Koroner arter hastal›¤› bulunan olgularda risk faktörlerinin
erkek ve kad›nlarda sosyoekonomik duruma göre da¤›l›m›
Distribution of risk factors according to socioeconomic status in
male and female cases with coronary artery disease
A
Ammaaçç:: Koroner risk faktörleri sosyoekonomik (SE) duruma göre farkl›l›k göstermektedir. Endüstrileflmifl ülkelerde yap›lan pek çok çal›flmada düflük SE düzeye sahip toplum katmanlar›nda koroner morbidite ve mortalitenin daha yüksek, risk faktörlerinin (RF) daha s›k oldu¤u saptan-m›flt›r. Çal›flmam›z›n amac› farkl› SE gruplarda yer alan koroner arter hastal›¤› (KAH) olgular›nda koroner risk faktörü da¤›l›m›n› araflt›rmakt›r. Y
Yöönntteemmlleerr:: Klini¤imizde ilk kez anjiyografi yap›l›p en az bir koroner arterde ≥%50 darl›k saptanan 550 ard›fl›k olgu çal›flmaya al›nd›. Tüm olgu-lar anjiyografi öncesinde muayene edilerek sigara, aile öyküsü, diyabet, hipertansiyon, yüksek seviyeli düflük yo¤unluklu lipoprotein koleste-rol (LDL-K), düflük seviyeli yüksek yo¤unluklu lipoprotein kolestekoleste-rol (HDL-K), beden kitle indeksi ve santral obezite verileri kaydedildi. Sosyo-ekonomik durumun belirlenmesinde e¤itim durumu ve gelir durumu olmak üzere iki parametre esas al›nd›. Risk faktörlerinin da¤›l›m› her iki cin-siyette e¤itim ve gelir düzeyine göre belirlenmifl üç grup aras›nda karfl›laflt›r›ld›.
B
Buullgguullaarr:: Erkek olgularda RF’nin da¤›l›m› e¤itim düzeyine göre farkl›l›k göstermemekteydi. Kad›nlarda santral obezite e¤itim durumu en düflük olan grupta di¤er iki gruba göre anlaml› derecede yüksek saptand›. Erkeklerde düflük HDL-K, yüksek LDL-K ve obezite görülme oran› ekono-mik düzeyle artmaktayd›. Kad›nlarda santral obezite ekonoekono-mik düzeyle ters orant›l› olarak artmaktayd›.
S
Soonnuuçç:: Verilerimiz yüksek gelir düzeyine sahip erkek KAH olgular›n›n daha yüksek risk faktörü profiline sahip oldu¤unu göstermektedir. Kad›n-lara ise düflük gelir düzeyi ve düflük e¤itim düzeyi, santral obeziteden kaynaklanan kötü risk faktörü profiliyle efllik etmektedir. Bu veriler se-konder korumada göz önünde bulundurulmal›d›r. (Anadolu Kardiyol Derg 2004; 4: 301-5)
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Koroner arter hastal›¤›, risk faktörleri, sosyoekonomik durum
Ö
ZETDr. Kenan Sönmez, Dr. Selçuk Pala, Dr. Bülent Mutlu, Dr. Ak›n ‹zgi, Dr. Ruken Bengi Bakal,
Dr. Olcayto ‹ncedere, Dr. K›v›lc›m Özden, Dr. Yüksel Do¤an*, Dr. Fikret Turan
Kofluyolu Kalp E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kardiyoloji Klini¤i, ‹stanbul *Bak›rköy Sadi Konuk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul
O
Obbjjeeccttiivvee:: Socioeconomic status (SES) is associated with coronary artery disease (CAD) risk factors, coronary morbidity and mortality. In in-dustrialized countries several studies showed that the lowest SES groups have higher coronary morbidity and mortality rates and higher co-ronary risk factors profile. The aim of our study was to investigate the distribution of risk factors in cases with CAD in different socioecono-mic groups.
M
Meetthhooddss:: Our study group consists of 550 consecutive cases with ≥50% lesions in at least one coronary artery. Educational level and inco-me were taken into consideration for the determination of the SES. In both sexes the distribution of eight risk factors such as, smoking, fa-mily history, diabetes mellitus, hypertension, high low-density lipoprotein cholesterol (LDL-C), low high-density lipoprotein cholesterol (HDL-C), body mass index, central obesity was compared in three different groups determined according to the education and income levels. R
Reessuullttss:: In men, the distribution of risk factors did not differ according to education levels. In women, central obesity was found to be hig-her in the group with low education level. In men, the prevalence of low HDL-C, high LDL-C and obesity increased with increasing levels of economical status. In women, central obesity was found to be inversely related with the economic status.
C
Coonncclluussiioonn:: Our data show a higher risk factor profile in men with higher income level, while in women central obesity was inversely related to the income and educational level. These data should be considered in secondary prevention efforts. (Anadolu Kardiyol Derg 2004; 4: 301-5) K
Keeyy wwoorrddss:: Coronary artery disease, risk factors, socioeconomic status
G
Giirriiflfl
Sosyoekonomik (SE) düzey toplum sa¤l›¤›n›n önemli belirle-yicilerindendir. Yirminci yüzy›l›n ilk çeyre¤inde endüstrileflmenin bafllad›¤› ülkelerde koroner arter hastal›¤› (KAH) ile SE düzey aras›nda pozitif bir iliflki bulunmakta, yüksek SE düzeye sahip
toplum katmanlar›nda KAH daha s›k gözlenmekteydi (1-3). H›zl› endüstrileflmenin yaratt›¤› epidemiyolojik de¤iflim, yüzy›l›n son çeyre¤ine do¤ru geliflmifl ülkelerde SE durum ile KAH aras›nda-ki bu iliflaras›nda-kiyi tersine çevirmifltir. Günümüzde endüstrileflmifl ülke-lerde düflük SE düzeye sahip gruplarda KAH daha s›k gözlen-mektedir (4-7). Endüstrileflmifl ülkelerde yap›lan pek çok
çal›fl-Yaz›flma adresi : Dr. Kenan Sönmez, Barbaros Mh. Sedef sok. Onur sitesi, Ladin apt. No:7/19, Kofluyolu/Üsküdar- ‹stanbul
Fax: 0216 339 04 41, E-mail. sonmezk@hotmail.com
mada KAH s›kl›¤›n›n yan› s›ra, buna ba¤l› morbidite ve mortalite-nin de sosyoekonomik duruma göre farkl›l›k gösterdi¤i saptan-m›flt›r (5,8-11). Tedavi olanaklar›ndan yararlanma düzeyinin yan› s›ra, koroner risk faktörü profilindeki farkl›l›klar da bunda rol oy-namaktad›r. Nitekim gerek endüstrileflmifl gerekse endüstrilefl-mekte olan ülkelerde yap›lan pek çok çal›flmada düflük SE düze-ye sahip toplum katmanlar›n›n daha a¤›r bir koroner risk faktörü profiline sahip oldu¤u gözlenmifltir (8,12-17).
Ülkemiz eriflkinlerinde koroner risk faktörü profilinin incelen-di¤i en önemli çal›flma TEKHARF çal›flmas›d›r. Bu çal›flmada sosyoekonomik durumla iliflkili olarak risk faktörlerinin k›rsal ve kentsel nüfusta da¤›l›m›na ait veriler sunulmufltur (18-21). Ayr›ca TEKHARF çal›flmas›n›n 1990 verilerinde farkl› sosyoekonomik katmanlarda lipid profili incelenmifl (22), Türk Kalp Çal›flmas›nda da lipid profiline ait de¤iflim sosyoekonomik katmanlara göre in-celenmifltir (23). Toplumumuzda KAH bulunan olgularda risk fak-törü profiline ait veriler de giderek artmaktad›r (24-26).
Ancak bilgilerimize göre ülkemizde KAH bulunan olgularda sosyoekonomik durum ile koroner risk faktörleri iliflkisi ayr›nt›l› olarak incelenmemifltir.
Çal›flmam›z›n amac›; gelir düzeyi ve e¤itim durumuna göre farkl› sosyoekonmik gruplarda yer alan ve KAH olgular›nda koro-ner risk faktörü da¤›l›m›n› araflt›rmak, risk faktörü profilinin er-kek ve kad›nlarda e¤itim ve ekonomik düzeye göre fakl›l›k göste-rip göstermedi¤ini incelemektir.
Yöntemler
Klini¤imizde Ekim 2001 ve fiubat 2002 tarihleri aras›nda ilk kez koroner anjiyografi yap›l›p en az bir koroner arterde ≥%50 darl›k saptanan 550 ard›fl›k olgu (446 Erkek, 104 Kad›n, yafl orta-lamas› 57.2±10.5 y›l) çal›flmaya al›nd›. Tüm olgular koroner anji-yografi öncesinde bir hekim taraf›ndan muayene edilerek koro-ner risk faktörleri kaydedildi.
Koroner arter hastal›¤› için risk faktörleri varl›¤› afla¤›daki gibi belirlendi.
Ailede erken KAH öyküsü; birinci derecede aile bireylerinde
erkekte 55 yafl›ndan, kad›nda 65 yafl›ndan veya menopozdan ön-ce ani ölüm veya belgelenmifl KAH olmas›.
Diyabetes mellitus (DM) varl›¤›; baflka bir hekim taraf›ndan
diyabet tan›s› konmufl ve tedavi al›yor olmas› veya açl›k kan fle-kerinin 125 mg/dl’nin üzerinde olmas›.
Hipertansiyon (HT); klinikte istirahat halinde yap›lan
ölçüm-de sistolik kan bas›nc›n›n ≥140 mmHg ve/veya diyastolik kan ba-s›nc›n›n ≥90 mmHg olmas› ve/veya antihipertansif ilaç al›yor ol-mas›.
Hiperlipidemi (HL); serum düflük yo¤unluklu
lipoprotein-ko-lesterol (LDL-K) de¤erinin ≥130 mg/dl olmas› kriteri arand›. Lipid profili için kan örne¤i akflam yeme¤inden itibaren bir gecelik (10-12 saat) açl›k sonras› sabah al›nd›.
Düflük seviyeli yüksek yo¤unluklu lipoprotein-kolesterol (K); kolesterol düzeyinin <40 mg/dl olmas› düflük
HDL-K olarak kabul edildi.
Sigara kullan›m›; hastan›n sigara içiyor olmas› veya 1 y›l
ön-cesine kadar ve en az 10 y›l süreyle sigara içicisi olmas› fleklin-de belirlendi.
Obezite; beden kitle indeksinin ≥30 kg/m2 olmas› esas al›nd›.
Beden kitle indeksi (BK‹); vücut a¤›rl›¤› metre cinsinden öl-çülmüfl vücut uzunlu¤unun karesine bölünerek saptand›. Vücut a¤›rl›¤› ayakkab› ve kal›n giysiler olmaks›z›n ölçüldü.
Santral obezite; bel çevresinin erkeklerde ≥102cm ve
kad›n-larda ≥88cm olmas› esas al›nd›.
Bel çevresi; ayakta duruyorken son kaburga ile crista iliaca
aras›nda orta hatta ölçüldü.
Olgular›n SE düzeylerinin belirlenmesinde e¤itim durumu ve gelir durumu olmak üzere iki parametre esas al›nd›. Olgular e¤i-tim durumuna göre üç gruba ayr›ld›. Okuma yazmas› olmayanlar ve ilkokul mezunlar› bir arada alt e¤itim grubu (Grup 1), ortaokul ve lise mezunlar› bir arada orta e¤itim grubu (Grup 2), yüksek okul mezunlar› ise üst e¤itim grubu (Grup 3) olarak ele al›nd›.
Tüm olgulara ailelerinin ortalama ayl›k geliri soruldu. Bu sor-gulamada aileye gelen toplam gelir esas al›nd›. Buna göre de ol-gular 3 gruba ayr›ld›. Türk liras›n›n zaman içerisinde gösterdi¤i de¤iflimler göz önüne al›narak gelir düzeyleri o günkü Amerikan dolar› baz›nda de¤erlendirildi. Buna göre gelir düzeyi 200 dolar›n alt›nda olanlar alt gelir grubu (Grup 1), 200-499 dolar aras›nda olanlar orta gelir grubu (Grup 2) ve ≥500 dolar olanlar üst gelir grubu (Grup 3) içerisinde ele al›nd›
Toplam sekiz risk faktörünün (sigara, AÖ, DM, HT, düflük HDL-K, yüksek LDL-K, obezite, santral obezite) da¤›l›m› her iki cinste e¤itim ve gelir düzeyine göre belirlenmifl üç grup aras›n-da karfl›laflt›r›ld›.
‹statistiksel Analiz: Verilerin istatistiksel analizinde SPSS
(Statistical Package for Social Science) for Windows 10.0 prog-ram› kullan›ld›. Say›sal de¤erlerin ortalamalar›, ± standart sap-malar› ve frekans oranlar› belirlendi. Niteliksel verilerin karfl›lafl-t›r›lmas›nda Ki-kare testi, niceliksel verilerin karfl›laflkarfl›lafl-t›r›lmas›nda tek yönlü ANOVA testi kullan›ld›. Sonuçlar›n %95 güven aral›¤›n-da anlaml›l›klar› (p<0.05) belirlendi.
Bulgular
Ekonomik duruma göre alt, orta ve üst gelir gruplar›nda olgu-lar›n da¤›l›m› s›ras›yla %62 (Grup 1: 341 olgu, 294 Erkek, 47 Ka-d›n), %26 (Grup 2: 143 olgu,103 Erkek, 40 KaKa-d›n), %12 (Grup 3: 66 olgu 49 Erkek, 17 Kad›n) fleklindeydi.
E¤itim durumuna göre olgular›n %67’si alt e¤itim grubunda (Grup 1: 368 olgu, 301 Erkek, 67 Kad›n), %24’ü orta e¤itim grubun-da (Grup 2: 132 olgu, 106 Erkek, 26 Kad›n), %9’u üst e¤itim gru-bunda (Grup 3: 50 olgu, 39 Erkek, 11 Kad›n) yer almaktayd›. Bu gruplar›n cinsiyetlere göre yafl ortalamalar› tablolarda verilmifl-tir.
Her iki cinste de ekonomik ve e¤itim durumuna göre üçüncü grupta yer alan hasta say›s› oldukça düflüktü.
Erkek ve kad›nlarda risk faktörlerinin e¤itim durumuna göre üç grupta da¤›l›m› s›ras›yla Tablo 1 ve Tablo 2’de görülmektedir. Erkek olgularda risk faktörlerinin da¤›l›m› e¤itim düzeyine göre farkl›l›k göstermemekteydi. Kad›nlarda santral obezite e¤itim du-rumu en düflük olan grupta di¤er iki gruba göre anlaml› derece-de yüksek saptand›. Di¤er risk faktörlerinin da¤›l›m› farkl›l›k gös-termemekteydi.
Kad›n olgularda santral obezite ekonomik düzeyi en düflük grupta di¤er iki gruba göre yüksekti (%77 karfl› %58 ve %59). An-cak bu fark anlaml› düzeye ulaflmamaktayd›. Di¤er risk faktörle-rinin da¤›l›m› farkl›l›k göstermemekteydi.
Erkeklerde ve kad›nlarda gruplar aras›nda yap›lan karfl›lafl-t›rmalarda yafl ortalamalar› ve baflvuru s›ras›ndaki klinik durum aç›s›ndan fark bulunmamaktayd›.
Tart›flma
Yirminci yüzy›l›n bafl›nda kardiyovasküler hastal›klar, dünya-da gözlenen ölümlerin %10’undünya-dan sorumluydu (27). Son yüzy›ldünya-da gözlenen h›zl› endüstrileflme ve sosyoekonomik durumdaki geli-flime paralel olarak toplum sa¤l›¤›n› etkileyen hastal›k tiplerinde de önemli de¤ifliklikler meydana gelmifl ve günümüzde kardiyo-vasküler hastal›klar endüstrileflmifl toplumlarda eriflkin
ölümleri-G
Grruuppllaarr YYaaflfl oorrtt,,yy››ll SSiiggaarraa,,%% ((nn)) AAÖÖ,, %% ((nn)) DDMM,, %% ((nn)) HHTT,, %% ((nn)) HHDDLL,, %% ((nn)) LLDDLL,, %% ((nn)) OObbeezziittee,, %% ((nn)) SSOO,, %% ((nn)) G Grruupp 11 58.4±10.3 72 26 19 43 59 58 16 22 ((nn==330011)) (216) (79) (57) (128) (177) (174) (48) (67) G Grruupp 22 55.6±9.7 72 30 22 43 56 58 17 22 ((nn==110066)) (76) (32) (23) (46) (59) (61) (18) (23) G Grruupp 33 56.4±6.5 77 31 18 46 54 64 18 26 ((nn==3399)) (30) (12) (7) (18) (21) (25) (7) (10) p p >0.05 0.788 0.661 0.800 0.908 0.753 0.743 0.933 0.874
AÖ: aile öyküsü, DM: diyabetes mellitus, HDL: yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol <40mg/dl, HT: hipertansiyon, LDL: düflük dansiteli lipoprotein kolesterol ≥130 mg/dl, SO: santral obezite.
T
Taabblloo 11.. EErrkkeekk oollgguullaarrddaa kkoorroonneerr rriisskk ffaakkttöörrlleerriinniinn ee¤¤iittiimm dduurruummuunnaa ggöörree ddaa¤¤››ll››mm››
G
Grruuppllaarr YYaaflfl oorrtt,,yy››ll SSiiggaarraa,, %% ((nn)) AAÖÖ,, %% ((nn)) DDMM,, %% ((nn)) HHTT,, %% ((nn)) HHDDLL,, %% ((nn)) LLDDLL,, %% ((nn)) OObbeezziittee,, %% ((nn)) SSOO,, %% ((nn)) G Grruupp 11 62.2±9.8 25 19 36 64 55 57 31 78 ((nn==6677)) (17) (13) (24) (43) (37) (38) (21) (52) G Grruupp 22 61.2±11.1 46 23 27 50 61 69 23 46 ((nn==2266)) (12) (6) (7) (13) (16) (18) (6) (12) G Grruupp 33 60.1±10.2 36 18 27 45 45 55 27 46 ((nn==1111)) (4) (2) (3) (5) (5) (6) (3) (5) p p >0.05 0.145 0.910 0.658 0.296 0.659 0.509 0.727 <0.005*
AÖ: aile öyküsü, DM: diyabetes mellitus, HDL: yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol <40mg/dl, HT: hipertansiyon,
LDL: düflük dansiteli lipoprotein kolesterol ≥130 mg/dl, SO: santral obezite, *: grup 1 ve grup 2 aras›nda istatistiksel olarak anlaml›.
T
Taabblloo 22.. KKaadd››nn oollgguullaarrddaa kkoorroonneerr rriisskk ffaakkttöörrlleerriinniinn ee¤¤iittiimm dduurruummuunnaa ggöörree ddaa¤¤››ll››mm››
G
Grruuppllaarr YYaaflfl oorrtt,,yy››ll SSiiggaarraa,, %% ((nn)) AAÖÖ,, %% ((nn)) DDMM,, %% ((nn)) HHTT,, %% ((nn)) HHDDLL,, %% ((nn)) LLDDLL,, %% ((nn)) OObbeezziittee,, %% ((nn)) SSOO,, %% ((nn)) G Grruupp 11 57.5±10.2 70 24 17 41 55 54¶ 15 21 ((nn==229944)) (206) (71) (51) (121) (161) (158) (43) (61) G Grruupp 22 55.8±10.0 77 35 20 45 57 65 15 22 ((nn==110033)) (79) (36) (21) (46) (59) (67) (15) (23) G Grruupp 33 55.1±8.9 76 33 31 51 76¶ 71 31¶ 33 ((nn==4499)) (37) (16) (15) (25) (37) (35) (15) (16) p p >0.05 0.373 0.076 0.092 0.405 0.025* 0.019* 0.017* 0.181
AÖ: aile öyküsü, DM: diyabetes mellitus, HDL: yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol <40mg/dl, HT: hipertansiyon,
LDL: düflük dansiteli lipoprotein kolesterol ≥130 mg/dl, SO: santral obezite. *: istatistiksel olarak anlaml›, ¶: di¤er gruplara göre anlaml›
T
Taabblloo 33.. EErrkkeekk oollgguullaarrddaa kkoorroonneerr rriisskk ffaakkttöörrlleerriinniinn eekkoonnoommiikk dduurruummaa ggöörree ddaa¤¤››ll››mm››
G
Grruuppllaarr YYaaflfl oorrtt,, yy››ll SSiiggaarraa,, %% ((nn)) AAÖÖ,, %% ((nn)) DDMM,, %% ((nn)) HHTT,, %% ((nn)) HHDDLL,, %% ((nn)) LLDDLL,, %% ((nn)) OObbeezziittee,, %% ((nn)) SSOO,, %% ((nn)) G Grruupp 11 62.4±10.0 26 19 34 57 49 53 32 77 ((nn==4477)) (12) (9) (16) (27) (23) (25) (15) (36) G Grruupp 22 64.5±8.4 35 23 33 60 60 65 25 58 ((nn==4400)) (14) (9) (13) (24) (24) (26) (10) (23) G Grruupp 33 65.6±9.6 41 18 29 59 65 65 29 59 ((nn==1177)) (7) (3) (5) (10) (11) (11) (5) (10) p p >0.05 0.421 0.701 0.940 0.971 0.421 0.479 0.776 0.132
AÖ: aile öyküsü, DM: diyabetes mellitus, HDL: yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol <40mg/dl, HT: hipertansiyon, LDL: düflük dansiteli lipoprotein kolesterol ≥130 mg/dl, SO: santral obezite.
T
nin birincil nedeni haline gelmifltir (28,29). Kardiyovasküler has-tal›klar›n giderek artaca¤› ve yaflad›¤›m›z yüzy›l›n ilk çeyre¤inde geliflmekte olan ülkelerde de birinci ölüm nedeni olaca¤› öngö-rülmektedir (29).
Ancak, zaman içerisinde hastal›k epidemiyolojilerinde göz-lenen bu de¤iflim tüm toplum katmanlar›nda ayn› dönemlerde oluflmamaktad›r. Epidemiyolojik de¤iflim genellikle önce toplu-mun yüksek sosyoekonomik gruplar›nda bafllamaktad›r. Son yir-mi y›lda gerek endüstrileflyir-mifl, gerekse geliflmekte olan ülkeler-de yap›lan pek çok çal›flmada kardiyovasküler morbidite ve mor-talitenin ayn› toplum içerisinde sosyoekonomik duruma göre farkl›l›klar gösterdi¤i saptanm›flt›r (5,8-11). Bu çal›flmalardan ç›-kan ortak sonuç düflük sosyoekonomik düzeye sahip olgularda kardiyovasküler morbidite ve mortalitenin daha yüksek oldu¤u fleklindedir. Koroner risk faktörü profilindeki farkl›l›k bunu aç›k-layan nedenlerden biridir. Çeflitli ülkelerde yap›lan bir çok çal›fl-mada düflük SE düzeye sahip toplum katmanlar›n›n daha a¤›r bir koroner risk faktörü profiline sahip oldu¤u gözlenmifltir (8,12-17). Ülkemizde genel populasyonda ve koroner arter hastalar›n-da risk faktörü hastalar›n-da¤›l›m› ile ilgili veriler giderek artmaktad›r. TEK-HARF çal›flmas›nda sosyoekonomik düzeyin bir belirleyicisi ola-rak kabul edilen k›rsal ve kentsel nüfusta risk faktörlerinin da¤›-l›m› karfl›laflt›r›lm›flt›r (18-21). Bunun yan›nda TEKHARF çal›flma-s›n›n 1990 verilerinde lipid profilinin genel populasyonda sosyo-ekonomik duruma göre de¤iflimi incelenmifltir (22). Bu çal›flma-da ailenin ayl›k net geliri ile serum kolesterol düzeyi aras›nçal›flma-da her iki cinsiyette de do¤rusal iliflki gözlenmifltir. Daha sonra ya-y›nlanan Türk Kalp Çal›flmas›nda da sosyoekonomik özelliklere göre lipid profilindeki de¤iflime ait veriler sunulmufltur (23). Bu çal›flmada da yüksek e¤itim ve gelir düzeyine sahip olgularda serum kolesterol düzeyleri yüksek saptanm›flt›r.
Onat ve ark.n›n (30) yeni bir çal›flmada da erkeklerde gelir düzeyi yükseldikçe total kolesterol, BKI ve trigliserdilerde art›fl oldu¤u saptanm›flt›r. Toplumuzda saptanan bu özellik endüstri-leflmifl ülkelerde gözlenen verilerle uyuflmamaktad›r. Daha önce kongre bildirisi olarak sundu¤umuz bir çal›flmam›zda KAH olgu-lar›nda SE durumun risk faktörleriyle iliflkisi iki cinsiyette bir ara-da ele al›nm›flt› (31). Bu çal›flmaara-da risk faktörlerinin ara-da¤›l›m› SE duruma göre farkl›l›k göstermekte ancak anlaml›l›k düzeyine ulaflmamaktayd›.
Bilgilerimize göre mevcut çal›flmam›z ülkemizde KAH bulu-nan olgular›n risk faktörlerinin sosyoekonomik duruma göre iki ayr› cinsiyette da¤›l›m›n› inceleyen ilk çal›flmad›r. Çal›flmam›zda sosyoekonomik durumun önemli bir belirleyicisi olan e¤itim du-rumunun erkek olgularda risk faktörü profilinde belirgin bir fark-l›l›¤a yol açmad›¤› gözlenmektedir. En yüksek e¤itim düzeyine sahip erkek olgularla en düflük e¤itim düzeyine sahip erkek olgu-lar benzer risk faktörü profili göstermektedir. Buna karfl›l›k kad›n olgularda düflük e¤itim düzeyi santral obezitede art›flla birliktelik göstermektedir.
Sosyoekonomik durumun bir di¤er önemli belirleyicisi olan ailenin gelir durumuna göre yap›lan karfl›laflt›rmada, erkek olgu-larda KAH morbidite ve mortalitesini etkileyebilecek bulgular saptanm›flt›r. Yüksek gelir düzeyine sahip erkek olgularda özel-likle lipid profili ve santral obezitede art›fltan kaynaklanan daha yüksek risk faktörü profili ortaya ç›kmaktad›r. Kad›nlarda ise ekonomik durumdaki de¤iflim risk faktörü profiline yans›mamak-tad›r.
Ekonomik durum ve e¤itim durumu birbiriyle yak›ndan iliflkili olmakla beraber yüksek e¤itim düzeyinin koroner risk faktörü
profilinde iyileflmeyle beraberlik göstermedi¤i, ekonomik duru-mun ise tam ters yönde etki etti¤i gözlenmektedir. Olgular›m›zda saptanan bu e¤ilim endüstrileflmifl ülkelerdekinin aksi yöndedir. Çal›flmam›zda tüm olgular›n KAH bulunanlardan seçilmesi bu ol-gularda risk faktörü profilinin benzer olmas›na yol açan önemli bir faktördür. Buna ra¤men özellikle erkek olgularda sosyoeko-nomik durumla koroner risk faktörleri s›kl›¤› aras›nda gözledi¤i-miz bu iliflkiler; (a) KAH bulunan olgularda yüksek risk faktörü profiline sahip hasta gruplar›n›n, (b) sekonder korunma ve profi-laktik ilaç kullan›m› aç›s›ndan daha dikkatle izlenmesi gereken hasta gruplar›n›n ve (c) risk faktörü modifikasyonu aç›s›ndan profesyonel yard›ma daha çok ihtiyaç gösteren gruplar›n belir-lenmesinde, SE durumun da göz önünde bulundurulmas› gerek-ti¤ini düflündürmektedir.
Çal›flmam›zda gözlenen bir baflka veri kad›n/erkek oran›n›n ekonomik düzeye göre belirlenen gruplarda gösterdi¤i farkl›l›k-t›r. Kad›n olgular gelir düzeyi en düflük grubun %14’ünü olufltu-rurken gelir düzeyi orta olan grubun %28’ini (p<0.05), gelir düze-yi yüksek olan grubun %26’s›n› oluflturmaktayd›. Düflük gelir dü-zeyine sahip olan grupta, kad›n oran›n›n orta ve üst gelir grubu-na göre az olmas›n›n bir nedeni bu grupta kad›n olgular›n hasta-neye baflvurma olanaklar›n›n s›n›rl›l›¤› olabilir. Bu veri toplumu-muzun alt gelir gruplar›nda KAH bulunan kad›n olgular›n tan› ve tedaviden yoksun kalm›fl olabilece¤ini düflündürmektedir. Çal›fl-ma merkezinin hizmet etti¤i hasta grubu ve çal›flÇal›fl-mam›zdaki ka-d›n olgu say›s›n›n azl›¤› yukar›daki yorumun kesinli¤ini azaltan önemli faktörlerdir. Bununla beraber, ülkemiz toplum sa¤l›¤› aç›-s›ndan önemi göz önüne al›nd›¤›nda bu verinin tüm toplumu kap-sayan çok merkezli çal›flmalarla incelenmesi gerekmektedir.
Çal›flmam›z›n önemli bir k›s›tl›l›¤› tek merkeze baflvuran ol-gular› içermesi nedeniyle, sonuçlar›n toplumumuzun tamam›n› yans›tmas› aç›s›ndan tart›fl›labilir olmas›d›r. Bu nedenle çal›flma verilerimiz bir merkeze ait veriler olarak göz önüne al›nmal›d›r. Ancak merkezimizin bölgesel bir özellik tafl›maktan öte tüm ülke çap›ndan baflvuran hasta populasyonuna hizmet etti¤i de göz önünde bulundurulmal›d›r.
Sonuç olarak; KAH bulunan olgularda koroner risk faktörü profili ekonomik ve e¤itim düzeylerine göre farkl›l›k göstermek-tedir. Erkek olgularda yüksek ekonomik düzey daha kötü risk fak-törü profiliyle birliktelik göstermektedir. Düflük e¤itim düzeyine sahip kad›n olgular ise santral obeziteden dolay› yüksek risk fak-törü profiline sahiptir. Bu veriler sekonder koruma ve profilaktik ilaç kullan›m› aç›s›ndan göz önünde bulundurulmal›d›r.
Ayr›ca çok düflük gelir düzeyine sahip toplum katmanlar›nda kad›n KAH olgular›n›n tan› ve tedaviden yararlanma olanaklar› erkeklere oranla k›s›tl› görünmektedir. Bu veri genifl çal›flmalar-la incelenmeli ve gerekli önlemler al›nmal›d›r.
Kaynaklar
1. Keys A. Prediction and possible prevention of coronary disease. Am J Public Health 1953; 43: 1394-407.
2. Salonen JT. Socioeconomic status and risk of cancer, cerebral stroke, and death due to coronary heart disease and any disease: a longitudinal study in Eastern Finland. J Epidemiol Community He-alth 1982; 36: 294-7.
3. Cassel J, Heyen S, Bartel AG, et al. Incidence of coronary heart di-sease by ethnic group, social class, and sex. Arch Intern Med. 1971; 128: 901-6.
Identifi-cation and treatment of risk factors for coronary heart disease in general practice: a possible screening model. Br Med J 1988; 296: 1711-4.
5. Leren P, Helgeland A, Hjermann I, Holme I. The Oslo study: CHD risk factors, socioeconomic influences, and intervention. Am He-art J 1983; 106: 1200-6.
6. Koskenvuo M, Kaprio J, Romo M, Langinvainio H. Incidence and prognosis of ischaemic heart disease with respect to marital sta-tus and social class. A national record linkage study. J Epidemiol Community Health 1981; 35: 192-6.
7. Simons LA, Simons J, Magnus P, Bennett SA. Education level and coronary risk factors in Australians. Med J Aust 1986; 145: 446-50. 8. Kaplan GA, Keil JE. Socioeconomic factors and cardiovascular
di-sease: a review of the literature. Circulation 1993; 88: 1973-98. 9. Bennett S. Socioeconomic inequalities in coronary heart disease
and stroke mortality among Australian men, 1979-1993. Int J Epide-miol 1996; 25: 266-75.
10. Escobedo LG, Giles WH, Anda RF. Socioeconomic status, race, and death from coronary heart disease. Am J Prev Med 1997; 13: 123-30.
11. Sheth T, Nair C, Nargundkar M, Anand S, Yusuf S. Cardiovascular and cancer mortality among Canadians of European, South Asian and Chinese origin from 1979 to 1993: an analysis of 1.2 million de-aths. CMAJ 1999; 161: 132-8.
12. Shewry MC, Smith WC, Woodward M, Tunstall-Pedoe H. Variation in coronary risk factors by social status: results from the Scottish Heart Health Study. Br J Gen Pract 1992; 42: 406-10.
13. Luepker RV, Rosamond WD, Murphy R, et al. Socioeconomic sta-tus and coronary heart disease risk factor trends. The Minnesota Heart Survey. Circulation 1993; 88: 2172-9.
14. Bobak M, Hertzman C, Skodova Z, Marmot M. Socioeconomic sta-tus and cardiovascular risk factors in the Czech Republic. Int J Epi-demiol 1999; 28: 46-52.
15. Yu Z, Nissinen A, Vartiainen E, et al. Associations between socioe-conomic status and cardiovascular risk factors in an urban popu-lation in China. Bull World Health Organ 2000; 78: 1296-305. 16. Choiniere R, Lafontaine P, Edwards AC. Distribution of
cardiovas-cular disease risk factors by socioeconomic status among Cana-dian adults. CMAJ 2000; 162: S13-24.
17. Manhem K, Dotevall A, Wilhelmsen L, Rosengren A. Social gradi-ents in cardiovascular risk factors and symptoms of Swedish men and women: the Goteborg MONICA Study 1995. J Cardiovasc Risk 2000; 7: 359-68.
18. Onat A, fiurdum-Avc› G, fienocak M, ve ark. Türkiye’de eriflkinlerde
kalp hastal›¤› ve risk faktörleri s›kl›¤› taramas›: 4. kanda kolesterol ve trigliserid düzeyleri (Türk Kardiyoloji Derne¤i ve T.C. Sa¤l›k Ba-kanl›¤› Ortak Taramas›). Türk Kardiyol Dern Arfl 1991; 19: 188-96. 19. Onat A, fienocak M, Örnek E, ve ark. Türkiye’de eriflkinlerde kalp
hastal›¤› ve risk faktörleri s›kl›¤› taramas›: 5 hipertansiyon ve siga-ra içimi. (Türk Kardiyoloji Derne¤i ve T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Ortak Taramas›). Türk Kardiyol Dern Arfl 1991; 19: 169-77.
20. Onat A, Örnek E, fienocak M, ve ark. Türkiye’de eriflkinlerde kalp hastal›¤› ve risk faktörleri s›kl›¤› taramas›: 6. diyabet ve obezite. (Türk Kardiyoloji Derne¤i ve T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Ortak Taramas›). Türk Kardiyol Dern Arfl 1991; 19:178-85.
21. Onat A, fiurdum-Avc› G, fienocak M, Örnek E, Gözükara Y. Plasma lipids and their interrelationship in Turkish adults. J Epidemiol Community Health 1992; 46: 470-6.
22. Onat A, fienocak M, Örnek E, fiurdum-Avc› G, Öz Ö. Türk eriflkinle-rinde ekonomik düzeyle kanda kolesterol iliflkisi ve taramadaki ör-neklemin sosyal durumu. Türk Kardiyol Dern Arfl 1991; 19: 408-12. 23. Mahley RW, Palao¤lu KE, Atak Z, et al. Turkish Heart Study: lipids,
lipoproteins, and apolipoproteins. J Lipid Res 1995; 36:839-59. 24. Onat A, fienocak Mfi. Türk koroner hastalar›nda risk faktörleri
s›k-l›¤›, kümelenmesi ve bunlar›n yol açt›¤› nisbi risk. Türk Kardiyol Dern Arfl 1992; 20: 129-36.
25. Akgün G, Onat A, Enar R, Alp N. Türkiye’de koroner kalp hastal›¤› tedavi kal›plar› çal›flmas›. Türk Kardiyol Dern Arfl 2000; 28: 274-81. 26. Sonmez K, Akcay A, Akcakoyun M, et al. Distribution of risk factors
and prophylactic drug usage in Turkish patients with angiographi-cally established coronary artery disease. J Cardiovasc Risk 2002; 9: 199-205.
27. Gaziano JM. Global burden of cardiovascular disease. In: Braun-wald E, Libby P, Zipes D, editors. Heart Disease: A Textbook of Car-diovascular Medicine. 6th ed. Philadelphia: W.B. Saunders; 2001. p.1 28. World Health Organization. Making a difference. The world health
report, 1999. Geneva: World Health Organization, 1999.
29. Murray CJL, Lopez AD. The global burden of disease. Cambridge, MA: Harvard School of Public Health;1996.
30. Onat A, Uysal Ö, Sansoy V. Ölümleri ve koroner kalp hastal›¤›n› ön-gördürmede toplumumuzda ailenin ekonomik durumunun rolü. Türk Kardiyol Dern Arfl 2001; 29: 735-40
