OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

(1)

(2)

OTTO 183

Din Kurucularında ve Peygamberlerde Hakikati Bulmada Benliğe Dalma Necati Sümer

Son Okuma: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS

Baskı: Vadi Grafik - Sertifika No: 47479 Sertifika No: 44396

ISBN 978-625-7236-25-6 1. Baskı: Aralık 2020

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06690 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

(3)

DİN KURUCULARINDA ve

PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA

NECATİ SÜMER

(4)

NECATİ SÜMER

1980 yılında Şanlıurfa Suruç’ta doğdu. 1999’da Suruç İmam Hatip Lisesini bitirdi. Çukurova Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğ- retmenliği bölümünden 2003 yılında mezun oldu. Ay- nı yıl, aynı üniversitede Yüksek Lisans öğrenimine başla- dı. Şubat 2005’te Adana’ya öğretmen olarak atandı. Çuku- rova Üniversitesi’nde 2007’de “Kitab-ı Mukaddes’te Cinsel Motifler” adlı teziyle Yüksek Lisans öğrenimini tamamladı.

2010 Şubat ayında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesin- de doktoraya başladı. Ekim 2013’te Siirt Üniversitesi İlahi- yat Fakültesine Araştırma Görevlisi olarak atandı. 2015’in ocak ayında “Dinlerin İntihar Olgusuna Bakışı” adlı teziy- le doktorasını bitirdi. Aynı yılın mayıs ayında Siirt Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalına Yar- dımcı Doçent olarak atandı. “Dinlerde İntihar, Şehitlik ve Ötanazi”, “Divanelik Mevsimi” adlarında iki kitabı vardır.

Hâlen Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde öğretim üye-

si olarak görev yapmaktadır.

(5)

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ... 11

KISALTMALAR ... 14

GİRİŞ ... 15

1. Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi ... 15

2. Din Kurucularında ve Peygamberlerde Benliğe Dalma ... 16

2.1. Din Kurucusu ve Peygamber Kavramı ... 16

2.2. Benlik Kavramı ... 18

2.3. Benliğe Dalma Kavramı ... 18

2.4. Benliğe Dalma Üzerine ... 22

2.5 Benliğe Dalmak için Tercih Edilen Yerler ... 42

2.6 İlkel Kabilelerde, Antik Toplumlarda ve Mitoslarda Benliğe Dalma ... 48

BİRİNCİ BÖLÜM SEMİTİK DİNLERİN DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERİNDE BENLİĞE DALMA ... 61

1. Yahudiliğin Din Kurucularında ve Peygamberlerinde Benliğe Dalma ... 61

1.1. Hz. Musa’da Benliğe Dalma ... 62

1.2. İslam Kaynaklarına Göre Hz. Musa’nın Hayatı ... 62

1.3. Yahudi Kaynaklarına Göre Hz. Musa ’nın Hayatı ... 68

1.4. Hz. Musa’da Benliğe Dalma Süreci ... 73

1.5. Hz. Yusuf’ta Benliğe Dalma ... 86

1.6. Hz. Yunus’ta Benliğe Dalma ... 95

2. Hristiyanlığın Din Kurucularında ve Peygamberlerinde Benliğe Dalma ... 102

2.1. Hz. İsa’da Benliğe Dalma ... 103

2.2. İslam Kaynaklarına Göre Hz. İsa’nın Hayatı ... 103

2.3. Hristiyan Kaynaklarına Göre Hz. İsa’nın Hayatı ... 106

(6)

2.4. Hz. İsa’da Benliğe Dalma Süreci ... 117

2.4.1. Kanonik İncillere Göre Hz. İsa’nın Benliğe Dalma Süreci ... 117

2.4.2 Apokrif İncillere Göre Hz. İsa’nın Benliğe Dalma Süreci ... 126

3. Yeni Ahit’te Geçen Din Kurucularında Benliğe Dalma ... 147

3.1. Pavlus’ta Benliğe Dalma ... 147

3.2. Ashâb-ı Kehf’te Benliğe Dalma ... 153

4. İslam’ın Peygamberinde Benliğe Dalma ... 156

4.1. Hz. Muhammed’in Hayatı ... 157

4.2. Hz. Muhammed’de Benliğe Dalma Süreci ... 165

İKİNCİ BÖLÜM HİNT ve İRAN DİNLERİNİN DİN KURUCULARINDA BENLİĞE DALMA ... 185

1. Budizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ... 185

2. Caynizm’in Din Kurucularında Benliğe Dalma ... 209

2.1. Parsva’da Benliğe Dalma ... 210

2.2. Mahavira’da Benliğe Dalma ... 211

3. Sihizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ... 217

4. Mecusiliğin Din Kurucusunda Benliğe Dalma ... 224

5. Maniheizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ... 236

SONUÇ ... 251

KAYNAKÇA ... 257

DİZİN ... 267

(7)

11

ÖN SÖZ

Hakikat, aranınca bulunur. Peşinden koşulunca kendini açı- ğa çıkarır. Ona ulaşmak için çaba sarf etmek gerekir. Bu yüzden onun ardından gidenler azdır. Din kurucuları, peygamberler, fi- lozoflar ve sanatçılar hakikati bulma kaygısı taşır. Çünkü onlar hayatı sorgulamayı ve insanlığa faydalı olmayı önemserler. Ha- kikati bulmak için kişinin bir bedel ödemesi gerekir. Toplum- dan soyutlanma ve yalnızlık bedeldir. Hakikatin ardından gi- denlerin yalnızlığa çekildiği ve kalabalıklardan uzaklaştığı bir gerçektir. Çünkü hakikat , kitlelerin arasında hemen bulunabi- lecek bir şey değildir. Onun için uygun zaman ve zemin gerekir.

Issız dağlar , çöller , denizler , nehirler ve ormanlar hakikati din- gin bir zihinle aramak isteyenler için tercih edilen yerlerdir. Do- ğa , kişiye benliğine dalma ve tefekkür etme imkânı sağlar. Kişi, buralarda belli zaman dilimlerinde bedensel ve ruhsal arınma ile hakikate ulaşır.

Din kurucuları ve peygamberler hakikatin ardından en çok gidenlerdir. Onlar, yaşadıkları toplumun sorunlarını çözmek için belli bir süre kalabalıklarından uzaklaşırlar. Din kurucula- rı ve peygamberler toplumun sorunlarına kayıtsız kalamazlar.

Fakat toplumsal sorunları çözmek için de bu kalabalıklardan

uzaklaşmak gerekir. Dinler tarihi ne bakıldığında din kurucula-

rı nın çoğunun toplumu anlamak için insan kitlelerinden uzak-

laşıp inzivaya çekildiği görülür. Vahiy alana veya aydınlanana

kadar din kurucuları ve peygamberler, yalnızlığı bir sığınak ola-

rak görürler. Onlar, doğanın içinde tefekküre dalarak kendile-

rini, toplumlarını ve yaratıcılarını anlamaya çalışırlar. Burada

(8)

15

GİRİŞ

1. Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi

Dinler tarihi açısından inanç sistemleri, çeşitli şekillerde sınıf- landırılır. Bu sınıflandırmalardan biri de inanç sistemlerinin din kurucusunun olup olmadığı ile ilgilidir. Bu çerçevede çalışma- mız, belli bir din kurucusu veya peygamberi olan inanç sistem- leri ile sınırlandırılmıştır. Çalışmanın amacı, bu dinlerin kuru- cularının veya peygamberlerinin benliğe dalma ya da yalnızlığa çekilme süreçlerini ele almaktır. Çalışmada Yahudilik , Hristi- yanlık , İslam , Budizm , Caynizm , Sihizm, Mecusilik ve Manihe- izm gibi inanç sistemlerinin din kurucuları nın ve paygamber- lerinin niçin ve nasıl benliğe daldıkları problem edinilmiştir.

Dinler tarihine bakıldığında sözü edilen inanç sistemlerinin ta- mamının din kurucularının veya peygamberlerinin hayatlarının belli dönemlerinde yalnızlığa çekildikleri görülür. Çalışmada din kurucusu kavramı, genel çatı kavram olarak ifade edilmiş, bunun kapsamına vahiy alsın veya almasın sözü edilen dinle- rin din kurucuları veya peygamberleri dâhil edilmiştir. Çalışma açısından din kurucusu kavramıyla ifade edilmek istenen her ne kadar hem peygamberler hem din kurucusu olsa da bu kav- ramların ayrı ayrı kullanılmasına da dikkat edilmiştir. Böylece bazı dinlerde sadece peygamberlerin bazı dinlerde ise din kuru- cularının içe yönelme serüveni üzerinde durulmuştur.

Benliğe dalma kavramı; yalnızlığa çekilmek , içine dönmek

veya inzivaya girmek olarak olarak anlaşılmalıdır. Psikolojik,

sosyolojik ve felsefi temelleri olduğu için yalnızlığa çekilme sü-

reci, daha bilimsel veya teknik bir ifade olan benliğe dalma

(9)

257

KAYNAKÇA

Abeysekera, Radhika. The Life of the Buddha. Srilanka: Bhikkhu Kas- sapa, 1991.

Adam, Baki. “Din Hakkında Genel Bilgiler”, Dinler Tarihi El Kitabı. Ed.

Baki Adam. 1. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.

Adler, Alfred. Sosyal Duygunun Gelişiminde Bireysel Psikoloji. trc. Halis Özgü. İstanbul: Hayat Yayınları, 1999.

Ahmed-i Dâi. Çengname. edt. Şinasi Tekin- Gönül Alpay Tekin. USA:

Harvard University/Journal of Turkish Studies, 1992.

Akyüz, Niyazi. “Din Sosyolojisinde Bir Dini Otorite Tipi Olarak Din Kurucusu”, Dini Araştırmalar Dergisi, 20 (52), 2017 (Aralık), 99-110.

Alıcı, Mehmet. “Maniheizm ” Dinler Tarihi El Kitabı. Ed. Baki Adam. 1.

Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.

Arvon, Henri. Budacılık. trc. İsmail Yerguz. 1. Baskı. Ankara: Dost Ki- tabevi Yayınları, 2006.

Asımgil, Adil. Kutsal Yerler. 1. Baskı. İstanbul: Atlas Kitapları, 2008.

Ata’ur’ Rahim, Muhammed -Thomson Ahmed. Bir İslam Peygambe- ri Hz. İsa . trc. Gülsüm Mehdiyev. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.

Ayata, Eshat. Zerdüşt Spitama Avesta Bölümler. trc. Eshat Ayata. 3. Bas- kı. İstanbul: Kora Yayınları, 2011.

Aydın, Mahmut. Anahatlarıyla Dinler Tarihi. 3. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.

Barnabas İncili . trc. Mehmet Yıldız. 3. Basım. İstanbul: Bilge Kültür Sa-

nat Yayınları, 2016.

(10)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA258

Berki, Ali Himmet- Keskioğlu Osman. Hatemü’l-Enbiya, Hz. Muham- med ve Hayatı. 18. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 1998.

Breton, David Le. Acının Antropolojisi. trc. İsmail Yerguz. 2. Baskı. İs- tanbul: Sel Yayıncılık, 2010.

Bonnefoy, Yves. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mito- lojiler Sözlüğü. trc. Levent Yılmaz. 1. Baskı. Ankara: Dost Kita- bevi, 2000. I: 48-51; II: 733-735.

Borgna, Eugenio. Ruhun Yalnızlığı. trc. Meryem Mine Çilingiroğlu. 2.

Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.

Boyce, Mary. Zoroastrians. London: Routledge-Kegan Paul Ltd, 1979.

Buckley, Jorunn Jacobsen- Abrile Ezio, “Mandaen Religion”, Ency- clopedia of Religion, 8: 5634-5640. New York: Thomson Ga- le, 2005.

Burger, Jerry M. Kişilik trc. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. 1. Baskı. İs- tanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.

Caillat, Colette. “Mahavira ”. Encyclopedia of Religion, 8: 5609-5611.

New York: Thomson Gale, 2005.

Campbell, Joseph. İlkel Mitoloji, Tanrı’nın Maskeleri. trc. Kudret Emi- roğlu. 2. Baskı. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 1995.

_____, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. trc. Sabri Gürses. 2. Baskı. İstan- bul: Kabalcı Yayınevi, 2010.

Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayın- cılık, 2005.

Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. 15. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi,1991.

Choksy, Jamsheed K. “Zoroastrianism”, Encyclopedia of Religion. 14:

9988-10008. New York: Thomson Gale, 2005.

Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: An- kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.

Darmesteter, James. Zerdüştilerin Kutsal Metinleri. 1. Baskı. İstanbul:

Avesta Yayınları, 1970.

Dâvud el-Belazürî, Ensâbü’l Eşrâf, (Hz. Peygamberin Hayatı ve Şahsiye- ti), trc. Hikmet Akdemir, 1. Baskı, İstanbul: İlk Harf Yayıne- vi, 2018/I.

Diogenes Laertios. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. trc. Candan Şentuna, 7. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.

Dhalla, Maneckji Nusservanji. History of Zoroastrianism. New York:

Oxford University Press, 1938.

(11)

KAYNAKÇA259

Dundas, Paul. “Jainism”. Encyclopedia of Religion, 7: 4765-4772. New York: Thomson Gale, 2005.

Ebu’l-Velîd el-Ezrakî. Ahbâru Mekke (Mekke Tarihi), trc. Yunus Vehbi Yavuz. 1. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.

Ebu Reyhan El Biruni. Maziden Kalanlar (El-Asar el-Bakiye). trc. Ahsen Batur. İstanbul: Senge Yayınları, 2011.

Eliade, Mircea- Couliano, İoan P. Dinler Tarihi Sözlüğü. trc. Ali Erbaş.

İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.

_____, Şamanizm, trc. İsmet Berkan. 1. Baskı. Ankara: İmge Kitabe- vi, 1999.

_____, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Taş Devrinden Eleusis Mystreia’larına). trc. Ali Berktay. I, 1. Baskı. İstanbul: Kabal- cı Yayınevi, 2003.

_____, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Gotama Budha’dan Hristi- yanlığın Doğuşuna). trc. Ali Berktay. II. 1. Baskı. İstanbul: Ka- balcı Yayınevi, 2003.

_____, İmgeler ve Simegeler. trc. Mehmet Ali Kılıçbay. 1. Baskı. Anka- ra: Doğu Batı Yayınları, 2017.

_____, Mitlerin Özellikleri. trc. Sema Rifat, İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.

_____, Mitler, Rüyalar ve Gizemler. trc. Cem Soydemir. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.

_____, Kutsal ve Kutsal Dışı. trc. Ali Berktay. 1. Baskı. İstanbul: Alfa Ya- yınları, 2017. 34-37.

Erengil, Cengiz. Budizm , 1. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.

Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.

Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Hristiyanlık ”. Dinler Tarihi El Kitabı. Ankara:

Grafiker Yayınları, 2015.

Ersöz, İsmet. “Ashâb-ı Kehf ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 1991, 3: 465-467.

Esed, Muhammed . Kur’an Mesajı (Meal-Tefsir). trc. Cahit Koytak- Ahmet Ertürk. 5. Baskı. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.

Emerson, Ralph Waldo. İnsanın Görkemi. trc. F. Cihan Dansuk-Pnar Öztamur. 1. Baskı. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2013.

Ersoy, Necmettin. Semboller ve Yorumları. 1. Baskı, İstanbul: Zafer Mat- baası, 2000.

Fazlur Rahman, Allah ’ın Elçisi ve Mesajı, Makaleler I. trc. Adil Çiftçi. 1.

Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.

(12)

Fromm, Erich. Rüyalar, Masallar ve Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlen- mesi). trc. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten. 2. Baskı. İstanbul: Arı- tan Yayınevi, 1992.

_____, Özgürlükten Kaçış. trc. Şemsa Yeğin. 4. Baskı. İstanbul: Payel Yayınları, 1996.

Gardner, İain- Lieu, Samuel N. C. Manichaean Texts From The Roman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

Gasset, Jose Ortega Y. İnsan ve Herkes. trc. Neyire Gül Işık . İstanbul:

Metis Yayınları, 1995.

Gençtan, Engin. İnsan Olmak. 14. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1994.

Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü, Konya: Vadi Yayınları, 1998.

_____, Pavlus Hristiyanlığın Mimarı. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.

_____, “Maniheizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2.

Baskı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

_____, “Mecusilik ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2. Bas- kı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Freyer, Hans. Din Sosyolojisi, trc. Turgut Kalpsüz, Ankara: Ankara Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1964.

Gupta, Asha. “Jainisim”, Encyclopedia of India, 2: 323-326. New York:

Thomson Gale, 2006.

Günel, Fuat. “Hira ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara:

TDV Yayınları, 1998). 18: 121-122.

Hard, Robin. The Routledge Handbook of Greek Mythology. London: Ro- utledge, 2004.

Harman, Ömer Faruk. “Musa ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi- si. 31:214-216. Ankara: TDV Yayınları, 2006.

Hartz, Pual R. World Religions Zoroastrianism. 3. Edition. New York:

Chelsea House Publishers, 2009.

Harvey, Peter. An Introduction to Buddhism Teachings, History and Practi- ces. 2. Edition. New York: Cambridge University Press, 2013.

Haşlakoğlu, Oğuz. Platon Düşüncesinde Tekhnȇ. Ankara: Sentez Yayın- cılık, 2016.

Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi, Kavramlar ve Akımlar. İs- tanbul: Remzi Kitabevi, I: 2012.

Hayek, Michel. İslam ’da İsa . trc. Atakan Ural. İstanbul: Chiviyazıla-

rı Yayınevi, 2012.

(13)

KAYNAKÇA261

Herold, Andre Ferdinand. The Life of Buddha. trans. Paul C. Blum.

New York: A & C Boni, 1927.

Herzfeld, Ernst. Zoroaster and His World. I-II. Princeton: Princeton University Press, 1947.

Hodgson, Marshall G. S. “Hz. Muhammed ’in Çağrısı”. İslam ’ın Serüve- ni. trc. Ahmet Demirhan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993/I.

Holmes Ronald M. – Holmes, Stephen T. Suicide: Theory, Practice and Investigation, London: Sage Publications, 2005.

Horney, Karen. Ruhsal Çatışmalarımız (Yapıcı Bir Nevroz Teorisi). trc.

Selçuk Budak. Ankara: Öteki Yayınevi,1991.

Hgyur, Bkah – Hgyur, Bstan. The Life of Buddha and The Early History of His Order. trans. W. Woddville Rockhill. London: Trübner -Co. Ludgate Hill, 1884.

Hiymns of Guru Nanak , trnsl. Khushwant Singh, Bombay: Orient Long- man Limited, 1991.

Huxley, Aldous. Algı Kalıpları, Cennet-Cehennem. trc. Mehmet Fehmi İmre. 2. Baskı. İstanbul: İmge Kitabevi, 2003.

İbnü’l-Esîr. İslam Tarihi (El Kâmil Fi’t- Tarih Tercümesi). trc. M. Beşir Er- yarsoy. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991-I.

İbn Habîb. el-Muhabber (Arap Kültürü). trc. Âdem Apak-İsmail Güler.

1. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.

İbn Hazm. Cevâmi’u’s- Sîre (Siyerin Özü). trc. Salih Arı. 1. Baskı. İstan- bul: Çıra Yayınları 2004.

İbn Hibbân. es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ (Hz. Peygamber ve Halifeler). trc. Harun Bekiroğlu. 1. Baskı. Ankara: Ankara Oku- lu Yayınları, 2017.

İbn-i Hişam. es-Siretü’n-Nebeviyye (Hz. Muhammed ’in Hayatı). trc. İz- zet Hasan-Neşet Çağatay. Ankara: Ankara Üniversitesi Basıme- vi, 1971.

İbn Sa’d. Kitâbüt’t Tabakâti’l-Kebir, Tabakât. trc. Musa Kazım Yılmaz. 2.

Baskı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.

İmam Muhammed İsmail Buhari, Sahih-i Buhari, 1: 9 (Buhari’nin Sahih-i Buhari adlı eserinin 1. cildinin 9. sayfası).

_____, Sahih-i Buhari, 2: 3 (Buhari’nin Sahih-i Buhari adlı eserinin 2.

cildinin 3. sayfası).

İncilbg.com, “Kutsal Kitap Yerler Sözlüğü”. Erişim: 08 Haziran 2018.

http://incilbg.com/bilgi/yeradlari_lat.html,

Jotischky, Andrew. A Hermit’s Cookbook, Monks, Food and Fasting in The

(14)

Middle Ages, New York: Continuum İnternational Publishing Group, 2001.

Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. trc. Zehra Aksu Yılmazer. 2. Baskı. İs- tanbul: Metis Yayınları, 2005.

Karataş, Hüsamettin. “Sakyamuni Buda ’nın Tarihsel Kişiliği ve Öğreti- sinin Yeni Bir Din Hâline Geliş Süreci”. Dini Araştırmalar Der- gisi 16/42 (Haziran 2013): 129-142.

Katar, Mehmet. Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslam ’da Tövbe. 2. Baskı.

Ankara: Andaç Yayınları, 2003.

Küçük, Abdurrahman-Tümer Günay-Küçük, Mehmet Alparslan. Din- ler Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.

Klostermaier, Klaus K. A Concise Encyclopedia of Hinduism. Oxford:

Oneworld Publications, 2003.

Lenoir, Frederic. Üç Usta: Sokrates , İsa ve Buda . trc. Billur İpek Şenol.

1. Baskı. İstanbul: Paris Yayınları, 2018.

Maalouf, Amin. Işık Bahçeleri, trc. Esin Talu-Çelikkan. İstanbul: Telos Yayıncılık, 1996.

Mahathera, Venerable Narada. The Buddha and His Teaching. Sri Lanka : Buddha Dharma Education Association Inc., 1998.

Mandair, Arvind- Pal S. “Sikhism”, Encyclopedia of India. edt. Stanley Wolpert, New York: Thomson Gale, 2006, Vol 4: 65-70.

Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. trc. Osman Akınhay-Derya Kö- mürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2014.

May, Rollo. Kendini Arayan İnsan. trc. Ayşen Karpat. İstanbul: Kuraldı- şı Yayıncılık, 1997.

Matthews, Victor H. Old Testament Turning Points. Michigan: Baker Academic, 2005.

Mcknight, Scot. Jesus and His Death Texas: Baylor University Press, 2005.

Mitchell, Stephen. Jesus What He Really Said and Did. London: Perfect Bound, 1991.

Montaigne , Michel de. Denemeler (I. Kitap). trc. Engin Sunar, 1. Baskı.

İstanbul: Say Yayınları, 2011.

Muhammed bin Abdülkerim eş- Şehristânî. Dinler ve Mezhepler Tarihi (el-Milel ve’n-Nihal). trc. Muharrem Tan. 1. Baskı. İstanbul: Ka- balcı Yayıncılık, 2014.

Muhammed İbn İshak . Siyer. trc. Sezai Özel. 1. Baskı. İstanbul: Aka-

be Yayınları, 1988.

(15)

KAYNAKÇA263

Muhammed Hamidullah. Hz. Peygamber’in Savaşları. 1. Baskı. İstan- bul: Beyan Yayınları, 2002.

_____, İslam Peygamberi. trc. Salih Tuğ. I. 5. Baskı. İstanbul: İrfan Ya- yımcılık, 1995.

Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.

Nasr, Seyid Hüseyin. Bir Kutsal Bilim İhtiyacı. trc. Şahabettin Yalçın. 2.

Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.

Nakamura, Hajime. Gotama Buddha (En Güvenilir Metinler Üzerinden Yazılmış Bir Biyografi). trc. Zeynep Seyhan. 1. Baskı. İstanbul:

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.

Nanamoli, Bhikkhu. The Life of the Buddha According to Pali Canon.

Washington: BPS Pariyatti, 2001.

Ovidius. Dönüşümler. trc. İsmet Zeki Eyuboğlu. İstanbul: Payel Yayın- ları, 1994.

Oymak, İskender. “İslam Kaynaklarına Göre Maniheizm ”, Fırat Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14:/1 (2009): 67-97.

Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik . İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.

Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili, 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Ya- yınları, 2010.

Paz, Octavio. Yalnızlık Dolambacı. trc. Bozkurt Güvenç. 3. Baskı. İstan- bul: Cem Yayınevi, 1990.

Peterson, İndira Vıswanathan. “Ganges River”, Encyclopedia of Religion.

5: 3274-3275. New York: Thomson Gale, 2005.

Piras, Andrea. “Mani ”, Encyclopedia of Religion. 8: 5646-5650. New York: Thomson Gale, 2005.

Platon . Alkibiades I-II. trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2010.

Renan, Ernest. İsa ’nın Hayatı. trc. Ziya İhsan. İstanbul: Millî Eğitim Ba- kanlığı Yayınları, 1997.

Rezi, Haşim. Zerdüşt Hayat, Zaman, Mekân. trc. Erkan Çardakçı. İstan- bul: Avesta Yayınları, 2014.

Room, Adrian. Who’s Whom in Classical Mythology. New York: NTC/

Contemporary Publishing Group, 1997.

Rousseau, Jean Jacques. Yalnız Gezerin Hayalleri . trc. Hasan Fehmi Nemli. 1. Baskı. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.

Ruben , Walter. Eski Metinlere Göre Budizm (Budacılığın Diyalektik Yo-

(16)

rumu). trc. Lütfü Bozkurt. 3. Baskı. İstanbul: Okyanus Yayın- ları, 2000.

Rudolph, Kurt. “Maniheizm ”, trc. Mustafa Bıyık. Gazi Üniversitesi Ço- rum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (2002): 378-393.

Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Fa- külte Kitabevi, 2000.

_____, Diğer İnciller (Apokrif İnciller). 3. Baskı. Isparta: Fakülte Kita- bevi, 2016.

Sayım, Huzeyfe. “Sihizm’in Din Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştırmala- rı Sempozyumu-II, Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2000.

Senaca. Hoşgörü Üzerine-Ruh Dinginliği Üzerine. trc. Bedia Demiriş. 2.

Baskı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2015.

Sezikli, H. Ahmet. “Abdülmuttalib ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik- lopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988, 1: 272-273.

Silacara, Bhikkhu. A Young People’s Life of the Buddha. Singapore: Dhar- ma Net Dharma Book, 1995.

Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi, trc. Mustafa Küpüşoğlu. İs- tanbul: Kabalcı Yayınları, 1998.

_____, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretler. trc. Ekrem Demirli. 1. Baskı. İs- tanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.

Sırma, İhsan Süreyya. Müslümanların Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014-II.

Singh Daljit-Smith Angela. The Sikh World, edt. Peter Harison, New Jersey: Silver Burdett Company, 1985.

Sharpe, Eric J. Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram. trc. Ahmet Güç.

Bursa: Arasta Yayınları, 2000.

Spinoza , Baruch. Törebilim Ethica, trc. Aziz Yardımlı. 3. Baskı. İstan- bul: İdea Yayınevi 2009.

Sönmez, Zekiye. Yaşayan Dinlerin Peygamber veya Din Kurucularının Ortak Özellikleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamamış Yüksek Lisans Tezi), 2000.

Svendsen , Lars. Yalnızlığın Felsefesi. trc. Murat Erşen. 1. Baskı. İstan- bul: Redingot Kitap, 2018.

Sümer, Necati. Dinlerde İntihar, Şehitlik ve Ötanazi. 1. Baskı. Ankara:

Ankara Okulu Yayınları, 2015.

_____, “Caynizm ”, Dinler Tarihi I-II. Ed. Mustafa Alıcı-Süleyman Tu-

ran. 1. Baskı. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2018.

(17)

KAYNAKÇA265

_____, “Initiation Ceremony in Primitive Tribes and Some Religions”, Dini Araştırmalar Dergisi. 21/54 (Aralık 2018): 61-80.

Şeriati, Ali . Kevir (Çöle İniş-Hubut). trc. Muhammed Nayif Şayir. 1.

Baskı. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.

Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neş- riyat, 2015.

Taberî, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi-IV. trc. Zakir Kadiri Ugan- Ahmet Temir. 3. Baskı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1992.

Tardieu, Michel. Manicheaism, trc. M. B. DeBevoise. İllinois: Board of Trustees of the University of İllinois, 2008.

Tanyu, Hikmet. Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.

Teber, Serol. Melankoli, “Normal Bir Anomali”. 4. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2009.

Türkçe Sözlük. C.1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.

Tığlı, Asiye. Zerdüşt Hayatı ve Öğretisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.

Thera, Piyadassi. The Buddha, His Life and Teaching. Sri Lanka : Budist Publication Society, 1995.

Tümer, Günay. Hristiyanlıkta ve İslam ’da Hz. Meryem . 2. Baskı. Anka- ra: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.

Uludağ, Süleyman. “Halvet ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 1997. 15: 386-387.

Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 2 Baskı. İstanbul: Ka- balcı Yayıncılık, 2015.

Vaswani, T.L. In the Sikh Sanctuary, Madras: Standart Press, 1992.

Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş, trc. Battal İnandı, Ankara: An- kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.

Welch, Adam C. Prophet and Priest in Old Israel. Oxford: Basil Black- well, 1953.

Wilcox, Lynn. Sufizm ve Psikoloji. trc. Orhan Düz. 2. Baskı. İstanbul:

İnsan Yayınları, 2003.

Willey, Kristi L. The A to Z of Jainism. New Delhi: Rashtra Rachna Prin- ters, 2006.

Wilkinson, Kathryn. Semboller ve İşaretler. trc. Seda Toksoy. 2. Baskı.

İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.

Yavuz, Şevki. “Peygamber”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 2007, 34: 257-262.

(18)

Yıldız, Murat. “Benlik Kavramı ve Benliğin Gelişiminde Dinin Rolü”

Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23, (2006):

87-127.

Yitik, Ali İhsan. “Budizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz.

2. Baskı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Yüksel, Ayşe Şule- Karacoşkun, Mustafa Doğan, “Tasavvuf Psikolojisi”, Din Psikolojisi El Kitabı, edt. Mustafa Doğan Karacoşkun. Anka- ra: Grafiker Yayınları, 2013.

_____, “Caynizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2. Bas- kı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağlığı. 25. Baskı. İstanbul: Özgür Ya- yınları, 2002.

Zeldin, Theodore. İnsanlığın Mahrem Tarihi. trc. Elif Özsayar. 2. Baskı.

İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.

Zerdüşt ’ün İlahileri Gathalar , trc. Nergiza Tori, 1. Baskı. İstanbul: Pe-

ri Yayınları, 1999.

(19)

267 A

abdest 46 Abdullah 157, 159

Abdülmuttalib 157, 158, 166, 168, 174, 175, 176, 264

Abimelek 153 Abraham Lincoln 41 Abraham Maslow 41 Acı 30, 32, 202 açgözlü 83, 86, 229 adalet 230

Âdem 47, 102, 103, 159, 261 Admetos 58

Ahimsa 210 Ahiret 184

Ahit Sandığı 71, 72, 73 ahlak 26, 246

Ahuramazda 225, 226, 233 Ahura Mazda 42, 232, 233, 234, 235 aidiyet 26, 33

Akabe 163, 262 Akasya 71 Aksis Mundi 203 Alak 160, 179, 181 algı 19, 254 Algı kapıları 21

Ali 44, 159, 161, 163, 170, 185, 188, 198, 203, 209, 211, 226, 244, 247, 257, 259, 265, 266

Alkibiades 51, 263

Allah 17, 63, 64, 65, 66, 67, 84, 85, 86, 91, 94, 95, 103, 104, 105, 154, 155, 161, 163, 167, 169, 171, 174, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 259

Amine 158 Anadolu 151 Anaksagoras 50 Ananda 208 Anathapinadaka 207 Anchilus 153 Andreas 111, 112 Anna-Kondanna 197 anne sevgisi 24, 240 anne yokluğu 24 Anoma Nehri 196 Antakya 151

Antik Yunan 50, 51, 53

apokrif 102, 106, 109, 110, 117, 126, 138, 140, 142, 146, 147

Apollon 50, 57 Arabistan 170, 173 Aramatyalı Yusuf 117 Arap Yarımadası 157, 158, 180 Ararat Dağı 43

Ardeşir 247, 248

arınma 11, 12, 28, 43, 45, 46, 62, 78, 83, 84, 85, 86, 91, 100, 118, 120, 132, 135, 147, 151, 152, 174, 177, 200, 202, 221, 229, 231, 234, 241 Artemis 53, 58

Artemis Tapınağı 53 Arthur Schopenhauer 38 Arz-ı Mevud 71 asabiyet 157

Ashâb-ı Kehf 153, 154, 155, 254, 259

Asita 189, 193 Assaci 197

DİZİN

(20)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA268 Asur 110

âşık 40, 58 aşvattha 199 Athanasius 118 avcılık 48, 49

Avesta 224, 225, 226, 229, 257, 258, 263

Avihu 77

aydınlanma 40, 41, 47, 48, 51, 91, 188, 200, 202, 215

Ayşe 20, 165, 175 B

Babil 237, 246, 247, 248 Bağımlı Varoluş Yasası 201 bağımsız 20, 26, 33, 41, 166 balığın karnı 47, 88, 95, 96, 98, 99,

100, 101, 149, 155, 179, 243, 254 balıkçılık 48

balina 55

Bambu Korusu 207 banyan 47 Banyan 187 Barabbas 116 Bar Mitzva 108

Barnabas 126, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 143, 257

Barnabas İncili 127, 128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 257

Bartalomeus 112

beden 28, 51, 120, 134, 137, 140 bedensel 11, 12, 18, 20, 23, 26, 28,

43, 45, 55, 56, 57, 58, 59, 62, 74, 78, 79, 83, 84, 85, 86, 91, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 132, 133, 141, 147, 155, 156, 177, 179, 196, 197, 198, 199, 200, 202, 215, 216, 223, 227, 229, 231, 232, 238, 240, 243, 253, 254, 255 Bedir savaşı 164

Benares 187, 206, 210 Ben bilinci 19 bencillik 36

benliğe dalma 12, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 27, 28, 34, 36, 38, 39, 42, 45, 47, 49, 51, 53, 57, 58, 62, 73, 78, 86, 89, 91, 92, 94, 95, 101, 103, 117, 119, 121, 125, 126, 129, 131,

133, 135, 136, 137, 138, 140, 141, 142, 144, 147, 150, 152, 153, 155, 156, 157, 169, 172, 174, 179, 184, 186, 190, 191, 194, 197, 202, 203, 204, 210, 215, 216, 221, 222, 223, 224, 231, 234, 237, 242, 252, 255 Benliğe dalma 12, 15, 18, 19, 20, 21,

22, 23, 29, 30, 33, 37, 41, 50, 54, 129, 132, 155, 200, 213, 240, 252 benlik 12, 18, 19, 21, 33, 36, 39, 40,

202

Benlik bilinci 19, 33, 36 benmerkezci 31 Benü Hanife kabilesi 173 Benyamin 93, 138 Beyaz Giysililer 238 Beytanya 114, 146 Beytfaci Köyü 114 Beytlehem 107 Beyt-Peor 73 Beytsayda Sahili 145 Bhaddiya 197 Bihar 209 Bilgelik 35 bilinçlilik 18 biliş 28

Bimbisara 197, 207 Birmanya 185

Bodhi Gaya 36, 199, 202, 203, 241 Bratrus 236

Buda 13, 16, 36, 46, 47, 51, 100, 125, 146, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 211, 213, 214, 215, 216, 218, 221, 223, 226, 228, 231, 241, 242, 246, 253, 255, 262

Budist 21, 43, 47, 188, 193, 199, 205, 206, 207, 209, 265

Budizm 13, 15, 16, 146, 185, 186, 188, 189, 190, 194, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 205, 206, 207, 208, 209, 236, 248, 259, 263, 266 Buluşma Çadırı 72, 81 Bülbül Dağı 43 Büyük Ruh 56, 57 C

Cambu 191, 192

(21)

DİZİN269 Carl Gustav Jung 28, 36

Caynizm 13, 15, 16, 209, 210, 211, 215, 217, 264, 266

Cebrail 104, 128, 130, 160, 161, 178, 180, 181, 182, 184

Celile 108, 111, 112, 113, 139, 144, 145

cesaret 26, 36, 79 coşku 31, 37, 123, 132 Cundişapur 249 Ç

Çana 194

Çardaklar Bayramı 146 çırak 48

çile 43, 91, 129, 141, 211, 215 Çin 185

çobanlık 58, 69, 74, 75, 76, 86, 94, 158, 169, 171, 172, 190, 221, 225, 226, 227, 231, 242, 253

Çoban rahipler 226

çocuk 24, 25, 55, 68, 69, 76, 104, 106, 108, 109, 122, 162, 167, 168, 171, 189, 218, 219, 239, 240, 252 çöller 11, 42, 147

çöl manastırları 45 D

dağlar 11, 42, 43, 44, 146, 147, 175, 227

Davut 78, 169 Decius 153

değer 26, 27, 33, 129, 209, 210, 221, 232, 247

Demokritos 52 denge 29 denizler 11 Derviş 194, 195 Devadaha 187 Devalar 188 Devananda 211

Dharma 189, 190, 196, 262, 264 Dicle 45, 46, 221, 223, 237, 241,

242, 243, 244, 247

din 11, 12, 15, 16, 17, 26, 35, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 50, 57, 61, 62, 78, 81, 84, 86, 88, 89, 99, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 109, 110, 113, 114, 116, 119, 127, 128, 129, 130, 132, 133, 135, 138, 141,

143, 144, 146, 147, 149, 150, 152, 153, 155, 156, 157, 168, 171, 172, 173, 179, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 200, 202, 204, 206, 209, 210, 211, 212, 214, 215, 217, 220, 221, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232, 234, 235, 236, 237, 238, 240, 241, 242, 243, 244, 246, 247, 248, 251, 252, 253, 254, 255 dinginlik 37, 39, 41, 44, 45, 47, 55,

81, 83, 101, 124, 136, 145, 170, 177, 208, 219, 227, 241, 253 din kurucuları 11, 12, 15, 16, 17, 18,

26, 27, 35, 38, 40, 41, 42, 44, 45, 47, 50, 57, 62, 78, 86, 101, 103, 105, 119, 128, 129, 138, 141, 143, 149, 153, 155, 156, 157, 171, 172, 179, 187, 188, 190, 200, 202, 204, 206, 210, 211, 214, 215, 218, 220, 221, 223, 224, 225, 227, 228, 231, 232, 234, 242, 243, 244, 248, 251, 252, 253, 254, 255

Din kurucusu 16, 17, 202, 217, 254 Dinler tarihi 11, 15, 203, 220 diriliş 48, 191

Dogonlar 49

Doğa 11, 170, 171, 227, 230, 253 Dotan 87

dua 64, 85, 89, 91, 92, 95, 96, 97, 100, 101, 103, 106, 118, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 128, 131, 135, 139, 140, 143, 144, 146, 147, 149, 151, 152, 167, 174, 183, 215, 219, 221, 222, 223

Dugdova 225, 226

duygu 19, 31, 34, 36, 98, 182 duygusal yenilenme 35 duyum 19

duyuş 28, 251 duyuşsal 142

düşünce 19, 28, 34, 43, 98, 176 E

Eber 61

Ebubekir 156, 161, 163, 165 Ebu Cehil 161

Ebu Talib 158, 162, 169 Ebu Ümeyye b. Muğire 160 Ebva 158, 167

edim 27, 31, 42, 100, 232, 233

(22)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA270 Efes 151, 153

efsanevi 187, 231 Ehrimen 188, 226, 227 Einstein 36, 41 Ekho 58

Ekim Festivali 190, 191 Eleanor Roosevelt 41 Elişabe 106 Elkesai Mezhebi 237 Elnar 125

empati 31

Erden 131, 134, 135, 136, 144, 147, 237

Erich Fromm 25, 26, 98 Eriha 73

Eski Ahit 47, 61, 62, 68, 69, 70, 71, 73, 76, 77, 78, 81, 83, 84, 86, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 96, 98, 99, 101, 117

Eskimolar 49 etik 26 evren 172 Eyüp 43 F

fenomenler 175 ferahlık 132, 184 Ferisiler 130, 144, 148 Fırat 45, 46, 237, 246, 263

Fısıh 82, 108, 109, 114, 115, 116, 145

Ficar Savaşı 158 Filip İncili 126, 142 Filipus 112, 135

filozof 22, 31, 35, 38, 50, 52, 53, 54 Firavun 63, 65, 68, 69, 70, 92 Frederich Nietzsche 32 Fuji Dağı 43

G

Gabarlar 224 Gandhi 209

Ganj 45, 206, 209, 216

Gathalar 225, 233, 234, 235, 266 Gautama 185, 189, 202 Gaya Dağı 197 gelişim bozuklukları 24 Gemi 95, 99

Gentile 150 gerilim 31

Gerşom 69 Getsamani 115, 147 gnostik 142, 236, 237 Goethe 36

Golgota tepesi 43, 125 gökyüzü 44, 47, 116 gurur 55

günah 17, 110, 202 günahkârlık 243

güven 26, 33, 43, 71, 99, 100, 133, 156, 158, 164, 183, 240, 252 güvensiz 31

H

Haavarim 72 Habeşistan 162, 163 Haftalar bayramını 82

hakikat 11, 12, 27, 51, 59, 62, 94, 99, 101, 126, 129, 131, 135, 142, 143, 181, 202, 204, 205, 206, 213, 216, 221, 231, 247, 254

Halime 158, 166 Halle Heware 238 Halvet 20, 21, 265 Ham 61, 142 Hamza 162, 164 Hananya 150 Hanif 157

Hanna 103, 106, 188 Haoma 226, 232

Harun 65, 66, 67, 70, 71, 72, 76, 77, 80, 83, 84, 86, 103, 182, 261 Haşimoğulları 157

Hatice 159, 160, 161, 162, 176, 182, 189

havari 104, 123, 125, 133, 142 Havva 47

hayal kırıklıkları 28, 45 Hayat Ağacı 47 hayvancılık 56, 225 Hendek Savaşı 165 Hevazinliler 158 Hicaz 157

Hindistan 110, 153, 185, 187, 191, 208, 211, 212, 214, 216, 217, 220, 224, 246, 247, 248

Hindu 21, 43, 45, 192, 208, 211, 212, 213, 217, 218, 219, 223 Hint 12, 16, 45, 46, 49, 114, 153,

185, 190, 192, 196, 199, 200, 203,

(23)

DİZİN271 208, 209, 210, 211, 216, 217, 218, 223, 224

Hippo 118

Hira 20, 36, 42, 43, 88, 100, 156, 160, 161, 167, 171, 174, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 200, 241, 242, 255, 260

Hirodes 107, 108, 111, 116, 134, 135

Honi ha-Meaggel 153 Horeb Dağı 70, 76

Hristiyan 36, 45, 48, 102, 103, 105, 106, 109, 117, 147, 152, 153, 168, 173, 204, 237, 238

Hristiyan azizleri 36

Hristiyanlık 12, 15, 16, 102, 103, 125, 236, 237, 259

Hudeybiye 165

hurma 66, 104, 146, 188, 237, 239, 243, 244, 247

huşu 20

huzur 35, 37, 39, 44, 45, 49, 53, 68, 81, 83, 101, 108, 120, 122, 134, 136, 146, 147, 170, 208, 219, 221, 227, 230, 241, 252, 253

hüzün 20, 125, 136, 179, 252 I

Iglulik Eskimoları 48 II. Theodosius 154

ıssız 20, 23, 27, 37, 38, 42, 43, 44, 45, 52, 79, 87, 89, 119, 122, 123, 124, 125, 136, 144, 156, 170, 174, 175, 197, 220, 229, 242

Işık 22, 148, 236, 238, 239, 240, 242, 243, 244, 246, 247, 249, 260 Işık Kralı 244, 246, 247

İ

ibadet 20, 64, 119, 120, 122, 124, 125, 126, 130, 131, 133, 135, 144, 145, 173, 210, 221, 223, 224, 228, 230, 237, 242, 246

İbn Haldun 172

İbrahim 61, 70, 71, 73, 75, 103, 130, 173, 184, 232

İbrani 61, 63, 69, 90, 96, 107, 126 iç dünya 18, 22, 23, 27, 28, 29, 35,

39, 254 içebakış 20

içe yönelme 15, 27, 29, 34, 35, 38, 40, 49, 50, 55, 57, 59, 73, 83, 95, 103, 124, 129, 134, 136, 155, 157, 166, 170, 174, 178, 186, 191, 194, 203, 210, 214, 225, 233, 239, 241, 244, 253

iç görü 31, 49 iç gözlem 18

içine çekilme 25, 35, 53, 54, 119, 127, 240

içsel 20, 21, 25, 29, 35, 41, 51, 202, 229, 253

iç yalnızlık 33

idrak 30, 52, 85, 192, 215, 253, 254 İkinci Akabe Biatı 163

İkizim 243, 246, 247

iletişim 12, 20, 42, 47, 78, 81, 91, 92, 100, 103, 121, 135, 138, 147, 150, 173, 179, 252

ilk bağlar 26 ilkel kabileler 12, 48 İmran 103, 106

İncil 36, 59, 103, 104, 117, 122, 125, 126, 127, 128, 129, 133, 135, 138, 140, 142, 144, 145, 146, 161, 179, 238

incir 47, 100, 145, 146, 190, 199, 200, 201, 204, 242

İndus 248

inziva 28, 44, 81, 83, 118, 120, 122, 128, 132, 133, 168, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 186, 197, 199, 229, 231

İran 13, 16, 188, 216, 224, 225, 230, 235, 246, 247, 248

İsa 12, 17, 36, 42, 43, 44, 46, 48, 51, 77, 100, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 161, 171, 173, 179, 187, 188, 190, 191, 200, 202, 203, 204, 206, 214, 223, 228, 231, 235, 238, 239, 242, 245, 246, 247, 252, 253, 254, 257, 260, 262, 263

(24)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA272 İshak 61, 70, 71, 73, 75, 163, 177,

182, 183, 262

İslam 12, 15, 16, 17, 21, 47, 62, 68, 78, 79, 80, 103, 104, 105, 106, 119, 120, 149, 153, 154, 156, 157, 159, 161, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 180, 181, 204, 217, 224, 234, 246, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265

İsmail 32, 130, 159, 173, 198, 257, 258, 261

İsrailoğulları 62, 68, 70, 71, 72, 73, 76, 79, 86, 108, 112

İznik Konsili 127 J

Japon 43 Japonya 185

Jean Jacques Rousseau 38, 39 Jina 212, 215

Jiva 209 K

Kâbe 160, 165, 167, 172, 173, 174, 176, 177, 178, 183

Kâhin Yitro 69 Kahraman 54, 55, 215 Kalde 110

Kalidas 209 Kalp 29 kâmil 28 Kana 113

Kanonik 107, 110, 117, 118, 119, 120, 124, 125, 126, 127, 147 Kapilavastu 187

karanlık 48, 88, 89, 90, 92, 100, 148, 152, 178, 236, 246, 254

Karapanlar 226 Kararit 169 Karen Horney 31, 34

karmaşa 23, 53, 129, 157, 217, 219, 231

karmik birikim 215 Kartaca 118 Kast sistemi 214 Katolik 110 Kaviler 226, 234 Kayafas 115

kaygı 25, 32, 36, 136, 183

Kefernahum 113 kemer 228 Kenan 71, 72 Kendilik bilgisi 21, 36 kendini yenileme 34 keşişler 45, 206, 207 kırılgan 31, 74, 192

Kızıldeniz 70, 71, 84, 115, 206 Kibele 43

Kibirlilik 36 kimlik 35 Kişatriya 210, 211 Kleofas 116, 117 kopma 29, 32 Kopt İncili 142 Kore 185

korku 22, 25, 36, 46, 63, 136, 137, 138, 161, 180, 181, 193, 219 koruluk 46, 207

koşulsuz sevgi 19 köle 68, 87, 91, 159

Kudüs 66, 108, 109, 113, 114, 121, 125, 127, 128, 129, 132, 133, 135, 139, 143, 148, 150, 151, 163, 190, 247

Kundagrama 212 Kura 95, 96

kurban 21, 43, 52, 80, 96, 108, 130, 144, 151, 153, 174, 184, 211, 214, 217, 226, 228, 229, 233, 237, 238 Kureyş Kabilesi 157, 174

kutsal 13, 16, 21, 37, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 54, 55, 57, 61, 62, 66, 67, 68, 70, 71, 72, 73, 74, 76, 77, 79, 81, 89, 93, 94, 102, 106, 113, 117, 123, 125, 128, 129, 131, 134, 143, 146, 148, 150, 153, 171, 172, 175, 178, 180, 183, 185, 186, 196, 199, 200, 209, 217, 221, 223, 224, 225, 226, 233, 236, 242, 245, 246, 247, 254

Kutsal Ruh 48, 107, 110, 118, 120, 144

kuyu 88, 89, 92, 94, 243 Küçük Yakup 112 L

Lampasakoslular 50 Laomedon 58 Laos 185

(25)

DİZİN273 Leto 58

Levili 68, 72 Lotus 187, 189 Lucretus 54

Luka 107, 109, 111, 112, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126

Lumbini 187 M

Magadha Krallığı 197 mağaralar 42, 43 Mahabharata 153 Mahanama 197 Mahapajapati 188, 189

Mahavira 13, 16, 47, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 253, 255, 258

Mahayana 185, 204 Makedonya 151 man 45, 71 manevi açlık 228

Mani 13, 16, 46, 47, 214, 216, 221, 223, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 252, 253, 255, 263

Maniheizm 13, 15, 16, 236, 237, 244, 246, 247, 248, 257, 260, 263, 264 Mara 200, 201, 205

Mariam 237, 239 Masbuta 46 Matius 112

Matta 107, 108, 111, 112, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126

Maya 187, 188, 223 mecnun 162, 182 Mecusi 173

Mecusilik 15, 16, 224, 225, 226, 229, 233, 235, 236, 248, 260

Medine 43, 158, 163, 164, 165 Medine sözleşmesi 164

meditasyon 48, 50, 55, 190, 191, 192, 197, 199, 200, 201, 202, 203, 207, 208, 210, 216, 220, 221 Medivmah 233

Medyen 64, 69, 75

Mekke 43, 157, 158, 159, 161, 163, 165, 166, 168, 169, 170, 171, 172,

173, 174, 175, 176, 177, 182, 184, 190, 224, 259

melankolik 32, 52, 243 merdiven 47, 166

merhamet 122, 130, 136, 168, 177, 189, 240, 252, 253

Meriva-Kadeş 72

Meryem 30, 43, 48, 103, 106, 107, 108, 110, 113, 116, 117, 128, 138, 145, 188, 258, 265

Mescid-i Haram 160, 163 Mesih 102, 115, 138, 238 Mezopotamya 236, 237, 238, 247 Mısır 46, 66, 68, 69, 70, 71, 75, 77,

78, 80, 81, 82, 83, 84, 87, 88, 90, 92, 94, 108, 110, 115, 127, 140, 142, 144, 248

Midyanlı 87 Miraç 163 mistik 39, 48, 49

misyon seyahatleri 151, 248 Mitos 54, 59

mitoslar 98 Moab 72, 73 Mondawmin 57 monoteist 234 Montaigne 38, 262 Moriah Dağı 43 Moşe 69

mucize 65, 66, 113, 136, 143, 144 Muhammed 12, 17, 20, 36, 42, 43,

44, 85, 100, 120, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 188, 189, 190, 200, 204, 214, 223, 227, 228, 231, 234, 235, 239, 242, 246, 247, 252, 253, 255, 257, 259, 261, 262, 265

Mukalinda 203

Musa 12, 17, 36, 42, 44, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 100, 101, 135, 137, 138, 143, 144, 146, 151, 161, 169, 179, 183, 187, 190, 200, 204, 206, 214, 227, 228, 231, 234, 239, 241, 242, 252, 253, 254, 260, 261, 263 mutasavvıflar 20

(26)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA274 Muzaffer 215

münzevi 38, 45, 46, 119, 138, 141, 142, 189, 196, 198

mür 117 N Nadav 77

Nairancana 46, 199

Nanak 13, 16, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 253, 255, 261 Narkissos 58, 59

Nasıra 107, 108, 109, 111, 112, 142 nefs-i emm 20

nefs-i mutmain 20 nehirler 11, 42, 45, 147 Nero 152

Nevo Dağı 73 nevrotik 31, 34

Nil 45, 46, 63, 68, 69, 70, 74 Nimfe 45

Ninova 95, 97, 99, 100, 101, 129 Nuh 43, 61, 74, 103

O

objektif 19, 40, 41

odaklanma 27, 28, 49, 124, 216 Ojibwaylar 55

Olimpos Dağı 43 oluşumsal 22 On Emir 36, 85

On İki Halkalı Nedensellik Yasası 201

On İki Havari İncili 142, 143, 144, 145, 146, 147

Orman 46, 47 Orta Asya 47, 49, 236 Orta Yol 199, 204 Orta Yol Doktrini 199 Ortega 22, 23, 260

oruç 44, 55, 57, 84, 97, 106, 120, 131, 132, 136, 137, 141, 143, 144, 147, 197, 198, 246

ovalar 42, 227 Ö

öfke 55, 87, 148

ölüm 25, 46, 48, 53, 54, 59, 201, 209, 213, 217, 220, 223, 224, 229 Ömer 68, 162, 260

ötekiden ayrışma 29

ötekileşme 22, 23 öz 18, 19, 69, 74, 166, 184 öz farkındalık 18

özgürlüğe kaçış 26 özgürlük 55, 142, 164, 202 özgüven 36

öznel 30 özveri 26, 36 P

pagan 152, 153, 154, 173, 226, 237, 238

Pali 47, 185, 188, 263 palmiye 47, 136, 216, 242, 243 Pandava Dağı 197

Paraklit 248 Parsiler 224

Parsva 13, 16, 47, 210, 218, 253, 255

Part 237

Pattig 237, 238, 239, 240

Pavlus 12, 16, 36, 102, 127, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 254, 260 pedagojik 120

perhiz 198 Pers 110 Petrus İncili 126

Peygamberlik 17, 104, 129, 172, 176, 180, 181

Pisga Dağı 73

Platon 50, 51, 52, 260, 263 politeist 154, 157, 234 Pontus Pilatus 105 Potifar 90 Pourushaspa 225 pozitif 29, 233 Pragbodhi Dağı 199 Priyadarshana 212 pudgala 209, 215 Python 58 Q

Qaumaneq 49 R

Racagaha 197 Racayatana 203 rahim imgesi 55 rahip 45, 234, 238 Rahula 192

(27)

DİZİN275 Ralph Waldo Emerson 37, 38

Ramazan 160, 174, 176, 178 Ranuna Vadisi 164

Rişama 46

ritüel 50, 57, 76, 96, 120, 238, 242 Rollo May 33, 39

Roma 45, 53, 105, 107, 134, 135, 152, 153

Ruben 87, 194, 196, 198, 201, 206, 207, 263

Rudyard Kipling 36

ruh 22, 24, 25, 28, 30, 34, 35, 37, 38, 40, 44, 50, 51, 53, 54, 98, 100, 118, 132, 137, 141, 156, 175, 183, 195, 209, 234, 239

ruh dünyası 24, 30, 44

ruh hâli 22, 38, 40, 44, 98, 100, 183, 195, 234, 239

ruh sağlığı 24, 25, 34

ruhsal 11, 12, 18, 20, 23, 24, 25, 26, 28, 29, 32, 33, 35, 43, 45, 46, 55, 57, 58, 59, 62, 74, 78, 79, 83, 84, 85, 86, 89, 91, 98, 99, 100, 105, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 132, 133, 141, 144, 147, 149, 155, 156, 177, 179, 180, 183, 195, 196, 198, 200, 201, 202, 203, 215, 216, 222, 223, 227, 228, 229, 231, 238, 240, 241, 242, 243, 245, 251, 253, 255

Ruhsal canlılık 137

ruhsal disiplin 20, 23, 28, 57, 132, 203

rüya yorumculuğu 92, 93 S

sabır 28, 152, 222, 253 Sabiiler 46

Sabiilik 46 Sadukiler 105, 109 sahra 44

Sakya 187

Sakyamuni 185, 187, 189, 193, 198, 202, 262

Sala 208, 215, 216 Sam 61

Samiriye Köyü 139, 140 samsara 186, 217, 223 sanat 26, 57

sanatçı 35, 39

Sanhedrin 105, 148 sarıbezir 117 Sarnath 206

Sasani İmparatoru 247 Saul 147, 148

saygı 31, 48, 88, 91, 94, 95, 213 Sekiz Dilimli Yol 186, 204, 205 Sembol 98, 99, 101, 259

sembolik 25, 47, 58, 90, 99, 101, 146, 155, 156, 179, 182, 188, 191, 194, 216, 244

Seneca 53 senkretik 217, 236 servi 47

sessiz 23, 27, 42, 52, 139, 200, 208, 219, 230

sevecenlik 24 sevgi 25, 137, 240 Sevr Dağı 43 sığ 27, 43, 156, 202 sığırtmaç 225, 227

sınanma 57, 59, 84, 88, 90, 94, 118, 132, 136, 141, 179, 232

Siddharta 185, 189, 202, 211 Sigui 49

sihirbazlar 66 Silas 151 Simon 112

Simun 111, 112, 123

Sina Dağı 36, 42, 71, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 86, 100, 134, 135, 138, 143, 179, 200, 241 Sind Nehri 232

Sinoptik 118 Sippora 69

Sittay 237, 238, 239, 240, 243, 244, 245, 247

Sokrates 38, 50, 51, 52, 125, 202, 203, 262

sonsuz 21, 29, 49, 55, 254

sorgulama 12, 44, 91, 190, 191, 200, 216, 227, 231, 232, 253, 255 Spinoza 31, 32, 36, 264 spritüal 43

Sravasti 207

Sri Lanka 47, 185, 188, 189, 193, 262, 265

stres 30 Stupa 209

Suddhodana 187, 189, 190, 193

(28)

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA276 Sukot 108

Suriye 150, 248

Süleyman Mabedi 108, 109, 114 süreç 16, 23, 28, 37, 57, 74, 86, 90,

118, 120, 121, 128, 144, 147, 166, 179, 212, 255

Svendsen 26, 30, 31, 34, 35, 36, 38, 264

Ş

Şabat 71, 79, 82, 116 şahsiyet 18, 88, 127, 193, 210 şair 182

Şam 36, 148, 149, 150, 151, 152 Şaman 47, 49

Şapur 248 Şapuragan 248 Şavuot 108 şehvet 20, 55, 201 Şeria Irmağı 72, 110

şeytan 111, 118, 120, 132, 144, 200 Şimon 108

T

tabletler 86 tahannüs 176 Taif 163 takiyye 151 Talmud 153 Tamaşa 46 Tarsus 147 Tarşiş 95, 97 tasavvuf 47

tavaf 165, 167, 174, 178 Tayland 185

tedavi 28, 110, 112, 113, 114, 123, 221

tefekkür 11, 18, 22, 28, 30, 33, 35, 36, 43, 44, 49, 50, 56, 73, 78, 81, 83, 84, 89, 90, 100, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 126, 127, 129, 131, 139, 143, 147, 149, 155, 156, 170, 173, 175, 176, 180, 183, 190, 192, 200, 210, 213, 216, 219, 221, 227, 229, 231, 232, 241, 253

tek başınalık 33, 34, 35, 36, 37, 39, 41, 126, 152, 160, 175, 178, 179 Tempe Vadisi 58

tensel 12, 21, 26, 153, 188, 223, 231, 241, 252

Teselya 58 tevhit 161, 234

Tevrat 61, 68, 71, 76, 85, 109, 110, 161, 179

tezkiye 20, 83, 105, 132, 156 Thoreau 36

Tibet 49, 185 Tibet Tantracılığı 49

tinsel 12, 21, 26, 46, 141, 153, 188, 221, 223, 228, 231, 241, 242, 252 Tirthankara 210

Tomas 112, 113, 126, 140, 141, 142 Tomas İncili 113, 126, 140, 141, 142 tövbe 67, 85, 112, 136, 149, 238,

243

Trajan Decius 153 travma 32 Tripitaka 185 Trisala 211 tufan 66

Tur 64, 67, 76, 236 Tusita 187 tutku 19 Tuva 64 U Uhud 164 Ulu 49

umut 37, 86, 244 Umutsuzluk 12 Uruvela Gölü 197 us 50

Uyku 30 Uzak doğu 43 Ü

Ürdün 45, 46, 118, 119, 131, 237 üzüntü 30

V vadiler 42

vaftiz 46, 110, 111, 118, 131, 144, 145, 150, 238, 240, 245

vahiy 15, 16, 17, 37, 42, 46, 67, 71, 73, 76, 79, 85, 86, 113, 127, 128, 129, 130, 134, 135, 141, 156, 157, 160, 161, 163, 165, 179, 180, 182, 184, 217, 246, 254

Vaisali 207, 212, 217 Vappa 197

(29)

DİZİN277 Varaka b. Nevfel 161, 189

Vardhamana 209, 210, 211, 212 varlık 18, 36, 55, 84, 120, 128, 141,

178, 201, 244, 246, 251 varoluş 26, 227

Veda Hutbesi 165 Viştaspa 235

vizyon 36, 149, 150, 152, 245, 254 Vohu Manah 226, 233

W

Walt Whitman 41 William James 41 Wunzh 55, 56 Y

yabancılaşma 30, 100 Yafes 61

Yahuda 108, 110, 112, 114, 126, 138, 139, 140, 148, 150, 151 Yahuda İncili 108, 138, 139, 140 Yahuda İskaryot 112, 114, 138 Yahudi 61, 62, 68, 78, 79, 102, 103,

104, 105, 106, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 116, 117, 125, 127, 129, 130, 132, 133, 134, 135, 143, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 164, 173, 204, 237, 238

Yahudilik 12, 15, 16, 61, 62, 75, 237, 263

Yahudiye 110, 124, 134, 145 Yahya 46, 110, 111, 113, 118, 119,

122, 131, 144, 145, 238 yakarış 118, 156

Yakup 13, 61, 68, 70, 71, 73, 75, 86, 87, 93, 94, 106, 107, 111, 112, 151

Yalnız Gezerin Hayalleri 38, 39, 263 yalnızlığa çekilmek 15, 36, 42, 125,

130, 153, 180, 218, 245

yalnızlık 11, 18, 23, 25, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 44, 48, 53, 74, 78, 80, 83, 90, 91, 94, 101, 131, 147, 152, 155, 160, 166, 167, 170, 171, 172, 175, 183, 184, 188, 190, 222, 231, 232, 233, 240, 241, 245, 252, 255

yaratıcı 20, 37, 40, 43, 48, 84, 95, 147, 173, 231, 233, 242

yaratıcı benlik 40

Yardna 46 Yasodhara 192, 196 Yehova 62, 96 yeis 136

yeniden doğuş 21, 54 yeraltı 47

Yeşu 72, 77, 80, 81 yetersiz bağ 30 Yitro 69, 70, 75 Yoahim 106 Yoga 198

Yuhanna 59, 109, 111, 112, 113, 116, 117, 122, 123, 126

Yunanistan 58, 151

Yunus 12, 17, 47, 48, 62, 88, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 129, 149, 155, 173, 179, 181, 235, 243, 253, 254, 259

Yusuf 12, 17, 48, 62, 68, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 101, 106, 107, 108, 117, 127, 138, 149, 155, 243, 253, 254

yüce 16, 26, 38, 43, 48, 56, 177, 185, 202, 228, 254

Z Zahid 20 Zekeriya 103, 106 Zend Avesta 224

Zerdüşt 13, 16, 42, 44, 212, 214, 216, 221, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 242, 246, 248, 253, 255, 257, 263, 265, 266

Zerdüştlük 224, 225, 233, 235, 237 Zeus 58

Zeyd b. Amr 174 zeytin 47, 128, 209

Zeytin Dağı 36, 42, 100, 114, 121, 122, 125, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 134, 135, 140, 143, 145, 147, 179, 200

zihin 19, 29, 41, 120, 231

zihinsel 20, 26, 28, 33, 35, 56, 85, 89, 122, 141, 205, 213, 251, 253 Zin Çölü 72

Zindan 91, 92 Zünnun 95