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yaptığı Mitsel Bilgi ve Öğretimi başlıklı teziyle yüksek lisansını (1995), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yaptığı Gelenekselci Yaklaşımlar ve Dinsel Gerçekliğin Doğası başlıklı teziyle de doktor ünvanını aldı (2002). 2008 yılında doçent oldu. 2014 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalı’nda profesörlük kadrosuna atandı. 2010 yılında Din İşleri Yüksek Kurulunda görevlendirildi. Daha sonra Diyanet İşleri Başkanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünde Dinler ve Kültürler Arası İlişkiler Daire Başkanlığını yürüttü. 2015 Yılında Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu üyeliğine atanan Hüseyin Yılmaz hâlen bu görevini sürdürmektedir. Evli ve üç çocuk babasıdır.

(5)

İçindekiler

Dinler Tarihi ...

¹⁰

Kutsal ...

12

Tanrı ...

14

Ayin/Ritüel ...

¹⁶

Hiyerofani ...

18

İbadet ...

20

Kurtuluş ...

22

Profan ...

24

Sembol ...

26

Teizm ...

28

Vahiy ...

³⁰

Ahiret ...

32

Arketip ...

34

Çilecilik/Asketizm ...

³⁶

Büyü ...

38

Dogma ...

40

Empati ...

42

Dindarlık ...

44

Ezoterik/Ezoterizm

⁴⁶

Karizma ...

48

Kozmogoni ...

50

Kült ...

⁵²

Mit/Mitoloji ...

54

Monoteizm ...

56

Deizm ...

58

Pagan ...

60

Politeizm ...

62

Putperestlik ...

64

Sekülarizm ...

⁶⁶

Totem ...

68

Tabu ...

70

Mana ...

⁷²

Senkretizm ...

74

Reenkarnasyon ...

76

Püriten/Püritenizm

78

Meditasyon ...

80

Kast ...

⁸²

İnkarnasyon ...

84

İndirgemecilik ...

86

Heterodoksi ...

⁸⁸

Henoteizm ...

90

Fetiş/Fetişizm ...

92

Fundamentalizm ...

94

Evrimcilik ...

96

Eklektisizm ...

98

Düalizm ...

100

Dışlayıcılık/Dinî İnhisarcılık ...

102

Dinî Kapsayıcılık

104

Dinlerarası Diyalog

¹⁰⁶

Dinî Çoğulculuk ...

108

Binyılcılık/ Milenarizim ...

110

Batıl İnanç/Hurafe ..

112

(6)

Atalar Kültü ...

114

Animizm ...

116

Antropomorfizm .

118

Milel ve Nihal ...

120

Karşılaştırmalı Yöntem ...

¹²²

Din Fenomenolojisi ...

124

Hinduizm ...

¹²⁶

Buda ...

128

Yahudilik ...

130

Hıristiyanlık ...

132

Katoliklik ...

134

Ortodoks Kilisesi

136

Protestanlık ...

138

Anglikan Kilisesi ...

¹⁴⁰

Brahman ...

142

Atman ...

144

Avatara ...

¹⁴⁶

Dalay Lama ...

148

Dharma/Dhamma

150

Evanjelikler ...

152

Nirvana ...

154

Sakramentler ...

156

Vaftiz ...

¹⁵⁸

Kredo ...

160

Teslis ...

162

Tao ...

¹⁶⁴

Ortodoks/ Ortodoksluk ...

166

Papa/Papalık ...

168

Patrik ...

170

Rahip ...

172

Noel ...

174

Misyonerlik ...

¹⁷⁶

Mesih ...

178

Liturji ...

180

Kutsal Ruh ...

¹⁸²

Kilise ...

184

Kitabı Mukaddes

186

Konsil ...

188

Kefaret ...

190

Havariler ...

192

Günah ...

¹⁹⁴

Günah İtirafı ...

196

Asli Günah ...

198

Evharistiya ...

²⁰⁰

Aforoz ...

202

Engizisyon ...

204

Allah ...

206

Din ...

208

Kaynaklar ...

210

Türkçe Dizin ...

²¹²

İngilizce Dizin ....

214

(7)

Dinler Tarihi, bir bilim dalı olarak tarihiyle birlikte dinlerin karşılaştırmalı incelenmesini, özünü ve yapısını anlamayı hedef alan bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Bu bakımdan Dinler Tarihi, dinlerin tarihî tezahürü yanında kutsal yapıları, dinî kuralları, dindarlık şekilleri, manevi tecrübeleri ve kurumları gibi dinî hayatın yapısına yönelik bütün unsurları içine alan geniş bir bilim dalıdır. Bütün bu alanlara yönelik her dinde geniş bir kavram dünyası vardır. Dolayısıyla her dinî dünyayı derinden kavramanın yolu bu kavramsal çerçeveyi kendi bağlantıları içerisinde anlamaktan geçmektedir.

Bilindiği gibi gelmiş geçmiş bütün toplumlarda dinî bir yapının bulunduğu görüşü bütün din tarihçileri ve antropologların hemfikir olduğu bir konudur. Öte yandan günümüzde de dinler varlığını korumaya devam etmektedir. Zira insanların, “Bu dünyaya neden geldik?”, “Varoluşumuzun anlamı nedir?”, “Nereye gideceğiz?” ya da “Ölüm bir yok oluş mudur?” gibi kadim varoluşsal temel soru ve sorunlara ancak dinler cevap vermiştir ve vermeye de devam etmektedir. Bu bakımdan dinlerin ortadan kalkacağına dair öngörüler hiçbir zaman gerçekleşmemiştir.

Dinler Tarihi, başlangıçtan günümüze bütün dinlerin, mitolojilerin, dinler içindeki farklı eğilimlerin incelendiği çok geniş bir alan olarak görülmüştür. Her ne kadar adında tarih kelimesi geçse de bir tarih bilimi olmaktan çok dinlerle ilgili bütün konulara yoğunlaşan bir bilim dalıdır. Özellikle günümüzde, dinlerin tarihini araştırmaktan çok yaşadığımız dünyadaki yeri, yapısı, insanlara manevi olarak ne gibi kazanımlar sağladığı gibi konular daha da öne çıkmaktadır. Öte yandan her din içerisindeki farklı yorumlar ve bu yorumlara dayalı olarak ortaya çıkan yeni yapılanmalar giderek önem kazanmaya başlamıştır. Dolayısıyla bu kadar geniş bir alanda araştırma yapan bir bilim dalında öne çıkan ilk yüz kavramı seçmek oldukça güç olmaktadır.

Diner Tarihi yeni bir bilim olmakla birlikte kısa sürede ortak bir kavram çerçevesi oluşturmayı başarmıştır. Bu çalışmada öncelikle Dinler Tarihinin ortak kavramları seçilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Öte yandan bugün dünyamızda yaşayan büyük dinlerin temel kavramları da bu yüz kavram içeresinde değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Kavram seçiminde özellikle bütün dinlerde ortak olarak kullanılan kavramlara öncelik

Önsöz

(8)

9

KAVRAM HARİTALARI / DİNLER TARİHİNİN YÜZÜ

verilmiş ve bu yaklaşım kitabın omurgasını oluşturmuştur. Bu kavramların birçoğu her ne kadar her dinde farklı izah edilse de ortak kavramlardır. Karşılaştırmalı dinler alanında yapılan çalışmalar da araştırmacılara bu kavramları daha iyi anlamak açısından yeni imkânlar kazandırmıştır.

Kavramların seçiminde ve açıklanmasında, dinî literatüre yabancı geniş kitleler için kolay anlaşılır bir rehber niteliğinde olması hedeflenmiştir. Bu bakımdan mümkün olduğu kadar sade ve anlaşılır bir dil kullanılmaya özen gösterilmiştir. Öte yandan bu kitap Dinler Tarihine yeni başlayan öğrenciler açısından da günümüzde sık kullanılan kavramlara aşina olabilecekleri kolay okunan ve anlaşılabilen bir yaklaşımla yazılmıştır. Kavramların ele alındığı ilk sayfada kısa tanımlamalara dayalı açıklamalar yapılmıştır. İkinci sayfada ise kavram çoğu kere konuyla ilgili literatürden de yararlanılarak daha geniş şekilde işlenmiştir. Bu sayfada özellikle gerekli olduğu durumlarda kutsal metinlerden doğrudan alıntılar yapma yoluna da gidilmiştir.

Bazı kavramların açıklanmasında herhangi bir kaynağa başvurmadan doğrudan alanla ilgili genel bilgiye dayalı izahlarla yetinilmiştir. Dinler Tarihinde birçok kavramın açıklanması çok farklı yaklaşımların birlikte değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Bu gibi durumlarda kavramın bütün Dinler Tarihi literatüründeki birikime bağlı olarak özetlenmesi gerekmektedir. Bu durumda birçok kaynağa dayalı değerlendirmelerle konuyu geniş çerçevede ele almak bu eserde izlenen yaklaşım açısından uygun bulunmamıştır.

Çünkü burada her kavramın kısa ve net şekilde açıklanması hedeflenmiştir. Öte yandan çoğu kere istenilen çerçevede konuyu ele alan bir kaynak bulmak mümkün olmamaktadır. Bu durumda madde, Dinler Tarihi birikiminin ortaya koyduğu genel çerçeveye dayanılarak özetlenmiştir. Bu yaklaşım, okuyucunun daha kolay anlamasına katkı sağlayacak bir imkân olarak değerlendirilmiştir.

Çalışmanın yararlı olasını diliyorum.

Hüseyin Yılmaz Ankara 2017

(9)

Dinler Tarihi

History of Religion

Dinler Tarihi, bütün dinleri kendine özgü araştırma yöntemleriyle inceleyen bir bilim dalıdır.

Öncelikle dinlerin tarihini inceleyen bir bilim dalıdır. Ancak daha çok dinleri inanç, ibadet, hukuk ve ahlak alanlarındaki özellikleriyle tanıma

ve tanımlamayı hedefler. Aynı zamanda dinî kurumlar da bu bilim dalının

araştırıma alanına girer.

(10)

11

KAVRAM HARİTALARI / DİNLER TARİHİNİN YÜZÜ

– Dinler Tarihi insanlığın başlangıcından günümüze kadar gelmiş geçmiş

bütün dinleri inceler. Bugün

yaşamayan ancak tarihî ve arkeolojik araştırmalarda ortaya çıkan dinlerle ilgili de araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalarda dinlerin ortaya çıkışı, gelişimi ve diğer dinlerle etkileşimiyle birlikte mezhepleri de ele alınır.

– Dinler Tarihi, dinleri bağımsız ve tarafsız araştırma iddiasında olan bir bilimdir. Geleneksel dünyada her din mensubu diğer dinlere kendi bakışa açısından yaklaşmaktaydı. Dinler Tarihi dinlere kendine özgü bazı yöntemlerle tarafsız yaklaşmayı amaç edinen bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Son zamanlarda fenomenolojik yöntemin Dinler Tarihi araştırmalarında öne çıkmasıyla, dinlerin kendi anlam dünyalarına nüfuz etmeye

yönelik bir yaklaşım ağırlık kazanmaya başlamıştır.

(Yılmaz, 2003: 15)