Muhasebenin Temel Kavramları Açısından Çevre

Çevreye yönelik bir muhasebe sisteminin olu turulmasında muhasebenin temel kavramlarının bu sistemi ne ekilde etkileyece i üzerinde durmak gerekmektedir.

Muhasebenin temel kavramları Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i Sıra No 1’ de 12

ba lık halinde sıralanmı tır. Bunlar¹:

1. Sosyal sorumluluk kavramı 2. Ki ilik kavramı

3. letmenin süreklili i kavramı

4. Dönemsellik kavramı 5. Parayla ölçme kavramı 6. Maliyet esası kavramı

7. Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı 8. Tutarlılık kavramı

9. Tam açıklama kavramı 10. htiyatlılık kavramı 11. Önemlilik kavramı 12. Özün önceli i kavramı

2.5.1.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı

Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebenin i levini yerine getirme hususundaki sorumlulu unu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Bu kavram; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli ki i veya grupların de il, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçe e uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gere ini ifade etmektedir (TÜRMOB, Yay.No:234:7).

1

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i Sıra No 1, 26.12.1992 Tarih ve 21447 Sayılı Resmi Gazete.

Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi dü üncesi tüm toplumu ilgilendiren ve son derece hayati bir konu olan çevre konusunun muhasebe sistemi dı ında bırakılmasına izin vermemektedir. Sosyal sorumluluk kavramı gere ince i letmeler, tüm toplumun üzerinde olumsuz dı sallıklara neden olabilen çevresel konuları muhasebe sistemleri içerisine dahil etmelidir. letmeler çevresel varlıkları ortak mal statüsünden çıkartarak fiyatlandırmalı, i letme-çevre etkile imi sonunda çevreye verilen zararlar rapor edilmelidir (Bengü ve Can, 2009:158-159.

2.5.1.2. Ki ilik Kavramı

Ki ilik kavramı i letmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve di er ilgililerden ayrı bir ki ili e sahip oldu unu ve o i letmenin muhasebe i lemlerinin sadece bu

ki ilik adına yürütülmesi gerekti ini öngörmektedir (TÜRMOB, Yay.No:234:8). letme

sahiplerinin ki isel i lemleri bu ki ilik kavramı gere ince i letmenin kar ve zararını etkilememektedir (Erkan ve Di erleri, 2010:6).

Ki ilik kavramı gere i i letmeler, faaliyette bulundukları sektöre ve faaliyet ekillerine has çevre politikaları belirlemelidir. Belirlenen politikaların kurum yöneticileri ve çalı anları tarafından benimsenmesi için gereken i letme içi e itim çalı malarının yapılması, poltikaların uygulanması açısından önem arzetmektedir.

2.5.1.3. letmenin Süreklili i Kavramı

letmenin süreklili i kavramı, i letmelerin faaliyetlerini bir süreye ba lı olmaksızın sürdürece ini ifade eder. Bu nedenle i letme sahiplerinin ya da hissedarlarının ya am süreleriyle ba lı de ildir. letmenin süreklili i kavramı maliyet esasının temelini olu turur. letmenin süreklili i kavramının i letmeler açısından geçerlili inin bulunmadı ı veya ortadan kalktı ı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır (TÜRMOB, Yay.No:234:8). Süreklilik kavramı gere i i letmeler, belirledikleri çevre poilitikalarını gözden geçirmeli ve de i tirilmesi gereken politikaları de i tirilip, yeni politikaların kurum yöneticileri ve çalı anlarınca benimsenmesi için i letme içi e itim çalı malarının yapılması gerekmektedir.

2.5.1.4. Dönemsellik Kavramı

Dönemsellik kavramı; i letmenin süreklili i kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının di er dönemlerden ba ımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebele tirilmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla kar ıla tırılması bu kavramın gere idir. Bu kavramın, i letmeler açısından geçerlili inin bulunmadı ı veya ortadan kalktı ı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır (TÜRMOB, Yay.No:234:8).

letmelerin çevreye yönelik gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebele tirmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla kar ıla tırılması dönemsellik kavramın gere idir.

2.5.1.5. Parayla Ölçme Kavramı

Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve i lemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe i lemleri ulusal para birimine göre yapılır (TÜRMOB, Yay.No:234:9). Türkiye’de i lemlerin muhasebele tirilmesinde kullanılan para birimi Türk Lirası’dır (Erkan ve Di erleri, 2010:7).

letmedeki olayların ölçülüp ifade edilmesinde ba ka bir ortak ölçü bulunması söz konusu olmadı ından bu ölçüye ba lı kalınmakta, paranın satın alma gücündeki de i melerin etkisini gidermek üzere bir kısım varlıkların yeniden de erlemesi yapılmakta veya tüm varlıkları kapsayan enflasyon muhasebesi gibi çe itli muhasebe teknikleri geli tirilmektedir (Soylu, 2009:17).

Çevresel kaynaklar toplumun ortak mülkiyetini olu turmaktadır. Bu yüzden çevresel kaynakların para ile ölçülüp ifade edilmeleri oldukça güçtür. Ancak çevrenin muhasebe sistemi içerisine yerle tirilebilmesi, muhasebenin tanımı gere i, ancak para ile ifade edilebilmesine ba lıdır. Çevresel kaynakların nasıl fiyatlandırılabilece ine yönelik çe itli yakla ımlar mevcuttur (Kırlıo lu ve Can, 1998:45).

2.5.1.6. Maliyet Esası Kavramı

Maliyet esası kavramı; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan di er kalemler hariç, i letme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebele tirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gere ini ifade eder (TÜRMOB, Yay.No:234:9).

Maliyet esası kavramı gere ince i letmeler, ürettikleri ürünlerin birim maliyetlerini hesaplarken, çevreyle ilgili olarak ölçülebilen (parayla ifade edilebilen) bütün maliyetleri (azaltma maliyetleri, kullanma maliyetleri ve zarar maliyetleri) dikkate almalıdırlar. Ancak böylece do ru bir maliyet hesaplaması yapılmı olacaktır.

2.5.1.7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı

Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmi objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gere ini ifade eder (TÜRMOB, Yay.No:234:9). Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı gere ince muhasebe kayıtlarının dayana ı; beyan, tahmin gibi öznel ö eler yerine, fatura, makbuz, senet gibi nesnel belgeler olmalıdır (Soylu, 2009:18).

letmeler tarafsızlık ve belgelendirme kavramı gere ince, çevreye yönelik yapmı oldukları

harcamaları objektiflik kriterine uygun olarak belgelendirmelidir. letmelerin muhasebe

organizasyonları içerisinde çevresel harcamalara yönelik belgelendirme sistemi kurmu olmaları gerekmektedir. Kuracakları sistemin etkinli ini artırmak için bilgi teknolojilerinden yararlanılması önem arz etmektedir.

2.5.1.8. Tutarlılık Kavramı

Tutarlılık kavramı; muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini

izleyen dönemlerde de i tirilmeden uygulanması gere ini ifade eder. letmelerin mali

durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ili kin yorumların kar ıla tırılabilir olması bu kavramın amacını olu turur. Tutarlılık kavramı, benzer olay ve i lemlerde, kayıt düzenleri ile

de erleme ölçülerinin de i mezli ini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulundu u durumlarda, i letmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını de i tirebilirler. Ancak bu de i ikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur (TÜRMOB, Yay.No:234:9-10).

2.5.1.9. Tam Açıklama Kavramı

Tam açıklama kavramı; mali tabloların bu tablolardan yararlanacak ki i ve kurulu ların do ru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anla ılır olmasını ifade eder. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekle mesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gere idir (TÜRMOB, Yay.No:234:10).

letmeler tam açıklama kavramı gere ince çevresel varlıklarını ve yükümlülüklerini mali tablolarında göstermeli, parasal olarak ifade edilemeyen de erlerini dipnotlarında sayı olarak belirtmelidir.

Çevresel malolu lar ve çevresel varlıkların de er kaybı gibi konular tam açıklama kavramı gere ince mali tablolarda yer almalıdır (Kırlıo lu ve Can, 1998:47).

2.5.1.10. htiyatlılık Kavramı

“Muhafazakarlık” ya da “tutuculuk” kavramı olarak da adlandırılan (Cemalcılar ve Di erleri, 2004:121) ihtiyatlılık kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve i letmenin kar ıla abilece i risklerin göz önüne alınması gere ini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, i letmeler, muhtemel giderleri ve zararları için kar ılık ayırırlar, muhtemel gelir ve kârlar için ise gerçekle me dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe i lemi yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler veya gere inden fazla kar ılıklar ayrılmasına gerekçe olu turamaz (TÜRMOB, Yay.No:234:10).

htiyatlılık kavramı gere ince i letmelerin beklenmedik do al afetler ve çevresel felaketlere yönelik olarak kar ılık gideri ayırması gerekmektedir (Çelik ve Özdemir, 2006:185).

2.5.1.11. Önemlilik Kavramı

Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mâli bir olayın nispî a ırlık ve de erinin mali tablolara dayanılarak yapılacak de erlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve di er hususların mali tablolarda yer alması zorunludur (TÜRMOB, Yay.No:234:10).

Önemlilik kavramı gere ince i letmeler çevreye yönelik yaptıkları yatırımları ya da ödemek zorunda kaldıkları çe itli cezaları muhasebe sistemine dahil etmeli, dipnotlarında göstermelidir. Karar vericiler açısından çevreye yönelik yapılan bir yatırım, o i letme hakkında verilecek her hangi bir karar açısından önemli görülebilece i gibi, çevreye yönelik verilen bir zarardan dolayı alınan ceza da karar vericiler açısından önemli görülebilir.

2.5.1.12. Özün Önceli i Kavram

Özün Önceli i kavramı, i lemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ili kin de erlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gere ini ifade eder. Genel olarak i lemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceli i esastır (TÜRMOB, Yay.No:234:11). Örne in; vergi hukuku açısından üpheli alacak sayılan kanuni takipteki bir alaca ın tahsilinde pratik açıdan üpheli bir durum söz konusu de ilse, muhasebe bu alaca a

üpheli alacak i lemi yapmamalıdır (Erkan ve Di erleri, 2010:9).

Çevresel yatırımların muhasebele tirilmesi a amasında, özün önceli i kavramına göre bazı çevresel varlıklar duran varlık kapsamında de erlendirilirken; bazı çevresel varlıklar dönen varlık kapsamında de erlendirilecektir.