Cumhuriyet Senatosu' nda Çorum senatörleri

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ( TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ) ANA BİLİM DALI

ÖZLEM BAŞKAN

CUMHURİYET SENATOSU’NDA ÇORUM SENATÖRLERİ

Yüksek Lisans Tezi

TEZ YÖNETİCİSİ:

Yrd. Doç. Dr. ORHAN AVCI

KIRIKKALE – 2011

T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Özlem BAŞKAN tarafından hazırlanan “Cumhuriyet Senatosu’nda Çorum Senatörleri” adlı tez çalışması, jürimiz tarafından Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak oybirliği ile kabul edilmiştir. ……/ 02 /2011

Başkan

Yrd.Doç.Dr. Cemal FEDAYİ

Üye Üye

Yrd.Doç.Dr. Orhan AVCI Yrd.Doç.Dr. H.Bayram SOY

(Danışman)

ÖZET

27 Mayıs 1960 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin yönetime el koymasından sonra hazırlanan 1961 Anayasasıyla Türk Siyaseti Cumhuriyet Senatosu ile tanışmıştır.

Türkiye 12 Eylül İhtilaline kadar çift meclisli sistemle idare edilmiştir.

Cumhuriyet Senatosu bir denetleme görevi yapmak amacıyla gerekli görülmüştür. İkinci meclisin oluşturulmasıyla, anayasa ve insan haklarına aykırı kanunların çıkarılmasına engel olmak, azınlığı çoğunluğa karşı korumak, yasama organının aşırılıktan kaçınması, yasaların teknik yönden kusursuzlaştırılması amaçlanmıştır.

Cumhuriyet Senatosu Genel Oyla Gelen Üyeler, Cumhurbaşkanınca Seçilen Üyeler, Tabii Üyeler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Tezin konusunu Çorum ilinden genel oyla seçilen üyeler oluşturmaktadır. Genel oy sistemine göre seçilen 150 senatör ile ikinci meclisin demokratik olması amaçlanmıştır.

1961 ve 1980 yılları arasında 19 yıllık süreçte Cumhuriyet Senatosu’nda Çorum’u beş senatör temsil etmiştir. Sayın Abdullah Ercan, Alaaddin Çetin, M. Şevket Özçetin, Safa Yalçuk, Zeki Arsan’dır. Cumhuriyet Senatosunda yer alan senatörler senatoda çeşitli konularda yaptıkları konuşmalarla, verdikleri soru önergeleri ile görüşlerini ifade etmişlerdir. Senatörler yer aldığı komisyonlarda da görevlerini yerine getirmişlerdir.

ABSTRACT

Turkish politics met senate of the Republic after Turkish Army Forces staged a military coup in 27 th May 1960. Turkey was directed by a double assembly system until the 12 September military coup.

Senate of Republic was considered needful to act a role of filtering. By forming the second assembly, to prevent making laws against the constitution and human rights, to protect the minority against majority, having the legislative body to abstain excesses, to make the laws precise technically were aimed. Senate of the republic is formed of three divisions consisting of the members chosen by general vote, the members chosen by the president, and natural members. The thesis is about the members chosen by general vote from Çorum.The second assembly is aimed to be democratic with 150 senators chosen by general voting system.

Çorum was represented by five senators between 1961 and 1980 in Senate of Republic. They were Abdullah Ercan, Alaaddin Çetin, M.Şevket Özçetin, Safa Yalçuk, Zeki Arsan.

Senators in Senate of Republic stated their ideas by means of their speeches about various topics and motion to censure. They also did their duties in chambers.

KİŞİSEL KABUL / AÇIKLAMA

Yüksek Lisans Tezi olarak hazırladığım “Cumhuriyet Senatsu’nda Çorum Senatörleri” adlı çalışmamı, ilmi ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazdığımı ve faydalandığım eserlerin bibliyografyada gösterdiklerimden ibaret olduğunu, bunlara atıf yaparak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu şeref ve haysiyetimle doğrularım.

05.01.2011 Özlem BAŞKAN

ÖNSÖZ

Senato, yasama organının bir parçası olarak görev yapan kurumdur. Senatolar genellikle çift meclisli ülkelerde bulunur ve daha yüksek düzeyde olan meclise verilen isimdir. Senatoların asil üyelerine Senatör denir.

Dünya tarihindeki ilk senato Roma İmparatorluğu tarafından M.Ö. 8. yüzyılda kuruldu ve M.S. 6. yüzyıla kadar devam etmiştir. Ayrıca Doğu Roma İmparatorluğu’nda da M.S. 4. yüzyıldan başlayarak 13. yüzyıla kadar senato kurumunu devam ettirmiştir.

Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya başta olmak üzere birçok ülkede senatolar yasama kurumunun bir parçası olarak görev yapmaktadırlar.

Türkiye'de 1961-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteydi ve TBMM, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki meclisten oluşuyordu.

1980 yılından sonra tekrar tek meclisli sisteme geri dönüldü ve senato kurumu 19 yıllık bir çalışma süresinden sonra Türkiye'de yürürlükten kalkmıştır.

Cumhuriyet Senatosu’nda Çorum Senatörleri çalışmasının amacı, Çorum Senatörleri çerçevesinde Cumhuriyet Senatosu’nu anlamak ve yaşadığım şehir Çorum’a hizmet etmektir. Çalışmaya başlarken amacımız, Çorum örneğinden hareketle 1961- 1980 arasında çalışan senatonun senatörler aracılığıyla şehrin siyasi, sosyal ve kültürel hayatının belirlenmesi idi. Yaptığımız çalışmalarda, dönemin yerel ve ulusal gazetelerinde, senatörlerin faaliyetlerinde ve Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi’ndeki konuşmalarda bu konuda çok az bilgiye rastlanmıştır. Bu nedenle Çorum Senatörleri çerçevesinde Cumhuriyet Senatosunu anlamaya çalıştık.

Araştırma konusunu çalışırken daha önce kaleme alınmış makale ve eserleri tarayarak Cumhuriyet Senatosu ve dönemi ile alakalı bilgilere ulaşmaya çalıştık.

Araştırmamıza katkı sağlaması için birinci elden kaynaklara ulaşmaya, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, TBMM Arşivinden yararlanmaya çalıştık. TBMM Arşivi ve Kütüphanesinden yararlanarak senatörlerle ilgili bilgilere ulaştık. Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergileri’nin incelenmesiyle Çorum Senatörlerinin hangi siyasi faaliyette bulunduklarını tespit ettik. Çalışmanın ana kaynağını Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergileri oluşturmaktadır. Çalışmamız esnasında 1960-1980 tarihleri arasında Çorum’da yayınlanan, Çorum Ekspres, Yeni Gün, Çorum, Koparan, 27 Mayıs, Halkın Sesi, Hüryol, Yeni Adım gazeteleri, Hürriyet, Milliyet ve Son Havadis gazeteleri de

incelenmiştir. Ayrıca Milli Kütüphane başta olmak üzere Türk Tarih Kurumu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Başkent Üniversitesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Hitit Üniversitesi, Çorum Hasanpaşa, Çorum İl Halk Kütüphanelerindeki konu ile ilgili kitap ve süreli yayınlardan faydalanılmıştır. Senatör Sayın Abdullah Ercan ile vefatından önce görüşülmüş, diğer senatörler hayatta olmadığından görüşülememiştir.

Araştırmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Adalet Partisi Senatörleri Alâeddin Çetin, M. Şevket Özçetin, Safa Yalçuk, Zeki Arsan’ın hayatları ve siyasi faaliyetleri, ikinci bölümde Cumhuriyet Halk Partisi Senatörü Abdullah Ercan’ın hayatı ve siyasi faaliyetleri incelenmiştir.

Umuyorum ki bu çalışma Çorum’a ve Türk Siyasi Tarihinin 1960 ve 1980 yılları arasındaki döneme ışık tutacaktır.

Çalışmamın, bir düzen ve plan içerisinde yazılması için yol gösteren danışman hocam Yard. Doç. Dr. Orhan Avcı’ya yardımlarından dolayı teşekkür ederim.

Ayrıca, Abdullah Ercan’a, Şevket Özçetin’in çocukları Hikmet, Fikret ve Filiz Özçetin’e, tezin hazırlanması sırasında tüm sıkıntılarımı paylaşan aileme teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Özlem BAŞKAN

İÇİNDEKİLER

ÖZET………...I ABSTRACT………...II KİŞİSEL KABUL………...III ÖNSÖZ………...IV İÇİNDEKİLER………..VI KISALTMALAR………...XII

GİRİŞ …..………1

BİRİNCİ BÖLÜM ADALET PARTİSİ SENATÖRLERİ A. ALÂEDDİN ÇETİN………....12

1. SEÇİM FAALİYETLERİ………...13

2. SENATO FAALİYETLERİ………... 14

2.1. İÇ POLİTİKADAKİ GÖRÜŞLERİ………..14

2.1.1. EKONOMİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.1.1. Arsa Spekülasyonları..………...14

2.1.1.2. Bayındırlık Bakanlığı ………....15

2.1.1.3. Çalışma Bakanlığı ……….16

2.1.1.4. Devlet Planlama Teşkilatı Plan Uygulamaları…………...17

2.1.1.5. Ekonomi ………20

2.1.1.6. Emekli Sandığı……….. 21

2.1.1.7. Esnaf ve Zanatkârlar ……….21

2.1.1.8. Gümrük Kanunu ………... 23

2.1.1.9. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı………...23

2.1.1.10. İktisadi Devlet Teşekkülleri……….26

2.1.1.11. İktisadi Kalkınma……….30

2.1.1.12. İmar ve İskân Bakanlığı Bütçesi ………....31

2.1.1.13. İşçi Hakları………...31

2.1.1.14. Maliye Bakanlığı ……….32

2.1.1.15. Milletvekili Maaşları ……….. 33

2.1.1.16. Sanayi….…..………34

2.1.1.17. Tarım Bakanlığı………...38

2.1.1.18. Türkiye İşçi Kurumu………39

2.1.1.19. Vakıflar………41

2.1.1.20. Yurt Dışında Çalışan Türk İşçiler ………...42

2.1.1.21. Yurt Dışında Çalışan İşçilere Konut Kredisi Verilmesi……….43

2.1.1.22. Ziraat Bankası………...44

2.1.1.23. 31 Aralık 1960 Tarih ve 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu………....46

2.1.2. SİYASİ KONUDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.2.1. Anadolu Ajansı………..47

2.1.2.2. Alâeddin Çetin’in İsminin Casusluk Olayına Karışması ve Dokunulmazlığının Kaldırılması……….. 48

2.1.2.3. Cumhuriyet Senatosu Afyon Üyesi Mustafa Yılmaz İnceoğlu’ne Verilen İhtar Cezası………...53

2.1.2.4. Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divan Seçimi………….53

2.1.2.5. Cumhuriyet Senatosu’nun Fonksiyonu ……….55

2.1.2.6. Cumhuriyet Senatosu Üye Seçim Kanunu……….55

2.1.2.7. Demokratik Düzen……….56

2.1.2.8. Laiklik………....59

2.1.2.9. Meclise Gelen Ziyaretçiler ………...60

2.1.2.10. Merkeziyetçilik Anlayışı………. 60

2.1.2.11. Merkezi Yönetim……….61

2.1.2.12. Milli Bayram ve Tatiller………..62

2.1.2.13. Sendikalar Kanunu………...64

2.1.2.14. Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri ………..… 65

2.1.2.15. Toplantı ve Yürüyüş Hakkı………. 76

2.1.2.16. Türk Devlet Geleneği……….. 77

2.1.3. TARIM VE HAYVANCILIK KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ

2.1.3.1. Çiftçinin Durumu……….. 79

2.1.3.2. Devlet Su İşleri ………. 81

2.1.3.3. Et ve Balık Kurumu………...81

2.1.3.4. Hayvancılık ve Besicilik………82

2.1.3.5. Hayvancılıkta Makine Kullanımı……….. 84

2.1.3.6. Kendir Ziraatı ………... 84

2.1.3.7. Soya Ziraatı………... 84

2.1.3.8. Köylerin Kalkınması………. 86

2.1.3.9. Toprak ve Ziraat Reformu ……… 86

2.1.3.10. Türkiye’de Tarım ………... 88

2.1.3.11. Veteriner Hekim İhtiyacı ………90

2.1.3.12. Zirai Alet Kullanımı ………... 90

2.1.4. HÜKÜMET HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.4.1. Hükümete Yönelik Eleştiriler………92

2.1.4.2. İçişleri Bakanlığı………92

2.1.4.3. Memurlarda Sosyal Adalet……… 93

2.1.4.4. Sağlık Bakanlığı’na Verilen Kadrolar ……….. 94

2.1.4.5. Sanayi Bakanlığı’na Verilen Kadrolar……….. 95

2.1.4.6. 1965 Bütçe Müzakerelerinde AP’nin Tutumu………….. 95

2.1.5. TURİZM HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.5.1. Turizm………97

2.1.5.2. Turizm ve Tanıtma Bakanlığı Bütçesi………...98

2.1.6. TİCARET HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.6.1. Dış Ticaret………. 99

2.1.6.2. Ticaret………99

2.1.7. ÇORUM İLİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.7.1. Çorum İlindeki Elektrik ………101

2.1.7.2. Çorum İlinde Ulaşım………. 101

2.1.7.3. Kargı İlçesi……….102

2.1.7.4. Kızılırmak Çevresinde Sulama Faaliyetleri…………...102

2.1.8. İÇ GÜVENLİK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

2.1.8.1. Jandarma………103

2.1.8.2. Polis Vatandaş İlişkileri……….……103

2.2. DIŞ POLİTİKADAKİ GÖRÜŞLERİ 2.2.1. Ticari İlişkiler………104

2.3. SENATOYA VERDİĞİ SORU ÖNERGELERİ………..…..105

2.4. KATILDIĞI OYLAMALAR 2.4.1. Kabul Oyu Kullandığı Kanunlar………... 106

2.4.2. Ret Oyu kullandığı Kanunlar……… 114

2.4.3. Oylamaya Katılmadığı Kanunlar……….. 116

2.5. GÖREV YAPTIĞI KOMİSYONLAR………122

B. MEHMET ŞEVKET ÖZÇETİN………... 141

1. SEÇİM FAALİYETLERİ………142

2. SENATO FAALİYETLERİ……….143

2.1. KATILDIĞI OYLAMALAR 2.1.1.Kabul Oyu Kullandığı Kanunlar……… 143

2.1.2. Ret Oyu Kullandığı Kanunlar………... 156

2.1.3. Çekimser Oy Kullandığı Kanunlar………161

2.1.4. Oylamaya Katılmadığı Kanunlar……….. 161

2.2. GÖREV YAPTIĞI KOMİSYONLAR………167

C. SAFA YALÇUK………..174

1. SEÇİM FAALİYETLERİ………....175

2. SENATO FAALİYETLERİ………..….. 176

2.1. İÇ POLİTİKADAKİ GÖRÜŞLERİ………176

2.1.1. ULAŞIM ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.1.1. Havayolları………... 176

2.1.1.2. Ulaştırma Politikası……….……….176

2.1.1.3. Ulaştırma Şirketleri………..177

2.1.1.4. Ulaştırma Şirketlerindeki Personel………...179

2.1.2. EKONOMİ ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.2.1. Devlet Planlama Teşkilatı ………...181

2.1.2.2. Devlet Yatırım Bankası………181

2.1.2.3. Hizmet Sektörünün Yıllık Faaliyet Programı…………..181

2.1.2.4. Ulaştırma Şirketlerinin Finansmanı………182

2.2. DIŞ POLİTİKADAKİ GÖRÜŞLERİ………..183

2.2.1.Avrupa Ekonomik Topluluğu……….183

2.2.2.Tunus ile İlişkiler………... 187

2.3. SENATOYA VERDİĞİ SORU ÖNERGELERİ………189

2.4. KATILDIĞI OYLAMALAR 2.4.1. Kabul Oyu Kullandığı Kanunlar………... 190

2.4.2. Ret Oyu Kullandığı Kanunlar………... 212

2.4.3. Çekimser Oy Kullandığı Kanun………215

2.4.4. Oylamaya Katılmadığı Kanunlar……….. 215

2.5. GÖREV YAPTIĞI KOMİSYONLAR………..222

D. ZEKİ ARSAN………..237

1. SEÇİM FAALİYETLERİ………238

2. SENATO FAALİYETLERİ……….…239

2.1. KATILDIĞI OYLAMALAR 2.1.1. Kabul Oyu Kullandığı Kanunlar………... 239

2.1.2. Ret Oyu Kullandığı Kanunlar………... 240

2.1.3. Oylamaya Katılmadığı Kanunlar……….. 241

2.1.4. Oylama Sırasında İzinli Olduğu Kanun Tasarıları………243

2.2. GÖREV YAPTIĞI KOMİSYONLAR………..……… 245

İKİNCİ BÖLÜM CUMHURİYET HALK PARTİSİ SENATÖRLERİ

1. SEÇİM FAALİYETLERİ………..247

2. SENATO FAALİYETLERİ……….. 248

2.1. İÇ POLİTİKA HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ……….. 249

2.1.1. EKONOMİ ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.1.1. Ekonomik Güç……….249

2.1.1.2. Sanayi Politikası……….. 249

2.1.2.KÜLTÜR VE SANAT FAALİYETLERİ ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ

2.1.2.1. Devlet Opera ve Balesi……….... ..253

2.1.2.2. Devlet Tiyatroları………...254

2.1.2.3. Eski Eserler………254

2.1.2.4. Güzel Sanatlar……….……….. 255

2.1.2.5. Kütüphaneler………. 256

2.1.2.6. Milli Folklor ve Araştırma……….257

2.1.2.7. Müzeler………..257

2.1.2.8. Tanıtma ve Yayınlar……….. 258

2.2. KATILDIĞI OYLAMALAR 2.2.1. Kabul Oyu Verdiği Kanunlar……… 259

2.2.2. Ret Oyu Verdiği Kanunlar……… 262

2.3. GÖREV YAPTIĞI KOMİSYONLAR………264

SONUÇ………..267

BİBLİYOGRAFYA……..………... 270

EKLER………..283

ÖZGEÇMİŞ………..326

KISALTMALAR

ABD. : Amerika Birleşik Devletleri a.g.e. : Adı geçen eser.

a.g.m. : Adı geçen makale.

B. : Birleşim.

C. : Cilt.

C.S.T.D. : Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi.

CHP. : Cumhuriyet Halk Partisi.

CKMP. : Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi.

ÇTTAD. : Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmalar Dergisi.

D. : Dönem.

DP. : Demokrat Parti.

DPT. : Devlet Planlama Teşkilatı.

DSİ. : Devlet Su İşleri.

E.N. : Esas No.

H. : Hükümeti.

K.N. : Karar No.

KATÜ. : Karadeniz Teknik Üniversitesi.

Matb. : Matbaası.

MBK. : Milli Birlik Komitesi.

MGK. : Milli Güvenlik Kurulu.

MİT. : Milli İstihbarat Teşkilatı.

MSB. : Milli Savunma Bakanlığı.

PTT. : Posta Telefon Telgraf.

S. : Sayı.

s. : Sayfa.

SSCB. : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği.

T. : Toplantı.

TBMM. : Türkiye Büyük Millet Meclisi.

T.C. : Türkiye Cumhuriyeti.

TCDD. : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları.

TMO. : Toprak Mahsulleri Ofisi.

TRT. : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu.

TSK. : Türk Silahlı Kuvvetleri.

TSKB. : Türk Silahlı Kuvvetler Birliği.

Üniv. : Üniversite.

Yay. : Yayınları.

YTP. : Yeni Türkiye Partisi.

GİRİŞ

Senato Latince “senex” ve İtalyanca “senato” kelimelerinden alınmadır ve ilkçağda siyasi meclislere verilen addır. Senato, devlet yönetimi ve siyasal alanda etkili olarak ilk kez Roma İmparatorluğunda görülmektedir ve Roma İmparatorluğu’nda siyasi hayatın temel organlarından biri olmuştur. Başlangıçta danışma meclisi olarak kurulan senato, imparatorluk yıkıldıktan sonra ise yönetimde birinci plana geçmiştir.¹

Çağdaş anlamda ikinci meclis sisteminin, sosyal tabakalaşmanın yarattığı zorluklar sonucu ilk kez İngiltere’de kendiliğinden ortaya çıktığını söyleyebiliriz.

İngiliz siyasal ve sosyal hayatının gereği krallar devlet yönetimine ilişkin kararlarını

“Magnum Concillium” denilen Krallık Meclisi’ne danışarak alırlardı. Krallık Meclisi, baronlar, yüksek rütbeli din adamları, kontluk temsilcileri, şövalyeler, şehir, kasaba ve rahip sınıfı temsilcilerinden oluşmaktaydı. 1215 Magna Carta’dan sonra krallar halkın temsilcilerini de bu meclise davet atmeye başladılar. Halk tarafından seçilen temsilcilerin Krallık Meclisi’ne katılmasıyla 1295’te Temsilciler Meclisi kurulmuştur.²

İngiltere’de 14. yy’da sosyal sınıflar arasındaki uyuşmazlıklar sonucu parlamento önce ikiye sonra da üçe bölünmüştür. Baronlar yüksek rütbeli din adamları Krallık Meclisi’nden ayrılarak “Lordlar Kamarası” adıyla bir soylular meclisi oluşturmuşlar ve 1332 yılından itibaren iki ayrı kurul olarak toplanmaya başlamışlardır.

Bunu kilise temsilcileri izlemiş, kiliseye ait işlerle uğraşmak üzere “Rahipler Meclisi”

kurmuşlardır. Geri kalan kontluk temsilcileriyle, şehir ve kasaba temsilcileri de kendi aralarında “Avam Kamarası” nı oluşturmuşlardır. Krallık Meclisi’nin parçalanmasından doğan bu üç ayrı meclisten Rahipler Meclisi siyasetten ayrılarak yalnızca din işleriyle ilgilenmek üzere kiliselerine dönmüştür. İngiliz siyasi hayatında Lordlar Kamarası ve Avam Kamarası kalmıştır.³

İngiltere’de genel mahiyetteki kanun tasarıları aynı veya farklı devrelerde birbirini takip eden üç toplantı içinde Avam Kamarası’nda kabul edilir ve Lordlar Kamarası’nda görüşülür. Lordlar Kamarası’nda kabul edilse bile krala arz edilir ve onun

1Sacit Karaibrahimoğlu, Cumhuriyet Senatosu Almanağı ve Tarihçesi, Akan Matbaası, 1973, s. 37.

2Mehmet Pantül, Bekir Sıtkı Tarcan, Türk Parlamento Hukukunda İkinci Meclisler, Cumhuriyet Senatosu Vakfı Yayınları, Ankara, 1982, s. 10.

3Mehmet Pantül, Bekir Sıtkı Tarcan, a.g.e., s. 10.

onayı ile meclis kararı haline gelir.⁴ Meclisin yasama gücünü elinde bulunduran herşeyi yapmaya muktedir organ Avam Kamarası’dır.⁵

Amerika Birleşik Devletleri’nde de Temsilciler Meclisi ve Senato adı altında iki meclis bulunmaktadır. Kanun koyma bakımından üstünlük bulunmamaktadır.⁶ Fransa parlamentosu da Millet Meclisi ile Senato’dan oluşmaktadır. İşviçre’de de çift meclis sistemi bulunmaktadır ve meclislerin yetkileri birbirine eşittir. Avustralya, İsveç, Norveç, İtalya, Meksika, Kanada, Venezuela’ da çift meclis sistemi bulunmaktadır ve meclislerin yetkileri birbirine eşittir.⁷ İmparatorluk geleneğinden gelen Japonya’da da çift meclis sistemi bulunmaktadır. Meclislerin yetkileri genel olarak eşit olmakla beraber bütçe ile ilgili yasa öncelikle çoğunluğu oluşturan Temsilciler Meclisi’nde görüşülmektedir. İspanya’da da çift meclis bulunmaktadır, yetkiler bakımından senato birinci meclise oranla daha zayıf durumdadır.⁸ Almaya’daki çift meclis sisteminde ise Senato’da birinci meclisin kabul ettiği metin kanunlaşmaktadır.⁹

Türk demokrasi tarihi içinde senato örneğine iki kez rastlanılmaktadır. İlki Osmanlı Devleti’nde 1876 Kânûn-ı Esâsȋ ile kurulmuş olan Âyan Meclisi, diğeri de 1961 anayasasıyla kurulmuş olan Cumhuriyet Senatosu’dur.

Osmanlı Devleti’nde 23 Aralık 1876 tarihinde kabul edilen Kânûn-ı Esâsȋ’de meclis iki kanatlı olarak düşünülmüştür. Kânûn-ı Esâsȋ ile Meclisin kuruluşu, işleyişi ve yetkileri de belirlenmiştir. Meclis-i Umûmȋ adı verilen iki ayrı heyetten oluşan Meclisin bir kanadına Âyan Meclisi ve diğer kanadına da Mebusan Meclisi adı verilmiştir.¹⁰

Âyan Meclisi’nin üyeleri, mebusların 1/3’ü kadardı ve padişah tarafından atanmaktaydı. Âyan olabilmek için güvenilir olmak, hizmetleriyle tanınır olmak ve 40 yaşını doldurmak gerekmekteydi. Âyan üyeliği yaşam boyu sürmekteydi. Üyeler daha çok hükümet üyeliği yapmış olanlardan, valilerden, mareşallerden, kazaskerlerden, elçilerden, patriklik ve hahambaşılıkta bulunmuş olanlardan, kara ve deniz korgeneralliğine yükselmiş olanlardan seçilmekteydi. Âyan olarak seçilen kişiler eski

4Muammer Aksoy, “ İkinci Meclisin Kanunları Görüşme Süresi ve Benzer Sürelerle Karşılaştırma”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 17/2, 1962, s. 423.

5Elif Çelik, Türkiye’de Parlamentonun Gelişim Sürecinde Çift Meclis, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2003, s. 41.

6 Muammer Aksoy, a.g.e., s.410.

7Muammer Aksoy, a.g.e., s. 411-418.

8Elif Çelik, a.g.e., s.52.

9Muammer Aksoy, a.g.e., s. 424.

10Cemil Koçak, “Meşrutiyet’te Heyet-i Ayan ve Heyet-i Mebusan”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C. 4, İstanbul, 1985, s. 961.

görevlerine de devam edebilmekteydiler.¹¹ Anayasada Âyan Meclisi’nin görevleri dört grupta tasnif edilmiştir. Birincisi; Meclisi Mebusan’dan verilen kanun ve bütçe yasalarını incelemektir. İkinci olarak kabul ettiği tasarıları tasdik ederek yayımı ve uygulanması için hükümete göndermektir. Meclis’e gelen dilekçeleri incelemek ve gerekli durumlarda açıklamalarla hükümete göndermek Âyan Meclisi’nin bir diğer görevidir. Son olarak da Kânûn-ı Esâsȋ’yi yorumlamak Âyan Meclisi’nin görevlerindendir.¹²

Osmanlı Devleti’nin Mebusan Meclisli siyasi hayatı 19 Mart -28 Haziran 1877 ve 13 Aralık 1877-14 Şubat 1878 tarihleri arasında sınırlı kalmıştır.¹³

Meclis-i Umumi, Kânûn-ı Esâsȋ’nin padişaha verdiği yetkiye dayanarak II.

Abdülhamit tarafından 18 Şubat 1878 tarihinde tatil edilmiştir. Görüşmeler tatil edildikten sonra da Âyan Meclisi’ne atamalar sürmüştür. 10 Nisan 1878 ve 20 Ocak 1880 tarihleri arasında on üye atanmıştır. Bu durumunda II. Abdülhamit’in kişisel yönetiminin bir sonucu olduğunu söyleyebiliriz.¹⁴ Osmanlı Âyan Meclisi anayasal monarşik düzenin muhafızı olarak görülmüştür. Bu özelliği ile Cumhuriyet Senatosu için de bir model teşkil ettiği söylenebilir.¹⁵

II. Meşrutiyet döneminde mevcutlara yenileri de tayin olunarak tamamlanan Âyan Meclisi, mütareke devresine kadar çalışmasına devam etmiştir. Bu meclis TBMM hükümetinin tanımaması üzerine 4 Kasım 1922’ de kendiliğinden tarihe mal olmuştur.¹⁶ Cumhuriyet Senatosu ise 27 Mayıs 1960 İhtilalinin bir sonucu olan 1961 Anayasası ile kurulmuştur. Ülkemizde çok partili siyasi hayat geçildikten sonra 1950 yılında DP iktidara gelmiştir. DP’nin 1950 ve 1960 yılları arasında; parti hâkimiyeti kurma, imtiyazlı zümreler meydana getirme, iktisat politikası, iktidar ve muhalefet arasındaki sert mücadelesi gibi gerekçelerle TSK 27 Mayıs 1960 tarihinde yönetime el koymuştur.¹⁷

11 İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi: Meşrutiyete Geçiş Süreci (I. ve II. Meşrutiyet), C. I, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1996, s. 88.

12 Ahmet Yeşil, “Osmanlı Siyasi Temsil ve Ayan Meclisi”, Türkiye Günlüğü, S. 60, Ankara, 2000, s. 25.

13Aliyar Demirci, “Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Büyük Biraderleri: Osmanlı Ayan Meclisi” Türkiye Günlüğü, S. 76, Ankara, 2004, s. 118.

14 Aliyar Demirci, a.g.m., s. 8.

15Ahmet Yeşil, a.g.m., s. 39.

16 Sacit Karaibrahimoğlu, a.g.e., s. 182.

17 Enver Ziya Karal, 27 Mayıs İnkılâbının Sebepleri ve Oluşu, MEB, Ankara, 1960, s. 16.

27 Mayıs 1960 tarihinde ihtilal gerçekleştiren subaylar, aynı gün idareyi Orgeneral Cemal Gürsel’in başkanlığında 38 subaydan oluşan MBK’ne devretmiştir.¹⁸

Darbeden birkaç gün sonra MBK geçici bir anayasa hazırlamak amacıyla üniversitelerden öğretim üyelerini Ankara’ya çağırmıştır. İstanbul Üniversitesi Rektörü Sıddık Sami Onar başkanlığındaki kurul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyelerinden Doç. Dr. Muammer Aksoy, Prof. Dr. İlhan Arsel, Doç. Dr. Lütfi Turan, Prof. Dr. Hüseyin Naili Kubalı, Prof. Dr. Ragıp Sarıca, Prof. Dr. Bahri Savcı, Prof. Dr.

Naci Şensoy, Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Doç. Dr.Vakur Versan’dan oluşmaktadır.¹⁹

MBK, yeni anayasanın incelenmesi ve ilanının daha geniş temsile dayanan

“Kurucu Meclis” tarafından görüşülüp kabul edilmesinden yanaydı. Kurucu Meclisin oluşması ve çalışma usullerini belirlemek üzere, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Turhan Fevzioğlu başkanlığında bir bilim kurulu oluşturuldu. Bu kurul, yirmi günlük yoğun çalışmadan sonra MBK’ ya bir tasarı sunmuştur. MBK, bu tasarı üzerinde bazı değişiklikler yaparak 13 Aralık 1960 tarihinde 157 Sayılı Kanun’u yayınlamıştır.²⁰ Kurucu Meclis Kanunu ile beraber çıkarılan Temsilciler Meclisi Kanunu ile de MBK’nin hüviyeti fiilen sona ermiştir. Çünkü Kurucu Meclis’te MBK ve Temsilciler Meclisi birlikte yer almaktadır. Yeni anayasa ile yeni seçim kanunu tamamlanarak, en geç 29 Ekim 1961 tarihine kadar yeni kurulacak TBMM’ne devredilecektir. O güne kadar yasama ve yürütme organını denetleme yetkileri, Kurucu Meclis’in olacaktır.²¹

Görüşmelerden sonra ortaya çıkan metin, 1924 anayasasından bariz şekilde farklıdır. Yeni anayasanın yazarlarının esas amacı, DP’nin (ve ondan önce CHP’nin) sahip olduğu türden bir iktidarı dengelemektir. Eski yapıda, Millet Meclisinde çoğunluğa sahip olan parti neredeyse sınırsız hareket özgürlüğüne sahipti. Cumhuriyet Senatosu oluşturularak Meclisin yetkileri paylaştırılmıştır. Anayasaya aykırı gördüğü yasaları reddedebilen bağımsız bir Anayasa Mahkemesi getirilmiş, yargı kurumu, üniversiteler ve kitle örgütlerinin tam özerklikleri güvence altına alınmıştır. Ayrıca tek bir partinin Millet Meclisi’nde ezici çoğunluk elde etme olanağını azaltmak için nispî temsil sistemi getirilmiştir. Bir diğer husus, anayasada belirtilen Milli Güvenlik

18Şükrü Karatepe, Darbeler Anayasa ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997, s. 221.

19Abdülhadi Toplu, Anayasa’da Milliyetçilik Mücadelesi 27 Mayıs ve Kurucu Meclis’in Perde Arkası, Töre-Devlet Yayınevi, Ankara, 1976, s. 92.

20Şükrü Karatepe, a.g.e., s. 221.

21 Şevket Süreyya Aydemir, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1999, s. 406- 407.

Kurulu’nun kurulması yoluyla orduya ilk kez anayasal bir rol verilmesidir. Aralık 1962 tarihinde kurulan MGK’nın görevi hükümete iç ve dış güvenlik hakkında tavsiyelerde bulunmaktır.²²

Temsilciler Meclisi’ne DP dışındaki siyasi partilerin ve çeşitli meslek kesimlerinin 67 ildeki temsilcileri aşamalı olarak seçilmiştir.²³

Kurucu Meclis 6 Ocak 1961 tarihinde toplanarak anayasa komisyonunu seçmiştir. Anayasa komisyonu esas metnin ortaya çıkarılmasında, İstanbul komisyonunun hazırlamış olduğu ön tasarıyı esas almıştır. Ankara komisyonunun hazırladığı ön tasarı ise, yardımcı metin olarak kullanılmıştır. Hazırlanan esas metin Kurucu Meclis tarafından kabul edildikten sonra, 9 Temmuz 1961 tarihinde halkoyuna sunularak yürürlüğe girmiştir.²⁴

Böylece 1961 anayasası ile Yasama organının anayasal sınırları aşmaması için Anayasa Mahkemesi’nin yanında Millet Meclisi ve Senato olmak üzere çift meclis sistemi getirilmiştir.²⁵

1961 Anayasa’sının 70. maddesinde Cumhuriyet Senatosu’nun Kuruluşu aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir:

“Cumhuriyet Senatosu, genel oyla seçilen yüz elli üye ile Cumhurbaşkanınca seçilen on beş üyeden kuruludur.”²⁶

73. maddede Cumhuriyet Senatosu üyeliğinin süresine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.

“Cumhuriyet Senatosu üyeliğinin süresi altı yıldır. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir. Cumhuriyet Senatosu’nun genel oyla ve Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerinin üçte biri her iki yılda bir yenilenir. Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerin süresi biter veya bu üyeliklerde herhangi bir sebeple boşalma olursa, Cumhurbaşkanı, bir ay içinde yeni üyeleri seçer. Boşalan bir üyeliğe seçilen kimse, yerine seçildiği üyenin süresini tamamlar.”²⁷

Cumhuriyet Senatosu’nun ve TBMM’nin görevleri 1961 Anayasasının 63-94.

maddeler ile belirtilmiştir. TBMM’nin ve onu meydana getiren Millet Meclisi ile

22 Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 357.

23 Hikmet Özdemir, Siyasal Tarih (1960-1980) Türkiye Tarihi, C. 4, Cem Yayınevi, İstanbul, 2000, s.

238.

24 Şükrü Karatepe, a.g.e., s. 223.

25Enver Kartekin, Devrim Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti Rejimi, Sinan Yayınları, İstanbul, 1973, s. 313.

26 Bülent Tanör, Taner Beygo, Türk Anayasaları, Filiz Kitapevi, İstanbul, 1964, s. 27.

27 Bülent Tanör, Taner Beygo, a.g.e., s. 28.

Cumhuriyet Senatosunun kuruluş, görev ve yetkileri ile işleyiş ve faaliyetleri yer almaktadır.²⁸

Anayasanın 85. maddesine göre meclisler çalışmalarını kendi içtüzük hükümlerine göre yürütmektedirler. Bu madde uyarınca 27 Ocak 1963 tarihinde hazırlanan Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğü 18 Ocak 1964 tarih ve 11610 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. İçtüzük, bir yasama organının anayasa ile kendisine verilmiş yetkilerini kullanırken uyacağı usul ve yöntemleri gösteren ve sadece o yasama organının çalışmalarına katılanları bağlayan hukuk kurallarını gösteren yazılı bir hukuk kaynağıdır. İçtüzük yasama organı üyelerini ve o yasama organının çalışmalarına katılan kişileri bağlamaktadır.²⁹

Yasama yetkisinin kullanılmasında meclislerin durumu anayasanın 91. ve 92.

maddeleri ile düzenlenmiştir. Buna göre: Kanun teklif etmeye, Bakanlar Kurulu ve TBMM üyeleri yetkilidir. Kanun tasarı ve teklifleri önce Millet Meclisinde görüşülür.

Millet Meclisi kabul, değiştirilerek kabul veya reddedilen tasarı ve teklifler Cumhuriyet Senatosu’na gönderilir. Millet Meclisinde kabul edilen metin, Cumhuriyet Senatosu’nca değişiklik yapılmadan kabul edilirse, bu metin kanunlaşır.

Cumhuriyet Senatosu, kendisine gelen metni değiştirerek kabul ederse, Millet Meclisi’nin bu değişikliği benimsemesi halinde metin kanunlaşır. Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosu’ndan gelen metni benimsemezse, her iki Meclisin ilgili komisyonlarından seçilecek eşit sayıdaki üyelerden bir karma komisyon kurulur. Bu komisyonun hazırladığı metin Millet Meclisi’ne sunulur. Millet Meclisi, karma komisyonca veya Cumhuriyet Senatosu’nca veya daha önce kendisince hazırlanmış olan metinlerden birini olduğu gibi kabul etmek zorundadır. Cumhuriyet Senatosu’nda üye tamsayısının salt çoğunluğu ile kabul edilmiş olan madde değişikliklerinde, Millet Meclisi’nin kendi ilk metnini benimsemesi için, üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyu gereklidir. Bu halde açık oya başvurulur. Millet Meclisi’nin reddettiği bir tasarı veya teklif, Cumhuriyet Senatosu’nca da reddedilirse, düşer.³⁰

Millet Meclisi’nin reddettiği bir tasarı veya teklif, Cumhuriyet Senatosu’nca olduğu gibi veya değiştirilerek kabul edilirse, Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosu’nun kabul ettiği metni yeniden görüşür. Cumhuriyet Senatosu’nun metni Millet Meclisi’nce

28 Mehmet Pantül, Bekir Sıtkı Tarcan, a.g.e., s. 109.

29 Mehmet Pantül, Türk Siyasal Yaşamında Cumhuriyet Senatosunun Yeri, Ankara, 1981, s. 163-164.

30 Suna Kili, Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2006, s.

222.

benimsenirse kanunlaşır; reddedilirse, tasarı veya teklif düşer. Cumhuriyet Senatosu’nca üye tamsayısının salt çoğunluğu ile tümü reddedilen bir metnin Millet Meclisi tarafından kabulü için, üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyu lâzımdır. Bu halde, açık oya başvurulur.³¹

Cumhuriyet Senatosu’nca üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile tümü reddedilen bir metnin kanunlaşabilmesi, Millet Meclisi tarafından üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilmesine bağlıdır. Bu halde açık oya başvurulur. Cumhuriyet Senatosu, kendisine gönderilen bir metni, Millet Meclisi komisyonlarında ve genel kurulundaki görüşme süresini aşmayan bir süre içinde karara bağlar; bu süre üç ayı geçemez ve ivedilik hallerinde on beş günden, ivedi olmayan hallerde bir aydan kısa olamaz. Bu süreler içinde karara bağlanmayan metinler, Cumhuriyet Senatosu’nca, Millet Meclisi’nden gelen şekliyle kabul edilmiş sayılır.³²

Teklif aşamasından sonra bütün tasarı ve teklifler önce Millet Meclisi’nde görüşülecektir. Bu görüşme sonucunda Millet Meclisi ya kabul ya da reddedecektir. Her iki halde de, Cumhuriyet Senatosu’ndaki görüşme Millet Meclisi’ndeki ile aynı yönde sonuçlanırsa, duruma göre ilgili metin ya yasalaşmakta, ya da düşmüş olmaktadır. Her iki halde de ikinci meclisin sonuç üzerinde bir etkisi olmadığını söyleyebiliriz. Millet Meclisinden Cumhuriyet Senatosu’na gelen yasaların yüzde doksanı, Millet Meclisi’nden geldikleri biçimde yasalaşmıştır. Yani Cumhuriyet Senatosu’nda geçirdikleri zaman kayıptır; yasalaştırma işlemlerini her yasa için iki ay geciktirmiştir.

Senato kendisine gelen iki bin civarındaki tasarı ve tekliften sadece 140 tanesinde değişiklik yapmış ve sadece 42 tanesini tümüyle reddetmiştir. Değişikliklerin çoğunda, Millet Meclisi Senato’nun görüşüne uymuştur. Yasama sürecine genel olarak bakıldığında, ikinci meclisin anayasadaki görece yetkisizliği uygulamada daha da pekişmektedir. Cumhuriyet Senatosu yasaların otomatik onay makinesi gibi işlemiştir.³³

Meclislerin bütçeyi görüşme ve kabul usulü anayasanın 94. maddesi ile düzenlemiştir. Genel ve katma bütçe tasarıları ile millî bütçe tahminlerini gösteren rapor, malî yılbaşından en az üç ay önce, Bakanlar Kurulu tarafından, TBMM’ ne sunulur. Bu tasarılar ve rapor, otuz beş milletvekiliyle on beş Cumhuriyet Senatosu üyesinden kurulu bir karma komisyona verilir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar

31 Suna Kili-Şeref Gözübüyük, a.g.e., s. 222.

32 Server Tanilli, Anayasalar ve Siyasal Belgeler, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1976, s. 342.

33 Cem Eroğul, Türk Anayasa Düzeninde Cumhuriyet Senatosu’nun Yeri, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1975, s. 189-190.

grubuna veya gruplarına en az otuz üye verilmek şartıyla, siyasî parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili göz önünde tutulur. Karma komisyonun en çok sekiz hafta içinde kabul edeceği metin, önce Cumhuriyet Senatosu’nda görüşülür ve en geç on gün içinde karara bağlanır. Cumhuriyet Senatosu’nca kabul edilen metin, en geç bir hafta içinde yeniden görüşülmek üzere, karma komisyona verilir. Karma komisyonun kabul ettiği son metin Millet Meclisi’nde görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır.³⁴

Anayasa’nın belirlediği esaslara göre bütçe tasarısı önce karma komisyona gelmekteydi. Bu komisyonda 15 senatör ve 35 milletvekili bulunmaktadır. Meclislerin sayısal güçleri komisyonun kuruluşunda da aynen korunmuştur. Hükümet bütçe tasarısını, mali yılbaşından en az üç ay önce TBMM’ ne sunmak zorundaydı. İlgili kurumların kendilerine ayrılan azami süreyi kullandıklarını varsayarak, bu üç ay şöyle paylaştırılmıştır: Karma komisyon, önce sekiz hafta, senatodan sonra da bir hafta olmak üzere toplam 63 gün, Cumhuriyet Senatosu 10 gün, Millet Meclisi ise 17 gün.

Cumhuriyet Senatosu’na ayrılan 10 gün, çeşitli bütçelerin büyük ve hızla olduğu gibi kabul edilmesinden başka bir şeye yetmemekteydi.³⁵

Anayasamızın 155. maddesine göre anayasa değişiklik yetkisi sadece TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tarafından kullanılabilmektedir. Anayasa değişikliğinin yasalaşabilmesi için her iki meclis tarafından ayrı ayrı oylanması ve üye tamsayılarının üçte ikisince kabul edilmesi zorunludur. Cumhuriyet Senatosu’na anayasa değişikliği konusunda yetki verilmiştir. Bunun nedeni Cumhuriyet Senatosu’nun rejimin önemli bir güvencesi, anayasanın önde gelen koruyucularından biri olarak kabul edilmesidir.³⁶

Cumhuriyet Senatosunun yapısı, her dört yılda bir seçilen Millet Meclisine göre farklı bir yapıya sahipti. Cumhuriyet Senatosu Genel Oyla Gelen Üyeler, Cumhurbaşkanınca Seçilen Üyeler, Tabii Üyeler olmak üzere üç bölümden meydana gelmektedir.

Genel oy sistemine göre seçilen 150 senatör ile ikinci meclisin demokratik olması amaçlanmaktaydı. Bu değişmez sayı, nüfusa göre her biri bir seçim bölgesi olan iller arasında paylaştırılmıştır. Genel oy ile seçilen üyeler 6 yıl için seçilmekteydiler.

Ancak, üçte biri iki yılda bir yenilenmekteydi. Cumhuriyet Senatosu’nda ölüm, istifa ve diğer nedenlerden dolayı boşalan üyelikler için ara seçim yapılmamaktaydı. Üçte bir

34 Server Tanilli, a.g.e., s. 344.

35Cem Eroğul, a.g.e., s. 193.

36 Cem Eroğul, a.g.e., s. 195-196.

yenileme seçimleri sırasında bu açıklar doldurulmaktaydı. Fakat bu şekilde seçilen senatör, seçildiği üyenin süresini tamamlamaktaydı.³⁷

Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde Türkiye, ( A, B, C ) olmak üzere üç seçim bölgesine ayrılmıştır.³⁸ Her seçim bölgesinden 50’şer üye seçmektedir.³⁹

24 Mayıs 1961 tarih ve 304 sayılı “Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Seçimi Kanunu”na göre ilk Cumhuriyet Senatosu Seçimi basit çoğunluk sistemine göre 15 Ekim 1961 Pazar günü yapılmıştır.⁴⁰

Cumhuriyet Senatosu seçim tarihleri şöyle sıralanmaktadır;⁴¹

Cumhurbaşkanı da Cumhuriyet Senatosu’na çeşitli alanlarda seçkin hizmetleriyle tanınmış ve 40 yaşını bitirmiş T.C. vatandaşları arasından 15 üye seçmektedir. Bunlardan en az 10’u bağımsızlar arasından seçilmektedir. Cumhuriyet Senatosu’na seçilenlerde yükseköğrenim şartı arandığı halde Cumhurbaşkanınca seçilen on beş üyede bu yeterlilik aranmamaktadır.⁴² Anayasanın 73. maddesine göre

37 Mehmet Pantül, Bekir Sıtkı Tarcan, a.g.e., s. 115.

38 A Grubu İlleri: Adıyaman, Aydın, Bilecik, Bolu, Çankırı, Çorum, Edirne, Gaziantep, İçel, İzmir, Kastamonu, Kırklareli, Kırşehir, Konya, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Nevşehir, Ordu, Sinop, Sivas, Zonguldak. B Grubu İlleri: Adana, Afyonkarahisar, Ankara, Bingöl, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, Elazığ, Giresun, Gümüşhane, Kayseri, Kocaeli, Muğla, Niğde, Sakarya, Tekirdağ, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Uşak. C Grubu İlleri: Ağrı, Amasya, Antalya, Artvin, Balıkesir, Bitlis, Burdur, Çanakkale, Erzincan, Erzurum, Hakkâri, Hatay, Isparta, İstanbul, Kars, Kütahya, Mardin, Muş, Rize, Samsun, Siirt, Tokat, Van, Yozgat.(14 Ekim 1979 Cumhuriyet Senatosu Üyeleri Üçte Bir Yenileme ve Milletvekili Ara Seçim Sonuçları, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1980, s. VII.)

39 Hikmet Sami Türk, “Açık Parlamento Üyeliklerinin Ara Seçimler Yoluyla Doldurulması”, AÜHF Dergisi, Y. 1981, C. 38, S. 1-4, s. 6.

40 Mehmet Pantül, Bekir Sıtkı Tarcan, a.g.e., s. 117.

41 Hikmet Sami Türk, a.g.m., s. 5.

42 Orhan Aldıkaçtı, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası (Ders Notları), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1970, s. 231.

15.10.1961 Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Genel Seçimi

07.06.1964 Cumhuriyet Senatosu C Grubu Yenileme Seçimleri.

Cumhuriyet Senatosu Ara Seçimi

05. 06. 1966 Cumhuriyet Senatosu B Grubu Yenileme Seçimi.

Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Ara Seçimi

02. 06. 1968 Cumhuriyet Senatosu A Grubu Yenileme Seçimi.

Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Ara Seçimi

14.10.1973 Millet Mecl isi gene Cumhuriyet Senatosu C Grubu Yenileme Seçimi Cumhuriyet Senatosu Ara Seçimi

12.10.1975 Cumhuriyet Senatosu B Grubu Yenileme Seçimi.

Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Ara Seçimi

05.06. 1977 Millet Meclisi Genel ve Cumhuriyet Senatosu A Grubu

Yenileme seçimi

14.10.1979 Cumhuriyet Senatosu C Grubu Yenileme Seçimi.

Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Ara Seçimi

Cumhurbaşkanının seçtiği üyelerin, üyelik süresi altı yıldır. Süresi biten üye tekrar seçilebilmektedir. Üyelerin üçte biri iki senede bir genel oyla seçilen üyelerle birlikte yenilenmektedir. ⁴³

Cumhuriyet Senatosu’nda tabii üyelik anayasanın 70. maddesine göre, iki kaynaktan gelmektedir; Eski Cumhurbaşkanları ve MBK üyeleri.

Eski Cumhurbaşkanları, Cumhuriyet Senatosu’nun tabii üyelerindendir. Eski Cumhurbaşkanlarının senatoda yer alması; uzun yıllar devletin başında bulunduklarından bilgi ve deneyimlerinden yararlanmak ve böylece senatodan beklenen yararları çoğaltmak, cumhurbaşkanının her türlü siyasal düşünceden uzak kalmasını ve görevini bağımsız olarak yerine getirmesini sağlamak, Cumhurbaşkanına ölünceye dek onurlu bir makam sağlanmak istenmesinden kaynaklanmaktadır.⁴⁴ Senatoya eski Cumhurbaşkanlarından İsmet İnönü, Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk tabii üye olarak katılmışlardır. Eski Cumhurbaşkanlarından Celal Bayar ise katılmayı kabul etmemiştir.⁴⁵

13 Aralık 1960 tarihli ve 157 Sayılı Kanunun altında adları bulunan MBK Başkan ve üyeleri de Cumhuriyet Senatosu’nun tabii üyelerdir. Ancak MBK üyelerinin bir kısmı, Anayasa yürürlüğe girdiği tarihte 40 yaşını bitirmemiş olduklarından “yaş kaydı gözetilmeksizin” hükmü anayasaya eklenmiştir. MBK üyelerinin tabii üyelik sıfatı bir siyasi partiye girmeleri halinde, partiye girişlerinden sonraki ilk Cumhuriyet Senatosu üyeliği seçimi tarihinde sona ermektedir.⁴⁶

Cumhuriyet Senatosu’nun Türk siyasi tarihindeki hayatı 12 Eylül 1980 tarihindeki askeri darbesiyle sona ermiştir.

43 Üyelik süresi açısından genel oyla seçilen üyeler aynı rejime tabi olmakla beraber, üyeliğin boşalması halinde farklılaşma olmakta, boşalan üyeliğe Cumhurbaşkanının bir ay içinde yeni üye seçmesi gerekmektedir.(md.73, 3) Hâlbuki genel oyla seçilen üyeler boşaldığı zaman gelecek Senato seçimlerini beklemek gerekmektedir. (md.74, 2) Farklılaşmanın nedeni Cumhurbaşkanı tarafından yapılan seçimin masrafsız olmasıdır. Fakat bu şekilde seçilen üye yerine geçtiği üyenin süresini tamamlamaktadır. (md.

73, son) Böylece ilk on beş üyenin seçilmesinden sonra Cumhurbaşkanının her iki senede bir on üye seçeceği anlaşılmaktadır. ( Orhan Aldıkaçtı, a.g.e., s. 231.)

44 Mehmet Pantül, a.g.e., s. 151.

45Mehmet Pantül, a.g.e., s. 151.

46Mehmet Pantül, a.g.e., s. 152.

BİRİNCİ BÖLÜM

ADALET PARTİSİ SENATÖRLERİ

Çalışmanın birinci bölümünde Çorum ilinden seçilen AP senatörlerinin şahsi ve siyasi hayatları hakkında bilgi verilecektir. Çorum ilinden beş senatör Cumhuriyet Senatosu’na seçilmiştir. Senatörler seçildikleri siyasi partilere göre değerlendirilecektir.

1961-1980 arasında Cumhuriyet Senatosunda AP’den Alâeddin Çetin, Safa Yalçuk, Mehmet Şevket Özçetin, Zeki Arsan, CHP’den de Abdullah Ercan görev yapmışlardır.

1961 Anayasası ile kurulan Cumhuriyet Senatosu seçimlerinin birincisi tüm ülkede 15 Ekim 1961 tarihinde yapılmıştır. Çorum ilinde 7 Haziran 1964 tarihinde Cumhuriyet Senatosu Ara Seçimleri, 2 Haziran 1968 tarihinde Cumhuriyet Senatosu A Grubu Yenileme Seçimleri ve Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Ara Seçimleri, 5 Haziran 1977 tarihinde Millet Meclisi Genel ve Cumhuriyet Senatosu A Grubu Yenileme Seçimleri yapılmıştır.⁴⁷

Çorum Cumhuriyet Senatosu Seçimlerinde Siyasi Partilerin Aldıkları Oy Oranları(%)⁴⁸

1961 Yılı Seçimleri

1964Yılı Seçimleri

1968 Yılı

Seçimleri

1977 Yılı

Seçimleri Seçime Katılma

Oranı

% 84.5 % 65.9 % 61.5 % 78

AP Oy Oranı % 52 % 52.5 % 42.2 % 37.3

CHP Oy Oranı % 30 % 41.2 % 20.6 % 37

CKMP Oy Oranı % 18 % 6.3 % 2.7 -

MP Oy Oranı - - % 7.1 -

TİP Oy Oranı - - % 3.5 -

CGP Oy Oranı - - % 9.3 % 1.8

DP Oy Oranı - - - % 2

MHP Oy Oranı - - - % 12.9

MSP Oy Oranı - - - % 8.9

Bağımsızlar - - % 14.4 -

Seçilen Senatörler Alâeddin Çetin Zeki Arsan

Safa Yalçuk Safa Yalçuk M. Şevket Özçetin

Safa Yalçuk Abdullah Ercan

47Hikmet Sami Türk, a.g.m., s. 3-5.

4814 Ekim 1979 Cumhuriyet Senatosu Üyeleri Üçte Bir Yenileme ve Milletvekili Ara Seçim Sonuçları, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1980, s. 64-65.

A. ALÂEDDİN ÇETİN

Alâeddin Çetin⁴⁹, 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesinden sonra TBMM I.

(XII)⁵⁰ Dönemi için 15 Ekim 1961’de yapılan genel seçimlerde AP adayı olarak Cumhuriyet Senatosu Çorum Üyeliği’ne seçilmiştir. Senatoda Sanayi ve Tarım Komisyonunda Kâtip Üye, Tarım Komisyonunda Üye olarak görev yapmıştır. Genel kurulda 59 konuşma yapmıştır.⁵¹ Alâeddin Çetin kendi isteğiyle 1968 yılı seçimlerinden çekilmiştir ve 2 Haziran 1968’deki Cumhuriyet Senatosu üçte bir yenileme seçimlerinde üyeliği sona ermiştir.⁵²

Alâeddin Çetin’in senatör olduğu 15 Ekim 1961 ve 2 Haziran 1968 tarihleri arasında beş ayrı hükümet görev yapmıştır.⁵³

49 Alâeddin Çetin 1915’ te Çorum’da doğmuştur. Asıl adı Ahmet Alâeddin’dir. Baba adı Abidin Hikmet, anne adı Firdevs’dir. İlk ve orta öğrenimini Çorum’da tamamladıktan sonra Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Veteriner Fakültesine girmiştir. Fakülteden mezun olduktan sonra 29 Eylül 1939 tarihinde Ankara Merkez Veteriner Müdürlüğü’nde göreve başlamıştır. 1 Kasım 1939’da askerlik görevi sebebi ile görevden ayrılmıştır. Askeri Tatbikat Okulu’ndaki eğitiminden sonra 1 Mayıs 1940 tarihinde Teğmenliğe yükselmiştir. 1 Haziran 1942 tarihinde terhis edilmiştir.29 Haziran 1942 tarihinden itibaren Tekirdağ Merkez Veteriner Müdürlüğü’ne atanmıştır.29 Temmuz 1943 tarihinde Çorum, 6 Eylül 1944 tarihinde Bozdoğan Veterineri olarak çalışmıştır. 6 Ağustos 1945 tarihinde görevinden istifa etmiştir. 30 Nisan 1946’da Bursa Karacabey Veterinerliği’ne tayin olmuştur. 4 Ağustos 1951’de Tarım Bakanlığı Müfettişliği’ne, 17 Ekim 1951’de Tarım Bakanlığı Veteriner Umum Müdürlüğü İdare Şubesi Müdürlüğü’ne, 7 Haziran 1954’de Ankara Etlik Malzeme Deposu Müdürlüğü’ne nakledilmiştir. 19 Haziran 1957’de Kahramanmaraş Veteriner Müdürlüğü’nde göreve başlamıştır. 27 Kasım 1957’de Veteriner İşleri Genel Müdür Yardımcısı olmuştur. 9 Haziran 1960’da Ankara Veteriner Müdürlüğü Salgın Hastalıklar Uzmanlığı’na tayin edilmiştir. 12 Kasım 1960 tarihinde ise Sinop Veteriner Müdürlüğü Salgın Hastalıklar Uzmanlığı’na görevlendirilmiştir. Alâeddin Çetin, Türk Kültür Derneği Ankara Şubesi İdare Heyeti’ne de seçilmiştir. 22 Haziran 1968’de Tarım Bakanlığı Müşavirliği’ne getirilmiştir.

Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü’nde Fen Kurulu Üyeliği ve Başkanlığı yapmıştır.5 Mayıs 1975’de emekliye ayrılmıştır. 17 Mart 1983’de Ankara’da ölmüştür. Eşi Memnune Hanımla 1942 yılında evlenmiştir ve iki çocuk babasıdır. (Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Özgeçmişleri, C. I. (1961-1964), TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1998, s. 184.)

501961 yılından sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemleri 1’den başlatılmıştır.

51 Fahri Çoker, a.g.e., s. 184.

52 Yeni Gün, 13 Nisan 1968, s. 1.

53Bunlar: 26. Hükümet: 20 Kasım 1961-25 Haziran 1962 tarihleri arasında 8. İnönü H., 27. Hükümet: 25 Haziran 1962-25 Aralık 1963 tarihleri arasında 9. İnönü H., 28. Hükümet: 25 Aralık 1963-20 Şubat 1965 tarihleri arasında 10. İnönü H., 29. Hükümet: 20 Şubat 1965-27 Ekim 1965 tarihleri arasında Suad Hayri Ürgüplü H., ve 30. Hükümet: 27 Ekim 1965-3 Kasım 1969 tarihleri arasında I. Demirel Hükümeti’dir.

(TBMM Albümü 1920-2010, C. 2 (1950-1980), Gökçe Ofset Matbaacılık, Ankara, 2010, s. VIII. )

1.SEÇİM FAALİYETLERİ

Alâeddin Çetin 1961 seçimlerinde senatör seçilmeden önce Türk Kültür Derneği Ankara Şubesi İdare Heyetinde de görev almıştır.⁵⁴ 2 Haziran 1968 seçimleri AP aday yoklamalarına Çorum Senatörü Alâeddin Çetin ve Safa Yalçuk katılmıştır.⁵⁵ Alâeddin Çetin aday yoklamalarına katılmış olmasına rağmen seçimden çekilmiştir.⁵⁶ Adolf Slavik Olayına adının karışması, suçlu görülmemesine rağmen kendi isteği üzerine senatoda dokunulmazlığının kaldırılması karşısında, halkın kötü düşünmesini önlemek, bir sonraki seçime adaletten aldığı belge ile çıkmak için bu seçimden vazgeçtiği anlaşılmıştır. Parti genel merkezi Alâeddin Çetin tarafından verilen adaylıktan vazgeçme kararını üzüntü ve saygı ile karşılamıştır.⁵⁷

54 Yeni Adım, 7 Eylül 1960, s. 1.

55 Yeni Gün, 23 Şubat 1968, s. 1.

56Türkiye’nin ekonomik ve askeri sırlarını Avusturya Gizli Teşkilatına satan eski Nazi ajanı MİT tarafından yakalanmıştır. Ticaretle uğraşan bir Alman hüviyetinde görülen Avusturyalı casus ülkede bazı şahıslarla temas kurmuştur. CHP Yozgat Milletvekili Celal Sungur, AP’li senatör Alâeddin Çetin ile arkadaş olmuştur. Bunlardan 1000 lira karşılığı Türkiye’nin siyasi ve iktisadi konuları ile ilgili raporlar aldığı iddia edilmiştir. Bu söylentilerden dolayı Sayın Çetin siyasetten ayrılmıştır. Konunun ayrıntıları ilgili bölümde değerlendirilecektir.

57 Yeni Gün 13 Nisan 1968, s. 1.

2. SENATO FAALİYETLERİ

2.1.İÇ POLİTİKADAKİ GÖRÜŞLERİ

2.1.1. EKONOMİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ 2.1.1.1. Arsa Spekülasyonları

Çetin, 1833 Sayılı Arazi Kanu’nun değiştirilmesi ile ülkedeki önemli bir konunun ele alındığını, sosyal alanda da fayda verici şekilde olsaydı daha iyi olacağını belirtmiştir. Türkiye’de başta Ankara olmak üzere arsa spekülasyonunun olduğuna dikkat çekmiştir. Ankara’nın en dağınık şehirlerden biri olduğunu, ancak belediyenin planlı bir düzenlemesi ile daha iyi bir konumda olabileceği görüşündedir. Kıymetli binaların şehirden çok uzaklara yapıldığını, belediyenin de buralara hizmet götürürken sıkıntı yaşadığını ifade etmiştir. Belediyelerin mali sıkıntılar yaşamasının nedeni olarak arsa mevzu üzerinde durmamalarını göstermiştir. Bu kanunun belediyelere gelir getirdiğini savunmuştur. Bu kanun sayesinde mal sahiplerinin mallarını elden çıkarmak için fiyatlarının artmasını beklemeyecekleri, vergisi artan arsaların da fiyatlarının düşeceği görüşündedir. Arsaları faydalı hale getirmek için bina yapılması ve tesis kurulması gerektiğini, İnönü Hükümeti’nin⁵⁸ de kanunun faydalı olması için tatbikattaki hataları gidermesi gerektiğini söylemiştir. Bu gerçekleşirse sosyal bünyemiz için de yararlı olacağı kanaatindedir. Arsaların fiyatları düşünce de bina inşaatının hızlanacağını belirtmiştir. Hükümetin bu kanunu koyduktan sonra parselleme işini, ruhsat işini kolaylaştırması gerektiğini savunmuştur. Öğrencilik yıllarında Ankara Sıhhiye’de arsa fiyatlarının 100 lira olduğunu, şimdi ise metrekaresinin 500 liraya alınamayacağını, bu sebepten dolayı da Türkiye’de büyük sermaye teşekküllerinin oluşumuna değinmiştir. Bu kanun ile yalnız vergilendirmenin değil, mesken probleminin halledilmesi, sosyal düzenlemenin yapılması, arsa spekülasyonlarının önüne geçilmesi için mevzunun ele alınması gerektiği görüşündedir. İşe yaramayan, kullanıma elverişli olmayan arsalardan vergi alınmaması talebinde bulunmuştur. Şehrin kenarında olan, boş duran, sahibinin değerlenmesini beklediği arsalardan da daha yüksek vergi alınması gerektiğini savunmuştur. Hükümetten arsa kanununu her türlü

58 TBMM Albümü 1920-2010, C. 2, s. VIII.

şahıs ve zümrenin tesirinden uzak olarak ele alması, sosyal bünyeyi düzenleyen vergi kanunu olarak getirmesi, belediyelerin vergi sorununu hallederken arsa mevzunu da kökünden halletmesini temenni etmiştir.⁵⁹

1833 Sayılı Arazi Vergisi Kanunu’nun 9. maddesi değiştirilmiştir. Arazi ve iratlı arsalar için kıymetlerinin binde onu, iratsız arsalar için kıymetlerinin binde beşi nispetinde alınan vergilerin,⁶⁰ arazi için kıymetlerinin binde onu, iratlı ve iratsız arsalar için kıymetlerinin binde beşi oranında vergi alınması kararlaştırılmıştır. ⁶¹

2.1.1.2. Bayındırlık Bakanlığı

Alâeddin Çetin, Bayındırlık Bakanlığı’nın⁶² bütün ülkelerdeki en önemli bakanlık olduğunu, bunun nedeninin de memleketin medeni seviyeye gelmesinde bakanlığın faaliyetlerinin etkili olduğunu ifade etmiştir.⁶³ Bayındırlık Bakanlığı’nın 1963 Yılı Bütçesi Cumhuriyet Senatosu’nda kabul edilmiştir.⁶⁴ Buna göre:

Personel giderleri için : 14.973.003 Lira Cari Harcamalar için : 2.871.499 Lira Yatırımlar İçin : 551.734.430 Lira Transferler İçin : 1.332.498 Lira

Toplam : 570.911.430 Lira ödenek ayrılmıştır.⁶⁵

59C.S.T.D., C. 21, 25 Haziran 1964, T. 3, B. 79, s. 108-110.

60 TBMM Kavânin Mecmuası, Devre: 4, C. 10, TBMM Matbaası, Ankara, 1931, s. 73.

61 TBMM Kanunlar Dergisi, D. 1, T. 3, C. 47, 1 Kasım 1966, TBMM Basımevi, Ankara, s. 1966.

62 Bayındırlık Bakanlığı 3 Mayıs 1920 tarihinde kurulmuştur. Bakanlığın yetkileri 1942 yılında yapılan düzenlemeyle kurulan Haberleşme ve Ulaştırma Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı arasında paylaştırılmıştır.

Bayındırlık Bakanlığı’nın hizmet birimlerinden işletme ile ilgili olanları Haberleşme ve Ulaştırma Bakanlığına aktarılmıştır. Bakanlığın yapım konularıyla görevlendirilmesi, işletme konularının Ulaştırma Bakanlığı’na devredilmesi dolayısıyla, teşkilat ve görev kanununun yenilenmesi gerekmiştir. 1972 yılına kadar yürürlükte kalacak olan 3611 sayılı Teşkilat ve Görev kanunu kabul edilmiştir. Bu kanuna göre Bayındırlık Bakanlığı’nın görevleri; Demiryolları ve limanlar inşaatı, su, şose ve köprü işleri, yapı ve imar, bayındırlık şirket ve müesseseleri işleri, bu işleri görmeye ehliyetli fen adamlarının yetiştirilmesi ve bu işlere ait her türlü şartname ve sözleşme tipleriyle, tüzük ve yönetmeliklerin hazırlanmasıdır.

( N. Yücel Mutlu, Bayındırlık Bakanlığı Tarihi, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Yayınları, Ankara 2005, s.

312-313. )

63 C.S.T.D, C. 9, 3 Şubat 1963, T. 2, B. 38, s. 216.

64 C.S.T.D, C. 9, 3 Şubat 1963, T. 2, B. 38, s. 218-219.

65 İclal Demir, Mukadder Öner, Bütçe Başlangıç Ödenekleri ve Gelir Tahminleri, Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayın No: 1991/320, Ankara, 1991, s. 169.

2.1.1.3. Çalışma Bakanlığı

Alâeddin Çetin, Çalışma Bakanlığı’nın⁶⁶ Türkiye’de gittikçe önem kaybeden hayati konularla meşgul olduğu görüşündedir. Türk milletinin ananeleri, dini, ahlakı, gelenekleri icabı helal kazancın alın terinden tahassül ettiğini aktarmıştır. Türk milleti kadar işçinin kıymetini takdir edecek sosyal adalet ortamı olan halk kütlesinin nadir olduğunu, geçmiş hükümetlerin bu konuya alaka göstererek, iş hayatının düzenlenmesinde büyük emekler sarf ettiğini savunmuştur. Dünyada kanlı gelişmelerle işçilerin hakları çiğnenerek varılan neticelere Türk milletinin sarsıntı yaratmadan güzel neticelere doğru yürüdüğü görüşündedir. Yeni kurulan Demirel Hükümeti’ne⁶⁷ ve Bakan Ali Naili Erdem’e⁶⁸ yeni bir fonun kuruluşundan dolayı teşekkür etmiştir. Bu fondan 80 bin civarında vatandaşın kredi aldığını, 50’den fazla sanayicinin de halen istifade ettiğini belirtmiştir. Bakan ve ilgililerin parasını ödeyemeyenlere anlayış göstererek iki senelik daha zaman tanıdıklarını, işyerlerinin kapanmasını ve insanların işsiz kalmasını önledikleri üzerinde durmuştur. Bu güzel başlangıcın etüt edilerek iyi bir şekle sokulması gerektiğini söylemiştir. Bu kredinin bir tesis kredisi olduğunu, krediden tesislerin yararlanması sağlanırsa yeni iş sahalarının açılacağını, işçi sigortalarının tasarruflarının da daha makul bir yola gireceği fikrini savunur. Bu yönde bir mevzuat getirilmesinin düşünülüp düşünülmediğini sormuştur. Türkiye’nin kalkınması için mutlak surette tasarruf yapmaya, para bulmaya sermaye teşekkülüne mecbur olan hükümetin pek çok imkânlarının olduğunu, bu imkânlardan birinin de işçiler olduğunu söylemiştir. İşçilerin yapacakları tasarruflar ile sanayinin gelişmesinde büyük rol oynayacaklarının ortaya çıktığını, işçi sigortalarının organizasyonunun büyük holdingler şeklinde yatırım yaparak büyük imkânlar sağlayan sermaye kaynakları olabileceğini açıklamıştır. Yurt dışında çalışan işçilerimizin tasarruflarının çalıştırılması gerektiğini savunmuştur. İşçilere asli sermayenin kaybedilmeyeceği garantisinin verilerek paraların

66 Türkiye Cumhuriyetinde 1945 yılına kadar çalışma hayatıyla ilgili konular İktisat Vekâleti bünyesinde kurulan İş İdaresi tarafından yürütülmüştür. 28 Ocak 1946 tarihinde kabul edilen 4841 sayılı kanunla Çalışma Bakanlığı kurulmuştur. Bu bakanlığın amacı; çalışma hayatını düzenlemek, çalışanların yaşama seviyesini yükseltmek, çalışanlarla çalıştıranlar arasında arasındaki münasebetleri memleket yararına ahenkleştirmek, memleketteki çalışma gücünü genel refahı artıracak surette verimli kılmak, tam çalışmayı ve sosyal güvenliği sağlamaktır. (Çalışma Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlar, 1973, s. 7-8.)

67 TBMM Albümü 1920-2010, C. 2, s. VIII.

68 1927 doğumludur. Baba adı Halil’dir. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. Serbest Avukatlık yapmıştır. 1. 2. 3. 4. 5. dönem İzmir Milletvekilliği yapmıştır. Sanayi Çalışma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Evli ve üç çocuk babasıdır.( TBMM Albümü 1920-1991, s. 301.)

bir kaynakta toplanarak yatırımlara dönüştürülmesini gerektiğini savunmuştur. Bakan Ali Naili Erdem’e sosyal sigortaların genişletildiğini fakat milli bünyenin iyi bilinmesi gerektiğini söylemiştir. Hükümetin dikkatli olmasının faydalı olacağını, bu hususta da bilgi verilmesini istemiştir.⁶⁹

Senatörün bu konuşmayı yaptığı birleşimde görüşülen Çalışma Bakanlığı’nın 1966 Yılı Bütçesi Cumhuriyet Senatosu’nda kabul edilmiştir.⁷⁰ Buna göre:

Personel Giderleri :6.774.861 Lira Cari harcamalar :2.673.122 Lira Transfer harcamaları:10.955.227 Lira

Toplam :20.403.210 Lira ödenek ayrılmıştır.⁷¹

2.1.1.4. Devlet Planlama Teşkilatı Plan Uygulamaları

Alâeddin Çetin, AP’nin kendisi vasıtasıyla plan konusundaki endişelerini dile getirmesinin İnönü Hükümetinin⁷² faydasına olacağını belirtmiştir. Ülkemizde milli hâsıla, milli gelir, zirai istihsal ve sosyal bilgilerimizin temelsiz olduğunu, bu nedenle hazırlanan planın ülkenin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olduğunu ifade etmiştir. Plan hazırlamanın yeterli olmadığını aynı zamanda kontrolünün de yapılması gerektiğini söylemiştir. Ülkemizin planlarında böyle bir durumun olmadığını, uygulama devresini de öğrenmemiz gerektiği fikrindedir. Ülkenin mali durumu düzenlenemezse milletin refah yüzü göremeyeceği görüşündedir. Hazırlanan plan mükemmel olursa, tatbik eden mükemmel olursa Yüksek Meclisin bunu kontrol edecek mekanizmayı kuracağını, bu olmadığında ülkenin kaynaklarının israf olacağı görüşündedir. Planın para işinin iyi hesap edildiğini, fakat planın tatbik edileceği vatanın ve bu vatan üzerinde yaşayan insanların hesap edilmediği noktasında planı eleştirmiştir. Planın psikolojik, manevi, sosyal, hukuki konulara önem vermediğini belirtmiştir. Karma ekonomiden söz eden planın halkın iştiraki için neler düşündüğünü, 1963 yılı için bunun tatbikatının olup olmadığını, planı yapacak teknik elemanların olup olmadığını sormuştur? Planın koordinasyonu sağlayacak esaslar üzerinde nazari olarak durduğunu ciddi tedbirler alınmadığını eleştirmiştir. Planın amacının, edebiyat yapmak, onu dokunulmaz bir

69C.S.T.D., C. 32, 4 Şubat 1966, T. 5, B. 41, s. 408.

70C.S.T.D., C. 32, 4 Şubat 1966, T. 5, B. 41, s. 423.

71 İclal Demir, Mukadder Öner, a.g.e., s. 176.

72TBMM Albümü 1920-2010, C.2, s. VIII.