KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI KAPSAMINDA SOSYAL MEDYA (FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Serkan ÖZTÜRK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARALIK 2014
KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI KAPSAMINDA SOSYAL MEDYA (FACEBOOK ÖRNEĞİ)
(Yüksek Lisans) Serkan ÖZTÜRK GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Aralık 2014 ÖZET
Küreselleşen dünyada insanların etkileşimlerinin büyük bir kısmı kitle iletişim araçları sayesinde gerçekleşmektedir. Kitle iletişim araçları içerisinde sosyal medya, ortaya çıktığı günden bu güne kadar gücünü sürekli artırarak günümüzün en önemli kitle iletişim araçlarından biri haline gelmiştir. Sosyal medya, günümüzde üzerine çalışma yapılan en önemli sosyal bilimler konularından biri durumundadır. Bu çalışmada, kullanıcıların sosyal medyayı hangi doyumları elde etmek amacıyla kullandıkları araştırılmıştır. Araştırma kapsamında Ankara'da ve Kastamonu'da toplam 600 kişiye anket uygulaması yapılmış, elde edilen sonuçlar analiz edilip yorumlanmıştır. Araştırma sonuçlarına genel olarak bakıldığında sosyal medya kullanımından elde edilen doyumlar yaş, cinsiyet, eğitim, yaşanılan şehir, meslek ve gelir durumuna göre farklılık gösterebilmektedir.
Bilim Kodu : 1155.2.238
Anahtar Kelimeler : İnternet, Sosyal Medya, Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı, Denis McQuail, Facebook
Sayfa Adedi : 194
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Çetin Murat HAZAR
USES AND GRATIFICATIONS THEORY WITHIN THE SCOPE OF SOCIAL MEDIA (FACEBOOK SAMPLE)
(M.S. Thesis) Serkan ÖZTÜRK GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF SOCIAL SCIENCES December 2014
ABSTRACT
In a globalizing world, a large part of people's interaction takes place through the mass media. Social media in mass media that have emerged to every single day continually increasing power of today has become one of the most important means of mass media.
Social media today is worked on the subject that it is one of the most important social sciences. In this study, social media users are using which have been investigated in order to learn what kind of obtained satisfaction. Part of the study a Toplam of 600 people in Ankara and Kastamonu survey conducted and the results have been analyzed and interpreted. The overall look of survey results indicate that there is differances between obtained satisfaction from social media and age, sex , education, residential area, occupation and income status.
Science Code : 1155.2.238
Key Words : Internet, Social Media, Uses and Gratifications Approach, Denis McQuail, Facebook
Page Number : 194
Supervisor : Doç Dr. Çetin Murat HAZAR
TEŞEKKÜR
Çalışmam boyunca karşılaştığım sorunlar hususunda her zaman yardımcı olan değerli hocam Doç. Dr. Çetin Murat HAZAR’a, bana zamanlarını ayırıp destek olan değerli akademisyen arkadaşlarım Öğr. Gör. Aysel SAĞMEN ve Öğr. Gör. Sevim ÇEVEN'e teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ayrıca, hayatım boyuna beni maddi ve manevi her yönden kalpten destekleyen ve dualarını esirgemeyen aileme ve desteğini hep yanımda hissettiğim yanımdaki gizli güç olan sevgili eşim Şeymanur'a çok teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ... iv
ABSTRACT ... v
TEŞEKKÜR ... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
TABLOLAR LİSTESİ ... xii
KISALTMALAR... xviii
1. GİRİŞ ... 1
2. BÖLÜM: KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI ... 5
2.1.Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımına Genel Bakış ... 5
2.1.1.Yaklaşımın tarihçesi ... 8
2.1.2.Yaklaşımın temel formülü ... 15
2.1.3.Doyum kategorileri ... 16
2.1.3.1. Oyalanma ... 16
2.1.3.2. Kişisel ilişkiler ... 16
2.1.3.3. Kişisel kimlik ... 16
2.1.3.4. Gözetim işlevi ... 17
2.1.4.Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı ile ilgili yapılan çalışmalar... 18
3. BÖLÜM: İNTERNET VE SOSYAL MEDYA... 23
3.1.İnternet ... 23
3.1.1.İnternetin tarihçesi ... 23
3.1.2.World wide web ... 25
3.1.3.Web 1.0 ve web 2.0 ... 25
3.1.4.İnternetin önemi ... 30
3.1.5.Türkiye’de internet ... 32
3.2.Sosyal Medya ... 35
3.2.1.Sosyal medyanın tarihçesi ... 38
3.2.2.Sosyal medyanın önemi ... 40
3.2.3.Sosyal medya çeşitleri ... 45
3.2.3.1. Bloglar... 46
3.2.3.2. Mikrobloglar ... 48
3.2.3.2.1. Twitter... 48
3.2.3.2.2. Tumblr ... 49
3.2.3.3. Sosyal ağlar ... 50
3.2.3.3.1. Sixdegrees ... 51
3.2.3.3.2. Myspace ... 51
3.2.3.3.3. Hi5 ... 52
3.2.3.3.4. Linkedin ... 52
3.2.3.3.5. Facebook ... 53
3.2.3.3.6. Orkut ... 54
3.2.3.3.7. Google+... 54
3.2.3.4. Wikiler ... 54
3.2.3.4.1. Wikipedia ... 55
3.2.3.5. Multimedya ... 55
3.2.3.5.1. Flickr ... 55
3.2.3.5.2. Photobucket ... 56
3.2.3.5.3. Instagram ... 56
3.2.3.5.4. Youtube... 57
3.2.3.5.5. Dailymotion ... 57
3.2.3.5.6. Last.fm ... 58
3.2.3.5.7. Fizy ... 58
3.2.3.6. Sosyal imleme ... 59
3.2.3.6.1. Bookmark ... 59
3.2.3.6.2. Reddit ... 59
3.2.4.Sosyal medya üzerine yapılan çalışmalar ... 60
3.3.Facebook ... 61
3.3.1.Facebook’un tarihçesi ... 63
3.3.2.Facebook özellikleri ... 65
3.3.2.1. Profil sayfası ... 65
3.3.2.2. Duvar... 65
3.3.2.3. Dürtme ... 66
3.3.2.4. Fotoğraflar... 66
3.3.2.5. Video ... 67
3.3.2.6. Gruplar ... 67
3.3.2.7. Etkinlikler ... 67
3.3.2.8. Oyun ... 67
3.3.2.9. Arkadaşlar ... 68
3.3.2.10. Anlık ileti ... 68
3.3.2.11. Facebook reklamları... 69
3.3.2.12. Bildirimler ... 69
3.3.2.13. Beğenme (Like) ... 69
3.3.3.Dünya’da ve Türkiye’de facebook kullanımı ... 70
4. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME ... 73
4.1.Cinsiyet Dağılımı ... 75
4.2.Yaş Dağılımı ... 75
4.3.Yaşanılan Coğrafi Bölge ... 76
4.4.Eğitim Durumu ... 76
4.5.İkamet Edilen Şehir ... 77
4.6.Meslek Durumu ... 78
4.7.Gelir Dağılımı ... 79
4.8.Evde Bilgisayarı Olma Durumu ... 79
4.9.Akıllı Telefona Sahip olma ... 80
4.10.En Çok Kullanılan Kitle İletişim Aracı ... 80
4.11.En Çok Güvenilir Bulunan Kitle İletişim Aracı ... 82
4.12.Televizyon İzleme Oranı ... 85
4.13.Radyo Dinleme Oranı ... 86
4.14.Gazete Okuma Oranı ... 88
4.15.İnternet Kullanım Oranı ... 90
4.16.İnternet Kullanım Amaçları... 92
4.17.En Çok Zaman Geçirilen İnternet Siteleri ... 95
4.18.İnternete Bağlanma Yolları ... 97
4.19.Bilgiye Erişmek İçin Kullanılan Araç ... 98
4.20.Sosyal Medya Alanında En Fazla Yapılan Aktiviteler ... 98
4.21.En Çok Kullanılan Sosyal Ağ Sitesi... 101
4.22.Facebook Kullanımına Ayrılan Zaman... 102
4.23.Facebook Kullanım Amaçları... 102
4.24.Facebook Hesabına Ulaşma Yolları... 106
4.25.Facebook Kullanımına Ayrılan Zaman (cinsiyete göre)... 106
4.26.Facebook Kullanımına Ayrılan Zaman (ikamet edilen şehire göre)... 106
4.27.Facebook Kullanımına Ayrılan Zaman (diğer kişisel özelliklere göre)... 107
4.28.Cinsiyet ve Sosyal Ağ Kullanımı... 107
4.29.Sosyal Medya ve Facebook Kullanım ve Doyumları... 108
4.29.1.Bilgi Doyumu... 108
4.29.1.1.Sosyal medya gündemi takip etmek adına önemli bilgi kaynağıdır... 109
4.29.1.2.Sosyal medya bir konu hakkında fikir sahibi olmama yardımcı olmaktadır... 114
4.29.1.3. Sosyal medya sayesinde pek çok haberi diğer medya organlarında yer almadan öğrenebilmekteyim ... 118
4.29.1.4. Genel olarak sosyal medya alanı düşünüldüğünde Facebook, en önemli bilgi kaynağımdır ... 122
4.29.2.Sosyal etkileşim (arkadaşlık) doyumu ... 127
4.29.2.1. Facebook, yakınlarımla ve arkadaşlarımla iletişim kurmamda en önemli iletişim aracıdır ... 127
4.29.2.2. Sosyal medya ile sosyalleşme ihtiyacımı büyük ölçüde karşılamaktayım ... 131
4.29.2.3. Facebook'u daha çok yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyorum ... 136
4.29.2.4. Sosyal medyayı başka insanlarla bilgi paylaşmak,
tavsiyelerde bulunmak ve görüşümü bildirmek için kullanırım ... 141
4.29.3.Kişisel Kimlik Doyumu ... 145
4.29.3.1. Sosyal medya çevreyi, insanları ve toplumu daha iyi analiz etmeme yardımcı olmaktadır ... 146
4.29.3.2. Sosyal medya sayesinde elde ettiğim bilgiler kişisel gelişimime katkıda bulunmaktadır ... 150
4.29.3.3. Sosyal medya ile istikrar ve güven gibi gereksinmelerimi karşılamaktayım ... 152
4.29.3.4. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır ... 155
4.29.4.Eğlence (Kaçış) Doyumu ... 158
4.29.4.1. Sosyal medyayı daha çok oyun oynamak için kullanmaktayım ... 158
4.29.4.2. Sosyal medya hayatın stresinden kurtulmam adına önemli bir araçtır ... 161
4.29.4.3. Sosyal medya iyi bir vakit geçirme aracıdır ... 165
4.29.4.4. Sosyal medya yaşamımdaki en önemli eğlence araçlarımdandır ... 168
5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 171
KAYNAKLAR ... 179
EKLER ... 191
EK-1. Anket Formu ... 191
ÖZGEÇMİŞ ... 194
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil Sayfa
Şekil 1 Kullanım ve Doyum Modelinin Öğeleri ... 15
Şekil 2. Web 1.0 - Web 2.0 Karşılaştırması ... 27
Şekil 3. Web 1.0 ve Web 2.0 farkları ... 28
Şekil 4. 2007-2013 İnternet kullanımı temel göstergeler ... 34
Şekil 5. Katılımcıların Cinsiyet Dağılımı ... 75
Şekil 6. Katılımcıların Yaş Dağılımı ... 75
Şekil 7. Katılımcıların Memleketlerinin Bulunduğu Coğrafi Bölge Dağılımı ... 76
Şekil 8. Katılımcıların Eğitim Durumu Dağılımı ... 77
Şekil 9. Katılımcıların İkamet Ettiği Şehir Dağılımı ... 77
Şekil 10. Katılımcıların Mesleki Durum Dağılımı ... 78
Şekil 11. Katılımcıların Gelir Dağılımı ... 79
Şekil 12. Katılımcıların Evlerinde Bilgisayarı Olma Durumu ... 79
Şekil 13. Katılımcıların akıllı telefona sahip olma durumu ... 80
Şekil 14. Katılımcıların en çok kullandığı kitle iletişim araçları ... 81
Şekil 15. En çok kullanılan kitle iletişim aracı (cinsiyete göre) ... 81
Şekil 16. En çok kullanılan kitle iletişim aracı (yaşanılan şehire göre) ... 82
Şekil 17. Katılımcıların en çok güvenilir bulduğu kitle iletişim araçları ... 83
Şekil 18. Katılımcıların en çok güvenilir bulduğu kitle iletişim araçları (cinsiyete göre) ... 83
Şekil 19. Katılımcıların en çok güvenilir bulduğu kitle iletişim araçları (yaşanılan şehire göre) 84 Şekil 20. Katılımcıların Televizyon İzleme Durumları ... 85
Şekil 21. Katılımcıların Televizyon İzleme Durumları (cinsiyete göre) ... 85
Şekil 22. Katılımcıların Televizyon İzleme Durumları (yaşanılan şehire göre) ... 86
Şekil 23. Katılımcıların Radyo Dinleme Durumları ... 87
Şekil 24. Katılımcıların Radyo Dinleme Durumları (cinsiyete göre) ... 87
Şekil 25. Katılımcıların Radyo Dinleme Durumları (yaşanılan şehire göre) ... 88
Şekil 26.Katılımcıların Gazete Okuma Durumları ... 89
Şekil 27. Katılımcıların Gazete Okuma Durumları (cinsiyete göre) ... 89
Şekil 28. Katılımcıların Gazete Okuma Durumları (yaşanılan şehire göre) ... 90
Şekil 29. Katılımcıların İnterneti Kullanma Sıklığı ... 90
Şekil 30. Katılımcıların İnterneti Kullanma Sıklığı (cinsiyete göre) ... 91
Şekil 31. Katılımcıların İnterneti Kullanma Sıklığı (yaşanılan şehire göre) ... 91
Şekil 32. Katılımcıların İnterneti Kullanma Amaçları ... 92
Şekil 33. Katılımcıların İnterneti Kullanma Amaçları (cinsiyete göre) ... 93
Şekil 34. Katılımcıların İnterneti Kullanma Amaçları (yaşanılan şehire göre) ... 94
Şekil 35. Katılımcıların En Çok Zaman Geçirdiği Web Siteleri... 95
Şekil 36. Katılımcıların En Çok Zaman Geçirdiği Web Siteleri (cinsiyete göre)... 96
Şekil 37. Katılımcıların En Çok Zaman Geçirdiği Web Siteleri (yaşanılan şehire göre)... 97
Şekil 38. Katılımcıların İnternete Bağlanma Yolları... 97
Şekil 39. Katılımcıların bilgiye erişmek için kullandığı kitle iletişim araçları... 98
Şekil 40. Katılımcıların sosyal medya ortamında en fazla gerçekleştirdikleri aktiviteler... 98
Şekil 41. Katılımcıların sosyal medya ortamında en fazla gerçekleştirdikleri aktiviteler... 100
Şekil 42. Katılımcıların En Çok Kullandığı Sosyal Ağ Sitesi... 101
Şekil 43. Katılımcıların Facebook Kullanımına Ayırdıkları Zaman... 102
Şekil 44. Katılımcıların Facebook kullanma amaçları... 102
Şekil 45. İkamet Edilen Şehir ve Facebook'un Hangi Amaçla Kullanıldığı... 103
Şekil 46. Cinsiyet ve Facebook'un Hangi Amaçla Kullanıldığı………... 105
Şekil 47. Katılımcıların Facebook hesabına ulaşma yolları………. 106
Şekil 48. Cinsiyet ve Facebook Kullanımına Günlük Ayrılan Zaman……… 106
Şekil 49. İkamet Edilen Şehir ve Facebook Kullanımına Günlük Ayrılan Zaman………. 106
Şekil 50. Diğer kişisel özellikler ve Facebook Kullanımına Günlük Ayrılan Zaman……….. 107
Şekil 51. Cinsiyet ve Kullanılan Sosyal Ağ Siteleri………. 107
Şekil 52. Sosyal Medya gündemi takip etmek adına önemli bir bilgi kaynağıdır, yaşa göre çapraz tablo………. 109
Şekil 53. Sosyal Medya gündemi takip etmek adına önemli bir bilgi kaynağıdır,
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 110 Şekil 54. Sosyal Medya gündemi takip etmek adına önemli bir bilgi kaynağıdır,
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 111 Şekil 55. Sosyal Medya; gündemi takip etmek adına önemli bir bilgi kaynağıdır,
eğitim durumuna göre çapraz tablo……… 112 Şekil 56. Sosyal Medya bir konu hakkında fikir sahibi olmama yardımcı olmaktadır
yaşa göre çapraz tablo………. 114 Şekil 57. Sosyal Medya bir konu hakkında fikir sahibi olmama yardımcı olmaktadır
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 115 Şekil 58. Sosyal Medya bir konu hakkında fikir sahibi olmama yardımcı olmaktadır
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 116 Şekil 59. Sosyal Medya sayesinde pek çok haberi diğer medya organlarında yer almadan
öğrenebilmekteyim yaş durumuna göre çapraz tablo………. 118 Şekil 60. Sosyal Medya sayesinde pek çok haberi diğer medya organlarında yer almadan
öğrenebilmekteyim Cinsiyete göre çapraz tablo……… 119 Şekil 61. Sosyal Medya sayesinde pek çok haberi diğer medya organlarında yer almadan
öğrenebilmekteyim yaşanılan şehire göre çapraz tablo……… 120 Şekil 62. Genel olarak sosyal medya alanı düşünüldüğünde Facebook, en önemli
bilgi kaynağımdır yaşa göre çapraz tablo……… 122 Şekil 63. Genel olarak sosyal medya alanı düşünüldüğünde Facebook, en önemli
bilgi kaynağımdır yaşanılan şehire göre çapraz tablo……… 123 Şekil 64. Genel olarak sosyal medya alanı düşünüldüğünde Facebook, en önemli
bilgi kaynağımdır cinsiyete göre çapraz tablo……… 124 Şekil 65. Genel olarak sosyal medya alanı düşünüldüğünde Facebook, en önemli
bilgi kaynağımdır Eğitim Durumuna göre çapraz tablo……….. 125 Şekil 66. Facebook, yakınlarımla ve arkadaşlarımla iletişim kurmamda en önemli
iletişim aracıdır yaşa göre çapraz tablo……….. 127 Şekil 67. Facebook, yakınlarımla ve arkadaşlarımla iletişim kurmamda en önemli
iletişim aracıdır yaşanılan şehire göre çapraz tablo……… 128 Şekil 68. Facebook, yakınlarımla ve arkadaşlarımla iletişim kurmamda en önemli
iletişim aracıdır cinsiyete göre çapraz tablo………. 129 Şekil 69. Sosyal medya ile sosyalleşme ihtiyacımı büyük ölçüde karşılamaktayım
yaş durumuna göre çapraz tablo……….. 131
Şekil 70. Sosyal medya ile sosyalleşme ihtiyacımı büyük ölçüde karşılamaktayım
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 132 Şekil 71. Sosyal medya ile sosyalleşme ihtiyacımı büyük ölçüde karşılamaktayım
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 133 Şekil 72. Sosyal medya ile sosyalleşme ihtiyacımı büyük ölçüde karşılamaktayım
eğitim durumuna göre çapraz tablo……… 134 Şekil 73. Facebook'u daha çok yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyorum
yaşa göre çapraz tablo………. 136 Şekil 74. Facebook'u daha çok yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyorum
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 137 Şekil 75. Facebook'u daha çok yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyorum
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 138 Şekil 76. Facebook'u daha çok yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyorum eğitim
durumuna göre çapraz tablo……… 139 Şekil 77. Sosyal medyayı başka insanlarla bilgi paylaşmak, tavsiyelerde bulunmak
ve görüşümü bildirmek için kullanırım yaşa göre çapraz tablo………. 141 Şekil 78. Sosyal medyayı başka insanlarla bilgi paylaşmak, tavsiyelerde bulunmak
ve görüşümü bildirmek için kullanırım eğitim durumuna göre çapraz tablo……… 142 Şekil 79. Sosyal medyayı başka insanlarla bilgi paylaşmak, tavsiyelerde bulunmak
ve görüşümü bildirmek için kullanırım yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 143 Şekil 80. Sosyal medyayı başka insanlarla bilgi paylaşmak, tavsiyelerde bulunmak
ve görüşümü bildirmek için kullanırım cinsiyete göre çapraz tablo……… 144 Şekil 81. Sosyal medya çevreyi, insanları ve toplumu daha iyi analiz etmeme
yardımcı olmaktadır yaşa göre çapraz tablo……… 146 Şekil 82. Sosyal medya çevreyi, insanları ve toplumu daha iyi analiz etmeme
yardımcı olmaktadır eğitim durumuna göre çapraz tablo……….. 147 Şekil 83. Sosyal medya çevreyi, insanları ve toplumu daha iyi analiz etmeme
yardımcı olmaktadır yaşanılan şehire göre çapraz tablo………. 148 Şekil 84. Sosyal medya çevreyi, insanları ve toplumu daha iyi analiz etmeme
yardımcı olmaktadır cinsiyete göre çapraz tablo……….. 149 Şekil 85. Sosyal medya sayesinde elde ettiğim bilgiler kişisel gelişimime
katkıda bulunmaktadır yaşa göre çapraz tablo……… 150 Şekil 86. Sosyal medya sayesinde elde ettiğim bilgiler kişisel gelişimime
katkıda bulunmaktadır cinsiyete göre çapraz tablo………. 151
Şekil 87. Sosyal medya sayesinde elde ettiğim bilgiler kişisel gelişimime katkıda bulunmaktadır yaşanılan şehire göre çapraz tablo……… 151 Şekil 88. Sosyal medya ile istikrar ve güven gibi gereksinmelerimi karşılamaktayım
yaşa göre çapraz tablo………. 153 Şekil 89. Sosyal medya ile istikrar ve güven gibi gereksinmelerimi karşılamaktayım
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 154 Şekil 90. Sosyal medya ile istikrar ve güven gibi gereksinmelerimi karşılamaktayım
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 154 Şekil 91. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır
yaşa göre çapraz tablo………. 156 Şekil 92. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 157 Şekil 93. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 157 Şekil 94. Sosyal medyayı daha çok oyun oynamak için kullanırım yaşa göre çapraz tablo……. 159 Şekil 95. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 160 Şekil 96. Sosyal medya çevreden kaynaklanan sıkıntıları unutmamda yardımcı olmaktadır
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 160 Şekil 97. Sosyal medya hayatın stresinden kurtulmam adına önemli bir araçtır
yaşa göre çapraz tablo………. 162 Şekil 98. Sosyal medya hayatın stresinden kurtulmam adına önemli bir araçtır
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 163 Şekil 99. Sosyal medya hayatın stresinden kurtulmam adına önemli bir araçtır
yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 163 Şekil 100. Sosyal medya iyi bir vakit geçirme aracıdır yaşa göre çapraz tablo………. 165 Şekil 101. Sosyal medya iyi bir vakit geçirme aracıdır cinsiyete göre çapraz tablo……….. 166 Şekil 102. Sosyal medya iyi bir vakit geçirme aracıdır yaşanılan şehire göre çapraz tablo…….. 167 Şekil 103. Sosyal medya yaşamımdaki en önemli eğlence araçlarımdandır
yaşa göre çapraz tablo………... 168 Şekil 104. Sosyal medya yaşamımdaki en önemli eğlence araçlarımdandır
cinsiyete göre çapraz tablo……….. 169
Şekil 105. Sosyal medya yaşamımdaki en önemli eğlence araçlarımdandır yaşanılan şehire göre çapraz tablo……….. 169
KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.
Kısaltmalar Açıklamalar
BBS Bulletein Board System
DARPA Defense Advanced Research Project Agency
Kİ Kitle İletişim
MIT Massachusetts Institute of Technology
SPSS Statistical Package for the Social Sciences
TDK Türk Dil Kurumu
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
WWW World Wide Web
1. GİRİŞ
Gelişen teknoloji ile birlikte internet, en önemli kitle iletişim araçlarından biri haline gelmiştir. Günümüzde neredeyse her evde bir bilgisayar ve internet bulunmaktadır.
İnsanlar, internet karşısında harcadıkları vaktin önemli bir bölümünü sosyal medya dediğimiz ortamlarda geçirmektedirler. Sosyal medyayı daha çok gençlerin yaygın olarak kullandığı da bilinen bir gerçektir.
Son yirmi yıldır bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan baş döndürücü değişim ve gelişim, günümüzde interneti ve internete bağlı olarak da sosyal medyayı günlük hayatımızın değişmezlerinden biri haline getirmiştir.
Değişen ve gelişen internet ortamıyla birlikte, kullanıcı profilleri de pasif konumdan aktif kullanıcı konumuna dönüşmüştür.
Son yıllarda web teknolojilerinde yaşanan en önemli gelişmenin Web 1.0 teknolojilerinden Web 2.0 teknolojilerine geçilmesi olduğunu söylemek mümkündür. Bu yeni teknolojik alt yapının sunduğu olanaklarla bireyler, sadece pasif izleyiciler olmaktan çıkarak, içeriklere katkıda bulunabilen ve içeriklerin üretilmesi sürecine dahil olabilen aktif kullanıcılar haline gelmişlerdir. Böylelikle İnternet, çok daha etkileşimli ve katılımlı bir platforma dönüşmüştür (Koçak, 2012: 2).
Yakın geçmişte MySpace, Flicker ve YouTube gibi başarılı Web 2.0 tabanlı sosyal uygulamalar tarafından desteklenen Web 2.0, daha önce hayal dahi edilemeyecek mesafeler kat etmiştir (Murugesan, 2007: 34). Ayrıca kullanıcı sayısı bir milyara ulaşan Facebook ve giderek büyüyen Twitter uygulamaları sayesinde herkesin sesini duyurabildiği sosyal bir platform oluşturulmuştur.
Günümüz dünyasında insanların bilgiye habere ve gündeme erişim imkanları oldukça kolaylaşırken özellikle internet sayesinde dünyanın herhangi bir yerindeki olay anında gözler önüne serilebilmektedir. Metaforik olarak internet, dünyayı küçük bir köy haline getirmiştir diyebiliriz.
Sosyal medya ile insanlar; dünyanın bir ucundaki herhangi bir olayla ilgili görüşünü dilediği gibi paylaşabilmekte, aynı anda diğer insanları etkilemekte ve onlardan da etkilenebilmektedir. İnternet tabanlı etkileşimin bir sonucu olan sosyal ağlar bireylere özgürlük, özerklik, içeriğini kendisini yaratabilme özgürlüğü sağlamaktadır (Onat ve Alikılıç, 2008). Bireylerin kitle iletişim araçları karşısındaki aktifliğinde kapıları ardına kadar açan sosyal medya, elbette ki kullanıcılarına birtakım doyumları da beraberinde sunmaktadır.
Sosyal paylaşım ağları kişilerin birbirleriyle etkileşime geçtikleri platformlardır (Akçay, 2011). Bu etkileşimde kullanıcıların amaçları ve ulaşmak istedikleri doyumlar önem taşımaktadır. Sosyal medya kullanıcılarının hepsi aynı doyumları elde etmek için bu alana yönelmemektedirler.
Kişiler, o anki ihtiyaçları ne ise ona göre medyaya yönelmekte, mevcut ihtiyaçlarını gidermeye çalışmaktadırlar. Kimi eğlenmek amacıyla, kimi bilgi edinmek, kimi arkadaşları ile sosyalleşmek, kimi de mevcut sıkıntılarından veya stres ortamından bir nebze olsun uzaklaşmak adına medyaya yönelerek doyuma ulaşırlar.
Bu çalışmada sosyal medya kullanıcılarının, sosyal medyayı hangi amaçlarla ve hangi doyumları elde etmek için kullandıkları, sosyo-ekonomik ve demografik faktörlerin, insanların yaşadıkları şehirlerin sosyo-ekonomik ve kültürel farklılıklarının sosyal medya kullanımı açısından anlamlı farklar oluşturup oluşturmadığı araştırılmıştır.
Sosyal medya kullanıcılarının daha çok gençler olduğu göz önünde bulundurulursa, yapılacak olan anket çalışmasının da gençlere yönelik olması daha doğru olacaktır. Bu yüzden çalışma, yoğun olarak gençler üzerinde uygulanmıştır.
Çalışmada; McQuail’in dörtlü kategorileştirmesi (bilgi, entegrasyon ve sosyal etkileşim, kişisel kimlik, eğlence) temel alınarak, farklı coğrafi, ekonomik ve demografik ortamlarda bulunan ve bir metropol kenti olan Ankara ile Anadolu’nun daha küçük bir kenti olan Kastamonu illerinde yaşayan insanların sosyal medya kullanımları incelenmiştir.
Sosyal medya üzerine yoğunlaşan ilgi sonucunda bu alan ile ilgili çokça makaleler yazılmış, çeşitli akademik çalışmalar ortaya konulmuştur. Kullanımlar ve doyumlar
yaklaşımı ile ilgili makaleler ise geçmişten günümüze oldukça fazla üzerinde durulan çalışmalardan biri olmuştur. Bu çalışma; sosyal medya kullanıcılarını kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı kapsamında ve özellikle Ankara ve Kastamonu illeri karşılaştırması şeklinde inceleyerek, akademik anlamda literatüre katkı sağlamaktadır.
Bu çalışmanın birinci bölümünde, Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı ile ilgili teorik bilgiler, ikinci bölümünde internet, sosyal medya ve Facebook ile ilgili bilgiler verilmiş, üçüncü ve son bölümde ise yapılan alan araştırmasıyla birlikte elde edilen somut veriler ortaya konulmuştur.
Çalışmanın alan araştırması 20 Temmuz- 20 Ağustos 2014 tarihleri arasında katılımcılarla her anketörün yüz yüze görüşmesi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler IBM SPSS Statistics 20 programı kullanılarak elektronik ortamda işlenmiştir. Belirlenen araştırma sorularını test etmek için veriler uygun istatistiksel analizlere tabi tutulmuştur.
Araştırmada katılımcıların sosyo demografik özellikleri ve sosyal medya kullanım durumlarını belirlemek amacıyla frekans analizi uygulanmıştır. Anket formunun 1.
Sorusundan 24. Sorusuna kadar Katılımcıların sorulara hangi sıklıkta katıldıkları ya da katılmadıklarını görmek için frekans analizleri yapılmıştır.
25-40 arasındaki sorular Hangi doyumun katılımcılar tarafından daha çok kabul edildiği, tercih edildiği sonucuna ulaşmak için aritmetik ortalama analizine tabi tutulmuştur.
Sorular arasında anlamlı ya da anlamsız bir farklılığın ortaya koyulması için Bağımsız İki Örneklem T testi yapılmıştır. Bu analiz doyum ölçeğine uygulanmıştır. Sorular arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla Korelasyon analizi yapılmıştır. Her bir doyum kategorisini temsil eden soru, yaş, cinsiyet, gelir durumu, eğitim durumu, meslek ve yaşanılan şehir faktörleri bakımından test edilmek için Çapraz Tablo Ki Kare analizine tabi tutulmuştur.
2. KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının derinlemesine incelenmesi sosyal medya kullanıcılarının doyumlarını daha iyi analiz edilmesine yardımcı olacaktır.
2.1. Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımına Genel Bakış
1940’lı yılların başından itibaren kitle iletişim alanında yapılan araştırmalarda, medya takipçileri olarak nitelenen hedef kitle üzerinde yoğunlaşmaya başlandığı görülmüştür.
Özellikle Lazarsfeld’in 1940’lardan sonra yaptığı çalışmalar, bireylerin medyanın pasif tüketicisi olduğu yönündeki görüşlerin yeniden değerlendirilmesine sebebiyet vermiştir (Işık, 2005: 60). Yapılan araştırmalar neticesinde, bireylerin medyayı kullanırken aktif oldukları ve medyayı, belli birtakım doyumlara ulaşmak için kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır.
Kitle iletişim araçları üzerine yapılan birçok araştırma neticesinde izleyicilerin aslında etkiye karşı koyabildikleri (McQuail ve Windahl, 2010: 165) saptanmıştır. Bu durum, kitle iletişim araçları ve izleyiciler üzerine yapılan çalışmalarda önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Klasik etki araştırmaları kişiyi çaresiz, dirençsiz, edilgen bir şekilde görmekte olduğundan kullanımlar doyumlar yaklaşımı 20. yy’ın ikinci yarısından itibaren hızla etki araştırmalarının yerini almıştır (Biçer, 2014: 61). Başlangıçtaki yapılan yanlışlık kitle iletişim araçlarının izleyicilerini seçtiğini sanmaktı. Aslına bakılırsa kitle iletişim araçları bunu yapmayı hedefler, ancak izleyiciler iletilen gönderileri “seçici izleme” yöntemiyle izlemektedirler. İzleyiciler, kitle iletişim araçlarını ve içeriğini seçerken kendi beğenilerine, düşünce ve bilgi gereksinimlerine uygun olarak seçimde bulunma eğilimindedirler (McQuail ve Windahl, 2010: 166).
Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı, medya kullanıcılarının hangi amaçlarla, gereksinimlerle medyayı kullandığını ve bu gereksinimlerin nasıl tatmin edildiğini anlamaya ve açıklamaya çalışan bir teoridir. Bu yaklaşıma göre, izler kitle pasif değil etkindir ve kitle iletişim aracı kullanıcısı amacını, seçimini kendi iradesi ile belirlemektedir (Bayram, 2007: 4).
Literatüre “kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı” olarak giren bu yaklaşıma göre, bireyler medya karşısında pasif değil, aktif konumdadır ve kişiler, ihtiyaçlarına göre medyayı kullanır, geniş bir seçenek sunan medya içeriği yelpazesinden dilediğini özgürce seçer ve sonucunda bir doyum elde eder. Kullanımlar ve Doyumlar (Uses and Gratifications) Yaklaşımı’nı ilk kez gündeme getiren akademisyenlerden biri Elihu Katz’dır (Severin ve Tankard 1994:474). Psikolog Elihu Katz, bir tartışma başlatmış ve medya alanındaki çalışmaların medyanın insanlara ne yaptığı sorusu üzerine odaklandığı, oysa asıl sorulması gerekenin insanların medya ile ne yaptıkları olduğunu gündeme getirmiştir (Yaylagül, 2008: 62). Yine Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımına göre; medyanın etkisi sınırlıdır ve özellikle izleyicilerin seçiciliği bu etkiye engel oluşturur (Mattelart ve Mattelart, 2010:
120).
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı pasif izleyiciden aktif izleyiciye doğru bir geçiş önermiştir. Bireylerin kitle iletişim araçlarını kullanmasının temelinde psikolojik ve sosyolojik nedenlerin yattığı, bunlar araştırılırken de coğrafik, demografik ve sosyo- ekonomik değişkenlerin de gözlenmesi gerektiği belirtilmiştir (Işık, 2005: 62).
Kitle iletişim araçlarının etkileri konusunda Lasswell’in klasik tanımlaması olan “kim, neyi, hangi kanaldan, kime ve hangi etkiyle söyler” formulasyonu, Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı ile iletişim sürecini “kim, hangi mesajları, neden ve ne gibi yarar getirdiği amacıyla seçmektedir” şekline dönüştürmüştür (Gökçe, 2002: 200).
Özellikle 1970’li yılardan sonra gerçekleştirilen izleyici odaklı kitle iletişim araştırmalarında, dilbilim, göstergebilim, kodlama, kod açımlama, okuma gibi yöntemlerle izleyicinin bir mesajı anlamlandırma yeteneğinin bulunduğu ortaya çıkmıştır. Aslında izleyici odaklı bu araştırmaların artarak ilgi görmesinin temelinde kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı yatmaktadır. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımında, izleyicinin kitle iletişim çıktılarını hangi gereksinimlerle tükettiği açıklanmaya çalışılmaktadır. Benzer şekilde izleyici odaklı diğer araştırmalarda da izleyicinin bir mesajı nasıl okuduğu, muhakeme ettiği ve anlamlandırdığı açıklanmaktadır. Dolayısıyla burada ortaya konulmak istenen fikir, izleyicinin her verileni “sünger” gibi emen pasif alıcılar olmadığı, aksine mesajları kendine uygun bir şekilde yorumladığıdır (Bal, 2013: 38).
Aktif izleyici kavramı içerisinde, izleyicilerin kendi ihtiyaçları doğrultusunda iletişim araçlarını ve içeriklerini seçtikleri ve kendi etkilerini kendilerinin aradığı görüşü savunulmaktadır. Buna göre izleyiciler çevrelerine etkide bulunan aktif özneler olarak kabul edilmektedir. Özne konumunda değerlendirilen bireyler, etkinlikleri seçme yolları arasından amaçlarına uygun tercihler yapma gücüne sahiptirler. Dolayısıyla bu teze göre kişi kendi enformasyonunun yaratıcısıdır. “Enformasyon” burada kişinin zaman ve mekanda hareket ederken yaşamdan çıkardığı anlam olarak nitelendirilirken, kitle iletişim araçları da dünyanın seyredildiği mercekler olarak görülmektedir. Bu merceklerle kişiler, dünyanın kendilerine özgü anlamlarını oluşturmaktadırlar (Bal, 2013: 38-39).
Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’na göre elde edilen doyumlar, izlerkitle üyelerinin belirli bir medyayı tecrübe etme yoluyla elde ettiği tatmin olarak kabul edilirken;
gereksinimler ya da motivasyonlar, izlerkitlenin söz konusu medyaya ulaşmadan önce o medyadan elde etmeyi umduğu doyumlar olarak tarif edilebilir. Arzu edilen ve elde edilen doyumlar arasındaki farkın derecesi tatmin olma ya da olmama düzeyiyle yakından ilişkilidir. Şayet elde edilen doyumlar beklentileri karşılar veya beklentilerin üzerine çıkarsa medyanın kullanımı bir tüketim alışkanlığına dönüşebilir. Aksi durumunda ise, medyanın kullanımı ya da izlenmesinde azalma olacaktır (Köroğlu, 2014: 19).
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, günümüzün sosyal bilimler alanında popüler yaklaşımlardan biri olmasına rağmen yaklaşıma olumsuz anlamda azımsanmayacak derecede eleştiri de getirilmektedir.
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının, izleyicilerin kitle iletişim araçları karşısında pasif değil aksine aktif olduğu ve seçici davrandığı varsayımına dayandığı belirtilmişti. Ancak program üretim ve planlamasının yanı sıra, içeriğin oluşturulması aşamalarında bireylerin yer almaması veya bunun sınırlı olması eleştirilerin odak noktasını oluşturmuştur. Benzer şekilde iletişim araçlarının mülkiyetini elinde bulunduran ve araçları kontrol edenlerin üretim ve dağıtım tekelini de elinde tutmasının, egemen söylemin devamını sağladığı da ileri sürülmüştür (Bal: 2013: 48-49).
2.1.1. Yaklaşımın tarihçesi
İzleyicinin kitle iletişim araçları karşısında pasif ve savunmasız olduğu görüşüne karşı geliştirilen kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının özünde de izleyicinin aktif olduğu görüşü yer almaktadır. Yaklaşım, 1959 yılında Katz’ın “Medya insanlara ne yapıyor?”
sorusu yerine “insanlar medya ile ne yapıyor?” sorusu ile kuramsal temellerini oluşturmaya başladı. O güne kadar, izleyici pasif olarak görülüyor ve medyanın izleyicisini yönlendirdiği, şekillendirdiği üzerinde duruluyordu. Böylece ilk defa izleyicinin medyayı kullandığı ve ondan belli doyumlar elde ettiği düşüncesi gelişmeye başlamıştır (Küçükkurt, Hazar, Çetin ve Topbaş: 2009).
Yaklaşımı tarihsel bir süreç içerisine ele alacak olursak Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’nı klasik ve modern dönem olmak üzere iki dönemde ele almak mümkündür.
Klasik dönemde Herzog, Suchman ve Berelson’un çalışmaları ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda (Işık, 2005: 62):
• Herzog 1949 yılında, radyoda arkası yarın programlarını dinleyen bireylerin hangi türden doyumlar aradığı konusunda,
• Suchman radyoda klasik müzik dinleme motivasyonları konusunda,
• Berelson ise, 1945 yılındaki gazete grevi esnasında gazete okuyamayan bireylerin en çok neyi özledikleri hakkında araştırmalar yapmıştır.
Karl Eric Rosengren’in kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının temel düşüncesini ortaya koyduğu modeli yaklaşım açısından çok önemli bir yere sahiptir. Rosengren'in geliştirdiği model, bireyin “gereksinimleri” ile başlar. Gereksinimlerin eyleme dönüşebilmesi için sorun olarak algılanması, ayrıca bu soruna yönelik çözümlerin neler olabileceğinin de algılanması gerektiği modelde belirtilir. Burada üzerinde durulan bir diğer önemli faktör, gereksinimlerin yaşama geçirilmesinde toplumsal yapı özellikleri ile bireysel niteliklerin biçimlendirici rolüdür. Sorunların algılanması ve olası çözümler daha sonra kitle iletişim araçlarını ve diğer davranış biçimlerini kullanmak üzere dürtülere yol açar. Sonuçta, başlangıçta var olan gereksinimler tatmin edilerek birey doyuma ulaşır (Yumlu, 1994:106).
Alana yönelik çalışan araştırmacıların her biri, kitle iletişim araçlarından elde edilen doyumları farklı biçimde sınıflandırmış ve farklı doyum kategorileri oluşturmuştur. Bu
bağlamda McQuail, kullanımlar ve doyumlar eksenli yapılan çalışmaların ortaya koyduğu bulgular çerçevesinde medya kullanımından elde edilen bazı motivasyon ve memnuniyetleri şu şekilde özetlemektedir (Bal, 2013: 44-45):
a. Enformasyon
• Yakın çevredeki, toplumdaki ve dünyadaki olaylarla ve koşullarla ilgili enformasyon bulmak,
• Pratik konularda bilgi ve tavsiye almak,
• Merak ve genel ilgiyi tatmin etmek,
• Öğrenme, kendi kendine eğitim,
• Bilgi sayesinde bir güvenlik duygusu kazanmak, b. Kişisel kimlik
• Kişisel değerlere destek bulmak,
• Davranış modelleri bulmak,
• Gündelik rutinlere bir temel oluşturmak,
• Kendine ilişkin içgörü kazanmak,
• Bireysel görüşlerine destek bulmak,
c. Bütünleşme ve sosyal etkileşim
• Sosyal empati sayesinde başkalarının koşullarını deneyimlemek,
• Başkalarıyla özdeşim kurmak ve bir aidiyet duygusu kazanmak,
• Sosyal ilişkileri güçlendirmek,
• Gerçek yaşamdaki arkadaşlığın yerini tutacak bir şey bulmak,
• Sosyal rollerin yürütülmesine yardımcı olmak,
• Kişinin aileye, arkadaşlara ya da toplumla bağlantı kurmasını sağlamak,
d. Eğlence
• Hayali bir dünyaya kaçışla gerçek sorunlardan uzaklaşmak,
• Rahatlamak, gevşemek,
• İçsel kültürel ya da estetik zevk almak,
• Zaman geçirmek, zaman öldürmek,
• Duygusal rahatlama/boşalma,
Modern dönemde, insan ihtiyaçlarının sonsuz ve sınırsız olduğu gerçeğinden hareketle, her bireyin farklı ihtiyaç ve beklentileri olduğu, ihtiyaç ve beklentilerini tatmin etmek isteyen bireylerin farklı şekillerde medyaya yöneldiği kabul edilmiştir. Medya yoluyla ihtiyaçlarını sonuçlandırmaya çalışan bireyin, başlangıçta amaçlamadığı birtakım sonuçlara da ulaşabileceği ortaya konulmuştur.
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, izleyicilerin kendi gereksinimlerine göre iletişim araçlarını ve içeriklerini seçtiklerini ve kendi etkilerini kendileri aradığı görüşünü, kısaca
“aktif izleyici” tezini ortaya koymuştur. Bu açıdan insanlar basit bir şekilde davranma yerine, çevrelerine etki yapan “aktif ajanlar” olarak kabul edilmektedir (Balcı ve Ayhan, 2007). Bu ajanlar, amaçlarına uygun olanı seçip kullanan, sadece etkilenen değil aynı zamanda etkileyen bireylerdir.
Modern dönem araştırmaları ile bireyin ihtiyaçlarını karşılama güdüleri ile, söz konusu ihtiyaçların karşılanmasında kullanılabilecek alternatifler incelenmiştir. Bu bağlamda,
“etkiye karşı direnen bireyin bilinçli bir seçim yaparak ihtiyaç ve beklentilerini en iyi şekilde karşılayacağına inandığı iletişim araçlarına yöneleceği” varsayımı geliştirilmiştir.
Böylece, ihtiyaçlarına uygun kanallara yönelen bireylerin, bu doğrultudaki programları izleyeceği, dinleyeceği veya okuyacağı, bu yolla da tatmin olacağı savunulurken; iletişim aracına bağlanma veya alışkanlık değişimi gibi olguların da gündeme gelebileceği vurgulanmıştır (Işık, 2005: 62).
Kurama göre psikolojik tatmin amacıyla medyaya yönelen insanlar dört nedenle medyayı izlemektedirler (Anık, 2003: 72-73):
1) Medyatik ürünlerin tüketicileri ilk olarak eğlence programlarını izleyerek duygusal rahatlık ve gündelik gerginliklerinden arınma hazzı elde etmektedirler.
2) İkincisi, kendisine uygun programlar (genellikle drama) izleyerek; kişisel ilişkilerini geliştirme, dost arkadaş edinme ve yalnızlıktan kurtulma yollarını medyadan öğrenmekte ya da bazı özdeşlikler kurarak, buna yönelik ihtiyaçlarını sanal olarak karşılamaktadırlar.
3) Üçüncüsü, izleyiciler; başkalarını etkilemeyi ve onların görüş alanına girmeyi prestij elde etmeyi, taktir-itibar görmeyi, estetik ve edebi beceriler kazanmayı, başarıya kendini motive etmeyi medyayı kullanarak elde etmektedirler.
4) Son olarak insanlar, inandıklarının teyit edildiğini görmek, doğru yolda olduklarından emin olmak, kendisinin ve başkalarının kişiliğini çözümleyerek, kendini ve başkalarını konumlandırmak amaçlarıyla medya içeriklerine bağımlı kalmaktadırlar.
5) Kısaca medya içerikleri, bireylerin psikolojik tatmin aracı olarak işlev görmekte, onları eğlendirmekte ve medya kullanımı, boş zaman aktivitelerinin başında gelmektedir. Çünkü medya içerikleri hem grup olarak hem de bireysel olarak tüketilebilmekte ve her iki durumda da tatmin sağlamaktadır.
Bir başka çalışmada Katz, Gurevitch ve Haas, kitle iletişim araçları kullanımıyla bağlantılı olarak beş gereksinimin olduğunu belirtmektedir (Katz, Gurevitch ve Haas, 1973, s.166- 167):
1) Bilişsel gereksinimler (meraktan kaynaklanan çevreyi anlama ve kontrol etme gereksinimi),
2) Duygusal gereksinimler (zevk ve duygusal tatmin amacıyla medya kullanımı),
3) Kişisel uyum gereksinimi (kişisel güven, saygıyı geliştirme),
4) Sosyal uyum gereksinimi (sosyal bağlantıları, diğer gruplarla olan ilişkileri geliştirme gereksinimi),
5) Kaçış gereksinimi (gündelik yasamın baskı ve sıkıntısından, gerginlikten kaçma).
Berger (1995: 101) ise daha yakın bir dönemde medyayı kullanma nedenleri konusunda;
dünya hakkında bilgi sahibi olmak, eğlenmek, ahlaki, ruhsal ve kültürel değerleri doğrulamak, empati, otoriteyi temsil edenlerin yüceltilmesini veya aşağılanmasını görmek, güzellikler yaşamak, başkalarının tecrübelerinden yararlanmak, merakı tatmin etmek ve bilgilenmek, ilahi olanla özdeşleşmek, stresi azaltmak ve oyalanmak, deşarj olabilmek, kimlik kazanmak, cinsel tatmin yaşamak, adalet kavramına inancı pekiştirmek gibi,
tabuları ele almak, tarihe tanıklık etmek gibi ihtiyaçlarını belirtmektedir (Işık, 2005: 64- 65).
Günümüzün en önemli kitle iletişim aracı haline gelen internet ve internet kullanımına yönelik de pek çok araştırma yapılmış ve halen de yapılmaktadır.
HotWired adlı sitenin üyeleri arasında bir anket uygulayarak, insanların hangi amaçlarla interneti kullandıklarını araştıran Stafford ve arkadaşları internet kullanma gereksinimleri konusunda üç temel kategori belirlemişlerdir. İnsanların en önemli gördükleri 45 online aktivite konusunda yapılan faktör analizi sonucunda ortaya çıkan gereksinimleri üç kategori altında toplamışlardır. Bunlar:
1) Erişim gereksinimleri: Web sitelerini dolaşma, kaynaklara erişim, sörf yapma, teknolojiyi takip ve arama motorlarını kullanma şeklinde ortaya çıkıyor.
2) İçerik gereksinimleri: Eğitim, araştırma, öğrenme konusunda internete başvurma, haber ve bilgi arama.
3) Sosyal gereksinimler: Sohbet (chat) yoluyla yeni insanlarla tanışma, arkadaşlık kurma şeklinde gerçekleşen etkileşimli uygulamalar (Stafford vd., 2004: 271).
Bu kategorilerden ilk ikisini Kullanımlar ve Gereksinimler perspektifinin genel kabulleri içerisinde ele alan ve söz konusu ihtiyaçların diğer iletişim araçları için de geçerli olduğunu kabul eden araştırmacılar; chat, yeni insanlar ve arkadaşlar arama şeklinde gerçekleşen ihtiyaçları ise “internete özgü” kullanımlar ve gereksinimler boyutu olarak kabul etmişlerdir.
Kitle iletişim araçlarının kullanılması ve bu kullanımla birlikte elde edilen doyumlar şöyle sıralanabilir (Alemdar ve Erdoğan, 1990: 111): Günlük yasamın baskılarından kurtulmak, dünyada olup bitenler hakkında bilgi sahibi olmak, zaman öldürmek/vakit geçirmek, yiyecek, içecek, giyecek, eşyalar, hizmetler hakkında bilgi almak, dinlenmek, zamandan geri kalmamak. Kitle iletişim araçları kullanıcılarının elde ettikleri bu doyumlar, gazeteden televizyona kadar çeşitlilik göstermektedir.
Kitle iletişim araçlarından elde edilen doyumlar araştırmacılar tarafından farklı kategoriler içinde değerlendirilmektedir ancak; yine de bu kategoriler arasında bir benzeşme bulunmaktadır. Farklı araştırma ve araştırmacılar kategorileri benzer biçimde ifade ederken, McQuail’in sınıflandırması oldukça açıklayıcı ve yaygın kabul görmektedir. Buna göre; Oyalanma, Bireysel İlişkiler, Bireysel Kimlik ve Gözetim işlevi olarak 4 ana kategori belirlenmiştir (Fiske, 2003: 198-199; Mutlu, 2005: 94-98).
Etki araştırmalarında söz konusu kitle iletişim araçlarının içeriklerini alımlayan gazete okuyucusu, kitap okuyucusu, televizyon izleyicisi, radyo dinleyicisi, sinema izleyicisi, İnternet kullanıcısı için ortak bir tanımlama “izlerkitle” kavramı olarak belirlenebilir.
İzlerkitle kavramı üzerindeki araştırma ve önermelere yönelik bir kuram da kullanımlar ve doyumlar yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, “kitle iletişiminde mesaj alma ve algılama süreçlerini tanımlama ve bireyler ya da birey kümelerince medya kullanımını açıklamak için geliştirilmiştir” (McQuail ve Windahl, 1993: 114).
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı kitle iletişim araçları kullanıcılarının hangi amaçlarla, gereksinimlerle medyayı kullandığını ve bu gereksinimlerin nasıl tatmin edildiğini anlamaya ve açıklamaya çalışan bir teoridir. Yaklaşıma göre, izlerkitle, alımlayıcı etkindir ve kitle iletişim aracı kullanıcısı amacını, seçimini kendisi belirlemektedir. Kitle iletişim süreci alımlayanların tatmini ile de ilgili olmalıdır. Kitle iletişiminin sunduğu içerikleri alımlayanlar, bu içerikleri değerlendirebilecek yeterliliğe sahiptir. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, bireysel farklılıkların ve seçimin iletişim sürecine sosyal ve psikolojik olarak yapılanmış olarak yansımasını ele almaktadır. Kişilik, sosyal bağlam, motivasyon, hazır bulunuşluk, kültür, ekonomik, politik ve sosyal yapı temelinde medya mesajlarının algılanmasını etkilemektedir (Rubin, 2002: 538-539).
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımını temel alan bütün araştırmalarda yaklaşımın şekillenmesinde önemli bir isim kabul edilen Katz’ın formulasyonu öne çıkmaktadır.
Yaklaşımla ilgili yapılan çalışmaların ilişkili olduğu konulara yönelik olarak Katz, Blumler ve Gurevitch’in tanımlaması şöyledir:
“Kullanımlar ve doyumlar Yaklaşımı’na göre; 1) Gereksinimlerin 2) toplumsal ve psikolojik temelleri vardır. Bu gereksinimler, 3) kitle iletişim araçlarından ve diğer kaynaklardan 4)beklentiler ortaya çıkarır. Bu beklentiler bireyi 5) kitle iletişim araçlarına
yönelmenin farklılaşan biçimlerine (ya da diğer etkinliklere) yöneltir. Sonuç olarak 6) doyum gereksinimleri karşılanır ve belki de çoğu zaman amaçlanmamış 7) diğer doyumlar elde edilir.” (Katz, Blumler ve Gurevitch, 1974: 20).
Bireylerin ihtiyaçları, beklentileri çerçevesinde kitle iletişim araçlarından amaçlı bir şekilde yararlandığı için izler kitlenin aktif olduğu ve amaç odaklı olduğu savı, yaklaşımın temel varsayımıdır (Katz, Blumler, Gurevitch, 1973: 510-511).
Bir başka çalışmada Katz, Gurevitch ve Haas, kitle iletişim araçları kullanımıyla bağlantılı olarak beş gereksinimin olduğunu belirtmektedir (Katz, Gurevitch ve Haas, 1973, s.166- 167):
1) Bilişsel gereksinimler (meraktan kaynaklanan çevreyi anlama ve kontrol etme gereksinimi);
2) Duygusal gereksinimler (zevk ve duygusal tatmin amacıyla medya kullanımı);
3) Kişisel uyum gereksinimi (kişisel güven, saygıyı geliştirme);
4) Sosyal uyum gereksinimi (sosyal bağlantıları, diğer gruplarla olan ilişkileri geliştirme gereksinimi);
5) Kaçış gereksinimi (gündelik yasamın baskı ve sıkıntısından, gerginlikten kaçma).
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımında, elde edilen doyumlar ve aranan doyumlar şeklinde bir ayrıma gitmek de mümkündür. Elde edilen doyumlar, izler kitle üyelerinin belirli bir aracı deneyimlemesi yoluyla elde ettiği doyumlar olarak kabul edilirken, aranan doyumlar ise gereksinimler ya da güdüler olarak kabul edilir, izler kitlelerin bir araca temas etmeden önce ondan elde etmeyi umdukları doyumlar olarak tarif edilebilir. Aranan ve elde edilen doyumlar arasındaki farkın derecesi de tatmin olma ya da olmama düzeyiyle yakından ilişkilidir. Eğer elde edilen doyumlar, beklenen doyumları karşılar ve hatta ondan daha da öteye geçer ise aracın kullanımı bir tüketim alışkanlığına dönüşebilir. Tersi durumunda ise, aracın kullanımı ya da takibinde azalmalar olacaktır (Köseoğlu, 2012: 65).
2.1.2. Yaklaşımın temel formülü
Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’nın yeni bir kuram ve araştırma konusu olarak değerlendirilmesinde anahtar rol oynayan “Kitle İletişimin Kullanımı” başlığı altında yayınlanan makaleler; kitle iletişim araçlarının kullanımı ve sağlanan doyumları incelemedeki temel mantığı şu şekilde açıklamaktadır: 1) Kitle iletişim araçlarını farklı izleme kalıplarına (veya diğer faaliyetlerle meşgul olmaya); 2) yol açan kitle iletişim araçlarından veya diğer kaynaklardan beklentileri; 3) oluşturan gereksinimlerin; 4) toplumsal ve psikolojik kaynakları vardır. 5) Bunlar, gereksinim duyulan doyumlar 6) ve diğer sonuçlarla, belki en çok da amaçlanmayan sonuçlarla neticelenir (McQuail ve Windahl, 2010: 168).
Bu model, izleyici hakkında özellikle de izleyicinin aktif olduğu ve kitle iletişim araçlarıyla daha önceki deneyime dayanarak motive edilmiş seçimler yaptığına ilişkin birtakım varsayımları içermektedir. Kitle iletişim araçlarını kullanmanın gündelik yaşamda gereksinimleri tatmin eden birçok yoldan yalnızca biri olduğu şeklinde önermesi de vardır.
Kitle iletişim araçlarını farklı izleme
kalıplarına
yol açan K.İ.
araçların- dan veya diğer kaynaklar-
dan beklentiler
oluşturan gereksinimlerin
toplumsal ve psikolojik kaynakları vardır
Bunlar gereksinim
duyulan doyumlar ile
ve (çoğu kez amaçlanmay
an) diğer sonuçlar ile
son bulur.
Şekil 1 Kullanım ve Doyum Modelinin Öğeleri
2.1.3. Doyum kategorileri
Farklı araştırmacılar her ne kadar doyumları farklı biçimde sınıflandırsalar da, aralarında yine de önemli ölçüde uyum söz konusudur. McQuail’in dört temel kategorisi bunun tipik bir örneğidir (Fiske, 1996, s:198-199) :
2.1.3.1. Oyalanma
a. Gündelik yaşamın sınırlamalarından kaçış;
b. Sorunların verdiği sıkıntılardan kaçış;
c. Duygusal boşalma.
Tüm çalışmalar medya izleyicilerinde benzer kaçış gereksinimleri olduğunu ortaya koymaktadır.
2.1.3.2. Kişisel ilişkiler
a. Arkadaşlık Etme;
b. Toplumsal Fayda.
Arkadaşlık etme, medyanın açık biçimde karşıladığı bir doyum türüdür. Gerçek toplumsal ilişkilere giremeyen yalnız insanlar, arkadaşlık etmesi için medyaya yönelirler. Medya, deneyimlerin ve konuşma konularının paylaşılmasını sağlar ve böylece toplumsal etkileşim daha kolay hale gelir. Eğer tüm arkadaşlarınızın izlediği bir programı kaçırmışsanız, gruptan geçici olarak dışlandığınızı hissedersiniz.
2.1.3.3. Kişisel kimlik
a. Kişisel Referans;
b. Gerçekliğin keşfi;
c. Değer pekiştirme.
McQuail, ‘kişisel referans’a atıf yaparken, izleyicilerin programları gerçek yaşamlarıyla doğrudan karşılaştırma yapmak amacıyla kullandıklarını ima etmektedir: “Programdaki
insanları bildiğim diğer insanlarla karşılaştırabilirim”, ya da “bu program benim hayatımda olmuş şeyleri anımsatmaktadır” sözleri McQuail’in alıntı yaptığı tipik kullanım örnekleridir. ‘Gerçeklik keşfi’ izleyicinin kendi yaşamını anlamasına yardımcı olmak amacıyla program içeriğinin doğrudan kullanılmasını içerir.
2.1.3.4. Gözetim işlevi
Gözetim işlevi, karmaşık dünya hakkında bilgi için duyduğumuz gereksinim ile ilgili husustur. Bireylerin gerek yakın çevrelerine gerekse dünyaya ilişkin bilgi edinmesi, boş zamanlarını değerlendirerek eğlenmesi gibi işlevleri kitle iletişim araçları yerine getirmektedir. Dolayısıyla kitle iletişim araçları gündelik yaşamın sürdürülmesinde önemli bir yere sahiptir. Bireyler kitle iletişim araçlarını kullanarak birtakım gereksinimlerini karşılamakta ve medyadan elde ettiği doyumlarla psikolojik olarak rahatlamakta ve gerginlikleri azaltmaktadır (Bayram, 2007: 2).
McQuail; medya kullanımının arkasında izleyicilerin ihtiyaçları, istekleri ve motivasyonlarının yattığını ve bunların birçoğunun sosyal ve psikolojik kökenlere dayandığını belirtmektedir. Bu ihtiyaçlar, bilgi, rahatlama, arkadaşlık, eğlence veya kaçış olarak ele alınabilmekte, belirli bir medyanın ve medya içeriklerinin izleyicileri, bu genel güdüsel türlere göre sınıflandırılabilmektedir. McQuail, kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının, bireylerin de medyayı kişisel rehberlik, rahatlama, uyma, bilgi ve kimlik tesisi gibi amaçlar için kullandığını ön koşul olarak varsaydığını söylemektedir (Koçak, 2012: 100).
McQuail, Kitle İletişim Teorisi adlı eserinde bilgi, kişisel kimlik, entegrasyon ve sosyal etkileşim ile eğlence üzerinde durmaktadır (Küçükkurt, Hazar, Çetin ve Topbaş; 2009). Bu çalışmada McQuail’in 1) Bilgi, 2)Kişisel kimlik, 3) Entegrasyon ve sosyal etkileşim, 4) Eğlence olmak üzere dörtlü kategorileştirmesi temel alınacaktır.
2.1.4. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı ile ilgili yapılan araştırmalar
Kullanımlar ve doyumlar kuramına ilişkin araştırmaların ağırlıklı olarak 60'larda ve 70'lerde yapıldığı, dolayısıyla ilk dönem araştırmalarının bugünkü ortamı tam olarak yansıtmadığı görülmektedir. Bu nedenle 1990’lı yıllardan itibaren kullanımlar ve doyumlar
bakış açısıyla yeni medyanın izleyiciler üzerindeki etkisini keşfetmek için bir dizi araştırmalar yapılmaktadır (Balcı, 2013: 51).
Günümüzde giderek yaşamın her alanında yaygın kullanım alanı bulan, gündelik yaşam biçimlerini dönüştüren ve toplumsal yaşamın birtakım gerekleri nedeniyle kullanım yoğunluğu giderek artan tüm dijital teknolojiler yeni medya başlığı altında değerlendirilmektedir (Binark, 2007: 21). Yeni medya olarak değerlendirilen özellikle internet ve sosyal medya ortamının sunduğu görüntülü ve sesli iletişim olanakları ile bugün insanlar gereksinimlerini geleneksel medyadan çok daha etkin biçimde karşılayabilmektedirler. İnternet ortamında insanlar karşılıklı yazışmakta, konuşmakta, sohbet grupları kurarak sosyal bir ortama aktif biçimde katılım gerçekleştirebilmektedirler (Güngör, 2011: 110). Geleneksel medyaya göre pasif konumda olan bireyler yeni medya ile aktif duruma gelmektedir. Geleneksel medyada sadece alıcı olabilen bireyler, sosyal medya ile kaynak durumuna da geçebilmektedir.
Ayrıca yeni medya ortamı insanlara heyecanlarını tatmin etme olanağı da tanımaktadır.
İnternet ortamında ulaşılan çeşitli oyunlara etkin katılım, video oyunları, atarilerle insanlar bugün artık sanal ortamda etkin katılımlı olmak üzere kendileri için oldukça heyecan verici kurmaca ortamlar oluşturabilmektedirler. Atari salonlarının dolup taştığı günümüzde özellikle genç insanların bu yönde ne denli yoğun eğilimler sergiledikleri gözlenmektedir (Güngör, 2011: 110).
Yeni iletişim teknolojilerinin farklı kulvarlarında gerçekleştirilen kullanımlar ve doyumlar perspektifli araştırmalarda, son dönemde yeni medya ile ilgili olarak özellikle şu konularda çalışmalar yapılmaktadır:
YouTube’u izleme motivasyonları,
Kullanıcı kaynaklı (user-generated) medyanın sağladığı doyumlar,
Sosyal medyanın (Facebook, Twitter, İnstagram, vd.) kullanımları ve doyumları,
E-posta, cep telefonları ve anında mesajlarla (SMS) ilgili doyumlar (Uzun, 2013:
95).
Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımının Türkiye'de en çok ilgiyi gören kitle iletişim etki araştırmalarından biri olduğunu söylemek mümkündür. Bu yaklaşımla ilgili Türkiye'de ve dünyada yapılmış olan önemli bazı araştırmalar şunlardır:
Kaya Özakgün'ün “Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi; Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Açısından Bir Alan Çalışması” isimli 1995 tarihli doktora tezi, Abdullah Koçak'ın 2001'de gerçekleştirdiği doktora tezi: “Televizyon İzleyici Davranışları- Televizyon İzleyicilerinin Tercihleri ve Doyumları Üzerine Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma”, Fatih Bayram'ın
“Bireylerin Gazete Okuma Alışkanlıkları: Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımına Göre Okuyucu Davranışları, Tercihleri ve Nedenleri Üzerine Bir Uygulama” isimli 2007 tarihli doktora tezi, Funda Erzurum Kılıçcıoğlu'nun, 2009'da yayınladığı “Televizyon Ana Haberlerinin Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Bağlamında İrdelenmesi” isimli doktora tezi ve Aylin Kırhan'ın “Üniversite Öğrencilerinin Tematik Televizyon Kanal Tercihleri Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı-Sosyal Öğrenme Kuramı Çerçevesinde Maltepe Üniversitesinde Bir Çalışma” isimli 2007 tarihli yüksek lisans çalışmaları bulunmaktadır.
Makale bazında, Abdullah Koçak'ın 2002'de yayınladığı “Televizyon İzleme Motivasyonları: Türk Televizyon İzleyicileri Üzerine Bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması”, Bünyamin Ayhan ve Şükrü Balcı'nın 2009'da “Kırgızistan'da Üniversite Gençliği ve İnternet: Bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması”, Fatih Bayram'ın 2008'de yayınladığı “Gazete Okurlarının Okuma motivasyonları ve Doyumları Üzerine Bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması” isimli makalesi, Küçükkurt vd. nin 2009'da yayınlanan “Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden Üniversite Öğrencilerinin Medyaya Bakışı” isimli makaleleri, İbrahim Toruk'un 2008'de yayınlanan
“Üniversite Gençliğinin Medya Kullanma Alışkanlıkları Üzerine Bir Analiz” isimli makalesi ve Şükrü Balcı vd. nin 2010 yılında yaptıkları, “Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma Alışkanlıkları ve Motivasyonları: Konya Örneği” isimli makaleleri de bu konuyla ilgili olarak dikkat çeken diğer çalışmalardır (Özarslan ve Nisan, 2011: 29-30).
Koçak'ın araştırmasına göre Türk izleyicisi televizyonu, enformasyon ve eğlendirme/rahatlama işlevi nedeniyle izlemektedir. İzleme motivasyonlarında ortaya;
eğlence/rahatlama/alışkanlık, moral destek, enformasyon, arkadaşlık, ekonomik enformasyon ve kaçış faktörleri ortaya çıkmıştır (Koçak, 2001: 150).
Bayram'ın çalışmasında, gazete okuma nedeniyle elde edilen doyumlar arasında enformasyon sağlama, eğlence, boş zamanı değerlendirme ve kendini gerçekleştirme motivasyonlarının ön plana çıktığı görülmüştür (Bayram, 2007: 161).
Balcı ve Ayhan'ın (2009: 33-34) araştırmasında üniversite öğrencilerinin internet kullanımında etkili olan dört motivasyon faktörü tespit edilmiştir. Bu faktörler önem sırasına göre; bilgilenme/etkileşim, sosyal kaçış, ekonomik fayda ve eğlencedir.
Toruk’un (2005: 486- 487) araştırmasına göre öğrencilerin boş zamanlarını doldurma, eğlence ve enformasyon ihtiyacını karşılamada televizyon ve internet büyük bir yer tutmaktadır. Araştırma, üniversite gençliğinin medyayla yakından ilgilendiğini, ondan etkilendiğini ve bilgilendiğini ve medyanın hayatlarında çok önemli bir yeri olduğunu ortaya koymuştur.
Balcı vd. nin (2010: 51) araştırmasında 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde insanların gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonları incelenmiştir. Bu çalışmanın sonucuna göre, insanların gazete okumalarında etkili olan dört motivasyon belirlenmiştir. Bunlar önem sırasına göre; rehberlik, boş zamanları değerlendirme-kaçış, bilgi arama-kolaylık ve eğlence- rahatlamadır.
Küçükkurt, Hazar ve diğerlerinin 2009'da yayınladıkları "Kullanımlar Ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden Üniversite Öğrencilerinin Medyaya Bakışı" adlı çalışma kapsamında Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımını temel alınmıştır. Çalışma; Katz, Gurevitch ve Haas’ın 1973 yılında yaptıkları beşli kategorileştirmeyi (bilişsel ihtiyaçlar, duygusal ihtiyaçlar, kişisel bütünleşme ihtiyaçları, sosyal bütünleşme ihtiyaçları ve gerçeklerden kaçış ihtiyaçları) baz olarak alıp, Ankara’da bulunan üniversitelerin öğrencileri üzerinde kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden bir çalışmayı kapsamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre denekler öncelikle duygusal ihtiyaçlarını doyurmaktadırlar. Öğrencilerin bilişsel ihtiyaçları ikinci planda ortaya çıkmaktadır.
Üçüncü sırada gerçeklerden kaçış ihtiyaçları ortaya çıkmaktadır. Sosyalleşmeyi konu alan sosyal bütünleşme ihtiyaçları diğerlerinin ardından dördüncü sırayı almaktadır. İhtiyaçlar kategorisi içinde en son olarak da öğrencilerin kişisel bütünleşme ihtiyaçları yer almaktadır (Küçükkurt vd., 2009: 48-49).
Hüseyin Özarslan ve Fatma Nisan'ın 2011'de yayınladıkları "Kullanımlar Ve Doyumlar Perspektifinden Televizyon İzleme Alışkanlıkları ve Motivasyonları: Gümüşhane Örneği"
adlı çalışmada Gümüşhane'de ikamet eden katılımcıların televizyon izleme alışkanlıkları ve motivasyonlarını ölçmüştür. Araştırma sonuçlarına göre Gümüşhanelilerin televizyonda en fazla izlediği program ana haber bülteni, en az izlediği programsa, yabancı dizilerdir.
