Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s

(1)

Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98

Meher BAYRAMOĞLU¹

ÇAĞDAŞ MİMARİ VE RESİM SANATINDA SİMETRİ, NAKIŞ VE SÜSLEME MOTİFLERİNİN ETKİLERİ

Özet

Simetri, nakış ve süsleme sanatı dünya üzerinde pek çok coğrafide yaygın bir sanat anlayışıdır. XVI- yüzyıl sonlarında, mimari alanlardaki yozlaşmalar, mimari anıtlarda kullanılan simetri, nakış ve süsleme sanatına duyulan ilgiyi azaltmıştır.XX-yüzyılın çağdaş sanatçıları doğadan aldıkları biçimlerle yüzeyleri oluştururken aynı zamanda simetri ve matematik kurallarını da göz önünde bulundurmayı ihmal etmemişlerdir. Konuyla ilgili en belirgin örnekleri, Avrupa’ da ünlü Fransız mimar Le Corbusier’ in mimari yapıtlarında, resim sanatında İslami nakış, süsleme ve simetri prensiplerini uygulayan M.C. Escher’ in eserlerinde görmek mümkündür. Elde edilen sonuçlar, tasarımcı ressamlar tarafından uygun değişiklerle nakış ve süslemelere dönüştürülerek, tekstil, duvar resmi, cam sanatı, vb. uygulamalı sanat alanlarında yaygın olarak kullanılmıştır. Bu uygulamalar çağdaş konstrüktivizmin (yapısalcılığın) bir dalı olarak yorumlanmaktadır.

Anahtar kelimeler: Süsleme, simetri, nakış, mimari, resim.

THE EFFECT OF SYMMETRY, EMBROIDERY AND

DECORATIVE MOTIFS IN MODERN ARCHITECTURE AND ART.

Abstract

Symmetry, embroidery and decorative arts is an art many geographically widespread understanding of the world. The end of the XVI century, corruption in the field of architecture, symmetry used in architectural monuments, decreased interest that needed to embroidery and decorative arts. XX-century contemporary

1 Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim Bölümü., bayramoglu.m@ hotmail.com

(2)

TİDSAD

Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98

92

artists the same time creating symmetry and mathematical rules form the surface

they take from nature did not neglect to consider also. The most obvious examples are relevant, in Europe the famous French architect Le Corbusier 's architectural work in, applying the principles of composition studies in Islamic embroidery and decorations MC Escher 's possible to see the works. The results are converted to the appropriate amendment by embroidery and decorative painter, designer, textile, wallpaper, glass art, and so on. It is used widely in the field of applied arts. These practices of contemporary constructivism (structuralism) is interpreted as a branch Keywords: decoration, embroidery, architecture, painting.

GİRİŞ

Dünya sanat tarihinde öyle bir kültür örneği yoktur ki başka kültürlerle karşılıklı etkileşim içerisinde olmasın ve bu etkilerin izlerini barındırmasın.²

Geçmişten günümüze olan süreçte sanatın en önemli amacı insanın yaşam kalitesini artırmak olmuştur. Önceleri sadece doğanın taklit edilmesinden yola çıkılmışsa da zaman içerisinde süsleme ve nakış motifleri ilave edilerek sanat eserlerinin bulunduğu mekan ve eşyaya estetik değer kazandırılması sağlanmıştır.³

İslam sanatında geometrik süslemeler, geometrik çokgenlerin yüzey üzerinde aralıksız tekrarlanmasından ve aynı birimlerin mümkün olan en az sayıda ortak elemente sahip olmasının sonucu ortaya çıkmıştır. Mermer ve taş üzerinde yapılmış değişik motiflerde dekoratif işlemleri süsleme ve nakış sanatı olarak bilinir.

Mermer oyma sanatı ve antik dönem mozaik motiflerden ilham alan İslam süsleme sanatının, geometriye ve simetriye ağırlık verdiği görülmektedir. Mimari yapıtlarda diğer süsleme ve nakış sanatlarından farklılığı bu işlemlerin üç boyutlu olma özelliğidir.

Dekoratif motifler İslam mimarisinde nakış ve süsleme olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Simetri, nakış ve süsleme sanatı tasarım anlayışının temellerinden biri sayılabilir.

Sembolik bir ifade şekli olan nakış ve süsleme motifleri, yaratıcılık imkanlarının geniş olması nedeniyle dini ve sosyal konularda çeşitli yenilikler getirmiştir. Nakış ve süsleme sanatının ilkel yaratıcılığın bir şekli olduğu herkes tarafından kabul edilmiş bir düşüncedir. XIX.

Yüzyıl ortalarında İslami Nakış ve Süsleme sanatından Avrupa Sanatı da etkilenmiş, böylece unutulmaya yüz tutan bu sanat örnekleri hak ettiği ilgiyi görmeye başlamıştır.⁴

Çağdaş Mimaride Simetri Nakış ve Süsleme Motiflerinin Etkileri

Nakış ve süsleme sanatına olan ilgi Paul Gaugin, Paul Cezanne, M.C.Escher gibi büyük sanatçıların eserlerinde ve XX. yüzyıl tasarım sanatının temellerini atan sanatçıların çalışmalarında açıkça görülür.⁵

2Norbert LYONTON. Modern Sanatın Öyküsü, 3 basım. Remzi Kitapevi, İstanbul 2004, s 53-75

3MAMMEDOV X.C, AMİRASLANOV İ.P, NECEFOV HN, MURSALİYEV A.A.. Nakışların Tarihçesi. Baku.

Azerneşir; 1981.s-3

4Erol KILIÇ,, Çağdaş Resim Sanatının Oluşmasında Doğu ve İslam Sanatlarının Etkisi Atatürk universitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. Erzurum 2012, s-49

5Erol KILIÇ, a.g.e.,s-52

(3)

TİDSAD

93

Kompozisyon ile ana fikir arasındaki ilişki, çağdaş mimari ve resim sanatında geleneksel

süsleme ve nakış sanatının kurallarına uygun çözülmektedir. Konstrüktivizm ve benzeri sanat akımlarının sentez ve deneme yolu ile sonuca ulaşma çabaları, duygusal ve anlamlı eserlerin temelinde olması gereken bir özelliktir. Ayrıca tasarımda sadelik de bir estetik değerdir. Diğer bir anlayış da yaratıcılık yolunda doğanın kendi sessiz kurallarının öne çıkmasıdır. Orta çağa ait nakış ve süsleme motifleri incelendiğinde, maddi düzenle örtüştüğü gözleminin ne kadar da mantıklı olduğunu görebiliriz. Dolayısıyla doğanın yeni düzen ve form oluşturmadaki kuralları nakış ve süsleme sanatıyla, çağdaş sanatın temel ilkeleriyle aynıdır.

Ünlü Fransız mimar Le Corbusier’ in “Geometri, düzen, simetri, nakış ve süsleme sanatı tasarımın temelidir” sözleri anlatılanların özetidir.⁶

Resim -1. Le Corbusier. La ville Radieuse

Ünlü mimara göre yapılan tasarımlarda doğadan hiç bir şekilde faydalanılmamalı, yalnızca temel kurallar doğaya göre düzenlenmelidir. Bu durum yapılan çalışmanın sanat eseri olabilmesi, aynı zamanda da kalıcı bir eser olması için gereklidir.

6MAMMEDOV X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e., s-42

(4)

TİDSAD

94

Resim- 2. Le Corbusier. Villa Savoy-Paris

Sanatçının şu sözleri son derece mantıklı ve dikkat çekicidir, “Yapılan yüzyıllık araştırmadan sonra şunu diyebiliriz; çağdaş sanat felsefesi tesadüflerin sınırını zorlamaktadır, geometri, simetri, nakış, süsleme sanatı ve matematik kurallar armonisi bizi mükemmelliğe doğru götürür.”⁷

Bu düşünceyi her gün biraz daha güncellemekteyiz. Yukarıda anlatılanlar, sanatçının halkın içinden gelen el sanatlarının ideolojisini ve felsefesini anlamamız için son derece önemlidir ve araştırılmalıdır. Buradan yola çıkarak; sanat arayışlarımızda eski İslam ve el sanatlarımızın örneklerinden uzak kalmamamız gerektiği söylenebilir.

Resim- 3. Le Corbusier. Zurich, Switzerland

Çağdaş Resim Sanatında İslami Simetri Nakış ve Süsleme Motiflerinin Etkileri

7MAMMEDOV X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e.,s-42

(5)

TİDSAD

95

Çağdaş sanatçılardan Hollandalı ressam M.C.Escher‘in çalışmalarında İslami simetri, nakış

ve süsleme sanatının özel yeri olmaktadır.

Avrupa’da nakış ve süsleme prensiplerini kompozisyon çalışmalarında ilk uygulayan M.C.Escher ‘dir. Sanatçı İspanya’da Osmanlı’ya ait mimari anıtları gördükten sonra çalışmalarında harf ve metin gibi materyaller kullanmak yerine, Osmanlı motiflerini kullanmış ve böylece kompozisyonlarına simetri nakış ve süslemeyi dahil etmiştir.

Resim-4. M.C. Escher. Convex and Concave

Escher gözlemlerini şöyle anlatır; “İslam sanatçıları yüzeyi belli bir düzen içinde, eşit ve aralıksız olarak bölerek mükemmel sonuca ulaşmada kabiliyetlidirler, fakat ne yazık ki bu arayışların bir kısmını din yasaklamıştır. Bu nedenle ilim ve bilim çalışmalarında nakış ve süsleme ön plana çıkmıştır, kanaatindeyim. Buna göre nakış ve süsleme kompozisyonun temelidir ve Müslüman kültürüne ait bir değeridir.”⁸

8 MAMMEDOV X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e.,s-42

(6)

TİDSAD

96

Resim -5. Mark Esher. Mural Mosaic in the Alhambra, 1922

Avrupa’da İslami kültürün hüküm sürdüğü dönemlerde nakış ve süslemenin öne çıkması Müslüman halkın hayat felsefesine bağlıdır. Escher’in geometrik nakış ve süsleme sanatı ile tanışması, Orta Çağ sonlarında bulunan sık doldurulma örneklerinin yeniden ele alınıp incelenmesi dönemine rastlar. Ünlü sanatçının araştırmaları sadece geometrik süsleme sanatı ve nakış örneklerinin incelenmesi üzerine değildir. Tabi ki, yaratıcılık ilkelerine bağlı kalarak ürettiği pek çok eseri vardır. Yaptığı araştırma ve çalışmaları pek çok ilmi dergi ve kitaplarda yayınlanmış ve bu çalışmalar sanat dünyasında çeşitli tartışmalara neden olmuştur.

Resim- 6. Mark Esher. Cirde-Limit

Tartışmaların nedeni ise onun simetri kurallarını uygulamasının yanı sıra, tasarımlarının mantık ve duyguya da hitap etmesi olmuştur. Sanatçının kompozisyonları hem zaman hem de

(7)

TİDSAD

97

mekan derinliği açısından ilk bakışta pek de önemli gibi görülmese de, bilgi ve ilim açısından

ileriye dönük çok önemli çalışmalardır. M.C.Escher bize araştırmalarımız ve çalışmalarımızın bu gün yeterli olabileceğini, ancak sanatçının yeni bir sanat eseri yaratırken, sadece eski bilgi ve araştırmaların yeterli olamayacağını, genel kültür ve bilgi seviyesini çağdaş teknoloji ve ilmi araştırmalara dayandırarak yeni oluşumlar meydana getirilmesi gerektiğini ispat etmeye çalışmıştır.

Sonuç olarak İslam simetri nakış ve süsleme sanatı, ilim ve sanatın bir biriyle olan ilişkisi, her zaman araştırılmalı ve inceleme konusu olmalıdır.

Resim -7. Mark Esher. The Strange Worlds SONUÇ

Tarihin değişik dönemlerinde ve farklı coğrafyalarda yaşayan etnik toplulukların simetri, nakış ve süsleme sanatı örneklerinin benzer özellikler taşıdığı söylenebilinir.

Elde edilen sonuçlar tasarımcı ressamlar tarafından uygun değişiklerle süslemelere dönüştürülerek, tekstil, duvar resmi, cam sanatı, vb uygulamalı sanat alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Çağdaş tasarım ilkeleri ile süsleme sanatının prensipleri arasındaki benzerliği son yüzyılın başlangıcında kübizm ve konstrüktivizm gibi sanat akımlarında da görmek mümkündür.“Modern sanatın öncülerinden Paul Gaugin, Paul Cezanne, Mark Escher, ünlü Fransız mimar Le Corbusier gibi büyük ustaların çalışmalarında da süsleme, kurgunun fonu ve figüratif değerlerin bölünmesi gibi unsurlar en temel özellikler olmuştur.”⁹

9 Erol KILIÇ a.g.e.,s-52

(8)

TİDSAD

98

KAYNAKLAR

KILIÇ Erol (2012) Çağdaş Resim Sanatının Oluşmasında Doğu ve İslam Sanatlarının Etkisi, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi.

LYONTON Norbert (2004)‘’Modern Sanatın Öyküsü, 3 basım, Remzi Kiabevi , İstanbul. , MAMMEDOV X.C., AMİRASLANOV İ.P., NECEFOV H.N, MURSALİYEV A.A.,

(1981),Nakışların Tarihcesi, Baku, Azerneşir

http://contemporarypractice.wordpress.com/2010/01/27/the-rise-of-le-corbusier http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Le_Corbusier_buildings

http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204842 http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204862 http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204456