ŞEHİRLERİN GELİŞİMİ, FONKSİYONLARI ve ETKİ ALANLARI ŞEHİRLERİN GELİŞİMİ, FONKSİYONLARI ve ETKİ ALANLARI
cografyahocasi.com
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde ilk şehirlerin ortaya çıktığı yerleri, şehirlerin gelişimini, şehirlerin fonksiyonlarını ve şehirlerin etki alanlarını öğreneceksiniz.
Kazanım: 11.2.4. Şehirleri fonksiyonel özellikleri açısından karşılaştırır.
Kazanım: 11.2.5. Şehirlerin küresel ve bölgesel etkilerini fonksiyonel açıdan yorumlar.
Geçmişten günümüze tarihî öneme sahip olan şehirlere
örnekler veriniz. Bu durumun oluşmasında etkili olan
faktörler nelerdir?
İnsanların günümüzden yaklaşık 10 000 yıl önce tarımsal faaliyetlerle uğraşmaya başlaması yerleşik hayata kapı aralamıştır.
Yerleşik hayatın başlamasıyla insanların bir arada yaşaması da şehirlerin temelini oluşturan köylerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
ŞEHİRLERİN GELİŞİMİ
Şehir ve kır nüfusunun dünyada oransal dağılışı (BM)
İlk kurulan şehirlerde zamanla üretimin artması sonucu ortaya çıkan üretim fazlası ürünler, insanlar arasında değiş tokuş yöntemiyle el değiştirmeye başlamıştır. Bu durum, ticaretin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Ticari faaliyetlerin belli alanlarda yoğunlaşmasıyla da ticaret şehirleri oluşmaya başlamıştır. Zaman içerisinde kalabalıklaşan şehirlerde ticari faaliyetleri yönlendirecek, düzeni ve güvenliği sağlayacak yönetici ve asker sınıflarına ihtiyaç duyulmuştur.
Şehirlerin İlk Ortaya Çıktığı Yerler
Mezopotamya
Mısır
Hindistan
Çin
Orta Amerika
Şehirlerin öncelikli olarak bu alanlarda görülmesi ılıman iklim koşulları, verimli tarım alanları, su kaynaklarının bolluğu ve toprak yapısının elverişli olmasından kaynaklanmaktadır.
Dünya genelinde şehirlerin hızla çoğaldığı dönem Sanayi Devrimi’nden sonradır.
18. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen Sanayi Devrimi’ne bağlı olarak kırsal kesimden şehirlere doğru yoğun bir göç başlamıştır. Sanayileşmeye bağlı olarak dünyanın ilk sanayi şehri unvanına Manchester sahip olmuştur.
Yerleşmelerin konumları üzerinde doğal çevre faktörlerinin etkisi bulunmaktadır. Özellikle dünyadaki ilk yerleşmelerin konumları incelendiğinde yer seçiminde doğal çevre koşullarının etkili olduğu görülür.
Buna göre aşağıda verilen doğal çevre özelliklerinden hangisinin, ilk yerleşmelerin konumu üzerinde daha az etkili olduğu söylenebilir?
A) Doğal limanlar B) Yükselt
C) Toprak özellikleri D) İklim
E) Su kaynakları
2013 – LYS3
Tarih boyunca dünya nüfusunun büyük kısmı kırsal alanlarda yaşamış olsa da ekonomik faaliyetlerdeki değişim ve bilgi birikimi, şehirlerin büyümesini ve sayılarının hızla artmasını sağlamıştır.
Aşağıdakilerden hangisi bu sürecin yaşanmasında dönüm noktası olmuştur?
A) Sanayi faaliyetlerinin artması B) Yeni enerji kaynaklarının keşf C) Değerli madenlerin çıkarılması D) Yönetm şekillerinin değişmesi E) Tarımsal tekniklerin yenilenmesi
2015 – LYS3
Sanayi Devrimi süreciyle şehirlerde tarım dışı fonksiyonlar hızla gelişerek çeşitlenmiş buna bağlı olarak, var olan şehirler büyümüş, yeni şehirler kurulmaya başlanmıştır.
Bu şehirlerin sayısının ve nüfusunun artması üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha fazla olmuştur?
A) Göçlerin artması B) Ulaşımın gelişmesi C) Tüketmin artması
D) Sağlık olanaklarının daha iyi olması E) Alışveriş merkezlerinin kurulması
2019 – AYT
ŞEHİRLERİN FONKSİYONLARI
İDARİ ŞEHİRLER
Örnek: Londra, Brüksel, Paris, Washington, Ottawa, Moskova, Canberra, Ankara
Bir ülkenin, bölgenin ya da uluslararası bir kuruluşun yönetim merkezinin bulunduğu şehirlerdir.
Washington
DİNİ ŞEHİRLER
Örnek: Mekke, Medine, Kudüs, Vatikan, Lhasa (Tibet-Çin)
Bir veya birden fazla dinî inancın merkezi ya da kutsal değerlere ve mekânlara sahip olan şehirlerdir.
Mekke
ASKERİ ŞEHİRLER
Örnek: NATO’nun merkezinin bulunduğu Brüksel askeri şehirlere örnek verilebilir.
Gelişiminde stratejik öneme sahip bölgelerin veya askerî eğitim birliklerinin olduğu şehirlerdir.
Brüksel NATO Karargahı
LİMAN ŞEHİRLERİ
Örnek: Rotterdam, Hamburg, Marsilya, Singapur, Kalküta, Şangay, İzmir
Hinterlandı geniş, önemli koy ve körfezlere sahip olan, ticaretin genellikle liman aracılığıyla yapılmasıyla gelişen şehirlerdir.
Rotterdam Limanı
TARIM ŞEHİRLERİ
Örnek: Bulgaristan’daki Kırcaali şehri tarım şehrine örnek verilebilir.
İnsanların geçimlerini daha çok tarımsal faaliyetlerden karşıladığı şehirdir. Bu şehirlerde az da olsa tarıma dayalı sanayi faaliyetleri yer almaktadır.
Kırcaali
SANAYİ ŞEHİRLERİ
Örnek: Manchester, Düsseldorf, Tokyo, Detroit, Chicago, İzmit
Sanayileşme faaliyetleri ve büyük fabrikaların kurulmasıyla birlikte gelişen ve büyüyen şehirlerdir.
Manchester
MADEN ŞEHİRLERİ
Örnek: Essen (Almanya), Pittsburg (ABD), Kiruna (İsveç), Kerkük (Irak), Dubai, Johannesburg, Zonguldak, Batman
Önemli yer altı kaynaklarına bağlı olarak gelişen şehirlerdir.
Demir Madeni Kiruna (İsveç)
TURİZM ŞEHİRLERİ
Örnek: Miami, Paris, Venedik, Barcelona, Roma, Dubai ve Singapur, Antalya, Bodrum
Doğal ve beşerî turizm varlıklarının bulunması sayesinde gelişen şehirlerdir.
Miami
KÜLTÜREL ŞEHİRLER
Örnek: Oxford, Cambridge, Pricenton ve New Haven (ABD), Salamanca (İspanya), Eskişehir
Bilim, sanat ve eğitim gibi çeşitli kültürel faaliyetlerin ön planda olduğu şehirlerdir.
Oxford
TİCARET ŞEHİRLERİ
Örnek: New York, Hong Kong, Şangay, Paris, Londra, Tokyo, İstanbul
Genellikle ulaşım hatlarının geliştiği ve ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı şehirlerdir.
New York
Paris, modanın başkenti olarak bilinir.
Bir ülkedeki K ve L şehirlerine her yıl yurt içi ve yurt dışından binlerce insan gelmektedir. K şehrine gelenler, bu şehirde belirli bir süre kalmakta ve şehrin farklı doğal güzelliklerinden yararlanmakta iken L şehrine gelenler, farklı ürünleri görmek ve alışveriş yapmak için bu şehre gelmektedir.
Bu şehirlerin etki alanlarının farklılık göstermesindeki temel unsurlar aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
K şehri L şehri A) Turizm Ticaret B) Ticaret Ulaşım C) Sanat Ticaret D) İletşim Sanayi E) Ulaşım Turizm 2015-LYS3
Aşağıdaki şehirlerden hangisinin nüfuslanması ve büyümesinde sanayi fonksiyonunun etkisi belirleyici olmuştur?
A) Roma B) Tokyo
C) Hong-Kong D) Dubai
E) Johannesburg
2018 – AYT
TÜRK-İSLAM ŞEHİRLERİ
Türk toplumlarında şehirsel yerleşmelerin ilk olarak 8. yüzyılda ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. İnsanların ticaret ve zanaatla uğraştığı ilk Türk yerleşmelerinden olan Beşbalık şehrinin etrafı güvenlik gerekçesiyle surlarla çevrilmiştir. Mevlâna’nın doğduğu yer olan Belh’de ise hem şehrin etrafı hem de sahip olunan tarım arazileri surlarla çevrilerek saldırılara karşı korunaklı hâle getirilmiştir.
Taşkent Buhara
İslamiyet’in kabulüyle Türkler tarafından göçebe yaşam tarzı yavaş
yavaş terk edilmeye başlanmış ve bu doğrultuda 9. yüzyıldan itibaren
Taşkent, Fergana, Buhara, Semerkant ve Tebriz gibi önemli Türk-İslam
şehirleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
Konya Bursa
Türklerin Anadolu’ya göç etmesiyle bu topraklarda birçok şehir kurulmuş ya da mevcut şehirlerin gelişmesi sağlanmıştır. Bursa, Konya ve Kayseri bu şehirlere örnek verilebilir.
Bahsedilen şehirlerin merkezlerindeki cuma camilerinin yakınlarında kurulan bedesten ve çarşılarda başta tekstil olmak üzere birçok ürünün ticareti yapılmaktaydı.
Yukarıdaki fotoğraflarda Abu Dabi, Kuala Lumpur, Sidney ve Singapur şehirlerinin farklı yıllarda aynı bölgeden çekilen fotoğrafları yer almaktadır. Fotoğrafları inceleyerek ve bu şehirlerle ilgili araştırma yaparak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
• Fotoğraflarda gördüğünüz değişimler nelerdir?
• Görsellerde yer alan şehirlerin tarihsel süreçteki değişim ve gelişimlerinde etkili olan işlevsel özellikler nelerdir? Bahsedilen şehirler bugün hangi işlevsel özellikler bakımından ön plana çıkmaktadır?
• Dünyadan ve ülkemizden farklı şehirler seçerek benzer bir çalışma hazırlayınız. Yaptığınız çalışmayı sunu ya da afiş hazırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız.
ŞEHİRLERİN ETKİ ALANLARI
Sizce dünya genelinde tanınan şehirlerin başlıcaları hangileridir?
Bu şehirlerin tanınmasının nedenleri nelerdir?
Küresel Şehirler
Bölgesel Şehirler
Yerel Şehirler
ŞEHİRLERİN ETKİ ALANLARI
Küresel Etkiye Sahip Şehirler
Şangay
New York
Washington
Moskova
Roma
Şangay
Pekin
Tokyo
Paris
Londra
Bölgesel Etkiye Sahip Şehirler
Mexico City
Tahran
Kahire
Astana
Mexico City
Jakarta
Kiev
Wellington
Montevideo
Addis Ababa
Yerel Etkiye Sahip Şehirler
Gümüşhane
Erzincan
Gümüşhane
Bayburt
Kırşehir
Niğde
Kadirli
Yukarıdaki dünya haritası üzerinde verilen şehirleri sahip oldukları etkiye göre belirtilen sembollerle örnekteki gibi eşleştiriniz. Yukarıdaki şehirlerle ilgili araştırma yaparak bu şehirlerin etki alanı bakımından hangi fonksiyona göre ortaya çıktığını açıklayınız.
Sıra Şehir Ülke Nüfus
1 Tokyo Japonya 37.435.191
2 Delhi Hindistan 29.399.141
3 Şanghay Çin 26.317.104
4 Sao Paulo Brezilya 21.846.507
5 Mexico City Meksika 21.671.908
6 Kahire Mısır 20.484.965
7 Dakka Bangladeş 20.283.552
8 Mumbai Hindistan 20.185.064
9 Pekin Çin 20.035.455
10 Osaka Japonya 19.222.665
11 Karaçi Hindistan 15.741.406
12 Çongçing Çin 15.354.067
13 Buenos Aires Arjantn 15.057.273
14 İstanbul Türkiye 14.967.667
15 Kalküta Hindistan 14.755.186
DÜNYA’NIN EN KALABALIK ŞEHİRLERİ
Tokyo, dünyanın en kalabalık şehridir.
İstanbul 15 milyonluk nüfusu ile dünyanın en kalabalık şehirlerinden birisidir.
Aşağıdaki tabloyu örneğe uygun olarak tamamlayınız.
Bir kentn fonksiyonel özellikleri ne kadar çeşitli ve gelişmişse küresel çapta etkilediği alan da o kadar geniş olmaktadır.
Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisinin küresel çapta etki alanının diğerlerinden daha dar olması beklenir?
A) Berlin B) Londra C) Paris
D) Moskova E) Prag
2010 – LYS3
Yeryüzünde farklı özelliklere sahip bazı önemli şehirler bulunmaktadır. Bu şehirlerin bölgesel ve küresel ölçekteki önemi sadece sahip olduğu coğraf özelliklerle sınırlı olmayıp ülkelerin ekonomik gücü de şehirlerin fonksiyonel özelliklerinin belirginleşmesinde önemli bir etki yapmaktadır.
Aşağıdaki liman şehirlerinden hangisinin küresel bir fonksiyon kazanmasında bu etki daha belirgindir?
A) Aden B) Kahire C) Jakarta
D) Hamburg E) Stokholm
2016 – LYS3
Aşağıdakilerden hangisi, son yıllarda gelişme gösteren ve tarihsel olarak küresel bir merkez özelliğine sahip olmayan şehirlerden biridir?
A) Roma
B) İstanbul C) Kahire
D) Dubai E) Londra
2017 – LYS3
Metropol şehirlerin gelişiminde aşağıdakilerden hangisinin olumlu etkisi diğerlerine göre daha azdır?
A) Eğitm hizmetlerinin yaygınlaşması B) Sanayi tesisi sayılarının artması
C) Pazar potansiyelinin büyümesi
D) Modern tarım yöntemlerinin uygulanması E) Toplumsal ve kültürel çekiciliğin artması
2017 – LYS3
Şehirlerin etki alanları birbirinden farklıdır. Örneğin New York’un günümüzdeki küresel etki alanı Kiev’den daha geniştr.
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun temel nedenidir?
A) Mutlak konumları B) Yüz ölçümleri
C) Fonksiyonları
D) Yeryüzü şekilleri E) Bulundukları kıta
2019 – AYT
Dünya ekonomisinde önemli bir yere sahip olan ve sermayenin küresel dolaşımını kontrol eden şehirler küresel bir etkiye sahiptr. Bunlar aynı zamanda mal, hizmet, bilgi ve kültür alanlarında küresel ölçekte birer üretm ve dağıtım merkezleridir.
Bu nitelikler aşağıdaki şehirlerin hangisinde daha azdır?
A) Lizbon B) Paris
C) New York D) Tokyo
E) Londra
2020 – AYT
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
Yaklaşık 38 milyon nüfusa sahip ………. Dünya’nın en kalabalık şehridir.
Dünya’nın başkenti unvanına sahip şehir ………..
New York, Washington ve Moskova ……… etkiye sahip şehirlerdendir.
Ülkemizde en kalabalık nüfusa sahip ………...… dünyada nüfusu 10 milyonu geçen şehirlerden biridir.
Şehirlerin etki alanları ………., bölgesel ve yerel olmak üzere üç gruba ayrılır.
küresel
İstanbul
küresel
Roma’dır.
Tokyo
BOŞLUK DOLDURMA
Taşkent, Fergana, Buhara, Semerkant ve Tebriz önemli Türk-İslam şehirlerindendir.
Miami, Venedik ve Antalya sanayi fonksiyonu ile öne çıkan şehirler arasında yer alır.
Tahran, Kahire ve Astana gibi şehirler yerel etkiye sahiptir.
Şehir yerleşmelerinin ilk olarak ortaya çıktığı yerler; Mezopotamya Mısır Hindistan Çin ve Orta Amerika’dır.
Dünyadaki ilk şehir yerleşmelerine Avrupa Kıtası’nda rastlanır.
DOĞRU-YANLIŞ
I. Hamburg II. İstanbul III. Tahran IV. Tokyo
1) Yukarıdaki şehirlerden hangilerinin gelişmesinde liman ticaretinin etkili olduğu savunulamaz?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II
D) II ve III E) III ve IV
2) Nairobi, Paris ve Artvin şehirlerinin etki alanları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Nairobi Paris Artvin A) Yerel Bölgesel Küresel B) Küresel Bölgesel Yerel C) Yerel Küresel Bölgesel D) Bölgesel Küresel Yerel
E) Küresel Yerel Bölgesel
3) Buna göre harita üzerinde işaretlenmiş yerlerden hangisi ilk yerleşmelerin kurulduğu alanlardan biridir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
İlk şehirlerin kurulduğu alanların genel özellikleri,
- İklim koşulları insan yaşamına elverişlidir.
- Verimli tarım alanlarına sahiptr.
- Su kaynaklarına yakındır.
- Yer şekilleri sadedir.
4) Aşağıda, şehirlerin kurulup gelişmesinde en fazla etkili olan fonksiyon eşleştirilmiştir. Bu eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
Şehir Fonksiyon A) Sidney İdari
B) Hamburg Liman C) Paris Moda
D) Musul Maden
E) Mekke Din
5) Aşağıda verilen kentlerden hangisi diğerlerinden daha geniş bir etki alanına sahiptir?
A) Roma
B) Bakü
C) Antalya
D) Jakarta
E) Tiran
KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 11 Ders Kitabı, 2019
Yazarlar
Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ Nurullah BALŞEN
Tolga PEKTAŞ
GÜN Yayınları Coğrafya 11, 2019
Yazarlar
Mehmet BARANAYDIN Yusuf AYDIN
Gülten TEKBAŞ
