Belediyecilik :
K Ü Ç Ü K B E L E D İ Y E L E R M E S E L E S İ * Yazan: Ernest Reuter
Siyasal Bilgiler okulu şehircilik profesörü Türkçeye çeviren ; Adnan Kolatan Meselenin başarılı bir surette hal edilebilmesi
için bu mecmuanın evvelki sayısında çıkan yazl-ımızda şu şartı ileri sürmüştük:
«işin ekonomisi, finans, teknik ve sosfyolozi (bakımlarından haiz bulunduğu münasebetlerin
ha-kikî bir ihtisasa istinat eder şekilde kavranılmış ve anlatılışının temin edilmesi lâzımdır.»
Bu iş için isabetli bir teşkil olduğunda şüphe ıbulunmıyan (Belediyeler Banlkası) tasrvir ettiğimiz tarzda genişletilefoilir ve banka şimdiye kadar ol-duğu gibi sadece gelip kendisinden kredi istenilme-sini beklemekle kalsmıyarak kendi teşebbüsü ile işe girişir, küçük Belediyeler meselesini toplu ve
siste-matik bir surette, merkezî bir teşkil ha}inde, ele alırsa bu takdirde şüphe yoktur ki, istenilen geliş-ime bu küçük belediyelerin kendi başlarına öyle
kolay kolay başaramıyacakları bir kuvvetle mah-muzlanmış olacaktır.
Bankanın kendi teşebbüsü ile işe girişebilmesi için ise ilk önce, kendisine lüzumlu bir takım şart-ları yaratması ve sonra da mes'elenin belli parça-larını ele alabilmek üzere ihtisaslaşması lâzımdır. En sonda gelen lüzumlu şartlar arasında bizce şun-lar vardır:
Bu küçük Belediyeler hakkında atatistik ve halk bakımından demografik ilik tetkikat yapılma-lıdır.
Hiç kimseye karşı bir töhmette bulunmak is-temeksizin, iddia edilebilir ki, bu küçük Belediyeler-deki durumun, münasebetlerin ve ihtiyaçların tanı-lıp bilinmesine yarayacak istatistik, rakam veya sa-ir mahiyette, gerçekten istifade edilmesi mümkün 'vesaik henüz hiç yok gibidir. Daha sarih söylemek istersek, durumu söyle tarif edebiliriz: Mevcut mal-zeme doğru bir surette toıplanıp tertiplenemiyor, birbirlerile karşılaştırılıp birbirine uyugunlaştırıla-«mıyor. Bu işlere alâka duyan kimseler gerçi, biraz
dağınık bir halde bulunan mecmua edebiyatında • veya muhtelif resmi istatistiklerde, ekseriya
tama-•mile tesadüfi olarak da sair yerlerde malezpıe bul-mak imkânına her zaman maliktirler ve bu
Banka-sı) böyle bir finans kurumudur ve zaten bütün be-lediyelerle muhabere halinde bulunacaktır. Şart ci-lan şudur ki; böyle bir iş bir sistem heline getiril- * miş, varılmak istenilen gayeyi herkese açmak ve sarih bir resim gibi görmekte ve bilmekte bulunsun ve bu işlerde çalışan kimseler bu işlerde sa-dece bir az tecrübe sahibi kimseler olsunlar. Bun-dan başka, vilâyetlerde genç ve uğraşıcı elemanlar bu işe ilgilendirilmelidir. Bahusus genç kaymakam-ları söylemek istiyorum. Şimdiye kadar açılmış olan kaymakamlık kurslarında ben bu genç kaymakam-lardan pek çoklarile tanıştım. Onların bu gibi ha-rekete geçirici fikirleri sevinçle kabul edeceklerini ve işin içine şahsan girip memnuniyetle^, uğraşarak yardım edeceklerini sövliyebilecek bir durumda-yım. Bahssettiğim böyle bir makam, elde edilecek her türlü malzemeyi toplamakla beraber, bu yol-daki ilk incelemeleri de yetecek derece ve miktar-larda toplamalı ve vaziyeti gösterip anlatan ilk bir toplu görünüş elde ettikten sonra belli bir plâna
göre hareket ederek memleketin muhtelif yerlerin-d e bulunan ve müşterek bir tip mahiyetini en faz-la gösteren bir kaç küçük belediyeyi bir kere teker teker tetkik etmelidir.
Katiyyen acele ve baştan savma yapılması ca-iz olmıyan ve ilk hazırlayıcı çalışmalara da lüzum gösteren bu gibi işler için mahallinde Uzunca bir müddet kalmak suretile bu gibi yerlerin bütün mes- • eleleri toplu olarak ve sair benzer yerlerdeki duTum-la mukayese neticesinde elde edilen malzemeden faydalanarak bir kere incelemeli ve böylelikle sa-dece malzeme ve muhabere yoluyla elde edilmiş o-lan fikir ve tecrübelerin tetkikat sahasında ayakta durup duramıyacakları mahallinde yapılan tetkik-lerle meydana çıkarılmalıdır.
Böyle bir çalışma geliştikçe, sonradan, bir ih-tisaslaşma ihtiyacı kendini gösterecektir. Fakat şu noktayı peşin olarak bilmemiz lâzımdır ki, bilhassa bu küçük belediyeler işinde bütün bu ihtisaslaşma-lar arasında gayet sıkı bir bağlılık temin etmek lâ-zımgelir. Çünki, bu küçük kasabalarda bütün bu mes'eleler teker teker ele alınınca zaten küçiik şey-lerdir ve teker teker halledilmelerine katiyyen im-kân olamaz. Halledilebilecekleri için bunların bir-birlerine uygunlaştırılmışını öğrenmek ve anlamak lâzımdır. Bir mes* elenin hal edilmesi diğer mes'e-1 el erin hal edilmeline doğrudan doğruya veya do-layısile yardım etmeli, yahut olmazsa onlarla el ele beraber gitmelidir.
ihtisaslaşma icap ettirecek işin sahaların: ben şöyle görmekteyim:
«Bu tertip bir az da başka hiç bir şeyle kıyas
76
1edilmesine imkân olmayan b u özel işler, başarılma-sına iştiraki kabul edecek çalışma arkadaşlarına
gö-re yapılmıştır.»
1 — Küçük Belediyelerin idarî ve malî ihti-yaçları.
2 — Ekonomi ve münakalât işlerinin gelişme-si meseleleri.
3 — İşletmeler ve iktisat müesseseleri ve müm-kün bulunan muhtelif iştirakler.
4 — İnşaat bakımından gelişmeler ve piânîaş-malar (yüksek ve alçak inşaat) ve bu meyanda son derece mühim olan ikametgâhlar ve iskân me-seleleri.
Bu tertip kat'î bir teklif mahiyetinde olmayıp sadece ileri sürülen bir fikirdir ve maksadım sade-ce böyle bir ilmî araştırma işleri ne şekilde tasar-landığını ve hangi istikamette yürünüleceğim bildir-mekten ibarettir. Bu yazıda başka türlü olmasına zaten imkân bulunmadığı için yine böylo bir bil-dirilme mahiyetinde olarak, bu muhtelif mes'ele grupları hakkında aşağıdaki hususatı d a arz ediyo-rum :
Bilhassa müşahede ve tetkiki icap ettiren ve ekseriya münferit belediyelerin çalışma kabiliye-tinde ve malî gelişiminde .göze çarpacak derecede Îbüyük 'farkları doğuran ve 'halâ da doğurmakta o-lan sebepler araştırılmalı, takip edilmelidir. Mün-ferit belediyelerde elde edilen iyi durumların ve tecrübelerin başka belediyelere de tatbik edilmesi mümkün olup olmadığı incelenmelidir. Mahallî ma-lî durum ile umum iktisat durumu arasındaki mü-nasebetler tetkik edilmelidir. Küçük belediyeler a-rasmda birlikler veya sair iş birleşmeleri sayesin-d e elsayesin-de esayesin-dilmiş bulunması muhtemel tecrübeler top-lanmalı ve karşılaştırılmalıdır. Küçük belediye böl-gelerinde idare memurlarının ve belediye meclisi üyelerinin bilgilendirilip yetiştirilmesi mes elesi de büyük şehirlere nisbetle temamen başka mahiyette-dir. ve ihmal edilmesi katiyyen caiz değilmahiyette-dir. Bele-diye idareleri ve bölgeleri (hakkında kurulup geliş-tirilmesi mutlaka lüzumlu olan özel bir mecmuada bu ihtiyaçlar için ayrı bir yer tahsis edilmelidir.
2 — İ k t i s a t v e M ü n a k l â t G e l i ş -m e l e r i n e â i t -m e s e l e l e r : Başka -me-mle- memle-ketlerde bu gibi küçük kasabalar son derece çeşitli
tipler göstermektedir, iktisadî bünyelerindeki ve iş-leyişlerindefki başka İlk i 3'r dolayısile ekseriya bir-birlerine hiç benzemiyen tarzda bir gelişme yolun-d a yürürler ve çok yolun-defa yolun-dış görünüşleri bile arala-rındaki bu başkalıkları belli eder. Yurdumuzda ise kasabalarımızın aralarındaki faıfklar itibarile gös-terdikleri tenevvü çok daha azdır. Bizdeki bu tank-lar ve ayrılıştank-lar ekseriya iklim farktank-larından ileri ge-len başkalıklardan ibarettir. Gerçi bu farklar, mem-leketimizde iklim farkları son derece çeşitli olduğu için, ekseriya büyük ıfarklaT mahiyetinde olabilirler ise de küçük kasabalarımızın birbirlerine benzeyiş-leri umumiyet itibarile Avrupaıdakinden fazladır, kasabalarımızın haiz oldukları tip umumiyetle Kü->çük b i r p a z a r k a s a b a s ı • mahiyetinde-dir. Civandaki köyler için merkezî bir pazar, bir a-hş - veriş yeri mahiyetindedir, ve ayni zamanda ci-var için bir idare merkezi olarak işlemektedirler. Bu kasabaların kapsadıkları bölgelerin büyüklük-leri ise çeşitlidir, bu bölgeler orta anadoluda daha geniş, sahil bölgelerinde ise nüfus sıklığı ve arazinin değişikliği sebebile daha dardır. Demiryol ve şose-ler inşası suretiyle köyşose-lerin iktisadî münasebetşose-leri ekseriya ehemmiyetli değişikliklere uğrar. Bilhas-sa iç Anadoluda daha şimdiden Bilhas-sarih olarak göste-rilip isbat edilmesi mümkün bulunan bu gi-bi değişiklikler ileride daha çoğalacak, claha büyüyecektir, {fakat, bu [kasabaların coğrafî v e iktisadî durumunu ve memleketin idare
meka-nizması içindeki rollerini kâfi derecede bir ihtisasla tetkik ederek yazılmış ve hakikaten güvenilir ma-hiyette raporlar hem en d e hiç yok gibidir. Haritalar henüz tamamen kifayetsiz bir haldedir ve en iyileri bile ancak şehir plânlarına inhisar ediyor, hem de şehirlerin sadece inşa edilmiş kısımlarını göstermek-le kalıyor, civarı d a birlikte mufassal olarak göster-meğe lüzum görmüyor, halbuki göstermesi akla ya-kındır. Avrupadaki idareler en küçük kasabalar d a bile yol haritaları ile çalışmağa uzun zamandanberı alışmış bulunmaktadırlar. Bu gibi haritalar sadece kasaba idareleri tarafından yapılmış haritalardan
i-baret olmayıp devletin yaptığı memleket haritaları-nın kıymetlendirilmesi suretiyle ve çok defa bü-yültülerek elde edilir. Her kaısaiba için kendi bölge-sinin hudutlarını ve diğer kasabaların hudutlarını tecavüz etmesi muhtemel bulunan noktaıları vazıh bir surette gözler önüne seren haritalara malik bu-lunmak mühimdir. Yol ve şose inşaatı ve mevcut veya müstakil demiryol şebekesine ulaştırma ve bağlama mes'eleleri vesaire tam bir sarahatle kav-ranmak icap eder. Bu pazar yerlerinin münakalât ve iktisadiyat bakımından doğru bir gelişmeye gö-türülmesini temin edecek bütün imkânlar tam bir kat'iyetle tetkik edilmelidir. Bölge hudutlarının bir birine karışması, idarî hudutların yanlış bir tarzda taksimi vesaire yüzünden lüzumsuz çifte masrafla-ra yol açılmış olur, ki bunlamasrafla-ra meydan bımasrafla-rakmamak lâzımdır. Doğrudan doğruya majıallî münasebetler-le ilişiği olmıyan bir makam ibu hususta daha de-ğerli hizmetlerde bulunabilir ve eğer bu makam bu gibi lüzum ve ihtiyaçların özellik ve ağırlığı hakkın-da tam bir ihtisasa malik ise bu hizmeti hakkın-daha hakkın-da kıy-metli bir şekilde başarabilir.
Tüıkiyede ki demiryol şebekesinin gelişimi mevcut ( 7 0 0 0 ) kilometreden memleket için lâzım
olan (20 000) kilometreye yükselinceye kadar u-zun bir zaman geçecektir. Halbıiki otomobil mü-nakalâtının daha çabuk gelişeceği bellidir. Otomo-bil münakalâtı harpten sonraı hattâ şose ve yollar
şdbökesinin gelişmesinden bile daha sür'atle ilerli-yecektir ve gayet taibiî olarak iktisat bakımından doğru ve maksada uygun yolları kendiliğinden bu-lup açmak ihtiyacını gösterecektir. Bu itibarla dahi bütün bu gelecek inkişaflar için lüzumlu tetkik ve araştırmaları yapıp icap eden vesait ve malzemeyi vakit ve zamanla edinmek pek mühimdir.
et-m ek lâzıet-mıdır. Böyle bir gelişet-me turizet-m, banyolar, kaplıcalar gibi özel imkânlar bir tarafa bırakılırsa küçük ve orta çapta yerli saııayi tesis etmek sureti-le ehemmiyetli derecede sağlanmış olur. Bu husus-ta bir çok imkânlar ve çeşitler vardır. Fakat büyiik, göze daiha çok çarpan bir talkım projeler üzerinde yapılan çalışmalar ve itinalar arasından küçük ka-sabaların böyle kendi kendilerine îktisaden geliş-meleri mes'elesinin biraz kenarda ve göeğede kal-ması ve bırakılkal-ması gibi bir ihtimal ve tehlike, kü-çük de olsa, vardır. Bu hususda dahi bağımsız ve bu işlerle özel olarak ilgilendirilmiş merkezî bir teşlkilât kurulabilirse gayet değerli hizmetler görür. Böyle 'bir merkez diğer muhtelif çalışma merkezle-rini bir tek gaye ve görüş noktası üzerinde kendi-sinde toplayıp birleştiren ve bütün çalışmaları fai-deli bir hale getiren bir merkez olur. Bu meyanda başkalarına tetkik edilecek mevzular verir, işlen-mek üzere fikirler ortaya atar. Bugün muhakkak o-îan bir şey varsa oda memleketteki bütün pazar yerlerinin, ayni kjiçük kasabaların hepsine şamil ve bunların iktisat ve münakalât (bakımından münase-betlerini toplu bir halde anlatan bir vesikanın mev-cut olmadığıdır. Sair iktisadî inkişaf imkânlarını inceleyen bir vesikada yoktur.
3 — i ş l e t m e l e r v e e k o n o m ' i m ü e s s e s e l e r i v e m ü m k ü n b u l u n a n m u h -t e l i f i ş -t i r a k l e r :
Umumiyetle belediye ve mahallî idarelerde olduğu gibi bu küçük kasabalarda da esas ehemmi-yeti haıiz olan noktalar muhtelif küçük resımi iktisat ve hizmetlerni inkişaf ettirmektedir. Büyük şehir-lerde ihtisaslaşmış personele malik ve belli bir branş üzerinde ihtisaslaşmış fabrika ve işletmeler kolay-lıkla inkişaf ettirilebilecekleri halde bu küçük ka-sabalarda mes'ele mevcut nakil vasıtalarında ve makinelerden mümkün olduğu kadar çok çeşitli bir surette faydalanabilmeği ve mevcut personelide yi-ne mümkün olduğu kadar çok çeşitli işlere yaraya-bilecek şekilde yetiştirip kullanmağı temin etmek-tedir. Buralarda teknik ve teknikle birlikte iktisat bakımlarından danışma imkânları yaratmak gayet lüzumludur ve bunu mutlaka temin etmek şarttır. Fakat şurasını da unutmamak lâzımdır ki, bu küçük kasabalarda, hakikî tatbikat sayesinde işlerin çek defa kitaplarda yazılı olan nazarî şekillerden bam başka bir mahiyet aldığını, acı zaruretler karşısında pek iasz vasıta ve imkânlar içinde iktisadî bir faide-ye varılabilmak için daima faide-yeni faide-yemi çareler ve yol-lar aramak mecburiyetinde kalındığını merkezî ma-kamda çalışanların açık surette bilmeleri ve anlayıp kavramaları işin başarılması için mutlaka lâzımdır.
Son derece mülhim olmakla beraber şimdiye kadar çok ihmal edilmiş olan bir işde bu küçük kasaba-larda küçük elektrik santrallerinin kurulup gelişti-rilmesidir. Hele en ufak bile olsa su kuvvetlerin-, den faydalanmak imkânı mevcut olan yerlerde bu-nu mutlaka temin etmelidir. Bilhassa memleket i-çinde münakalâtın kolaylaştırılması için icap eden tesisatın vücude getirilmesine de en büyük dikkat sarf etmek zarureti vardır.
Her yerde karşılaşılmakta olan umumî resmî hizmetlerden baişka her kasabanın resmî iktisat iş-letmelerinin bir takım özelikleri d e vardır. Fakat bunun nevi ekseri yerlerde birbirine benzer. Bu se-beple bir yerde edinilen tecrübelerden başka yer-lerde de faydalanılması temin edilmelidir. Merkezî bir makam vücude getirmek suretile bu gibi münfe-rit tecrübeleri benzer şeraitteki diğer yerlerde de tatbika imkân bulmak mühimdir.
4 — i n ş a a t b a k ı m ı n d a n g e l i ş -m e l e r v e p l â n I a y i ş l a r :
