OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OTTO 224

© MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

KAVRAM HARİTALARI / TASAVVUF 01 TASAVVUFUN 100'ü

Bülent Akot Editör: Bülent Akot

Son Okuma: Mehmet Aknar

Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS

Baskı: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.

ISBN 978-605-9621-90-8 Sertifika No: 33205

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

TASAVVUFUN

Bülent Akot

BÜLENT AKOT

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden mezun oldu.

Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Din Psikolojisi Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans eğitimini tamamladı (2005).

Aynı enstitüde Tasavvuf Ana Bilim Dalında doktorasını bitirdi (2010).

MEB bünyesinde Din Kültürü Öğretmenliği yaptı (2005-2010).

Bitlis Eren Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı (2010-2014). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Tasavvuf Ana Bilim Dalında görev yapmaktadır. Tasavvuf alanında Doçent unvanını aldı (2015). Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü, Sosyoloji Bölüm Başkanlığı ve Ana Bilim Dalı Başkanlığı icra etti.

Akademik çalışma alanları Tasavvuf, Psikoloji ve Sosyolojidir.

Yazarın Müştak-ı Bitlisî ve Halil-i Siirdî gibi telif ve tercüme eserlerinin yanında alanıyla ilgili olarak ulusal ve uluslararası birçok makale ve bildirisi de yayımlanmıştır.

İçindekiler

Tasavvuf ...

İhsan ...

Mistisizm ...

Seyr u Sülûk ...

Sâlik ...

Şeriat ...

Tarikat ...

Hakikat ...

Ma’rifet ...

Abd ...

Muhib ...

Mürid ...

Şeyh/Mürşid ...

Bey’at/Biat ...

Derviş ...

Sufi ...

Evliya ...

Baba ...

Dede ...

Can ...

Çelebi ...

İhvan ...

İnsan-ı Kâmil ...

Kutb ...

Ğavs ...

Halife ...

TARİKATLAR Tekke ...

Kadiriyye ...

Mevleviyye ...

Nakşibendiyye ...

Halvetiyye ...

Bektaşiyye ...

Melamiyye ...

Post ...

Tâc ...

Hırka ...

NEFS VE SEZGİ Nefs ...

Kalp ...

Hâtır ...

Feyz ...

Latîfe ...

Hikmet ...

Zikir ...

Evrad ...

Deveran/Devran ....

Sema’ ...

Âyin ...

Dua ...

Münacat ...

İlim ...

Yakin ...

Keramet ...

Sohbet ...

Rabıta ...

Rüya ...

HALLER VE MAKAMLAR Hâl ...

Makam ...

Tevbe ...

Kabz ve Bast ...

Cem’ ...

Fark ...

Halvet/Çile/Erbain ..

Celvet ...

Halvet Der Encümen ...

Mücahede ...

Ğaybet ...

Huzur ...

Mahv ve İsbat ...

Takva ...

Vera ...

Zühd ...

Havf ...

Reca ...

Basiret ...

Firaset ...

Tefekkür ...

Tevekkül ...

İhlas ...

Fakr ...

Fenâ ...

Beka ...

Ru’yet ...

Zevk ...

Cezbe ...

Celal ...

Cemal ...

Huşu ...

Sabır ...

Şükür ...

Tevhid ...

Ahlak ...

Adab ...

Fazilet ...

Fütüvvet ...

Aşk ...

Tevazu ...

Kibir ...

Hased ...

Dünya ...

Ölüm/Mevt ...

Kaynaklar ...

Türkçe Dizin ...

Arapça Dizin ...

İnsan, düşüncenin derinliğini ve sınırlarını kendine ait kavramların ne olduğunu bilmek ve anlamakla fark edebilir. Bir ilim dalını anlayabilmek ve kaynaklarından faydalana- bilmek için de temel kavramlarını doğru olarak tanımak önemli bir gerekliliktir. İslami ilimlerin tedrisinde kavram öğreniminin istenilen düzeyde olmadığı herkesin ortak ka- bulüdür. Bunun sebebi, hangi kavramların, nasıl verilmesi gerektiği konusundaki zihinsel karışıklıktır. Bu husus da dikkate alınarak böylesine bir projenin tasavvuf alanı düşünül- düğünde elzem olduğu görülecektir. Çünkü tasavvufi meselelerin çözümleri çoğunlukla sembolik olarak ifade edilmiştir. Ayrıca geçmişten bu güne kullanılan kavramlar artmış yeni ihtiyaç ve tanımlamalar da ortaya çıkmıştır.

Bu proje, on yedi farklı ilahiyat bilim dalını kapsayan, yürütücüsü ve yazarı olduğu- muz bir kavram kitaplığıdır. Elinizdeki eser, proje içinde üç farklı hedef kitleye (orta- öğretim, lisans ve lisansüstü) yönelik üç düzeyde hazırlanan projenin tasavvufa ait ilk kitabıdır.

Projenin temel amacı; belli başlı kavramları hedef kitlenin ihtiyaçlarına bağlı şekilde seçip, öncelik sırasıyla özünü sunmaktır. Tasavvuf okumalarına ilk başlayanlar için en öncelikli yüz kavramdan oluşan bu projedeki hedef kitle özellikle İmam Hatip Lisesi, İlahiyat Ön Lisans, İlahiyat ve İslami İlimler Fakültesi öğrencileridir.

Projede yöntem olarak aşağıdaki başlıklar takip edilmiştir:

• Bu proje, alanın ihtiyaçları yanında lisans ve lisansüstü öğrencilerin iştirak ettiği alan araştırması da dikkate alınarak hazırlanmıştır.

• Alfabetik sıraya bağlı olarak bütün kavramlar ele alınmamış, hedef kitlenin en çok karşılaşabileceği ihtiyaç merkezli 100 kavram seçilmiştir. Dolayısıyla kelimelerin seçi- minde öğrenmedeki öncelik sırası esas alınmıştır.

• Sayfa düzeninde kavramlar iki sayfadan oluşmaktadır: Kavramın tanımlandığı ilk sayfalar, yazarın kendi birikiminin ürünü olarak özgün tanımlardan oluşmaktadır. Kav- ramların ikinci sayfalarında hem Türkçe hem de Arapça kaynaklar kullanılarak örnekler ve izahlar yapılmıştır. Kavramların ikinci sayfalarında ayetler, hadisler, ansiklopedi mad-

Önsöz

deleri, yerli ve yabancı bütün çalışmalardan kısa açıklamalar örnek olarak verilmiştir.

Buradaki temel maksat, okuyucunun; ilgili ayetleri, hadisleri, ansiklopedi maddelerini, makaleleri klasik ve modern belli başlı kaynakları tanımasını sağlamaktır. Projenin for- matından dolayı bir kavramla ilgili bütün kaynaklar gösterilmemiştir.

• Kitabın akıcı olması ve alana hâkimiyet sağlaması için sözlük anlamlarına başvurul- madan doğrudan kavramsal tanımlamalar yapılmıştır.

• Proje boyunca çok uzun cümlelere ve paragraflara da yer verilmemiş, “efradını cami ağyarını mani” bir bilgilendirme yapılmıştır.

• Kavramlar için ansiklopedi maddesi veya makale formatında olduğu gibi uzun bir tetkik amaçlanmamıştır.

• Tasavvufi literatüre Arapça ve Farsçadan giren kelimeler, anlaşılırlığı kolaylaştırmak için birebir kendi harfleriyle de yazılmıştır.

• Ele alınan maddeler yeri geldikçe şiirlerden örneklerle daha anlaşılır hâle getiril- miştir.

Projenin içeriğinde ise;

• Bazı kavramlar için istenilen düzeyde kaynak bulunmadığı da görülmüştür.

• Kitapta yüz kavramın dışında burada yer vermek isteyip de projenin formatı sebe- biyle yer veremediğimiz kavramların olduğu da önemli bir gerçektir.

• Proje, harf sırası takip eden herhangi bir sözlükten ziyade belli başlı kavramları temel alan bir fikir kitabı hüviyetindedir.

• Okuyucunun anlamasını ve sınıflandırmasını kolaylaştırmak adına kavramlar kendi içinde temel kavramlar, unvanlar, dört kapı, tarikatlar ve aletleri, nefs-kalb, zikir-dua, bilgi, terbiye, hâller, makamlar ve ahlak gibi başlıklar altında tasnif edilmiştir.

• Kavramlar ele alınırken karışıklığı ortadan kaldırmak adına halvet/çile/erbain gibi eş anlamlı kavramlar ile celal ve cemal, kibir ve tevazu gibi zıt anlamlı kavramlar bir arada işlenmiştir.

Öncelikle böyle bir projede hem yazar hem de editör olarak bulunmamı lütfettiği için Cenab-ı Allah’a sonsuz şükür ve hamd ediyorum. Ardından, gerek böyle bir projenin ve ekibinin oluşmasını gerekse yayımlanmasını sağlayan OTTO Yayınları’na, proje boyunca bana imkân sağlayan aileme ve katkısı olan herkese sayısız teşekkür ediyorum. Bu pro- jenin bütün ilim dünyası için hayırlara vesile olması temennisiyle, eksiklikler ve hatalar bizden muvaffakiyet ve kemalat O’ndandır.

Bülent AKOT Ankara 2017

Tasavvuf

ْفُّو َصَت

Hz. Peygamber’in yaşadığı gibi yaşayıp ihsan ve irfanı elde etmektir. Fıkh-ı bâtın olarak da bilinen

tasavvuf, bir hayat şeklidir. Şeriat gözetilerek nefs ve ruh terbiyesinden geçip

insan-ı kâmil olmayı sağlar.

11

KAVRAM HARİTALARI / TASAVVUFUN YÜZÜ

Tasavvuf ve şerîat, dinde birbirine paralel olan iki ayrı yol da değildir. Tasavvuf, dinin özü ve çekirdeği, şerîat ise onun meyveyi muhafaza eden kabuğudur

. Tasavvufun kaynağı, Kur’an ve Sünnet olup bir anlamda İslâm’ın derûnî cephesidir

.

Tasavvuf, terk-i da’vâdır, demişler, Dahi, ketmân-ı mânâdır demişler.

Tasavvuf, terk-i kîl ü kâle derler, Hemen vecd ü semâ’ u hâle derler.

Ömer Rûşenî Dede

Tasavvufun binden fazla tarifi yapılmıştır. Her sufi, içinde bulunduğu hâle göre tasavvufu tarif etmiştir. Halveti şeyhi, Ömer Rûşenî Dede’nin manzumesi, çeşitli tasavvuf tanımlarını içermesi açısından önem arz eder

.

11

Başka bir yerde tasavvuf üç şekilde

açıklanır: Birincisi, kalplerin temizlenmesi, mahlûkata güzel muamele ve Peygamber Efendimize tabi olmaktır. İkincisi, mülkiyet iddiasından uzaklaşıp Allah’a bağlanmaktır.

Üçüncüsü, Allah’ın insanları beşerî sıfatlardan arındırmasıyla sûfî niteliğini kazandırmasıdır

(Serrâc, 1960: 48)

. Tasavvuf düşüncesi, Allah sevgisi ve korkusu temeline dayanmaktadır

(Öngören, 2011: 40/119-126)

.