T.C.
SAKARYA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK BA LAMINDA ÇEVRESEL FAAL YET RAPORLAMASI:
B ST 100 ENDEKS NDE YER ALAN RKETLER ÜZER NDE B R ÇER K ANAL Z
DOKTORA TEZ
Cengiz GÜNEY
Enstitü Anabilim Dalı : letme
Enstitü Bilim Dalı : Muhasebe ve Finansman
Tez Danı manı: Prof. Dr. Ahmet Vecdi CAN
ÖNSÖZ
“Kurumsal Sosyal Sorumluluk” kavramı ve “Çevre Muhasebesi” temaları artan çevresel sorunlar neticesinde kendini daha da önemli hale getirmekte ve bu sorunları kendine dert edinen akademisyenler tarafından çözümler üretecek çalı malar yapılmaktadır. Elinizde bulunan bu çalı ma B ST 100 endeksinde yer alan irketlerin faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlerin nitelikleri hakkında durum tespiti yapmak amacıyla yapılmı tır.
Bu çalı manın yapımı a amasında, yo un çalı ma temposu içersinde bana zaman ayırıp yol gösteren de erli tez danı manım Prof.Dr.Ahmet Vecdi CAN’a, gerek ders a amasında gerek tez a amasında bilgi ve tecrübesiyle yanımda olan Prof.Dr.Hilmi KIRLIO LU’na, güler yüzüyle her zaman motivasyonumu artıran Doç.Dr.O uz TÜRKAY’a ve bu günlere gelmemde eme i olan bütün hocalarıma;
iyi derecedeki ngilizce bilgisiyle deste ini esirgemeyen Baransel MIZRAK’a, zor zamanlarda her zaman yanımda olan babam, annem, karde lerim ve e ime içten te ekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.
Ç NDEK LER
Ç NDEK LER ... i
KISALTMALAR L STES ... v
TABLOLAR L STES ... vi
EK LLER L STES ... viii
ÖZET ... ix
SUMMARY ... x
G R ... 1
I. BÖLÜM: KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK ... 6
1.1. Kavramsal Tanım Ve Özellikler... 6
1.2. Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Gereklili i Ve Önemi ... 9
1.3. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Tarihsel Geli imi Ve Artı Nedenleri ... 11
1.3.1. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Tarihsel Geli imi ... 11
1.3.2. Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Artı Nedenleri ... 15
1.4. Kurumsal Sosyal Sorumluluk lkeleri ... 17
1.4.1. Hesapverebilirlik ... 17
1.4.2. effaflık ... 18
1.4.3. Sürdürülebilirlik ... 19
1.4.4. Adaletlilik (E itlik)... 20
1.5. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Boyutları ve Düzeyleri ... 20
1.5.1. Ekonomik Sorumluluk ... 20
1.5.2. Hukuki Sorumluluk ... 21
1.5.3. Ahlaki Sorumluluk ... 21
1.5.4. Gönüllü Sorumluluk ... 22
1.6. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Alanları ... 25
1.6.1. Çevreye Kar ı Sorumluluklar ... 26
1.6.2. Tüketicilere Kar ı Sorumluluklar ... 27
1.6.6. Tedarikçilere Kar ı Sorumluluklar ... 30
1.6.7. Rakiplere Kar ı Sorumluluklar ... 30
1.6.8. Hissedarlara Kar ı Sorumluluklar ... 31
1.7. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Modelleri ... 32
1.7.1. Davis’in Sosyal Sorumluluk Modeli ... 32
1.7.2. Ackerman’ın Sosyal Sorumluluk Modeli... 34
1.7.3. Preston ve Post’un Sosyal Sorumluluk Modeli ... 34
1.8. Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Avantaj Ve Dezavantajları ... 35
1.9. Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetleri ... 36
II. BÖLÜM: ÇEVRE MUHASEBES ... 40
2.1. Çevre Kavramı Ve Çevre Türleri ... 40
2.2. letme-Çevre li kisi ... 42
2.3. Temel Çevre Sorunları, Nedenleri Ve Çözüm Arayı ları ... 42
2.3.1. Temel Çevre Soruları ... 43
2.3.1.1. Hava Kirlili i ... 43
2.3.1.2. Su Kirlili i ... 45
2.3.1.3. Toprak Kirlili i ... 46
2.3.1.4. Di er Çevre Sorunları ... 47
2.3.2. Çevre Sorunlarının Nedenleri ... 47
2.3.2.1. Hızlı Nüfus Artı ı ... 47
2.3.2.2. Sanayile me ve Teknoloji Seçimi ... 49
2.3.2.3. Düzensiz Kentle me ... 49
2.3.3. Çevre Sorunlarına li kin Çözüm Arayı ları ... 50
2.4. Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre ... 53
2.5. Muhasebe Kavramı ve Çevre ... 54
2.5.1. Muhasebenin Temel Kavramları Açısından Çevre ... 56
2.5.1.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı ... 56
2.5.1.2. Ki ilik Kavramı ... 57
2.5.1.3. letmenin Süreklili i Kavramı ... 57
2.5.1.4. Dönemsellik Kavramı ... 58
2.5.1.5. Parayla Ölçme Kavramı ... 58
2.5.1.6. Maliyet Esası Kavramı ... 59
2.5.1.7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı ... 59
2.5.1.8. Tutarlılık Kavramı ... 59
2.5.1.9. Tam Açıklama Kavramı ... 60
2.5.1.10. htiyatlılık Kavramı ... 60
2.5.1.11. Önemlilik Kavramı... 61
2.5.1.12. Özün Önceli i Kavram ... 61
2.6. Çevre Muhasebesinin Felsefesi Ve Tanımı ... 61
2.7. Çevresel Maliyetler ... 65
2.7.1. çsel Maliyetler... 68
2.7.1.1. Potansiyel (Gizli) Maliyetler ... 69
2.7.1.2. Geleneksel Maliyetler ... 71
2.7.1.3. Beklenmedik Maliyetler ... 72
2.7.1.4. maj ve li ki Maliyetleri ... 72
2.7.2. Dı sal Maliyetler ... 73
2.7.2.1. Önleme Maliyeti (Azaltma Maliyeti) ... 74
2.7.2.2. Kullanma Maliyeti (Yararlanma Maliyeti) ... 75
2.7.2.3. Zarar Maliyeti... 76
2.8. Çevresel Maliyetlerin Da ıtımı ... 78
2.9. Çevresel Harcamaların Tekdüzen Hesap Planı Kapsamında Muhasebele tirilmesi... 79
2.9.1. Çevresel Stok Harcamalarının Muhasebele tirilmesi ... 79
2.9.2. Çevresel Maddi Duran Varlık Harcamalarının Muhasebele tirilmesi .. 82
2.9.3. Çevresel Maddi Olmayan Duran Varlık Harcamalarının Muhasebele tirilmesi... 84
2.9.4. Çevresel Borçların ve Gider Kar ılıklarının Muhasebele tirilmesi .... 87
2.9.5. Çevresel Maliyetlerin Muhasebele tirilmesi ve Raporlanması ... 89
2.10. Çevre Denetimi ... 91
III. BÖLÜM: B ST 100 ENDEKS NDE YER ALAN RKETLER N FAAL YET RAPORLARINDA YER ALAN ÇEVRESEL AÇIKLAMALARIN ÇER K ANAL Z ... 99
3.1. Ara tırmanın Önemi ... 99
3.2. Ara tırmanın Amacı ... 99
3.4. Ara tırmanın Metodolojisi ... 100
3.4.1. Ara tırmada Kullanılan Analiz Yöntemleri ... 100
3.4.2. Anakütlenin Özelikleri ... 103
3.4.3. Ara tırma Verilerinin Analizinde Kullanılan statistik Teknikler ... 108
3.5. Ara tırmanın Bulguları ... 108
3.5.1. Çevre Politikaları ... 108
3.5.1.1. Genel Çevre Politikaları ... 108
3.5.1.2. Özel Çevre Politikası... 114
3.5.2. Çevre Yönetim Sistemi ... 119
3.5.2.1. Çevre Yönetim Sistemi ... 119
3.5.2.2. Çevre Denetimi ... 124
3.5.2.3. Çevresel Etki De erlendirmesi (ÇED) ... 129
3.5.2.4. ISO14001 Belgesi Sahipli i ... 134
3.5.3. Çevresel Koruma ve Önleme Faaliyetleri ... 140
3.5.3.1. Geçmi teki Ve/Veya Bugünkü Çevresel Harcamalar ... 140
3.5.3.2. Gelecekteki Tahmini Çevresel Harcamalar ... 145
3.5.3.3. Çevreye Yönelik AR-GE Çalı maları ... 150
3.5.3.4. Atık Bilgisi Verme ve Emisyon ... 155
3.5.3.5. Atık Azaltma Faaliyetleri ve Geri Dönü üm ... 161
3.5.4. Çevresel Farkındalık ... 167
3.5.4.1. Do al Kaynakların Korunması ve Ormanla tırma ... 167
3.5.4.2. Çevresel Farkındalık E itimleri ... 173
3.5.4.3. Çevre Ödülleri ... 178
3.5.4.4. Üye Olunan Çevresel Kurulu lar ... 183
3.5.5. Çevre Davaları Hakkında Bilgi ... 189
SONUÇ ... 194
KAYNAKLAR ... 199
EKLER ... 207
ÖZGEÇM ... 255
KISALTMALAR L STES
AICPA : American Institute of CPAs – Amerika Yeminli Mali Mü avirler Kurumu
AR-GE : Ara tırma Geli tirme
B.Y : Bilgi Yok
B ST : Borsa stanbul
ÇED : Çevresel Etki De erlendirmesi
EPA : United States Environmental Protection Agency – Amerika Birle ik Devletleri Çevre Koruma Ajansı
G.A : Genel Açıklama
ISA : International Standarts of Accounting - Uluslararası Muhasebe Standartları
Md. : Madde
N. ve S.A : Niteliksel ve Sayısal Açıklama N.A : Niteliksel Açıklama
S.A : Sayısal Açıklama TDK : Türk Dil Kurumu
TMS : Türkiye Muhasebe Standartları
TMSK : Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu
TÜRMOB : Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Mü avirler ve Yeminli Mali Mü avirler Odaları Birli i
TÜ K : Türkiye statistik Kurumu
WHO : World Health Organization (Dünya Sa lık Örgütü)
TABLOLAR L STES
Tablo 1: Halkın Nezdinde Türkiye’nin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Liderleri . 37
Tablo 2: Halkın Nezdinde En Ba arılı Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projeleri .. 38
Tablo 3: Halkın Nezdinde Temel Sosyal Sorumluluk Kriterlerinde En Ba arılı Liderler ... 38
Tablo 4: Dünyası Nezdinde En Ba arılı Kurumsal Sosyal Sorumluluk Liderleri ... 39
Tablo 5: Geni letilmi Çevre Muhasebesi Türleri, lgi Alanları ve lgilenenler . 65 Tablo 6: Çevresel Maliyetlerin Fonksiyonel Gider Esasına Göre Da ıtımı ... 78
Tablo 7: Çevresel Maliyetlerin Gider Türlerine Göre Da ılımı ... 79
Tablo 8: Çevresel Maliyetlerin Fonksiyonel Giderlere Göre Raporlanması... 90
Tablo 9: Çevre Denetimi ve Geleneksel Denetimin Farklılıkları ve Benzerlikleri ... 94
Tablo 10: Yıllık Faaliyet Raporlarında Yer Alan Çevresel Açıklamaların Temel ve Alt Kategorileri ... 102
Tablo 11: B ST 100 Endeksinde Yer Alan irketlerin Sektörel Da ılımı (Adet) ... 104
Tablo 12: Genel Çevre Politikaları ... 110
Tablo 13: Özel Çevre Politikası ... 115
Tablo 14: Çevre Yönetim Sistemi ... 120
Tablo 15: Çevre Denetimi ... 125
Tablo 16: Çevresel Etki De erlendirmesi (ÇED) ... 130
Tablo 17: ISO 14001 Belge Sahipli i ... 135
Tablo 18: Geçmi teki Ve/Veya Bugünkü Çevresel Harcamalar ... 141
Tablo 19: Gelecekteki Tahmini Çevresel Harcamalar ... 146
Tablo 20: Çevreye Yönelik AR-GE Çalı maları... 151
Tablo 21: Atık Bilgisi Verme ve Emisyon ... 156
Tablo 22: Atık Azaltma Faaliyetleri ve Geri Dönü üm ... 162
Tablo 23: Do al Kaynakların Korunması ve Ormanla tırma ... 168
Tablo 24: Çevresel Farkındalık E itimleri ... 174
Tablo 25: Çevre Ödülleri ... 179
Tablo 26: Üye Olunan Çevresel Kurulu lar ... 185
Tablo 27: letme Aleyhine Açılan Çevre Davaları ... 190
EK LLER L STES
ekil 1: Kurumsal Sosyal Sorumluluk Piramidi ... 23
ekil 2: Kurumsal Sosyal Sorumluluk Düzeyleri ... 24
ekil 3: 2014 Yılı Türkiye Nüfus Piramidi... 48
ekil 4: Do al Miras Kullanımı ... 62
ekil 5: çsel Maliyetlerin Zorluk Dereceleri ... 73
ekil 6: B ST 100 Endeksinde Yer Alan irketlerin Sektörel Da ılımı (%) ... 107
ekil 7: Genel Çevre Politikaları ... 113
ekil 8: Özel Çevre Politikası ... 118
ekil 9: Çevre Yönetim Sistemi ... 123
ekil 10: Çevre Denetimi ... 128
ekil 11: Çevresel Etki De erlendirmesi ... 133
ekil 12: ISO 14001 Belge Sahipli i ... 139
ekil 13: Geçmi ve Veya Bugünkü Çevresel Harcamalar ... 144
ekil 14: Gelecekteki Tahmini Çevresel Harcamalar ... 149
ekil 15: Çevreye Yönelik AR-GE Çalı maları ... 154
ekil 16: Atık Bilgisi Verme ve Emisyon ... 160
ekil 17: Atık Azaltma ve Geri Dönü üm Faaliyetleri ... 166
ekil 18: Do al Kaynakların Korunması ve Ormanla tırma ... 172
ekil 19: Çevresel Farkındalık E itimleri ... 177
ekil 20: Çevre Ödülleri ... 182
ekil 21: Üye Olunan Çevresel Kurulu lar ... 188
ekil 22: letme Aleyhine Açılan Çevre Davaları... 193
ÖZET
Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tez Özeti
Tezin Ba lı ı: Kurumsal Sosyal Sorumluluk Ba lamında Çevresel Faaliyet Raporlaması:
B ST 100 Endeksinde Yer Alan irketler Üzerinde Bir çerik Analizi
Tezin Yazarı: Cengiz GÜNEY Danı man: Prof. Dr. Ahmet Vecdi CAN Kabul Tarihi: 01.10.2015 Sayfa Sayısı:10 (ön kısım) + 206 (tez) +48(ek) Anabilimdalı: letme Bilimdalı: Muhasebe ve Finansman
Üretim; insan ihtiyaçlarını kar ılamak için emek, sermaye, çevre (tabiat) olmak üzere bir takım üretim faktörlerinin giri imci önderli inde bir araya getirilmesi ile olu turulan bir süreçtir. Üretim faaliyeti gerçekle tirilirken çevre ya ürünün içerisinde do rudan bulundurulan bir unsur ya da ekillendirilmesi gereken bir unsur olarak kar ımıza çıkmaktadır. Çevresel unsurlar kendini yenileyebilmektedir. Üretimin bir parçası olan çevresel unsurların kendini yenileyebilmesi için gerekli olan zaman diliminin sa lanması gerekmektedir. Üretimin süreklili i için bu kaçınılmazdır. irketlerin çevreyi takip edilmesi gereken bir unsur olarak görmesi ve bilgi sistemlerinde çevreye yönelik kayıt sistemlerinin bulunması gerekmektedir.
Bu ihtiyaç muhasebede “Çevre Muhasebesi” olarak adlandırılan yeni bir muhasebe dalının olu masına neden olmu tur. Çevre Muhasebesi uygulamaları ile tabiata çevresel unsurlara yönelik belgeleme, kayıt etme, sınıflandırma ve raporlama faaliyetleri gerçekle tirilmektedir.
letmeler üretim faaliyetlerini gerçekle tirirken çevreye, tüketicilere, çalı anlarına, devlete, tedarikçilere, mü terilere, hissedarlarına ve rakiplere kar ı bazı sosyal sorumlulukları üstlenmektedirler. Bu sorumluluklara yönelik gerçekle tirilen faaliyetlerin sonuçları Kurumsal Sosyal Sorumluluk ilkeleri (hesapverebilirlik, effaflık, sürdürülebilirlik ve adaletlilik) gere i belirli periyotlar halinde raporlanmakta ve payda lara sunulmaktadır. Bu raporlar bazen yasalar tarafından zorunluluk gere i olabildi i gibi,
irketlerin kendi istekleri ile de olabilmektedir. Çalı manın konusunu te kil eden çevresel raporlamalar ise
“Çevre Muhasebesi” uygulamalarının bir sonucu olarak Yıllık Faaliyet Raporlarının ve Sürdürülebilirlik Raporlarının alt ba lı ı halinde sunulmaktadır.
Çalı manın amacı; B ST 100 endeksinde yer alan irketlerin faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlerin, olu turulan temel ve alt kategorilere göre sınıflandırılması, bildirimin nitelikleri açısından sınıflandırılması ve sektörel farklılıklarının belirlenmesidir. Çalı ma B ST 100 Endeksinde yer alan irketlerin yıllık faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlere yönelik içerik analizi ara tırması içermektedir.
Çalı mada yöntem olarak içerik analizi yöntemi uygulanmı tır. Bu çerçevede B ST 100 Endeksinde yer alan 100 adet irketin Sermaye Piyasası Kuruluna ba lı Kamuyu Aydınlatma Platformu internet sitesinde yer alan yıllık faaliyet raporları elde edilmi tir. Ula ılamayan faaliyet raporları için irketlerin kendi internet sitelerine ba vurulmu eksik raporlar tamamlanmı tır. Buna ra men bazı yıllara ili kin faaliyet raporlarına ula ılamamı tır. Yıllık faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimler 5 temel ve 16 alt kategoriye göre sınıflandırılmı tır. Sınıflandırılan her bir kategorideki bildirimin niteli i (Bilgi Yok/ Genel Açıklama /Niteliksel Açıklama / Sayısal Açıklama / Niteliksel ve Sayısal Açıklama) eklinde kodlanmı tır.
Çalı manın sonucunda faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlerin ya hiç olmadı ı ya da genel açıklama niteli inde oldu u görülmü tür. Ayrıca çevreyle daha fazla etkile im halinde bulunan sektörlere ili kin çevresel bildirimler di er sektörlere göre daha fazladır. Ancak sunulan bildirimler istenilen nitelikte ve sistemde de ildir.
Anahtar Kelimeler: Kurumsal Sosyal Sorumluluk, Çevre Muhasebesi, B ST 100 Endeksi, Yıllık Faaliyet Raporları, çerik Analizi, Çevresel Raporlama
SUMMARY
Sakarya University, Institute of Social Sciences Abstract of PhD Thesis
Title of the Thesis: Environmental Activities Reporting in the Context of Corporate Social Responsibility: A Content Analysis on B ST 100 Index Companies
Author: Cengiz GÜNEY Supervisor: Professor Ahmet Vecdi CAN
Date: 01.10.2015 Nu. of pages: 10 (pre text) + 206 (main body)+48(App.) Department: Bussiness Subfield:Accounting And Finance
Production is a process to meet the human needs of labour, capital, environment (nature). It is also created by bringing together under the leadership of a number of factors of production, including entrepreneurs.
While manufacturing activity is being performed, environment emerges either as an element included in the product or a component to be formed. Environmental factors can renew itself. In order to renew itself, which is part of the environmentalaspects of production, it is necessary to ensure the required timeframe.
This is essential for the continuity of production. See the environment as a factor that must be followed and the company must have the registration system for the information system towards environment. This requirement has led to the formation of a new branch called ‘Environmental Accounting’. The practice of Environmental Accounting is to record, classify and recording activities to the nature of environmental issues.
While performing of production, business undertake some social responsibilities against consumers, employees, government, suppliers, customers, shareholders and opponents. The results of the carried out activities related to these responsibilities, need to be reported in a certain period and is presented to the stakeholders suitible with the Corporate Social Responsibility Principles (accountability, transparency, sustainability and fairness).These reports are sometimes required by law, may also required by company needs. Environmental reporting which constitutes the subject of the study; as a result of the
"Environmental Accounting" application is available under the headings of the Annual Report and Sustainability Report.
The purpose of the study, BIST 100 index of companies located in the annual report of the environmental statement, classification and sub-categories according to established foundation is to determine the classification and sectoral differences in terms of quality notifications. The study includes content analysis research taking place in the annual reports of the companies that are present in BIST 100 index. For the inaccessible annual reports, it has been applied to their websites and missing reports were completed.
For the study, content analysis method is applied. In this context, 100 companies taking place BIST 100 Capital Market’s Board Index attached to the annual report of the Public Disclosure Platform located on the website has been obtained. In spite of that effort, annual reports couldn’t be reached for some years.
Environmentalstatements containing the annual report is classified according to 5 main and 16 sub- categories. The quality of statement classified in each category (No Information/ Overview/ Qualitative Description/ Quantities Description/ Qualitative andQuantities Description) has been coded.
In the end of the study, environmental statements reported in the activity report have never been mentioned or found to be in general disclosure. In addition, environmental notifications relating to environmental sector, which is much more interaction into the environment are much more than other sectors. However, notifications presented are not good as in the desired quality and system.
Keywords: Corporate Social Responsibility, Environmental Accounting, BIST 100 Index, Annual Activity Reports, Content Analysis, Environmental Reporting
G R
letmeler bireysel ve toplumsal ihtiyaçları kar ılamak üzere kurulmu lardır.
Ancak i letmeler, ihtiyaçları kar ılama a amasında üretim faktörleri olarak adlandırılan çe itli kaynakları da tüketmektedirler. Emek, sermaye, tabiat (çevre) temelde kabul edilen üretim faktörlerini (kaynaklar) olu turmaktadır. Literatür de bu faktörleri bir araya getiren ki i, yani müte ebbis de üretim faktörleri içerisinde kabul edilmektedir. Bu faktörler kaynak olarak ele alındı ında, bazılarının yenilenebilir kaynak oldu u, bazılarının ise yenilenemez kaynak oldu u görülmektedir. Özellikle üretim sürecine hammadde olarak dahil edilen do al kaynaklar, üretim süreci sonunda ya tamamen tüketilmekte, ya da ekil ve kimyasal yapıları de i mektedir. Kıt kaynakların kullanımı noktasında i letmeler varolan do al kaynakları kullandıkları için topluma kar ı bir takım sorumlulukları do al olarak yüklenmi sayılmaktadır. Zira kaynaklar kıttır ve kıt olan bu kaynaklar sadece i letmelere tahsis edilmi kaynaklar de ildir. Toplumdaki her fert kıt kaynaklardan faydalanmak durumundadır.
letmeler üretim süreci sonunda toplumun kar ısına sadece ürün ile çıkmamakta, üretim sürecinin kaçınılmaz ancak azaltılabilir bir sonucu olan bazı olumsuzluklara da neden olmaktadır. Bahsedilen olumsuzluklar üretimden kaynaklanan olumsuzluklardır ve toplumun her ferdi bu olumsuzluklardan etkilenmektedir. O halde i letmeler sosyal hayatı etkileyen ve üretimden kaynaklanan olumsuzlukları da azaltma ya da tamamen sıfırlama sorumlulu unu da üstlenmi sayılmaktadır. Yasalar ve çe itli standartlar bu olumsuzlukların giderilmesi noktasında i letmelere bazı görevler yüklemi tir. Örne in Türkiye’de
“Çevresel Etki De erlendirme Raporu” ile i letmelerin daha üretim faaliyeti ba ında (kurulu a amasında) çevreye olan etkilerinin raporlanması ve buna göre düzeltici ve önleyici tedbirlerin alınması sa lanmaktadır.
Üretim faaliyetinin i letmelere bir takım sorumluluklar yükledi i açıktır.
“Kurumsal Sosyal Sorumluluklar” olarak adlandırılan bu sorumluluklar gere i i letmeler, çevreye, tüketicilere, kurum çalı anlarına, topluma, devlete,
letmelerin çevreye yönelik sorumluluklarının bir sonucu olarak “ye il i letmecilik” anlayı ı kendini ön plana çıkarmaktadır. Ye il i letmecilik; ekolojik dengeye en az zarar verecek, hatta bu zararı tamamen bertaraf edecek alternatifler üzerine odaklanmak, ta eronlarını ve tedarikçilerini bu zihniyetle seçmek, ye il ürün ve hizmeti bir pazarlama stratejisi olmaktan öteye götürmek ve ye il ya am kalitesinin yaratıcısı olmak olarak tanımlanmaktadır. Ye il i letmecilik anlayı ı ile i letmelerin çevreye yönelik sorumlulu u ve çevre eti i, ba ta tüketiciler olmak üzere, toplumların di er kesimlerinde de ye il anlayı ının yaygınla masında itici güç haline gelmekte, bu da ye il ürün ve hizmet sunumuna önem verdikleri oranda, tüketicilerin çevreye olan duyarlılı ını artırmaktadır.
Ye il i letme anlayı ı i letmelerin tüm fonksiyonlarında yer almakta ve çevre daha fazla göz önünde bulundurulmaktadır.
Pazarlama açısından “ye il pazarlama”, üretim açısından “ye il üretim” ve nihayetinde muhasebe açısından “ ye il muhasebe” kavramları literatürde çokça i lenen konular arasına girmektedir.
Bu çalı ma ise “ye il muhasebe”, “ekolojik muhasebe” olarak da bilinen “çevre muhasebesi” konusu üzerine oturtulmu tur.
Çalı manın Amacı
Çalı manın amacı; B ST 100 endeksinde yer alan irketlerin yıllık faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlerin, olu turulan temel ve alt kategorilere göre sınıflandırılması ve niteliksel açıdan sektörel farklılıklarının belirlenmesidir.
Çalı ma B ST 100 Endeksinde yer alan irketlerin yıllık faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimlere yönelik içerik analizi ara tırması içermektedir.
Çalı manın Önemi
Halka açık irketlerce yapılan açıklamalar sadece ilgili irketleri ilgilendirmemekte, birçok çıkar grubunun alacakları kararlar açısından önem arz
etmektedir. Ara tırma, B ST 100 endeksinde yer alan irketlerin yılsonu faaliyet raporlarında çevresel farkındalıklarını nasıl ele aldı ını ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca çalı ma halka açık irketlerce verilen bilgilerin yıllar itibari ile sektörel kar ıla tırmasını yapmaktadır.
Çalı manın Yöntemi
Çalı mada yöntem olarak içerik analizi yöntemi uygulanmı tır. Bu çerçevede B ST 100 Endeksinde yer alan 100 adet irketin Sermaye Piyasası Kuruluna ba lı Kamuyu Aydınlatma Platformu internet sitesinde yer alan yıllık faaliyet raporları elde edilmi tir. Ula ılamayan faaliyet raporları için irketlerin kendi internet sitelerine ba vurulmu eksik raporlar tamamlanmı tır. Buna ra men bazı yıllara ili kin faaliyet raporlarına ula ılamamı tır. Yıllık faaliyet raporlarında yer alan çevresel bildirimler 5 temel ve 16 alt kategoriye göre sınıflandırılmı tır.
Sınıflandırılan her bir kategorideki bildirimin niteli i (Bilgi Yok / Genel Açıklama / Niteliksel Açıklama / Sayısal Açıklama / Niteliksel ve Sayısal Açıklama) eklinde kodlanmı tır.
Çalı manın Kapsamı ve Kısıtları
Çalı ma, B ST 100 Endeksinde yer alan irketlerin, 2008-2012 yıllarına ili kin yılsonu faaliyet raporlarının “Sosyal Sorumluluklar” bölümü üzerine odaklanmı tır. B ST 100 endeksi, borsada i lem gören irketlerden çe itli kriterlere göre seçilen ilk 100 adet irketin olu turdu u bir endekstir. Çalı manın B ST 100 endeksinde yer alan irketler üzerine odaklanılmasının nedeni; endekste yer alan irketlerin Sermaye Piyasası Kurulunca denetim altında olması ve periyodik olarak rapor sunmak zorunda olmasındandır. Çalı manın 2008 yılı ve sonrasına ait yılsonu faaliyet raporlarına odaklanılmasının sebebi ise 2008 yılı öncesi faaliyet raporlarına ula ma da ya anan zorluklardır. Gerek Kamuyu Aydınlatma Platformu internet sitesi, gerekse irketlerin kendi resmi internet siteleri incelenmi ancak ara tırmaya konu olan irketlerden bazılarına ili kin
Çalı ma giri ve sonuç bölümleri dı ında üç temel bölümden olu maktadır.
Çalı manın birinci bölümünde “Kurumsal Sosyal Sorumluluk” kavramı üzerinde durulmaktadır. Kurumsal sosyal sorumluluk kavramına ili kin tanım ve özellikler, kavramın tarihsel geli imi ve artı nedenleri, ilkeleri, boyutları ve düzeyleri, alanları, modelleri, avantaj ve dezavantajları ile Türkiye’de kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri bu bölümde incelenen konu ba lıklarını olu turmaktadır.
Çalı manın ikinci bölümü “Çevre Muhasebesi” ana ba lı ını ta ımaktadır. Çevre kavramı ve çevre türleri, insan-i letme-çevre ili kisi, temel çevre sorunları, nedenleri ve çözüm arayı ları, sürdürülebilir kalkınma ve çevre bu bölümün alt konu ba lıklarını olu turmaktadır. Ayrıca muhasebe kavramı ve çevre ili kisi, muhasebenin temel kavramları açısından çevre, çevre muhasebesi felsefesi ve tanımı, çevresel maliyetler ve harcamalar ile bunların tek düzen hesap planı çerçevesinde muhasebele tirilmesi ve çevre denetimi konu ba lıkları bu bölümde incelenen alt konu ba lıklarıdır.
Çalı manın üçüncü bölümü B ST 100 endeksinde yer alan i letmelerin Faaliyet Raporlarında yer alan çevresel bildirimlere ili kin durum tespiti yapmaya dönük içerik analizi uygulamasından olu maktadır. Yapılan içerik analizi uygulamasında endekste yer alan 100 adet irket sektörel olarak;
• imalat sanayi sektörü,
• mali kurulu lar sektörü,
• elektrik gaz ve su sektörü,
• teknoloji sektörü,
• toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar sektörü,
• e itim, sa lık, spor ve di er sosyal hizmetler sektörü,
• ula tırma, haberle me ve depolama sektörü,
• in aat ve bayındırlık sektörü,
• madencilik sektörü,
olmak üzere 9 farklı sektör eklinde sınıflandırılmı tır. Bu sektörlerde faaliyet gösteren irketlerin 2008-2012 yılları arsındaki yıllık faaliyet raporları Sermaye Piyasası Kurulu Kamuyu Aydınlatma Platformu web sayfalarından
elde edilmi tir. Buradan elde edilemeyen faaliyet raporlarına irketlerin kendi web sayfalarından eri ilmi ve analiz kapsamına alınmı tır. Elde edilen yıllık faaliyet raporları;
• çevre politikaları,
• çevre yönetim sistemi,
• çevre koruma ve önleme faaliyetleri,
• çevresel farkındalıklar,
• çevre davaları hakkında bilgiler
temel kategorileri ile içerik analizine tabi tutulmu tur.
Çevre politikalarına ili kin faaliyet raporlarında yer alan bildirimler, genel çevre politikaları ve özel çevre politikaları alt kategorileri ile analiz edilmi tir. Çevre yönetim sistemine ili kin faaliyet raporlarında yer alan bildirimler, çevre yönetim sistemi, çevre denetimi, çevresel etki de erlendirmesi (ÇED) ve ISO 14001 Belgesi sahipli i alt kategorileri ile analiz edilmi tir. Çevre koruma ve önleme faaliyetlerine ili kin faaliyet raporlarında yer alan bildirimler geçmi teki ve/veya bugünkü çevresel harcamalar, gelecekteki tahmini çevresel harcamalar, çevreye yönelik AR-GE çalı maları, atık bilgisi verme ve emisyon, atık azaltma faaliyetleri ve geri dönü üm alt kategorileri ile analiz edilmi tir. Çevresel farkındalıklara ili kin faaliyet raporlarında yer alan bildirimler, do al kaynakların korunması ve ormanla tırma, çevresel farkındalık e itimleri, çevre ödülleri, üye olunan çevresel kurulu lar alt kategorileri ile analiz edilmi tir. Çevre davaları hakkında bilgilere ili kin faaliyet raporlarında yer alan bildirimler ise i letme aleyhinde açılan çevre davaları alt kategorisi ile analiz edilmi tir. Olu turulan 5 temel ve 16 alt kategori çerçevesinde faaliyet raporlarında yer alan bildirimler nitelikleri açısından (B.Y:Bilgi Yok/ G.A:Genel Açıklama/ N.A:Niteliksel Açıklama / S.A:Sayısal Açıklama / N.veS.A.:Niteliksel ve Sayısal Açıklama) eklinde kodlanmı tır. Ortaya çıkan bulgular tablolar ve grafikler aracılı ı ile yorumlanmı tır.
I. BÖLÜM: KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK
Çalı manın birinci bölümünde “Kurumsal Sosyal Sorumluluk” kavramı üzerinde durulmaktadır. Kurumsal sosyal sorumluluk kavramına ili kin tanım ve özellikler, kavramın tarihsel geli imi ve artı nedenleri, ilkeleri, boyutları ve düzeyleri, alanları, modelleri, avantaj ve dezavantajları ile Türkiye’de kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri bu bölümde incelenen konu ba lıklarını olu turmaktadır.
1.1. Kavramsal Tanım Ve Özellikler
Gerek ulusal, gerekse uluslararası yasa ve standartlar, toplumların çe itli ihtiyaçlarını kar ılamak üzere üretim faaliyetinde bulunan i letmelerin
“kurumsallık” anlayı larını olu tururken “sosyal sorumluluk” kavramını da dikkate almaları gerekti ini vurgulamaktadır. Çalı manın bu bölümünde kurum, kurumsalla ma, sosyal sorumluluk ve kurumsal sosyal sorumluluk kavramları çe itli yönleriyle ele alınmaktadır.
Türk Dil Kurumu, ktisadi Terimler Sözlü ü’nde kurum “Belirli dü üncelerin, davranı kalıplarının, bireyler arasındaki ili kilerin ve kar ılıklı görevlerin olu turdu u, kökü birtakım törelere dayalı toplumsal örgenle me (örne in: din, aile vb.)” eklinde tanımlanmaktadır. lgili sözlükte yer alan di er bir tanım ise
“Belirli bir amacı gerçekle tirmek üzere kurulan özel veya kamu örgütü. “ eklindedir (Türk Dil Kurumu [TDK], http://www.tdkterim.gov.tr, E.T:25.07.2013). letme Bilimi açısından ele alındı ında ise kurum, “sürekli yeniden üretilen, varlı ını, nispeten kendi kendine harekete geçiren veya otomatik sosyal süreçlere borçlu olan, sosyal bir düzen” olarak tanımlanmaktadır. Bu düzen kurallara ba lı ve standartları olan sosyal uygulamaları içeren kurulu bir düzen olma özelli i ta ımaktadır (Yo un Erçen, 2010:2).
Kurumsalla ma ise “Tekrarlanan eylemlerin ve alı kanlıkların topluluklar içerisinde standart hale gelmesi ya da uyulması gereken kurallardır.” eklinde tanımlanmaktadır (Yazıcıo lu ve Koç, 2009:499).
Di er bir çalı mada ise kurumsalla ma “Kurumların çe itli sosyal ortamlarda beklenen pratiklerin geli tirilmesi sürecidir.” eklinde tanımlanmı tır. letme
düzeyinde ele alınırsa kurumsalla ma öncelikle, bir i letmenin, kurumsal çevre, sosyal beklentilerin i letme üzerindeki etkileri ve bu beklentilerin birle imi ve etkile imi ile ilgilidir (Yo un Erçen, 2010:2). Bu ba lamda kurumsalla ma;
“Örgütsel istikrar, me ruluk, tahmin edilebilirlilik, çok kaynak ve çevreye uyum sa lamak için, kararlı olmayan ya da gev ek organize olmu ve dar teknik eylemler ve yapılardan düzenli, kararlı ve sosyal olarak kurumsal çevreye entegre olmu yapılanmaya giderek, bunun içselle tirilmesi ve bütün çalı anlarca ve yöneticilerce aynı algılama düzeyine ula ılıp, de i ik artlarda ve ortamlarda, bu yapılanma ve buna ba lı davranı biçimlerinin otomatik olarak uygulanmasıdır.”
eklinde tanımlanabilir (Apaydın, 2008:122). letmeler açık sistemlerdir ve devamlılıklarını sa lamak için çevrelerindeki çe itli payda larca kabul edilebilir yollarla, çevreleri ile etkile imde bulunurlar (Yo un Erçen, 2010:2).
Kurumsalla ma gere i i letmelerin kurucularından ba ımsız olarak kurallara, standartlara, prosedürlere sahip olması, de i en çevre ko ullarını takip eden sistemleri kurması ve geli melere uygun olarak organizasyonel yapısını olu turması, kendisine özgü ileti im ve i yapma yöntemlerini kültür haline getirmesi ve böylece di er i letmelerden farklı ayırt edici bir kimli e bürünmesi gerekmektedir (Yazıcıo lu ve Koç, 2009:499).
letmeler bireysel ve toplumsal ihtiyaçları kar ılamak üzere kurulmu lardır.
Ancak i letmeler, ihtiyaçları kar ılama a amasında üretim faktörleri olarak adlandırılan çe itli kaynakları da tüketmektedirler. Emek, sermaye, tabiat temelde kabul edilen üretim faktörlerini (kaynaklar) olu turmaktadır. Literatür de bu faktörleri bir araya getiren ki i, yani müte ebbis de üretim faktörleri içerisinde kabul edilmektedir. Bu faktörler kaynak olarak ele alındı ında, bazılarının yenilenebilir kaynak oldu u, bazılarının ise yenilenemez kaynak oldu u görülmektedir. Özellikle üretim sürecine hammadde olarak dahil edilen do al kaynaklar, üretim süreci sonunda ya tamamen tüketilmekte, ya da ekil ve kimyasal yapıları de i mektedir. Kıt kaynakların kullanımı noktasında i letmeler varolan do al kaynakları kullandıkları için topluma kar ı bazı sorumlulukları do al olarak yüklenmi sayılmaktadır. Zira kaynaklar kıttır ve kıt olan bu
letmeler süreci sonunda toplumun kar ısına sadece ürün ile çıkmamakta, üretim sürecinin kaçınılmaz ancak azaltılabilir bir sonucu olan bazı olumsuzluklara da neden olmaktadır. Bahsedilen olumsuzluklar üretimden kaynaklanan olumsuzluklardır ve toplumun her ferdi bu olumsuzluklardan etkilenmektedir. O halde i letmeler sosyal hayatı etkileyen ve üretimden kaynaklanan olumsuzlukları da azaltma ya da tamamen sıfırlama sorumlulu unu da üstlenmi sayılmaktadır.
Yasalar ve çe itli standartlar bu olumsuzlukların giderilmesi noktasında i letmelere bir takım görevler yüklemi tir. Örne in Türkiye’de “Çevresel Etki De erlendirme Raporu” ile i letmelerin daha üretim faaliyeti ba ında (kurulu a amasında) çevreye olan etkilerinin raporlanması ve buna göre düzeltici ve önleyici tedbirlerin alınması sa lanmaktadır.
Üretim faaliyetinin i letmelere bir takım sorumluluklar yükledi i açıktır. “sosyal sorumluluk” olarak adlandırılan bu kavrama literatürde çe itli tanımlamalar getirilmi tir.
Sosyal sorumluluk; “Toplumun gerek ekonomik ve gerekse insan kaynaklarına kar ı bir kamusal duru sergileyerek, bu kaynaklarını sadece özel ki i ve irketlerin dar alanda belirledi i menfaatleri için de il, geni sosyal sonuçları için kullanıldı ını görme isteklili idir” (Top ve Öner, 2008:98) eklinde tanımlanmaktadır. Bir ba ka tanımda ise sosyal sorumluluk; “Bir kurumun ekonomik ve yasal ko ullara, i ahlakına, kurum içi ve çevresindeki ki i ve kurumların beklentilerine uygun bir çalı ma stratejisi ve politikası gütmesidir ” eklinde tanımlanmaktadır (Vural ve Co kun, 2001:63). Kurumsal Sosyal Sorumluluk ise “i letmenin sürdürülebilir ekonomik geli meye olan katkısı, çalı anlar, aileleri ve tüm toplumun ya am kalitesini arttırmaya olan ba lılı ı”
olarak tanımlanmaktadır ( liç, 2010:305). Di er bir çalı mada ise, kurumsal sosyal sorumluluk; “kurum faaliyetlerinin toplumun etkisel, yasal, kamusal ve ticari beklentilerini kar ılayan ve hatta bu beklentileri a acak ekilde yerine getirilmesini öngören bir yakla ım ekli” olarak ifade edilmektedir (Yüksel ve Di erleri,2011:298). “Bir kurumdaki karar verici durumda olanların, kendi çıkarlarını oldu u kadar, toplumun çıkarlarını da geli tirecek ve koruyacak eylemlerin yapılmasındaki zorunluluktur” (Pelit ve Di erleri,2009:20) tanımı
kurumsal sosyal sorumluluk kavramı için geli tirilen di er bir tanımdır.
Kurumsal sosyal sorumluluk kavramının bir çok tanımı olmakla birlikte, tanımlardaki ortak özellikleri öylece belirtmek mümkündür ( liç,2010:306):
• letmelerin kâr elde etmek için mal ve hizmet üretmelerinin ötesinde sorumlulukları vardır.
• Bu sorumlulukların içinde, i letmelerin ortaya çıkmasına neden oldukları sosyal problemlerin çözümüne katkıda bulunmak da vardır.
• letmeler sadece hissedarlara kar ı de il, sosyal payda lar olan çevreye kar ı da sorumludurlar.
• letmeler sadece ekonomik de erlere odaklanmamakta, daha geni anlamda insani de erlere hizmet etmektedir.
• KSS faaliyetleri i letmelerin uzun dönemli çıkarlarıyla ili kili oldu undan yasal düzenlemelerin çok ötesinde gönüllülük esasına dayalı faaliyetleri kapsamaktadır.
• Sosyal sorumluluk i letmenin opsiyonel de il, i letmenin yönetim eklini gösteren bir temel faaliyet konusu olarak görülmelidir.
Kurumsal sosyal sorumlulu un ortak kavramsal özellikleri incelendi inde bu kavramın, sadece bir hayırseverlik çe idi olmadı ını, sosyal amaç ve konuları saptamayı amaçlayan bir yönetim yakla ımı oldu unu, geri dönü ümü olan bir yatırım oldu unu ve kar getirmesi beklenen bir yatırım olmadı ını görmek mümkündür ( liç,2010:306).
1.2. Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Gereklili i Ve Önemi
Kurum ve kurulu ları de erli kılan ya da di erlerinden farklı kılan artık sadece ürettikleri mal ya da sundukları hizmetin kalitesi de il, topluma kattıkları ya da kazandırdıkları de erlerdir. Kurum ve kurulu ların içinde bulundukları topluma kar ı ödev, görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi, çalı anların çıkarlarını, toplumun çıkarlarını ve elbette kurumlarının çıkarlarını koruması ve bunlar
gerçekle tirmek de ancak sosyal sorumluluk ruhunu ta ımakla olabilmektedir (Özgen, 2007:2).
Kurumsal sosyal sorumlulu un öneminin giderek artmasının sebeplerini öylece belirtmek mümkündür ( http://strategis.ic.gc.ca E.T:10.11.2011):
• nsan kaynakları yönetimi uygulamaları, çevresel koruma, sa lık ve güvenlik ile alakalı kurumsal sosyal sorumluluk endi elerinin, sınırlar ötesi ticaret, uluslararası i letmeler ve global da ıtım a larının önem kazanması ile artı göstermesi,
• Birle mi Milletler ve Uluslararası Çalı ma Örgütü gibi uluslararası kabul gören örgütlerin, kabul edilebilir bir çalı ma hayatı için sosyal normları standartla tıran anla malar, bildiriler ve ilkeler geli tirmeleri,
• nternet, cep telefonları v.b elektronik araçların kurumsal aktiviteleri izlemeyi ve bunlarla ilgili bilgileri yaymayı kolayla tırması,
• Tüketiciler ve yatırımcıların sosyal sorumluluk ta ıyan i uygulamalarını giderek artan bir ekilde desteklemeleri ve kurumların, sosyal ve çevresel konularla ilgili riskleri ve fırsatları ne ekilde ele aldıklarıyla ilgili daha fazla bilgiye sahip olmak istemeleri,
• Çok sayıdaki etik ihlalinin, kurumlara karsı güvensizli i artırması ve kurumsal yöneti im, effaflık, hesap verilebilirlik ve etik standartlara olan ihtiyacın gündeme gelmesi,
• Sivil toplum örgütlerinin giderek güçlenmesi ve kurumlara karsı uyguladıkları baskıları artırmaları,
• Hükümetlerin kurumsal sosyal sorumlulu un kapsamına giren sorunlara etkili ekilde e ilmesini sa layan kanunların ve düzenlemelerin sınırlı kalması,
• dünyasının etkili bir kurumsal sosyal sorumluluk yakla ımının, ba arısızlık riskini azaltabilece inin, yeni fırsatlar yaratabilece inin ve marka ve kurum itibarını geli tirebilece inin farkına varması,
1.3. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Tarihsel Geli imi Ve Artı Nedenleri
“Sorumluluk” kavramı, insanlar arasındaki ili kileri düzenleyen “dinlerin” içinde kendini göstermektedir. Dinler, bireylerle beraber topluluk ve toplumlara birçok sorumluluk yükledi i için insanların kendi ilkeleri, ki isel yargıları, inançları, de erleri ve ahlaki görü leriyle bir sosyal sorumluluk anlayı ı geli tirmi oldukları belirtilmektedir. Daha sonra insanlar arasındaki ya ayı ve i yapı ekillerini belirtme adına yasalar ve kurallar kabul edilmi tir (Bayrak, 2001:85- 86).
Çalı mada kurumsal sosyal sorumluluk kavramının tarihsel geli imi ele alınırken, öncelikle bu kavramın dünya literatüründeki tarihsel geli imi ele alınmakta, kurumsal sosyal sorumluluk kavramından ne anla ıldı ı 1950’li yıllardan ba lanarak ortaya konmaktadır. Daha sonra bu kavramın zaman içerisinde Türkiye’de geçirdi i süreç ele alınmaktadır. 21. yy dünyasında kurumsal sosyal sorumlulu un artı nedenlerini incelemek çalı manın di er bir amacını olu turmaktadır.
1.3.1. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Tarihsel Geli imi
Tarihsel süreç çerçevesinde bakıldı ında sosyal sorumluluk ile ilgili geli melerin geçmi te ya anan çe itli olaylardan kaynaklandı ı görülmektedir. Sosyal sorumluluk kavramının varlı ını 1800'lü yılların sonunda büyük irketlerin sayılarının artmasıyla görmek mümkündür. Tarihin kaydetti i en önemli ekonomik bunalımlarından biri olan ve 1929 yılında patlak veren “ “ekonomik bunalım” ba ta Amerika Birle ik Devletleri ve Batı Avrupa'nın sanayile mi ülkeleri olmak üzere pek çok ülkede büyük oranda i sizli e ve üretim kayıplarına yol açması dünyada sosyal sorumluluk kavramındaki geli melerin hız kazanmasına sebep olmu tur. lk olarak 1936'da Sears irketi tarafından sosyal sorumluluklar ve davranı ekillerini tartı mak için üst düzey yöneticilerin katıldı ı toplantılar düzenlenmi tir (Halıcı, 2001:12-13). Dünya’da sosyal
Clark’ın (1939) “Social Control of Business” ve Theodeore Kreps’in (1940)
“Measurement of Social Performance of Business” adlı eserleri örnek olarak gösterilebilir (Carrol, 1999:269).
1950’li yıllara gelindi inde ise “sosyal sorumluluk” kavramının ekil de i tirmeye ve “kurumsal sosyal sorumluluk” anlayı ına yakla maya ba ladı ı görülmektedir. Bunun nedeni 1950’li yıllara kadar “modern i letmecilik”
kavramından ziyade “i adamı” kavramının toplumda yer bulması, kurumların baskınlı ının ancak 1950’li yıllarda artı göstermeye ba lamasıdır. 1953 yılında Howard R. Bowen’ın kaleme aldı ı “Social Responsibilities of Buesinessman”
adlı eseri modern anlamdaki kurumsal sosyal sorumluluk anlayı ının temelini olu turmaktadır. Bowen sosyal sorumluluk kavramını “ adamlarının kurallara uygun karar vermenin yanında karar verirken toplumun de er yargılarını da göz önünde bulundurması yükümlülü ü” olarak tanımlamaktadır (Carrol, 1999:270).
Archie B, CARROL, “Corporate Social Responsibility: Ecolution of a Definitional Construct” adlı makalesinde Howard R. Bowen’ı “Father of Corporate Social Responsibility- Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Babası” olarak nitelendirmektedir.
1960’lı yılların kurumsal sosyal sorumluluk kavramının geli imi açısından hız kazandı ı bir dönem oldu u görülmektedir. Keith Davis, William C. Frederick, Joseph W. Mc. Guire, Davis ile Robert Blomstorm ve Clarence C. Walton 1960’lı yıllarda kurumsal sosyal sorumluluk kavramı üzerinde çalı malar yapan yazarlardır. Keith Davis ve William C. Frederick sosyal sorumlulu u “ adamlarının halkın beklentilerini önceden gören bir ekonomik sistem olu turmaları yükümlülü üdür” olarak tanımlamı lardır (Carrol, 1999:272).
Joseph W. Mc. Guire ise sosyal sorumlulu u “Kurumların sadece ekonomik ve yasal sorumluluklar de il bunların da ötesinde sosyal sorumluluklar ta ıması gereklili i” olarak tanımlamaktadır (ÜB US, http://www.ebs.ee E.T:12.12.2011).
Davis ve Robert Blomstorm “Business and its Environment” adlı eserinde kurumsal sosyal sorumluk kavramını “Kurumların karar ve faaliyetlerinin etkisinin tüm sosyal sistem içerisinde ele alması yükümlülü üdür” eklinde tanımlamaktadırlar (Carrol, 1999:272). Clarence C. Walton ise 1967 yılında yayınladı ı “Corporate Social Responsibilities” adlı eserinde kurumsal sosyal
sorumluluk kavramını tanımlarken ilk olarak “voluntary - gönüllülük” kavramını tanıma eklemi tir (ÜB US, http://www.ebs.ee E.T:12.12.2011).
1970’li yıllar Harold Johnson, Manne ve Wallich, Keith Davis, Richard Eells ve Clarence Walton, S. Prakash Sethi, Lee Preston ve James Post ve H. Gordon Fitch gibi yazarların “kurumsal sosyal sorumluluk” kavramı üzerinde kafa yordu u bir dönem olmu tur. Harold Johnson, 1971 yılında kaleme aldı ı “Business in Contemporary Society: Framework and Issue” adlı eserinde sosyal sorumluluk sahibi kurulu ları “sadece ortakların daha fazla kar elde etmesine de il, aynı zamanda çalı anlarının, tedarikçilerinin, satıcılarının, yerel toplumun ve tüm ulusun menfaatlerini de göz önünde bulunduran kurulu lardır” eklinde tanımlamaktadır (Carrol, 1999:276). Manne ve Wallich’in 1972 yılında kaleme aldı ı “The Modern Corporation and Social Responsibility” adlı eserde ise
“gönüllülük” kavramı üzerinde durulmaktadır (Thomas ve Nowak, http://www.business.curtin.edu.au E.T:15.06.2015). Keith Davis 1973’te yayınladı ı eserinde tartı maya tekrar müdahil olmu ve sosyal sorumluluk kavramını kanuni zorunluluklar dı ında bir eyler yapabilme çabası olarak tanımlamı tır. Davis’e göre kanunun zorunlu kıldıklarını yapmak sosyal sorumluluk de ildir. Her vatanda kanunlara uymak durumundadır (Carrol, 1999:277). Richard Eells ve Clarence Walton “Conseptual Foundations of Business” adlı eserinde kurumsal sosyal sorumlulu u en geni anlamda
“toplumun ço unlukla ekonomik ihtiyaç ve amaçlarını göz önünde bulundurma yükümlülü ü” eklinde tanımlamaktadırlar (ÜB US, http://www.ebs.ee E.T:12.12.2011). S. Prakash Sethi 1975 yılında kaleme aldı ı “Dimensions of Corporate Social Performance: An Analytical framework” adlı eserinde kurumsal sosyal performans kavramı üzerine e ilmekte ve kurumsal sosyal performansı
“sosyal zorunluluk” , “sosyal sorumluluk” ve “sosyal yanıt verme” olarak üç temel alt bölümde incelemektedir. Sosyal zorunluluklar kurumun yerine getirmek zorunda oldukları yasal zorunlulukları, sosyal sorumluluklar yazılı olmayan sorumlulukları, sosyal cevap verme ise kurumların sosyal problemlere çözüm üretebilme kapasitesini tanımlamaktadır (Carrol, 1999:279). Lee Preston ve James
hayatını iyile tirme adına yapılması gereken organizasyonlar bütünüdür. “Social”
yerine “Public” kelimesini kullanmalarının nedenini, bireysel fikir ve vicdani kararlardan ziyade kamuya yönelik sorumluluk politikalarının önemini vurgulamaktır (Carrol, 1999:280). H. Gordon Fitch ise kurumsal sosyal sorumlulu u “Kurumun do rudan ya da dolaylı olarak sebep oldu u sosyal problemlerin çözümünde ciddi adımlar atması yükümlülü üdür” eklinde tanımlamaktadır (Carrol, 1999:281).
1980’li yıllar Thomas M. Johnes, Frank Tuzzolino ve Barry Armandi, Dalton ve Cosier, Rich Strand, Archie B. Carrol, Peter Drucker, Edward Freeman, Steyen Watrick ve Philip Cochran ile Evdin M. Epstein gibi yazarların “kurumsal sosyal sorumluluk” kavramını konu alan eserler verdi i bir dönem olmu tur. Thomas M.
Johnes 1980 yılında kurumsal sosyal sorumlulu u “kurum hissedarlarından ziyade topluma yönelik bir takım yükümlülükler” olarak tanımlamaktadır. Frank Tuzzolino ve Barry Armandi 1981 yılında Maslow’ un ihtiyaçlar hiyerar isi modelini örnek alarak, bireyler gibi kurumların da kar ılamak zorunda oldu u ihtiyaçların varlı ından bahsetmekte, kurumsal sosyal sorumlulu u bu ihtiyaçların en üst seviyesinde konumlandırmaktadır. Dalton ve Cosier 2x2 matris modeli ile kurumsal sosyal sorumlulu u açıklamaya çalı maktadır. Matrisin sütunlarına
“sorumluluk” ve “sorumsuzluk” kavramlarını, satırlarını ise “yasal” ve “yasal olmayan” kavramlarını yerle tirmektedir. Kurumsal sosyal sorumlulu u “yasal sorumluluklar” olarak tanımlamaktadır. Rich Strand bir sistemin unsurları olarak kurumların sosyal çevreye uyumlarını “sosyal sorumluluk”, “sosyal cevap verme”
ve “sosyal cevap verememe” kavramları nispetinde faaliyette bulunması olarak tanımlamaktadır. Archie B. Carrol 1983 yılında yeniledi i tanımda kurumsal sosyal sorumlulu un “ekonomik sorumluluklar”, “yasal sorumluluklar”, “etik sorumluluklar” ve “gönüllü sorumluluklar” olmak üzere 4 bile eninin oldu undan bahsetmektedir. Edward Freeman kurumsal sosyal sorumlulu u “kurumun i hayatına yönelik yeni fırsatlar sunması gereken faaliyetler” olarak nitelendirmektedir. Steyen Watrick ve Philip Cochran üç boyutlu kurumsal sosyal sorumluluk modeli ile tartı maya katılmakta ve modelin boyutlarını
“sorumluluklar”, “sosyal cevap” ve “sosyal sorunlar” olarak belirtmektedir.
Sorumluluklar modelin etik bile enini, sosyal cevap ise modelin süreç kısmını, sosyal sorunlar ise kurumsal politikalar ile giderilmesi gereken unsurları
olu turmaktadır. Evdin M. Epstein kurumsal sosyal sorumlulu u “sosyal sorumluluklar”, “sosyal cevap” ve “i ahlakı” bile enlerinden olu an bir yapı olarak tanımlamaktadır. Bu üç bile en “kurumsal sosyal politikalar süreci”
kavramının literatüre girmesine neden olmu tur. Evdin M. Epstein kurumsal sosyal sorumluluk politikalarının reklam etkisi yaratan politikalar yerine topluma faydası olan politikalardan olu ması gerekti ine inanmaktadır (Carrol, 1999:284- 288).
1990’li yıllarda kurumsal sosyal sorumluluk çalı malarında öne çıkan yazarlar Dona J. Wood ve Archie B. Carrol’dur. Dona J. Wood Carrol’un yapmı oldu u dört bile enli kurumsal sosyal sorumluluk tanımını geli tirmeye çalı mı , bile enlerin “kurumsal sosyal performans prensipleri” ile olan ili kilerini açıklamaya çalı mı tır. Bu prensipler sosyal yasalara uyum, toplumsal sorumluluk ve yönetimsel sa duyu eklindedir. Aynı zamanda Wood, sosyal cevap verme türlerini “duyarlı-reaktive”, “koruyucu-defensive”, “uyumlu- accommodative” ve
"önleyici-proactive” olarak dört grupta sınıflandırmaktadır. Bu yıllarda Archie B.
Carroll ise kurumsal sosyal sorumlulu un dört bile enini “kurumsal sosyal sorumluluk piramidi” olarak tekrar ele almaktadır (ÜB US, http://www.ebs.ee E.T:12.12.2011).
2000’li yıllar Garriga ve Mele’ ile Alas ve Tafel’in kurumsal sosyal sorumluluk kavramını konu alan çalı malar yaptı ı bir dönem olmu tur. Garriga ve Mele’
kurumsal sosyal sorumlulu un bile enlerini enstrümantal, politik, bütünleyici ve etik sorumluluklar olmak üzere dört boyutta incelemektedir. Alas ve Tafel ise kurumsal sosyal sorumluluk bile enlerini ekonomik sorumluluklar, kamusal sosyal sorumluluklar, sosyal cevap verme ve sosyal sorunlar olarak sınıflandırmaktadır (ÜB US, http://www.ebs.ee E.T:12.12.2011).
1.3.2. Kurumsal Sosyal Sorumlulu un Artı Nedenleri
Tüketicilerin ve yatırımcıların sosyal bilinç düzeylerinin artması, çevresel duyarlılı ın giderek daha önemli hale gelmesi, küreselle meyle birlikte ulusal ve
beklentilerini arttırmı tır. Daha spesifik olarak sosyal sorumlulukların artı ına neden olan faktörleri öylece açıklamak mümkündür ( liç, 2010:307):
• Toplumun Beklentileri: Toplumda ki ekonomik beklentilerin yanında sosyal beklentilerinde artı göstermesi, kurumların sorumluluk anlayı ında artı a neden olmaktadır.
• Uzun Dönemli Karlar: Kurumların sosyal sorumluluk ba lamında gerçekle tirdikleri faaliyetlerin uzun dönemde kendilerine fayda olarak geri dönmesi, kurumun mü terileri üzerinde yarattı ı olumlu imajın, kurumun süreklili ine fayda sa laması gibi nedenler kurumların sosyal sorumluluk anlayı ında artı a neden olmaktadır.
• Etik Zorunluluk: Kurum hissedarlarının ve tepe yöneticilerinin etik bilince sahip olması sonucunda sosyal sorumluluk faaliyetlerinin daha da önemsenir hale gelmesi, kurumların sosyal sorumluluk anlayı ında artı a neden olmaktadır.
• Olumlu maj: Kurumlar toplum üzerinde olumlu imaja sahip olarak daha fazla mü terinin dikkatini çekebilirler. Olumlu bir imaja sahip olan kurumlar kaliteyi sürdürebilmek için daha nitelikli personele sahip olurlar.
Ayrıca bu kurumların kredi sa layacak bankalarca ve kuruma ortak olmak isteyecek üçüncü ki ilerce saygınlı ı daha da artmaktadır.
• Daha yi Bir Çevre: Kurumların katılımı ve deste i ile çevresel sorunların çözümü hızlanmaktadır. Daha iyi bir çevrede faaliyet göstermek hem toplumun sa lı ı hemde kurum çalı anlarının sa lı ı açısından önemsenmesi gereken bir unsurdur. Kurumların çevresel sorunlara yönelik gerçekle tirdikleri sosyal sorumluluk faaliyetleri daha kaliteli bir hayatın ya anabilirli i açısından önem arz etmektedir.
• Devlet Müdahalesini Azaltma: Kurumların sosyal sorumluluklarının bilincinde olmaları ve bu faaliyetlere gönüllü olarak yönelmeleri devletin daha az yasal düzenlemelerle kontrolü gerçekle tirmesini sa lamaktadır.
Gerek kurumsal gerekse toplumsal geli mi lik imajı açısından bu durumun olumlu katkı sa layaca ı dü ünülmektedir.
• Sorumluluk ve Güç Dengesi: Kurumların sahip oldukları gücü aldıkları sorumluluklarla desteklemesi, dengesizli in yarataca ı olumsuz etkilerin azalmasına katkı sa layaca ı dü ünülmektedir.
• Hissedarların Çıkarları: Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin medya tarafından olumlu kar ılanması, yatırımcıların kurumun hisselerine kar ı olan talebinde artı a neden olaca ı dü ünülmektedir. Böylece hissedarlarının kazançlarında da artı beklenmektedir.
• Toplumsal Korunma: Sosyal sorunların büyümesine izin vermeden kurumlarca çözüm getirilmesi, bu sorunların muhtemel olumsuz etkilerinden toplumun korunmasını sa lamaktadır.
1.4. Kurumsal Sosyal Sorumluluk lkeleri
Kurumsal sosyal sorumluluk ilkelerini hesap verebilirlik, effaflık ve sürdürülebilirlik ba lıkları altında incelemek mümkündür.
1.4.1. Hesapverebilirlik
Hesapverebilirlik, bir i letmenin faaliyetlerinin i letmenin dı çevresini etkiledi inin ve bu nedenle bu faaliyetlerin etkilerinden iç ve dı çevreye kar ı sorumlu olunması gerekti ini öngörmektir. Bu çerçevede i letmenin hem içsel hem de dı sal çevrede gerçekle tirdi i faaliyetlerin etkilerinin ölçülmesi gerekmektedir. Bu kavram daha açık bir anlatımla kurumun faaliyetlerden etkilenen tüm birimlerin performans ölçümlerinin raporlanmasını içermektedir.
letme tarafından gerçekle tirilen faaliyetlerin sonuçlarının ve bu faaliyetlerin etkilerinin, i letme dı ı payda lara raporlanmasını ifade etmektedir (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015).
Hesapverebilirlik standartları planlama, hesap verme, denetleme ve raporlama, yerle tirme ve payda ları konuya dahil etme safhalarını kapsamaktadır (Aktan ve Vural, 2007:17). Bu nedenle, bu kavram i letmenin geni bir sosyal a ın parçası oldu unu ve bu a ın tamamına kar ı sorumlulukları oldu unu ifade etmektedir.
sürülüp sürülmeyece ine karar verilmesindeki rollerinin ve e er varsa di er payda lara ve i letme maliyetlerinin ne olaca ının tanımlanmasını gerektirmektedir. Bu nedenle hesap verebilirlik irket faaliyetlerinin raporlanması ve çevresel performansın uygun bir ekilde ölçülmesini gerektirir. Bu tür bir raporlamanın a a ıdaki özellikleri içermesi gerekmektedir (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015):
• Anla ılabilirlik; tüm tarafların kaygılarını ve beklentilerini anlayabilme,
• li kili olma; sa lanan bilginin kullanıcılarla ili kisinin bulunması,
• Do ruluk; ölçümün do rulu u, etkinin gösterimi, tarafsızlı ı ve tartı ılmaz olması,
• Kar ıla tırılabilirlik; zaman içinde ve farklı kurumlar arasında tutarlı olmak.
Etkin Kurumsal Sosyal Sorumluluk bilincine sahip kurumların üst düzey yöneticilerinin bu konuda liderlik göstermesi, kendisi için bu kavramı ve ilgi gruplarını net olarak tanımlaması, bu konudaki faaliyetlerini sonuç odaklı olarak yürütmesi ve yapılanlar hakkında hesap vermesi gerekmektedir (Özkol ve Di erleri, 2005:139).
1.4.2. effaflık
effaflık kavramı; i letmelerin faaliyetlerinin dı etkilerinin, i letmenin raporları ile tespit edilebilir olmasını ve raporda olaylara ait gizli bir ey olmamasını ifade etmektedir (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015). Daha açık bir ifadeyle effaflık kavramı; mali durum, performans, mülkiyet ve kurumun yönetimi dahil, kurumla ilgili bütün maddi konularda do ru ve zamanında açıklama yapılmasının gere i ve önemi üzerinde durmaktadır (Aktan ve Vural, 2007:17).
Muhasebe standartları, muhasebe biliminin ve uygulamalarının aynası olup, finansal bilgilerin effaf ve gerçe e uygun olarak üretimine olanak sa lamaktadır (Özkol ve Di erleri, 2005:139). effaflık kavramının kurum içinde i lerlik kazanması ile kurumun davranı larının tüm etkileri, dı etkiler de dahil olmak
üzere, kurumların raporlama i leyi inden sa lanan bütün bilgilerin kullanılması ile kolay anla ılır hale gelmektedir (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015).
effaflık kavramı, raporlama yoluyla sunulan bilgilerin dı çevre kullanıcıları için daha büyük önem ta ır. Çünkü dı çevre kullanıcıları arka planda kalan detaylardan mahrumdurlar. Kurumların faaliyetlerinin dı sal etkilerinin anla ılmasında ve dı payda lara gücün transfer edilmesi sürecinde effaflık kavramı, sürecin bir parçası olarak hesapverebilirlik kavramı ile aynı derecede öneme sahiptir (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015).
1.4.3. Sürdürülebilirlik
Sürdürebilirlik kavramına yönelik çe itli tanımlamalar mevcuttur. Sürdürebilirlik kavramı temelde “ekoloji ve ekolojik sistemlerin fonksiyonlarını, süreçlerini ve üretkenli ini gelecekte de devam ettirebilme yetene i” olarak algılanmaktadır.
Ekonomik anlamda sürdürebilirlik ise “dünya kaynaklarının sınırlı olması sebebiyle ekonomik faaliyetler açısından kaynak kullanımında duyarlılı ı” ifade etmektedir. Sosyal anlamda sürdürülebilirlik, “tüketim toplumundan sosyal çevreye duyarlı ve bu bilinçle tüketim yapan toplumlara dönü ümü” ifade etmektedir (Yavuz, 2010:64).
Sürdürebilirlik kavramına kurumsal açıdan bakılırsa, geni sosyal ve ekonomik bir sistemin parçası olan kurumun, sadece de er yaratımı ve maliyetlerinin ölçümü için de il kendi gelece i için de önem ta ıdı ını söylemek mümkündür.
Kurumların sürdürebilirli inde iki temel varsayım bulunmaktadır. lki
“sürdürülebilir bir geli me” ile e anlamda kullanılmaktayken ikincisi “bir irketin, çevresel ve sosyal konularla ilgilendi i ve bu konulara stratejik planlarda yer verdi i ölçüde sürdürülebilir olaca ı” anlamı ta ımaktadır. Kurum sosyal sorumluluk kavramını da göz önüne alarak sürekli geli im ve inovasyon tekniklerini birle tirirse sürdürülebilirli ini bu ekilde sa lamı olur (Aras, http://www.denetimnet.net E.T:15.06.2015).
1.4.4. Adaletlilik (E itlik)
Yönetimin tüm faaliyetlerinde pay ve menfaat sahiplerine adaletli davranılması ve e it muamele yapılması durumudur (Öztürk ve Di erleri 2014:14). Adaletlilik (e itlik) ilkesine göre; aynı tipten hissedarlara e it muamele yapılmalı, bütün hissedarlar aynı oy hakkına sahip olmalı, oy hakkındaki her türlü de i iklik hissedarın oylaması sonucu gerçekle melidir. Adaletlilik ilkesi gere i, irketlerin yönetim kurulu üyelerinin ve yöneticilerinin maddi menfaat do urucu i lemleri ve irketi etkileyen di er i lemleri, effaflık ilkesi de gözetilerek kamuya ve di er hissedarlara açıklanmaldır (Aktan ve Vural, 2007:18).
1.5. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Boyutları ve Düzeyleri
Kurumsal sosyal sorumluluk boyutlarını ekonomik sorumluluk, hukuki sorumluluk, ahlaki sorumluluk ve gönüllü sorumluluk ba lıkları altında incelemek mümkündür.
1.5.1. Ekonomik Sorumluluk
Ekonomik sorumluluk, bir kurumun ekonomik sorumluluklarını yerine getirmeden di er sorumlulukları yerine getiremeyece ini savunmaktadır. Bir kurumun var olmasının temel amaçlarından birisi mal ve hizmet üreterek kar elde etmektir. Kurumlar mü terilerinin istek ve ihtiyaçlarını kar ılamak için mal ve hizmet üretmek durumundadırlar (Özalp ve Di erleri, 2008:73). Mü teri ihtiyaçlarını kar ılamak üzere mal ve hizmet üreten kurumların makul bir seviyede kar elde etmeleri de gerekmektedir (Carrol, http://www.cbe.wwu.edu E.T:15.06.2015). Kurumlar mal ve hizmet üretip bireysel ve toplumsal ihtiyaçları kar ılarken;
• Her bir hisse payına dü en kazanç miktarını artırmak,
• Mümkün olan en yüksek karı elde etmek,
• Ulusal ve küresel pazarda kurum için güçlü bir rekabetçi pozisyon olu turmak,
• Kurumsal faaliyetlerdeki etkinli i en üst seviyeye çıkartmak,
• Sürdürebilirli i sa lamak için kar elde etmek, gibi sorumlulukları da ekonomik sorumluluklar olarak üstlenmektedirler ( liç, 2010:308).
1.5.2. Hukuki Sorumluluk
Kurumların faaliyetlerini sürdürürken en temel düzeydeki etik de erleri içine alan yasal düzenlemelere uyumu ifade etmektedir ( liç, 2010:309). Bunlar ahlak, süreç ve yapısal yasal düzenlemeleri içermektedir (Özalp ve Di erleri, 2008:73). Daha spesifik olarak yasalar kurumların uymaları gereken yasalar, rekabeti düzenleyen yasalar, tüketiciyi koruyan yasalar, çevreyi koruyan yasalar ve e itlik ve güvenli i sa layan yasalar ve hissedarlarla ilgili yasalar olmak üzere be e ayrılabilir (Özdemir, 2009:59). Hukuki sorumluluk unsurlarını;
• Devletin ve yasaların beklentilerine uygun davranmak, yasal ve kurumsal düzenlemelere uymak,
• Federal, devlet ve yerel yasalara uygun bir vatanda olabilmek,
• Kurumsal vatanda lık” kavramı çerçevesinde yasalara ba lı bir vatanda olabilmek,
• Yasal gereklilikleri do ru ve zamanında yerine getirerek ba arıyı sa lamak,
• Ürün ve hizmet üretimi sırasında asgari yasal düzenlemelere uyum sa lamak, eklinde sıralamak mümkündür (Carrol, http://www.cbe.wwu.edu E.T:15.06.2015).
1.5.3. Ahlaki Sorumluluk
Ahlaki sorumluluk kurumların amaçlarını ve bu amaçlarına ula mak için seçtikleri yol ve yöntemlerin toplumun siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel refahına zarar vermeden gerçekle tirip gerçekle tirmediklerini ele alır (Yönet, 2005:247). Di er bir ifadeyle ahlaki sorumluluk, kurumların hukuki ve ekonomik sorumluluklarını yerine getirirken, topluma hizmet anlayı ı ve insanların yanlı yönlendirilmemeleri konusunda önemli adımlar atmalarının yanında, bunun da ilerisine geçerek etik de erleri içerisine alacak bir ekilde faaliyet göstermelerini gerektirmektedir (Özalp ve Di erleri, 2008:73). Ahlaki sorumluluk kurumların yasalarda yer almayan, ancak toplumun benimsedi i moral de erlere uygun
• Sosyal de erler ve etik normlara uygun bir ekilde faaliyet gösterebilmek,
• Toplumda yeni ve geli en normları fark edebilmek ve bunlara saygılı olabilmek,
• Kurumsal amaçlara ula mayı engelleyebilecek etik normlardan kaçınmak,
• yi bir kurumsal vatanda olarak sosyal de erlere ve etik normlara uyum gösterebilmek,
• Etik de erlere uygun davranı ın aynı zamanda yasalara ve düzenlemelere uyumu da beraberinde getirdi ini algılayabilmek, eklinde sıralamak mümkündür (Carrol, http://www.cbe.wwu.edu E.T:15.06.2015).
1.5.4. Gönüllü Sorumluluk
Kurumların yukarıda belirtilen sorumlulukları dı ında payda lara sa layaca ı hizmetleri içermektedir ( liç, 2010:309). Kurumun amacı; iyi bir kurumsal vatanda olarak kurumun ülkesine, topluma ve tüm dünyaya fayda sa layan faaliyetlerde bulunmasıdır (Özalp ve Di erleri, 2008:72). Bu faaliyetleri gerçekle tirirken hiçbir kar ılık beklememek temel esastır. Vergi avantajı sa lamak amacıyla gerçekle tirilen ba ı ve yardımlar bu tür sorumluluklara örnek olarak gösterilemez (Yönet, 2005:246). Kurumun kaynaklarının bir kısmını e itsel, sanatsal ve toplumsal projelere ayırması gönüllü sorumluluk gere idir (Özdemir, 2009:60). Mü terilere hizmet bölgeleri kurmak, ücretsiz e itim programları yapmak gibi faaliyetler gönüllülük sorumlulu u ile yapılan faaliyetlere örnek olarak verilebilir (Özalp ve Di erleri, 2008:74). Gönüllü sorumluluk unsurlarını;
• Toplumun yardımseverlik ve hayırseverlik beklentilerine uygun davranmak önemlidir,
• Sanatın desteklenmesi önemlidir,
• Çalı anların ve yöneticilerin gönüllü ve toplumsal faaliyetlerde bulunması önemlidir,
• E itimin desteklenmesi önemlidir,
• Toplumsal faaliyetlere destekte bulunurken temel amaç “hayat kalitesinin arttırılması” olmalıdır, eklinde belirtmek mümkündür ( liç, 2010:310).
