Koroner Arter Hastal›¤› Anjiyografik Olarak Kan›tlanm›fl
Olgularda Tedavi Prosedürlerinin Da¤›l›m› ve Hastaneden
Ç›k›flta ‹laç Seçimi
Amaç: Çal›flmam›z›n amac› klini¤imizde yap›lan koroner anjiyografide KAH kan›tlanm›fl olgularda uygulanan giriflimsel ve di¤er tedavi prosedürlerinin da¤›l›m›n› incelemek, bu olgular›n hastaneden ç›k›fllar›nda reçete-lenmifl ilaç gruplar›n› saptamak ve bunu 15 Avrupa ülkesinde KAH olgular›na hastaneden ç›k›fllar›nda verilen tedavinin incelendi¤i EUROASPIRE II çal›flmas› verileriyle karfl›laflt›rmakt›r.
Yöntem: Hasta grubumuzu, Ocak 2000 ile May›s 2000 tarihleri aras›nda klini¤imizde ilk kez koroner anjiyog-rafi uygulanan ve koroner arterlerden en az birinde ≥%50 lezyon saptanan 617 olgu (516 Erkek, 101 Kad›n, Yafl ort 57.2 ± 10.8) oluflturmaktad›r. Bütün olgularda koroner anjiyografi öncesi risk faktörlerinin da¤›l›m›, anjiyografi sonras›nda önerilen tedavi prosedürlerinin da¤›l›m› ve hastaneden ç›k›fllar›nda reçetede yer alan ilaç gruplar› kaydedildi
Bulgular: Anjiyografi sonras› olgular›m›z›n %68’inde giriflimsel veya cerrahi tedavi uygun görülürken %27’sinde giriflime gerek görülmedi¤i, uygun ilaç tedavisiyle hastaneden ç›kar›ld›¤› saptand›. Olgular›n %5’inde tedavi uygulamalar›n›n belirlenmesinden önce canl›l›k tespitine yönelik testlerin önerildi¤i gözlendi. Hastaneden ç›k›fl reçetelerinde olgular›m›z›n %99’una aspirin yaz›ld›¤›, beta-bloker, nitrat, statin, anjiyoten-sin konverting enzim inhibitörleri (ACE-I), kalsiyum kanal blokeri ve antikoagulan kullan›m oran›n›n s›ras›yla %86, %86, %63, %40, %16 ve %2 oldu¤u saptand›.
Sonuç: Bu veriler EUROASPIRE II çal›flmas› verileriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda olgular›m›z›n hastane ç›k›fllar›nda al-d›klar› antiplatelet, beta-bloker, ACE-I, lipid düflürücü tedavinin, EUROASPIRE II çal›flmas›n› oluflturan on befl Avrupa ülkesi ortalamalar›na göre daha yüksek, antikolagulan tedavinin ise daha düflük oldu¤u saptand›. (Ana Kar Der, 2002;2:18-23)
Anahtar kelimeler: Koroner arter hastal›¤›, profilaktik ilaç kullan›m›
Dr. Kenan Sönmez, Dr. Ahmet Akçay, Dr. Mustafa Akçakoyun, Dr. Durmufl Demir Dr. Orhan Hakan Elönü, Dr. Özgür Onat, Dr. Nilüfer Ekfli Duran
Dr. Murat Gençbay,Dr. Muzaffer De¤ertekin, Dr. Fikret Turan. Kofluyolu Kalp E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kardiyoloji Klini¤i, ‹stanbul
Girifl
Koroner arter hastal›¤› (KAH) ve di¤er ateroskle-rotik vasküler hastal›¤› bulunan olgular koroner risk faktörü modifikasyonundan ve profilaktik ilaç kullan›-m›ndan en çok yarar gören hasta grubunu olufltur-maktad›rlar.
Bu olgularda sekonder koruman›n hedefi morbi-dite ve mortalitenin azalt›lmas›, yaflam kalitesinin yükseltilmesi ve sürvinin uzat›lmas›d›r (1).
KAH bulunan olgularda uygun diyet (2),
sigara-n›n b›rak›lmas› (3) yasigara-n›nda, kan bas›nc› kontolü (4), lipid düflürücü tedavi (5-7), aspirin kullan›m› (8,9), be-ta bloker kullan›m› (10,11), ve anjiyotensin konver-ting enzim inhibitörlerinin (ACE-I) kullan›m›n›n (12,13) kardiyovasküler morbidite ve mortaliteyi azaltt›¤› gösterilmifltir.
Risk faktörü modifikasyonu ve profilaktik ilaç kul-lan›m›n›n kardiyovasküler mortalite ve morbiditeyi azaltt›¤›na ait klinik çal›flma verilerinin yay›nlanmas› sekonder korumaya yönelik pek çok uluslararas› ve ulusal k›lavuzun haz›rlanmas›n›n temelini oluflturmufl-tur (14-17).
Buna karfl›n sekonder korunma düzeyinin incelen-di¤i birçok çal›flmada bu k›lavuzlardaki önerilerin ge-re¤ince uygulanmad›¤›, gerek risk faktörü
modifikas-Yaz›flma Adresi: Dr. Kenan Sönmez, Barbaros mh. Sedef Sok. Onur sitesi, Ladin apt. No:7/19.Kofluyolu/
yonunun gerekse profilaktik ilaç kullan›m›n yetersiz kald›¤› gözlenmifltir (18-22).
Avrupa ülkelerinde koroner risk faktörü modifi-kasyonu ve profilaktik ilaç kullan›m›n›n incelendi¤i çok merkezli çal›flmalarda da benzer sonuçlar elde edilmifl, KAH bulunan olgularda profilaktik ilaç kulla-n›m›n›n yetersiz oldu¤u ve Avrupa ülkeleri aras›nda bu aç›dan önemli farkl›l›klar bulundu¤u saptanm›flt›r (18,20,23).
Ülkemizde KAH bulunan olgularda profilaktik ilaç kullan›m›n›n düzeyi ile ilgili veriler s›n›rl›d›r.
Çal›flmam›z›n amac›:
1. Klini¤imizde yap›lan koroner anjiyografi sonra-s›nda KAH kan›tlanm›fl olgularda uygulanan giriflim-sel ve di¤er tedavi prosedürlerinin da¤›l›m›n› incele-mek,
2. Bu olgular›n hastaneden ç›k›fllar›nda reçetelen-mifl ilaç gruplar›n› incelemek ve bunu 15 Avrupa ül-kesinde KAH olgular›na hastaneden ç›k›fllar›nda veri-len tedavinin inceveri-lendi¤i EUROASPIRE II çal›flmas› (23) verileriyle karfl›laflt›rmakt›r.
Yöntemler
Hasta grubumuzu, KAH ön tan›s›yla Ocak 2000 ile May›s 2000 tarihleri aras›nda klini¤imizde ilk kez koroner anjiyografi uygulanan ve koroner arterlerden en az birinde ≥%50 lezyon saptanan 617 olgu (516 Erkek, 101 Kad›n, Yafl ort 57.2 ± 10.8) oluflturmakta-d›r.
Bütün olgular koroner anjiyografi öncesi bir kardi-yolog taraf›ndan muayene edilerek yafl, cins, ailede prematüre KAH öyküsü, diyabetes mellitus, kan ba-s›nc›, lipid profili, sigara kullan›m›na ait veriler kayde-dildi (Tablo 1).
Olgularda koroner arter hastal›¤› için risk faktörle-ri varl›¤› afla¤›daki gibi belirlendi.
Ailede erken KAH öyküsü; birinci derecede aile bireylerinde erkekte 55 yafl›ndan, kad›nda 65 yafl›n-dan veya menapozyafl›n-dan önce ani ölüm veya belgelen-mifl KAH olmas›,
Diyabetes mellitus (DM) varl›¤›; baflka bir he-kim taraf›ndan diyabet tan›s› konmufl ve tedavi al›yor olmas› veya açl›k kan flekerinin 125 mg/dl’nin üzerin-de olmas›,
Hipertansiyon (HT); klinikte istirahat halinde ya-p›lan ölçümde sistolik kan bas›nc›n›n ≥140 mmHg ve/veya diyastolik kan bas›nc›n›n ≥90mmHg olmas› ve/veya antihipertansif ilaç al›yor olmas›,
Hiperlipidemi (HL); serum LDL-kolesterol (LDL-K) de¤erinin ≥130 mg/dl olmas› kriteri arand›. Lipid profili için kan örne¤i akflam yeme¤inden itibaren bir gecelik (10-12 saat) açl›k sonras› sabah al›nd›. Akut koroner olayla baflvuran olgularda lipid profili baflvu-ru sonras› ilk 24 saatte al›nd›. Total Kolesterol (TK) ve Trigliserid (Tg) düzeyleri otoanalizörde enzimatik ko-lorimetrik test yöntemiyle, HDL-kolesterol düzeyleri ayn› alette direkt yöntemle ölçüldü.
Düflük HDL-kolesterol (HDL-K); NCEP’nin son önerilerine göre (24) HDL- kolesterol düzeyinin <40 mg/dl olmas› düflük HDL-K olarak kabul edildi.
Sigara kullan›m›; hastan›n sigara içiyor olmas› veya 2 y›l öncesine kadar ve en az 10 y›l süreyle siga-ra içicisi olmas› fleklinde belirlendi.
Tüm olgulara klinik muayene ve risk faktörlerinin kayd› sonras›nda klini¤imizde koroner anjiyografi uy-guland›. Anjiyografi sonuçlar› deneyimli en az iki kar-diyolog taraf›ndan de¤erlendirildi ve koroner arter çap›nda %50 ve üzerinde darl›¤a yol açan lezyon bu-lunan olgular çal›flmaya al›nd›. Bu olgular tutulan da-mar say›s›na göre 1 dada-mar, 2 dada-mar, 3 dada-mar lezyo-nu olanlar ve sol ana koroner arter (LMCA) lezyolezyo-nu bulunanlar olarak grupland› ve bunlar›n oranlar› belir-lendi (Tablo 2).
Koroner anjiyografi sonras›nda tüm olgularda cer-rahi (KABG), giriflimsel (PTKA ve/ veya stent), ve t›b-bi tedavi prosedürlerinin da¤›l›m› belirlendi.
Tüm olgularda hastaneden ç›k›fllar›nda reçetelen-dirilmifl olan ilaç gruplar› kaydedildi. Olgular›m›z›n
Özellik Da¤›l›m oran›
Cins (E,K) Erkek:%84, Kad›n:%16 Yafl (ortalama, SD), y e 57.2 ± 10.8 Prematüre KAH %26 Diyabetes Mellitus, %20 Hipertansiyon, %41 Hiperlipidemi %58 Düflük HDL %55 Sigara %65
Tablo 1: Koroner arter hastal›¤› saptanan olgular›n demografik özellikleri.
Tutulan Damar say›s› Olgu da¤›l›m›
1 Damar %35
2 Damar %30
3 damar %30
LMCA %5
LMCA: sol ana koroner arter
Tablo-2: Olgular›n damar tutulumuna göre da¤›l›m›.
19
Sönmez ve ark. Koroner Arter Hastal›¤›, Tedavi Prosedürleri ve ‹laç Seçimi Ana Kar Der
hastaneden ç›k›fllar›nda ald›klar› medikal tedavi 15 Avrupa ülkesinde KAH saptanm›fl olgular›n hastane-den ç›k›fllar›nda reçetelenmifl olan medikal tedavinin incelendi¤i EUROASP‹RE II çal›flmas› verileriyle karfl›-laflt›r›ld›.
‹statistiksel Analiz: Verilerin istatistiksel analizin-de SPSS (Statistical Package for Social Science) for Windows 7.0 program› kullan›ld›. Say›sal de¤erlerin ortalamalar›, ± standart sapmalar› ve frekans oranla-r› belirlendi.
Bulgular
Çal›flmay› oluflturan hasta grubumuzda risk fak-törlerinin da¤›l›m› Tablo 1’de verilmifltir. Sigara içicili-¤i %65 ile en s›k karfl›lafl›lan risk faktörü olarak orta-ya ç›kmaktad›r.
Olgular›n tutulan koroner arter say›s›na göre da-¤›l›m› Tablo 2’de verilmifltir. Buna göre olgular›m›z›n %5’inde sol ana koroner arter tutulumu saptan›rken, bir damar tutulumu %35, iki ve üç damar tutulumu ise eflit oranda (%30) saptand›.
Merkezimizde yap›lan koroner anjiyografide an-laml› lezyon saptanan olgularda anjiyografi sonras› planlanan veya uygulanan tedavi prosedürlerinin da-¤›l›m› Tablo 3’de verilmifltir. Buna göre olgular›m›z›n %68’inde perkütan veya cerrahi giriflim uygun görü-lürken %27’sinde herhangi bir giriflime gerek görül-medi¤i uygun ilaç tedavisi düzenlenerek hastaneden ç›kar›ld›¤› saptand›. Koroner anjiyografi sonras›nda olgular›n %5’inde tedavi uygulamalar›n›n belirlenme-sinden önce canl›l›k tespitine yönelik testlerin öneril-di¤i gözlendi.
Tüm olgular›n hastaneden ç›k›fllar›nda reçetelerin-de yer alan ilaç gruplar›n›n da¤›l›m› Tablo 4’te veril-mifltir. Bu verilere göre olgular›m›z›n hemen tamam›-na (%99) hastaneden ç›k›fllar›nda aspirin yaz›lmakta-d›r. Beta-bloker ve nitrat reçetelendirme oran› %86
ile eflit düzeydedir. Statinler olgular›n %63’ünde, (ACE-I) %40’›nda, kalsiyum kanal blokerleri %16’s›n-da, reçetelendirilirken, antikoagulanlar›n ç›k›fl reçete-lerinde yer alma oran› %2’dir.
Tart›flma
Avrupa’da kardiyoloji alan›nda görev yapan üç büyük organizasyon olan Avrupa Kardiyoloji Derne¤i, Avrupa Ateroskleroz Derne¤i ve Avrupa Hipertansi-yon Derne¤i taraf›ndan 1994 y›l›nda ortaklafla yay›n-lanan k›lavuzda KAH bulunan olgularda profilaktik ilaç kullan›m›na ait önerilere yer verilmiflti (15). Bu k›-lavuzun yay›nlanmas›ndan sonra yürütülen EUROAS-PIRE I çal›flmas›nda dokuz Avrupa ülkesinde KAH ol-gular›nda hastaneden ç›k›fllar›nda ve takiplerinde uy-gulanan tedaviye yönelik veriler yay›nlanm›fl, k›lavuz-da belirtilen önerilerin klinik pratikte uygulan›rl›¤› in-celenmifltir (20). Ayn› dernekler taraf›ndan 1998 y›l›n-da ikinci bir k›lavuz yay›nlanm›fl (16) ve buray›l›n-da yer alan önerilerin 1999-2000 y›llar› aras›nda 15 Avrupa ülkesinde (Almanya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Fin-landiya, Fransa, Hollanda, ‹ngiltere, ‹rlanda, ‹spanya, ‹sveç, ‹talya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Yunanis-tan) uygulanmas›na ait sonuçlar EUROASPIRE II çal›fl-mas›nda yay›nlanm›flt›r (23).
Bizim çal›flmam›zda klini¤imizde KAH tan›s› kesin-leflmifl olgular›m›z›n hastane ç›k›fllar›nda ald›klar› me-dikal tedavi EUROASPIRE II çal›flmas›nda yer alan 15 Avrupa ülkesi sonuçlar›yla karfl›laflt›r›lm›flt›r. Çal›flma-m›z›n prospektif oluflu ve EUROASPIRE II çal›flmas›yla benzer zaman diliminde gerçeklefltirilmifl olmas› k›-yaslamam›z›n de¤erini artt›ran bir faktördür.
EUROASPIRE II çal›flmas›nda KAH olgular›n›n has-taneden ç›k›fllar›nda en s›k yaz›lan ilaç grubunu antip-latelet ajanlar oluflturmaktad›r. Bu ilaçlar›n kullan›m› di¤er ilaçlarla k›yasland›¤›nda 15 ülke aras›nda en az
Uygulanan/ Önerilen Tedavi Olgu da¤›l›m›
Medikal %27
‹nvaziv giriflim %32
KABG %36
Canl›l›k Tayini %5
‹nvaziv giriflim: perkütan transluminal koroner anjiyoplasti
ve/veya stent uygulamas›,
KABG: koroner arteryel by-pass greft uygulamas›.
Tablo-3: Olgular›m›zda koroner anjiyografi sonras› önerilen ve/veya uygulanan tedavi prosedürlerinin
da¤›l›m›. Verilen ‹laç Kullan›m Oran›
Aspirin %99
Beta-bloker %86
ACE-I %40
Statin %63
Nitrat %86
Kalsiyum kanal blokeri %16
Antikoagulan %2
ACE-I: anjiyotensin konverting enzim inhibitörleri.
de¤iflkenlik gösteren ilaç grubunu oluflturmaktad›r. Tüm ülkeler bir arada ele al›nd›¤›nda ortalama %90.3 düzeyinde olan antiplatelet ilaç kullan›m›n›n en dü-flük oldu¤u ülke Macaristan (%76.9), en yüksek oldu-¤u ülke ise Almanya’d›r (%96.3). Bizim çal›flmam›zda olgular›m›z›n hastane ç›k›fllar›nda Aspirin kullan›m oran› %99’dur. Bu oran ad› geçen 15 Avrupa ülkesin-de gözlenen en yüksek ülkesin-de¤erin üstünülkesin-dedir. KAH bu-lunan tüm olgularda kontrendikasyon bulunmad›kça Aspirin kullan›m›n›n gereklili¤i göz önüne al›nd›¤›nda olgular›m›z›n hastane ç›k›fl reçetelerinde bu ilac›n ye-terli düzeyde yer ald›¤› gözlenmektedir.
EUROASPRE II çal›flmas›nda yer alan 15 Avrupa ül-kesinde KAH olgular›n›n hastane ç›k›fl reçetelerinde beta-bloker bulunma oranlar› önemli farkl›l›klar gös-termektedir. ‹rlanda’da %47.8 ile en düflük olan bu oran, %94.2 ile Finlandiya’da en yüksektir. On befl ül-kenin ortalamas› %66.2’dir. Bizim olgular›m›z›n has-tane ç›k›fl reçetelerinde beta-bloker bulunma oran› %86 ile Avrupa ortalamas›n›n belirgin bir flekilde üze-rindedir ve Finlandiya d›fl›nda di¤er on dört ülkenin üzerindedir.
Koroner arter hastas› olgular›n hastane ç›k›fl reçe-telerinde anjiyotensin konverting enzim inhibitörleri-nin bulunma oran› da beta-blokerlerde oldu¤u gibi on befl Avrupa ülkesi aras›nda önemli oranda farkl›l›k göstermektedir. Ortalama %37.6 olan ACE-I kullan-ma oran› ‹sveç’de %14.4 iken Slovenya’da %60.5’e ulaflmaktad›r.
Çal›flmam›zda saptad›¤›m›z %40’l›k ACE-I reçete-lendirme oran› Avrupa ülkelerinin ortalamas›n›n biraz üzerindedir. Belirtilen 15 Avrupa ülkesinden 6’s›nda bu oran bizim de¤erimizin üzerinde, 9’unda bu oran bizim de¤erimizin alt›ndad›r.
EUROASPIRE II çal›flmas›nda lipid düflürücü teda-vinin on befl Avrupa ülkesinde reçetelendirilme oran› ortalama %42.7’dir. Bu oran Belçika’da %15.0 iken, ‹ngiltere’de %64.5 ile maksimuma ulaflmaktad›r. Bu oranlardan da anlafl›laca¤› gibi lipid düflürücü tedavi-nin uygulanmas› aç›s›ndan da Avrupa ülkeleri aras›n-da önemli farkl›l›klar bulunmaktad›r. Bizim çal›flma-m›zda saptad›¤›m›z statin kullan›m oran› %63 ile bu 15 Avrupa ülkesi içerisinde ‹ngiltere d›fl›nda tamam›n-dan daha yüksektir. Olgular›m›zda saptad›¤›m›z hi-perlipidemi oran› %58 olmas›na ra¤men statin kulla-n›m›n›n daha yüksek oluflu hiperlipidemi s›n›r› olarak belirledi¤imiz 130 mg/dl’nin alt›nda LDL düzeyine sa-hip olgular›m›z›n bir bölümüne de statin bafllamam›z-dan kaynaklanmaktad›r. Lipid düflürücü olarak olgu-lar›m›z›n hemen tamam›nda statin kullan›ld›¤›ndan
di¤er lipid düflürücü ajanlar›n kullan›m de¤eri ayr›ca verilmedi.
Çal›flmam›zda kullan›lan ilaçlar içerisinde EURO-ASPIRE II çal›flmas›na göre en düflük oranda kullan›-lan ilaç grubunu antikoagukullan›-lanlar oluflturmaktad›r. EUROASPIRE II çal›flmas›n› oluflturan 15 Avrupa ülke-sinde KAH olgular›n›n hastane ç›k›fllar›nda antikoagu-lan kulantikoagu-lan›m oran› ortalama %6.6 d›r. Bu oran ‹tal-ya’da %1.2 ile en düflük düzeyde, Finlandi‹tal-ya’da %10.9 ile en yüksek düzeydedir. Bizim hastalar›m›z-da ise bu oran %2’dir ve ‹talya d›fl›nhastalar›m›z-daki di¤er 14 Av-rupa ülkesine göre daha düflük düzeydedir.
Olgular›m›z›n hastane ç›k›fl reçetelerinde yer alan di¤er iki ilaç grubunu kalsiyum kanal blokerleri (%16) ve nitratlar (%86) oluflturmaktad›r. EUROASPIRE II çal›flmas›nda bu ilaçlar›n kullan›m›na ait bilgi olmad›-¤›ndan bu aç›dan bir karfl›laflt›rma yap›lamam›flt›r.
Tablo 3’te görülece¤i gibi olgular›m›z›n %27’sin-de herhangi bir giriflim planlanmay›p sa%27’sin-dece medikal tedavi ve risk faktörü modifikasyonu yeterli görül-müfltür. Buna karfl›n olgular›n %68’i cerrahi veya giri-flimsel kardiyolojik uygulamalar için uygun bulunmufl-tur. Çal›flmam›zda ilaç kullan›m›na ait oranlar tüm te-davi gruplar›n› bir arada içermektedir.
KAH olgular›nda profilaktik ilaç kullan›m›n›n ince-lendi¤i çal›flmalarda son y›llarda ilaç kullan›m oranla-r›nda art›fl oldu¤u gözlenmektedir. ‹spanya’da yürü-tülen PREVESE çal›flmalar›nda 1994 y›l› ile 1998 y›lla-r› aras›nda hastalay›lla-r›n ç›k›fl reçetelerinde beta-bloker kullan›m›n›n %33’ten % 45’e, ACE-I kullan›m›n›n %33’ten %47’ye, statin kullan›m›n›n %5’ten %29’a ulaflt›¤› gözlenmifltir (25-27). EUROASPIRE I ve II ça-l›flmalar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda da benzer flekilde profilaktik ilaç kullan›m›nda art›fl izlenmektedir (28). Bu art›fla ra¤men profilaktik ilaç kullan›m›n›n izlendi-¤i çal›flmalardan elde edilen veriler hastane ç›k›fllar›n-da yaz›lan teç›k›fllar›n-davinin hastalar taraf›nç›k›fllar›n-dan sürdürülme-di¤ini veya yetersiz kald›¤›n› göstermektedir. EURO-ASPIRE II çal›flmas›nda lipid düflürücü tedavi alan ol-gular›n yar›s›n›n hedef lipid düzeylerine ulaflmad›¤› saptanm›flt›r. Bu durum hastaneden ç›k›flta yaz›lan te-davinin etkin sürdürülmesi aç›s›ndan hastalar›n yak›n-dan izlenmesinin önemini ortaya koymaktad›r.
Sonuç
Çal›flmam›zdan elde edilen veriler olgular›m›z›n hastane ç›k›fllar›nda ald›klar› antiplatelet, beta-bloker, ACE-I, lipid düflürücü tedavinin, EUROASPIRE II çal›fl-mas›n› oluflturan on befl Avrupa ülkesi ortalamalar›na
21
Sönmez ve ark. Koroner Arter Hastal›¤›, Tedavi Prosedürleri ve ‹laç Seçimi Ana Kar Der
göre daha yüksek, antikolagulan tedavinin ise daha düflük oranda oldu¤unu ortaya koymaktad›r.
Hastalar›m›z›n ç›k›fl reçetelerinde yer alan bu te-davinin sürdürülmesi ve kontrollerde sekonder koru-ma için etkin düzeylere yükseltilmesi hasta ve biz he-kimlerin bafll›ca görevi olmay› sürdürmektedir.
Kaynaklar
1. Pyörälä K. CHD prevention in clinical practice. Lancet 1996; 348: 26-8.
2. Moher M. Evidence of effectiveness of interven-tions for secondary prevention and treatment of coronary heart disease in primary care. Oxford: Anglia and Oxford Regional Health Authority, 1995.
3. Daly LE. Long-term effect on mortality of stop-ping smoking after unstable angina and myocar-dial infarction. BMJ 1983; 287: 32-46.
4. Browner WS, Hulley SB. Clinical trials of hyper-tension treatment: implications for subgroups. Hypertension 1989; 13(suppl 1): 15-6.
5. Scandinavian Simvastatin Survival Study (4S) Group. Randomised trial of cholesterol lowering in 4444 patients with coronary heart disease. Lancet 1994; 344: 1383-9.
6. Sacks FM, Pfeffer MA, Moye LA, et al, for the Cholesterol and Recurrent Events Trial Investiga-tors. The effect of pravastatin in coronary events after myocardial infarction in patients with ave-rage cholesterol levels. N Engl J Med 1996; 335: 1001-9.
7. Long-term Intervention with Pravastatin in Ische-mic Heart Disease (LIPID) Study Group. Preventi-on of cardiovascular events and death with pra-vastatin in patients with coronary heart disease and a broad range of initial cholesterol levels. N Engl J Med 1998; 339: 1349-57.
8. Antiplatelet Trialists' Collaboration. Collaborative overview of randomised trials of antiplatelet the-rapy. 1. Prevention of death, myocardial infarcti-on, and stroke by prolonged antiplatelet therapy in various categories of patients. BMJ 1994; 308: 81-106.
9. Hennekens CH, Dyken ML, Fuster V. Aspirin as a therapeutic agent in cardiovascular disease: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association. Circulation. 1997; 96: 2751-3.
10. Yusuf S, Wittes J, Friedman L. Overview of
ran-domised clinical trials in heart disease. 1. Treat-ments following myocardial infarction. JAMA 1988; 260: 2088-93.
11. Yusuf S, Peto R, Lewis J, Collins R, Sleight P. Be-ta blockade during and after myocardial infarcti-on: an overview of the randomized trials. Prog Cardiovasc Dis. 1985; 27: 335-71.
12. Latini R, Maggioni AP, Flather M, Sleight P, Tog-noni G. ACE inhibitor use in patients with myo-cardial infarction. Summary of evidence from cli-nical trials. Circulation. 1995; 92: 3132-7. 13. Pfeffer MA, Braunwald E, Moye LA, et al. Effect
of captopril on mortality and morbidity in pati-ents with left ventricular dysfunction after myo-cardial infarction. Results of the Survival And Ventricular enlargement trial. The SAVE Investi-gators.N Engl J Med. 1992; 327: 669-77. 14. Türk Kardiyolji Derne¤i’nce Haz›rlanan Koroner
Arter Hastal›¤› Yaklafl›m ve Tedavi K›lavuzu. 1999 ‹stanbul.
15. Pyörälä K, De Backer G, Graham I, Poole-Wilson P, Wood D, on behalf of the Task Force. Preven-tion of coronary heart disease in clinical practice. Recommendations of the Task Force of the Euro-pean Society of Cardiology, EuroEuro-pean Atherosc-lerosis Society and the European Society of Hypertension. Eur Heart J 1994; 15: 1300-31. 16. Wood D, De Backer G, Faergeman O, Graham I,
Mancia G, Pyörälä K, together with members of the Task Force. Prevention of coronary heart di-sease in clinical practice. Recommendations of the Second Joint Task Force of the European and other Societies on Coronary Prevention. Eur He-art J 1998; 19: 1434-503.
17. Pearson T, Rapaport E, Criqui M, et al. Optimal risk factor management in the patient after co-ronary revascularization. A statement for health-care professionals from an American Heart Asso-ciation Writing Group. Circulation. 1994; 90: 3125-33.
18. ASPIRE Steering Group. A British cardiac society survey of the potential for the secondary preven-tion of coronary heart disease: principal results. Heart 1996; 75: 334-42.
19. Graille V, Ferrieres J, Marques Vidal P, et al. Evo-lution long-terme de la prescription médicamen-teuse chez 174 patients attients d'infarctus du myocarde suivis pendant 4.5 ans (étude DEVE-NIR). Arch Mal Coeur 1996; 89: 35-9.
of Cardiology survey on secondary prevention of coronary heart disease: principal results. Eur He-art J 1997; 18: 1569-82.
21. Muñiz J, Juane J, García M, Virgós A, Vázquez JM, Castro Beiras A, for the RIGA Investigators Group. Treatment of hypercholesterolemia at discharge from hospital after acute myocardial infarction in a coronary heart disease low inci-dence area: Galicia (Northwest of Spain). CVD Prevention 1998; 1: 129-37.
22. Pearson TA, Peters TD. The Treatment gap in co-ronary artery disease and heart failure: commu-nity standards and the post discharge patient. Am J Cardiol 1997; 80: 45H-52H.
23. EUROASPIRE II study group: Lifestyle and risk factor management and use of drug therapies in coronary patients from 15 countries; principal re-sults from EUROASPIRE II Euro Heart Survey Programme. Eur Heart J. 2001; 22: 554-72. 24. Executive summary of the third report of the
Na-tional Cholesterol Education Program (NCEP)
Ex-pert Panel on detection, evaluation, and treat-ment of high blood cholesterol in adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285: 2486-97. 25. de Velasco JA, Cosin J, Lopez Sendon JL, et al. Secondary prevention of myocardial infarction in Spain. The PREVERSE study. Rev Esp Cardiol. 1997; 50: 406-15.
26. Velasco JA. After 4S, CARE, and LIPID- is eviden-ce-based medicine being practised? Atheroscle-rosis 1999; 147 (Suppl 1): S39-S44.
27. de Oya M, Lopez- Sendon JL, de Teresa E, Velas-co-Rami J, Villa E, Cosin J, on behalf of PREVESE 98 Study Group. The impact of landmark clinical trials on secondary prevention acute myocardial infarction (AMI) in Spain. Prevese 98 study (Abstr.). Atherosclerosis 2000; 151: 107. 28. EUROASPIRE I and II Group. Clinical reality of
co-ronary prevention guidelines: a comparison of EUROASPIRE I and II in nine countries. European Action on Secondary Prevention by Intervention to Reduce Events. Lancet 2001; 357: 995-1001.
23
Sönmez ve ark. Koroner Arter Hastal›¤›, Tedavi Prosedürleri ve ‹laç Seçimi Ana Kar Der
