Temel Çevre Soruları

Çevreye ili kin temel sorunları hava kirlili i, su kirlili i, toprak kirlili i ve di er sorunlar ba lıkları altında incelemek mümkündür.

2.3.1.1. Hava Kirlili i

Hava, yakla ık olarak %78’ini azot, %21’ini oksijen, %0,93’ünü argon, %0,07 sini karbon ve çok küçük miktarlarda di er gazların olu turdu u ve atmosferi meydana getiren bir karı ım olarak tanımlanmaktadır (Ertürk, 2009:127). Atmosferdeki gaz karı ım dengesinin bozulması durumuna ise hava kirlili i denilmektedir (Haftacı ve Soylu, 2007:104). Di er bir tanıma göre atmosfere bırakılan kirleticilerin havayı canlı ve cansız varlıklara zarar verecek hale getirmesi

ise hava kirlili i olarak tanımlanmaktadır ( ahin, 2010:232). Dünya Sa lık Örgütü (WHO) ise hava kirlili ini “Canlıların sa lı ını olumsuz yönde etkileyen veya maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin normalin üzerinde yo unla ması” eklinde tanımlamaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:104).

Hava belirli ölçülerde kendini temizleyebilme özelli ine sahiptir. Ancak havadaki kirlenmenin gerek insan sa lı ına gerekse do aya zarar verecek hale gelmesi ortamdaki kirletici unsurların havanın kendini temizleme kapasitesini a acak düzeyde fazlala masıyla olmaktadır. Havanın zarar verecek düzeyde kirlenmesine yol açan kirleticiler belirli bir kaynaktan havaya bırakılan birincil kirleticiler ve havadaki kimyasal reaksiyonlardan olu an

ikincil kirleticiler olarak ikiye ayrılmaktadır (Ertürk, 2009:128). A ırı kentle me, sanayi ve

motorlu ta ıtlar ise hava kirlili ine sebep olan temel ba lıca kaynakları olu turmaktadır (Kocata , 2011:446).

Kentlerde ısınma için kullanılan kömür, fuel-oil emisyonlarının alçak bacalardan atmosfere bırakılması, kullanılan yakıtların yüksek oranda kükürt ve kül içermesi, ısıtma sistemlerinde yanmanın genellikle tam olmaması gibi nedenler hava kirlili ine neden olmaktadır. Sanayi alanında ortaya çıkan kirlili in temel nedenlerini ise üretim sürecinde ortaya çıkan gazların yeterli önlem alınmadan filtre edilmeden atmosfere bırakılması, yer seçiminde topo rafik ve meteorolojik ko ullar ile kentle meye ili kin özelliklerin dikkate alınmaması, dü ük maliyet amacıyla temiz teknoloji yerine kirletici teknolojilere öncelik verilmesi, tesislerde kullanılan yakıtların kirletici oranının yüksek olması olu turmaktadır (Ertürk, 2009:131). Motorlu Ta ıtlar ise çevreye hidrokarbon, karbon monoksit, azot oksitleri, kur un, çinko ve kadmiyum gibi a ır metaller vermektedir (Kocata , 2011:454).

Yukarıda açıklamaya çalı tı ımız çe itli sebeplerle ortaya çıkan hava kirlili inin tüm canlı ve cansız varlıklar üzerinde olumsuz etkisinin bulundu u açıktır. Hava kirlili i hayvan ve bitki örtüsüne zarar verebilmekte, yapıların ömrünü azaltabilmektedir. Küresel ısınmanın yanında ozon tabakasının incelmesi yine hava kirlili inin etkisi ile olu maktadır ( ahin, 2010:232).

akut ve kronik tahri etkiler, kanser yapıcı etkiler, solunum bozuklukları ve buna ba lı ani ölümler hava kirlili inin insanlar üzerindeki etkileri olarak bilinmektedir (Ertürk, 2009:132).

2.3.1.2. Su Kirlili i

Ya amın temel ö elerinden biri olan su, bir besin maddesi olmasının yanında, içerisinde bulundurdu u mineral ve bile iklerle insan vücudundaki her türlü biyokimyasal reaksiyonların gerçekle mesinde inanılmaz derecede etkin rol oynamaktadır. Su, insan vüdudunun pH dengesinin korunmasından ba layarak, hücrelerdeki moleküllere ve organellere da ılma ortamı olu turmasına; besinlerin, artık maddelerin ilgili yerlere ta ınmasına kadar pek çok görevi yerine getirmektedir (Akın ve Akın, 2007:107). Ba lıca kullanım yerleri tarım ve endüstri alanlarıyla evsel gereksinimlerdir. Endüstri ve tarımsal alanlarda da kullanılan suyun niteli i amaca göre farklılıklar gösterse de evlerde kullanılan su, sa lı a zararlı maddeleri, hastalık yapan ajanları ve a ır metal gibi maddeleri içermemeli, tadı ve kokusu güzel olmalı, tesisatlar ve ev aletlerine zarar vermeyecek nitelikte olmalıdır (Toro lu ve Di erleri, 2006:94).

Do al çevrenin önemli bir kısmını olu turan akarsu, göl, denizler ve içme suyu kaynaklarının çe itli kirletici etkenlerle bozularak canlı hayatın olumsuz yönde etkilenmesi su kirlili i olarak adlandırılmaktadır (Alkan ve Di erleri, 2008:6). Di er bir tanımda ise su kirlili i sularda insan etkisi sonucu ortaya çıkan ve kullanımlarını kısıtlayan ya da tümüyle engelleyen ve ekolojik dengeleri bozan kalite de i imi eklinde ifade edilmektedir (Kocata , 2011:458). En geni anlamı ile ekolojik yapının bozulmasını ifade eden su kirlili i, su kaynaklarının kullanımını bozacak ölçüde, organik, inorganik, biyolojik ve radyo aktif maddelerin suya karı ması olarak da tanımlanmaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:105).

Su kirlili ine yol açan nedenleri kaynaklarına göre tarım etkinliklerinden kaynaklanan kirlilik, sanayinin neden oldu u kirlilik ve yerle im alanlarından kaynaklanan kirlilik olmak üzere üç ana grupta incelemek mümkündür. Tarım etkinliklerinden kaynaklanan su kirlenmesi kimyasal gübreler ile koruma ilaçlarının sızma yoluyla taban sularına karı ması veya erozyon yoluyla do rudan yerüstü sularına ta ınması sonucunda olu maktadır (Ertürk, 2009:134). Erozyon nedeniyle toprak ve onun getirdi i çe itli kirleticiler ile, havanın içerdi i ve buradan

suya karı an polenler gibi çe itli kirleticiler nedeniyle ortaya çıkan su kirlili i ba ka bir örne i olu turmaktadır (Zengin, 2002:75). Sanayi etkinliklerinden kaynaklanan su kirlenmesi sanayi atıklarında mevcut olan kimyasal kirleticilerin suya karı ması sonucu ortaya çıkmaktadır (Ertürk, 2009:134). Yerle im alanlarından kaynaklanan su kirlenmesi ise kanalizasyon ve çöp de erlendirme sistemlerinin yeterince geli memi olması nedeniyle katı ve sıvı haldeki atıkların suya karı ması sonucu ortaya çıkmaktadır (Ertürk, 2009:134). Örne in, evsel kökenli atık suları; mutfak, banyo ve di er temizlik amaçlı kullanılan sular ile kanalizasyon suları içerisindeki patojen mikroorganizmalarla akarsuları büyük oranda kirletmektedirler (Toro lu ve Di erleri, 2006:94).

2.3.1.3. Toprak Kirlili i

Toprak kirlili i; topra ın üstünde ya da içinde bilerek ya da bilmeyerek bırakılan zararlı atık maddelerin topra ın özelliklerini bozması olayı olarak tanımlanmaktadır (Kocata , 2011:472). Topra a hatalı tarım tekni i uygulanması, yanlı arazi kullanımı, sınırlı yerle im alanları ve altyapılarıyla topra ı betonla tırma gibi insan faaliyetleri sonucu meydana gelen çölle me, çorakla ma, erozyon gibi verimli toprak kaybı olayları da toprak kirlili i olarak adlandırılmaktadır (Zengin, 2001: 28). Toprak kirlili i do ada giderilemeyen ve dönü ümü olmayan kirlilik türüdür (Ça larırmak ve Di erleri, 2010:31).

Toprak kirlenmesine neden olan faktörleri erozyon nedeniyle toprak kayıpları, a ırı gübreleme sorunu, tarımsal ilaçlamadan do an zararlar ve sanayi atıklarından kaynaklanan kirlenme eklinde sınıflandırmak mümkündür (Ceritli, 1997:6). Erozyon; akarsu ve rüzgarların yer yüzünde yaptı ı etki sonucu olu an toprak kayıpları olarak tanımlanmaktadır. Erozyona u ramı topraklarda bitkiler için gerekli olan besin maddeleri azalmakta, verimlilik dü mekte ve arazi çorakla maktadır. Erozyon sonucunda olu an parçacıklar verimli toprakları örtmekte; baraj ve sulama kanallarının dolmasına neden olmaktadır (Kocata , 2011:472). A rı gübreleme sorunu ise toprak kirlenmesinin di er bir önemli nedenidir. Topra ın analize tabi tutulmadan bilinçsizce gübrelenmesi, azotlu ve fosforlu gübrelerin a ırı kullanılması, topra ın kimyasal ve fiziksel özelliklerinin bozulmasına neden olmaktadır. A ırı gübreleme yer altı ve yerüstü sularındaki nitrat miktarını artırarak kirletmekte ve bitkiler üzerinde toksik etki yapmaktadır (Özata ve Di erleri, https://www.anadolu.edu.tr E.T:14.01.2012). Toprakları

kirleten di er önemli faktör ise bilinçsizce gerçekle tirilen tarımsal ilaçlamalardır. Tarımsal ilaçlar zehirli ve uzun süre kalıcı özellik gösteren bir yapıya sahiptirler. Bu ilaçlar kullanıldıkları ortamda topra a bula makta, sızıntılar ile yeraltı sularına, erozyon ile deniz ve göllere ula makta veya bitkilere geçebilmekte, havadan püskürtüldü ünde ise insanlar tarafından solunmaktadır (Ceritli, 1997:7).

2.3.1.4. Di er Çevre Sorunları

nsano lunun üstesinden gelmesi gereken di er bazı çevre sorunları da bulunmaktadır. Etkisinin uzun yıllar sürmesi ve canlıların biyolojik yapılarını bozması yönüyle önem arz eden radyoaktif kirlenme, görüntü kirlili i, gürültü kirlili i, ı ık kirlili i gibi kirlilik türleri di er çevresel sorunları olu turmaktadır.