Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s

(1)

_____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 262-268

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 13.11.2016 10.12.2016

Yrd. Doç. Dr. Elvan GÜN DURU

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Müzik Eğitimi ABD egun@mehmetakif.edu.tr

KEMAN EĞİTİMİNDE SOL EL TEKNİĞİ Öz

Keman, öğrenilmesi ve icrası oldukça zor olmakla birlikte, nitelikli bir keman ic- rası, karmaşık bedensel hareketlerin uyumlu bir birlikteliğiyle mümkün olmaktadır.

Keman eğitiminin oldukça uzun bir sürede gerçekleşmesi nedeniyle eğitimin baş- langıç aşamalarında öğrencilerin teknik problemlerine anında müdahale edilmesi ve onlara doğru bir teknik kazandırılması önem taşımaktadır. Keman eğitiminde sol el tekniğine ilişkin yapılan yanlışlar ve çözümüne yönelik açıklamaların yer al- dığı bu çalışmada, literatürde yer alan araştırmalar incelenmiş ve uzman görüşleri ile desteklenerek doğru bir sol el tekniğinin nasıl olması gerektiği açıklanmaya ça- lışılmıştır. Çalışmanın, öğreticilere ve öğrencilere, sol el tekniğine ilişkin hataların nasıl düzeltilmesi gerektiğine yönelik fikir vermesi ve yol göstermesi beklenmektedir.

Anahtar kelimeler: Keman, Keman Eğitimi, Sol El, Teknik.

(2)

Keman Eğitiminde Sol El Tekniği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 262-268

263 LEFT-HAND TECHNIQUE IN VIOLIN EDUCATION

Abstract

Violin is difficult to learn and perform and a qualified violin execution is possible with a harmonious blend of complex physical movements. because it takes a fairly long period of violin training,it so important that the timely intervention of the technical problems of the students in the early stages of education and create a right technique. In this study, where the mistakes about left-hand technique in violin education and the description of the solution, studies in the literature were exami- ned and has attempted to explain how it should be the right left-hand technique supported by expert opinions. It has been expected the study will give an idea and guidance to the students and educators how should the correction of errors related to the left-hand technique.

Keywords: Violin, Violin Education, Left-hand, Technique.

GİRİŞ

Çalgı eğitiminde, önceden edinilmiş yanlış teknik alışkanlıkların düzeltilmesinin o tekni- ğin ilk kez öğrenilmesinden çok daha güç olduğu bilinen bir gerçektir. Bu durum, hem öğrenci hem öğretmen için sıkıntı vericidir (Uluç, 2006). Çalgı eğitimi sırasında edinilmiş yanlış teknik davranışlar, öğrencinin çalgısından kolay ve nitelikli ses elde etmesinin güçleşmesine, çabuk yorulmasına, yoruldukça ve zorlandıkça tekrar çalışmaya başlama isteğinin azalmasına, hatta çalgısından soğumasına ve sonunda bu çalgıyı başaramayacağı endişesi ile çalgıdan tümden uzaklaşmasına neden olabilmektedir (Çilden, 2006).

Herhangi bir disiplin alanında olduğu gibi, müzik eğitiminde de veya daha özelde çalgı öğretiminde de öğrencinin öğrenmedeki sorumluluğu yadsınamaz. Bununla birlikte öğrencilerin çalgı çalma becerilerini edinmelerine ve geliştirmelerine yönelik olarak öğretmene düşen önem- li sorumluluklar olduğunu da göz ardı etmemek gerekir (Deniz, 2015). Keman eğitiminde de nitelikli bir keman icrasının gerçekleştirilebilmesi için, keman eğitiminin başlangıcından itiba- ren öğrencilerin duruş, tutuş ve teknik sorunlarına anında müdahale edilerek yanlış alışkanlıkla- rın yerleşmesinin önüne geçilmesi oldukça önemlidir. Keman çalımında en çok karşılaşılan problemler genellikle sol ele ilişkin teknik problemlerdir. Sol elin duruşu, keman tuşesinin el içine yerleşimi, parmakların ve el kemiğinin duruşu ve dirsekteki hareketlerin çalmadaki rolü öğretmenler tarafından en doğru şekilde öğrencilere aktarılmalıdır.

Keman çalımında sol el tekniği; parmaklar, el kemiği, bilek, önkol, dirsek ve omuz ile bu yapıların birbiriyle etkileşimli ve eşgüdümlü ilişkilerini içeren kapsamlı bir kavramdır. Elin keman tuşesi üzerindeki doğal hareketleri, tel değişimleri ve pozisyon geçişlerinde, bu yapılar koordineli bir biçimde çalışarak icracının sol el tekniğini oluşturur.

Sol el tekniğini oluşturan yapılar her zaman aynı derecede hareketli olmayabilir. Örneğin bir konumda parmaklar çok hareketli iken el hareketsiz, pozisyon geçişlerinde ise el hareketli parmaklar hareketsiz olabilir. Pozisyon geçişlerinde ve tel değişimlerinde ön kolun(dirseğin) sağ- sol hareketi, ön planda olurken belirli bir konumda hareketsiz olabilir. Tüm bu yapılar ve hareketler doğru bilinerek etkin bir biçimde uygulanırsa keman çalımında daha rahat bir teknik

(3)

264 ortaya çıkarabilir. Tam tersi durumda ise icracıyı zorlayıcı ve moral bozucu bir deneyim yarata-

bilir. Bu nedenle keman eğitimine başlarken öncelikle çalgının nasıl tutulması gerektiği ve sol elin nasıl konumlanması gerektiği incelikle ve özveriyle öğretilmelidir.

Keman çalmaya yeni başlayan öğrencilerin yapacakları en ufak bir tutuş hatası belki de bu öğrencilerin kemancılık geleceklerini derinden etkileyecektir. Bu yanlış tutuş geliştirme so- nucunda, zor pasajlar karşısında çabucak yılgın düşecekler veya keman çalmayı başaramayacak- ları kanısına kapılabileceklerdir. Bütün bu sebepler keman çalma öğretiminin zorluklarını oluş- turmaktadır. Öğretimin başlangıç aşamalarında çok dikkatli olunmalı ve karşılaşılan problemler titizlikle teşhis edilerek sırasıyla çözümlenmelidir. (Günay, 2006).

Kemanda sol el tekniğindeki hataların pek çok nedeni bulunmaktadır. Literatürde yer alan pek çok çalışmada keman eğitiminde karşılaşılan sorunlar, teknik problemler ve çözüme yönelik yaklaşımlar irdelenmiştir (Günay, 2006; Tanrıöver ve Tanrıöver, 2015; Memedaliyev, 2003;

Okay ve Kurtaslan, 2013, Uslu, 2012, Yağışan, 2002) Bu çalışmalardan ve uzman görüşlerinden yola çıkılarak kemanda sol el tekniğinde sıkça yapılan hatalar:

 Tuşenin sol el içine yanlış konumlanması,

 Baş parmağın yanlış konumlanması,

 Sol elin fazla yumularak yuvarlaklaştırılması,

 Parmakların tuşeye yanlış konumlanması,

 Tel geçişlerinde yaşanan sorunlar,

 Pozisyon geçişlerinde yapılan konumlandırma hataları, olarak sayılabilir.

Sol el parmaklarını tuşe üzerinde konumlandırma biçimimiz çalgıdan çıkan sesin kalitesi- ni doğrudan etkiler ve keman çalma esnasında bize avantaj veya dezavantaj sağlar. Eğer doğru bir konumlama yapabilmişsek daha rahat bir çalma tekniğine kavuşabiliriz (Günay, 2006). He- nüz başlangıç aşamasında sol elin yanlış konumlandırılması; sol el tekniğinin, icracıyı zorlayıcı bir hareketler zincirine dönüşmesine neden olabilir.

Bu nedenle, sol el tekniğine ilişkin yapılan hataların neler olduğunun belirlenmesi ve öğ- reticiler tarafından fark edilmesi amacıyla, literatürden ve uzman görüşlerinden faydalanarak sol el tekniğinin nasıl olması gerektiğine ilişkin bilgilerin sunulması yararlı olacaktır.

Tuşenin sol el içine konumlanması

Keman eğitimine ilk başlangıçta öğrenciler kemanı sıkıca tutma refeksi içinde oldukla- rından genellikle tuşeyi başparmak ve işaret parmağı arasında sıkma eğilimdedirler. Bu durum başparmak ve işaret parmak köklerinin birbirine yakınlaşmasına ve sol elin hareketinin zorlaş- masına neden olur. Diğer bir yanlış konumlama ise tuşenin bu iki parmak arasında kalan oyuğa sımsıkı yerleştirilmesi ve yine tuşenin sıkılması ile oluşur.

Spohr, Berio ve Aure'e göre, keman sapının başparmak ile işaret parmağı arasındaki çu- kurda olması, başparmağın ise hareketsiz kalması gerekir. Başparmağın hareketsizliği sol elde gerginliğin meydana gelmesine neden olduğundan Flesh'in önerdiği konum daha uygun görül- mektedir. Flesh'e göre, kemanın sapı başparmak ile işaret parmağının üçüncü kemiği arasında olmalıdır. Fakat Flesh başparmağın aktif ve hareketli olması ve pozisyon değişiminde sol el hareketlerine yardımcı olmasını önermektedir. (Memedaliyev, 2003)

(4)

265 Buradan hareketle sol el konumlandırılırken tuşe, başparmak ile işaret parmağı arasında

tutulmalı, re ve sol telinde çalarken keman tuşesi işaret parmağının dibinde, la ve mi telinde çalarken ise işaret parmağının 3. kemiği arasında olmalıdır. (Flesch, 1911). Bu hareketin sağla- nabilmesi için, dirseğin, re ve sol tellerinde çalarken sağa ve öne, la ve mi tellerinde çalarken ise sola ve geriye(başlangıç konumuna) hareketinden faydalanılmalıdır.

Başparmağın konumlanması

Kemanda sol el tekniğinde, önemli sorunlardan biri başparmağın yerinin neresi olması gerektiğidir. Başparmağı kemanın gövdesine yaklaştırma, tellerin üzerine doğru kıvırma, keman sapının altına doğru kaydırma gibi hareketler sıklıkla karşılaşılan sol eldeki teknik hatalardır.

Başparmağın yanlış konumlanması, el kemiğinin yanlış duruşuna bağlı olabilir. Öğrencilerin 4.

parmak kullanımında yaşadıkları sorunlar nedeniyle başparmaktan destek almak için bu parma- ğı yanlış hareket ettirmeleri keman eğitiminde karşılaştığımız bir durumdur.

Başparmağın en doğru kabul edilen konumu elimizin doğan halinde iken havaya kaldır- dığımızda ve keman tutuş pozisyonuna getirdiğimizde bulunduğu konum olmalıdır. Başparma- ğın tırnak arkası ile işaret parmağının ilk basım noktası karşılıklı gelecek biçimde konumlanma- lıdır (Günay, 2006). Ayrıca başparmak, tel değişimlerinde eklem hareketi ile pozisyon geçişle- rinde ise sol ve sağ hareketi ile sol ele yardımcı olmalıdır.

Sol elin duruşu

Sol el kemiğinin duruşu keman eğitiminde sol el tekniğinin belki de en önemli unsurudur.

Çünkü parmakların doğal düşüş hareketinin sağlanması, 3. ve 4. parmağın tuşe üzerindeki istenilen yere ulaşabilmesi ve temiz bir entonasyonun elde edilebilmesi için sol el kemiğinin duruşu oldukça önemlidir. Elin yumularak, tarak kemiğinin salyangoza ve akort burgularına doğru yak- laştırılması istenmeyen bir tutuştur ve çalıcıya zorluk yaratarak doğru parmak konumlandırmaya engel olmaktadır. Elde istenmeyen bir gerginlik oluşturarak 4. parmağın istenilen yere ulaşma- sına engel olur.

Günümüzde keman öğretiminde kabul gören modern yöntemlere göre, el ile önkol, düz bir çizgi oluşturarak, önkolun devamını oluşturmalı ve keman sapına biraz daha yaklaştırılarak 4. parmak için daha rahat bir konum sağlanmalıdır. Çünkü diğer parmakların konumu 1. parma- ğın konumuna göre belirlenir. 4. Parmak hareket ettiğinde ise 1. parmak hattan biraz aşağıya doğru gerilerek notaları tutmalıdır (Memedaliyev, 2003).

Burada elde edilmek istenen doğru sol el duruşu, tuşenin sol el içine doğru biçimde yer- leştirilmesi ve başparmağın doğru konumunun sağlanmasından sonra parmak basımlarında sol el tarak kemiğinin tuşeye yaklaştırılması ve 4. parmağın rahatlatılmasıdır. Doğru bir sol el duru- şunu sağlamak için elimizi havaya kaldırdığımızda parmaklarımızın 2. eklemi ile dirseğimizin düz bir çizgi oluşturmalıdır. Tarak kemiği dışa doğru çıkmamalı, bilek içe göçmemelidir. Auer (1965), doğru bir sol el duruşunun sağlanabilmesi için önerdiği alıştırmayı şöyle açıklamaktadır.

Parmakların en zor sayılan birinci pozisyonda yanlış konumda olmaması ve kuvvet- lendirilmesi için, dört parmağınızı dört tel üzerine yerleştirin: 1. parmak, mi telinin fa nota- sına, 2. parmak la telinin do notasına, 3. parmak re telinin sol notasına, 4. parmak ise sol telinin re notasına yerleştirilmelidir. Dört parmağın dördü de bu şekilde yerleştirilinceye kadar hiçbir parmağınızı kaldırmayınız. Tüm parmaklar gerektiği şekilde yerleştirildikten sonra, her bir parmağınızı ayrı-ayrı kaldırarak aynı tele koyunuz.

(5)

266 Parmakların konumlanması

Doğru tuşe tutuşu, doğru başparmak konumu ve doğru sol el kemiği duruşu sağlandıktan sonra parmakların tuşe üzerindeki konumu dikkat edilmesi gereken diğer bir konudur. Parmak- lar tel üzerine yerleştirilirken tırnaklar meyilli bir biçimde çalıcıya dönük olmalı ve parmak uçlarının orta noktalarıyla değil parmakların sol tarafına doğru eğimli bir biçimde basılmalıdır.

Öğrencilerin çoğunlukla hataya düştükleri durum parmakların orta kısımlarıyla basmaya çalış- maları ve doğru sesleri bulamamalarıdır. Parmakların tele çok fazla bastırılması ve tuşenin sıkış- tırılması da diğer bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Parmaklar için en temel teknik, parmakların aktif ve çevik biçimde tuşeye düşürülüp, kal- dırılmasıdır. Ancak burada çeviklikten kasıt, parmakların tuşe üzerine fazla bastırılması değil- dir. Tuşe üzerinde parmaklar çok az gerilmiş olmalı, aksi takdirde çift seslerin çalımında ve pozisyon geçişlerinde sorunlar yaşanabilir. Tuşeye sıkıştırılan parmaklar elin tüm hareketini engellemektedir. Genelde hareketi zor olan 1. parmağın daha hafıf ve yumuşak bir şekilde hareket etmesine dikkat etmek gerekir. Pozisyon değişimi sırasında tuşeye sıkıştırılan 1. parmak bu hareketleri frenlemektedir (Memedaliyev, 2003).

Parmak konumlandırmada diğer bir sorun da 3. ve 4. parmakların tuşenin dışına çıkarıl- ması, kıvrılması veya çok havada tutulmasıdır. Bu durumlar, öğrencilerin 1. ve 2. parmaklarını sıkarak tuşeye bastırmalarından ve sol elde gerginlik yaratmalarından kaynaklanabilir. Öğretici- lerin böyle bir durumla karşılaştıklarında, sürekli biçimde öğrenciyi uyararak ve doğru duruşu sağlayarak ilerlemeleri önemlidir.

Tel geçişleri

Kemanda tel geçişlerinde yaşanan sorunların en başında, parmakların geçilecek teldeki ses için hazır bulunmaması ve sol elin yeterince çevik olmaması sayılabilir. Tel geçişlerinde parmakların hazır olması ve aktifliği oldukça önemlidir.

Telden tele geçiş bölümlerinde, geçişin esnek bir şekilde gerçekleştirilmesi için, parmak- ların hazırlanması çok önemlidir. Geçişin daha rahat olması için ve ilave seslerin çıkarılmasın- dan kaçınmak için, parmak bundan önceki telin üzerinde, sonraki sesin çıkmasına kadar tutul- malı; elin diğer tele geçişi ise, ancak parmağın o telin üzerindeki yerini almasından sonra ya- pılmalıdır (Yampolsky, 1960).

Tel geçişlerindeki aktif parmak hareketlerinin sağlanmasındaki en önemli unsur dirsek hareketidir. Öğrencilerin tel geçişlerinde geç kalmaları, yay ile parmak arasındaki uyumun bo- zulması, dirseğin eksik veya yanlış hareketinden kaynaklanabilmektedir. Tel geçişlerinde par- makların kalın tellere doğru hareketi, dirseğin sağa ve öne doğru yapacağı hareket ile destek- lenmelidir. Aynı şekilde kalın tellerden ince tellere doğru yapılan geçişlerde de dirseğin sola ve başlangıç konumuna doğru hareketi sağlanmalıdır.

Pozisyon geçişleri

Yampolsky’ye göre (1955) pozisyon, sol el ile başparmağın keman sapı ile tuşeye göre konumudur. Dolayısıyla pozisyon değişimi elin ilk beş pozisyonda değişmesidir; daha ince ses perdesinde pozisyon değişmesi aslında elin ve kısmen parmakların konumunun değişmesini gerektirir ve az oranda kolun konumunun değişmesini gerektirir.

(6)

267 Pozisyon kavramını, parmak pozisyonu ve el pozisyonu olmak üzere başlıkta açıklayabi-

liriz. Parmak pozisyonu, belirli bir konumda 1. ve 4. parmaklar arasındaki mesafe olarak tanım- lanabilir. Bu mesafe kalın tonlarda daha geniş aralıklı, ince tonlarda ise parmak sıralaması aynı kalmasına rağmen mesafenin daralması söz konusudur.

El pozisyonu ise hangi konumda çalındığına göre elin keman tuşesi üzerindeki konum- landırılması ile ilgilidir. Yüksek pozisyonlarda çalarken sol el keman gövdesinin üzerine doğru çıkarılır, dirsek de sağa ve öne doğru hareket ettirilir. Yüksek pozisyonların kalın tellerde ça- lınması sırasında ise parmakların rahat hareket edebilmesi için, dirseğin biraz daha sağa doğru çekilmesi ve parmakların yukarı itilmesi gerekmektedir. 1. Pozisyondan başlayarak yüksek po- zisyonlara doğru giden pasajları çalarken parmakların pozisyonu, elin pozisyonu, bilek ve dirsek hareketleri eşgüdümlü olarak kullanılmalıdır (Memedaliyev, 2003). Buradan anlaşılacağı üzere, pozisyon geçişlerinin ve parmak pozisyonlarının sağlam ve rahat biçimde gerçekleşebilmesi için, sol el tekniğini oluşturan tüm yapılar dinamik ve aktif biçimde çalıştırılmalıdır.

SONUÇ

Kemandan etkili bir ses üretebilmek, rahat bir konumda çalabilmek ve icracıya sıkıntı ya- ratmayacak bir ilerleme olanağı sağlamak için sol tekniğinin doğru biçimde öğretilmesinin, keman eğitimi açısından oldukça önemli olduğu söylenebilir. Sol el tekniği; parmak, el, bilek, ön kol, dirsek ve omuz gibi yapıların birlikteliği ve doğru konumlandırılması ile oluşturulan temel keman tekniğidir. Sol el tekniğine ilişkin literatürde yer alan sorunlar; tuşenin sol el içine yanlış konumlanması, baş parmağın yanlış konumlanması, sol elin fazla yumularak yuvarlaklaş- tırılması, parmakların tuşeye yanlış konumlanması, tel geçişlerinde yaşanan sorunlar, pozisyon geçişlerinde yapılan konumlandırma hataları olarak belirlenmiş ve bu hataların nedenleri açık- lanmıştır. Keman eğitiminde öğrencilerde yerleşen hatalara anında müdahale edilmesi oldukça önemlidir. Öğreticilerin bu konuda çok dikkatli olması ve yaşanan sorunların çözümüne yönelik çalışmalar yaptırılması gerekmektedir. Bu çalışmanın, öğrencilerin yaşadıkları sorunlar üzerin- den hareketle, doğru bir sol el tekniğinin nasıl kazanılabileceğinin açıklanarak, sorunların çö- zümünde öğrencilere ve öğreticilere yol göstermesi ve fikir oluşturması beklenmektedir.

KAYNAKLAR

Auer, Leopold, (1965), Benim Keman Çalma Yöntemim, Moskova, p. 38-39.

Çilden, Şeyda, (2006), “Müzik Öğretmeni Yetiştirme Sürecinde Çalgı Eğitiminin Nitelik Sorun- larının İrdelenmesi”, Ulusal Müzik Eğitimi Sempozyumu Bildirisi, Pamukkale Ünv. Eğt.

Fak. Denizli.

Deniz, Jale, (2015), “Altı El Bir Piyano Eserinin Öğretiminde İşbirlikli Öğrenme Yönteminin Etkililiği: Bir Eylem Araştırması”, ASOS Journal, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergi- si, yıl: 3, sayı: 15, s. 89-117.

Flesh, Carl, (1911), Keman İçin Çalışmalar, Newyork.

Günay, Erdem, (2006), Kemana Yeni Başlayan Öğrencilerde Tutuş Problemleri ve Çözüm Öne- rileri, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.

Memedaliyev, Rafayel M., (2003), “Keman Öğretiminde Sol El Tekniğinin Bazı Meseleleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, sayı: 10, s. 65-73.

(7)

268 Okay, Hakan ve Kurtaslan, Zafer, (2013), “Keman ve Viyolada Ton Üretimi”, Eğitim ve Öğre-

tim Araştırmaları Dergisi, Şubat 2013, cilt:2 sayı:1, s. 274-283.

Tanrıöver, Ahmet U, ve Tanrıöver, Gülşah B., (2015), “Genel, Özengen ve Mesleki Müzik Eği- timi Süreci İçinde Verilen Keman Eğitiminde Karşılaşılabilecek Olası Güçlükler”, Inter- national Journal of Social Science Studies, sayı: 3 , s. 555-567

Uluç, Çiğdem, (2006), Güzel Sanatlar Liselerinde Keman Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.

Uslu, Mustafa, (2012), “Nitelikli Keman Eğitimine Yönelik Yaklaşımlar”, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Kasım 2012, cilt: 1, sayı: 4, s.1-11.

Yağışan, Nihan, (2002), Keman Çalmada Etkin Bedensel Yapıların Hareket Analizi ve Fiziksel- Motorik Özelliklerin Geliştirilmesinin Öğrencilerin Çalma Performansına Yansıması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ankara.

Yampolsky, Abram Ilich, (1955), Keman Aplikatürü Temel Bilgileri, Moskova, p. 25.

Yampolsky, Abram Ilich, (1960), Parmakların Hazırlanması ve Tellerin Üzerine Yerleştirilmesi, Moskova.