Çevre Muhasebesinin Felsefesi Ve Tanımı

Çevre muhasebesi do al çevrenin önemini çarpıcı bir ekilde ifade eden Kuzey Amerika yerlilerinin “Bu dünya bize atalarımızdan miras kalmadı, biz onu çocuklarımızdan ödünç aldık” atasözü ve benzeri görü lere dayandırılmaktadır. nsano lu ya adı ı süre içerisinde

dünyada var olan kaynakları tüketmektedir. Yapılan tüketim insanın kendi dönemi için bir kar olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak yapılan tüketim tekrar yerine konulmadı ı zaman ekil 4 de gösterildi i gibi dünyanın bir zararı ortaya çıkacak, do anın sermayesi azalacak demektir (Özkol:, 1998:21).

ekil 4: Do al Miras Kullanımı

Kaynak: Erdal ÖZKOL, “ Çevre Muhasebesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Nisan 1998, s.21.

Çevre muhasebesi Milli Gelir Muhasebesi, Finansal Muhasebe ve Yönetim Muhasebesi olmak üzere üç farklı alanda kullanılmaktadır. Milli gelir muhasebesi yakla ımında çevre muhasebesi Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ile ili kilendirilmektedir. GSMH, ekonomideki mal ve hizmet akı ının bir ölçüsüdür ve toplumsal refah düzeyinin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır. Bu anlamda çevre muhasebesi ülkenin yenilenebilir ve yenilenemez nitelikteki do al kaynak tüketimini ifade etmektedir (Özbirecikli, 2000:16-17). Bu kaynak tüketiminin ifade edilmesinde fiziksel ve parasal ifadeler kullanılmaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:114). Finansal muhasebe açısından ise çevre muhasebesini çevresel maliyetleri ve yükümlülükleri sınıflandıran, kaydeden, özetleyen ve yorumlayan bir süreç olarak belirtmek mümkündür. Yönetim muhasebesi ise finansal muhasebede elde edilen ve mali tablolarda raporlanan verilerin yönetsel kararlar açısından kullanımını ifade etmektedir. Bu açıdan bakıldı ında çevre muhasebesi yönetim muhasebesi için bir veri kayna ı olma özelli i ta ımaktadır (Özbirecikli, 2000:16-17).

Çevre muhasebesinin özünde çevresel kaynakları tüketen her i letmenin, katlandı ı çevresel maliyetleri mali tablolarda raporlaması ve kamunun bilgisine sunması yatmaktadır (Kırlıo lu ve Kasapo lu, 2004:52).

Muhasebe’nin açık ve anla ılır tanımına nazaran çevre muhasebesinin tanımı çe itli kaynaklarda farklılık göstermektedir. Tanımlar incelendi inde genel olarak muhasebenin temel fonksiyonlarını içerdi i söylenebilir (Haftacı ve Soylu, 2007:113).

Çe itli kaynaklarda ye il muhasebe, ekolojik muhasebe, çevresel muhasebe gibi kelimelerle ifade edilen çevre muhasebesine ili kin tanımlamalardan bazıları öyledir:

Çevre muhasebesi; çevresel kaynakların kullanımı ve adı geçen kaynakların kullanımı sonucu olu acak çevresel etkilerin muhasebesi, uygulanmakta olan muhasebe sistemlerinde özellikle maliyet ve kâr analizlerinde çevre ile ilgili faktörlerin planlanıp uygulanmasıdır (Kırlıo lu ve Fidan, 2010:3).

Clark ve O’Neill çevre muhasebesini muhasebe, muhasebeciler ve ekoloji arasındaki kar ılıklı ili kilerin incelenmesi çabalarına verilen temel isim olarak tanımlamaktadır. Bu alandaki faaliyetler örgütlerin çevresel politika ve stratejilerini gerçekle tirebilmesi için gerekli olan

bilgilerin belirlenmesi, analizi ve raporlanmasını içermektedir (Çakar, 2007:88).

Gautam ise çevre muhasebesini çevresel kaynakların kullanımı ve bu kaynakların kullanımı sonunda do acak etkilerin muhasebesi eklinde tanımlamaktadır (Kırlıo lu ve Can, 2006:6).

Çevre muhasebesi; çevresel kaynakların kullanılı biçimini, i letmelerin faaliyetleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artı ve azalı ları ve i letmelerin çevresel açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili ki i ve kurulu lara ileten bir bilgi sistemidir (Kur unel ve Di erleri, 2006:83).

Tanımlar incelendi inde çevre muhasebesinin amaçlarını öylece sıralamak mümkündür (Özkol, 1998:21):

• Geleneksel muhasebe uygulamalarının geli tirilmesine katkı sa layacak ara tırmalar yapmak,

• Geleneksel muhasebe sistemi içinde, çevresel maliyet ve gelirleri ayrı olarak

tanımlamak,

• letmenin hem iç hem de dı çıkar grupları için, yeni performans ölçüm raporları ve

formları geli tirmek,

• Yönetim kararlarında daha fazla çevresel yararlılık elde edebilmek için yeni finansal

ve finansal olmayan muhasebe bilgi ve kontrol sistemleri olu turmak.

Çevresel sorumlulukların muhasebe sistemiyle bütünle tirilmesi, çevre etken ve ko ullarının saptanması, bunların olumsuz etkilerinin giderilmesine muhasebenin katkısının sa lanması, çevresel sorunların giderilmesine yönelik maliyet analizlerinin yapılması, çevresel kaynak envanterinin belli bir zamanda hangi düzeyde oldu unun saptanması (Çelik, 2007:37) yine çevre muhasebesinin amaçlarını olu turmaktadır. Çevre muhasebesi ile ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirlik arasındaki ili ki incelenebilmekte, ekonomik kalkınma ve ekolojik de i im takip edilebilmekte, do al kaynakların kullanımının gelecekteki insan refahına olan etkisi, faydaları ve zararları hakkında çalı malar yapılabilmektedir (Mutlu, 2007:185).

Çevre muhasebesinin tüm bu olumlu taraflarının yanında uygulanabilirlik açısından birtakım zorlukları beraberinde getirdi i açıktır. Çevresel dı sallıkların içselle tirilmesindeki güçlükler, çevresel etkilerin i letmenin bütün faaliyetlerini kapsaması, çevresel etkilerin faaliyetler itibarı ile zaman ve yer olarak farklılıklar göstermesi ve çevre muhasebesinin uygulamasının i letmeler için ek maliyet ve yük getirmesi bahsi temel zorlukları olu turmaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:117). Çevre olayına yönelik belge, bilgi ve dokümanlara eri imdeki zorluk, fiziksel olarak çevreye verilen zararın objektif ve do ru tespitinin zorlu u ve muhasebede

çevre muhasebesine yönelik metotların yetersizli i kar ıla ılan di er zorlukları

Çevre muhasebesinin ortaya koydu u bilgilerden bir çok çıkar grubu faydalanmaktadır. Çevre muhasebesinin türlerine göre ilgi alanlarını ve ilgili çıkar gruplarını öylece tablola tırmak mümkündür (Haftacı ve Soylu, 2007:104).

Tablo 5

Geni letilmi Çevre Muhasebesi Türleri, lgi Alanları ve lgilenenler

Çevre Muhasebesi Türü lgi Alanı lgilenenler

Milli Gelir Muhasebesi Devlet Dı Çevre, Devlet

Do al Kaynaklar Muhasebesi

Yer Altı Ve Yer Üstü Do al Kaynakların Tespiti Ve Kullanımı

Dı Çevre, Devlet

Finansal Muhasebe letme ç Ve Dı Çevre

Maliyet Muhasebesi Üretim, Planlama letme çi

Yönetim Muhasebesi letme Karar Organları letme çi

Çevresel Denetim Çevre Muhasebesi Kayıt

Ve Raporları

ç Ve Dı Çevre

Kaynak: Vasfi HAFTACI, Kamuran SOYLU, “Çevre Kirlenmesi ve Çevre Koruma

Ba lamında Çevre Muhasebesinin Önemi“, MUFAD Muhasebe Finansman Dergisi,

Sayı:33, 2007, s.104