Yazan: Prof. Öelsner Tercüme eden: Adnan Kolatan

Ş e h i r c i l i k

Ş E H İ R L E R D E S Ü R E K L İ B A H Ç E L E R

Yazan: Prof. Öelsner Tercüme eden: Adnan Kolatan

Bahsetmek istediğimiz bu bahçeler başkalarına ait arsalar üzerinde kurulmuş .bahçelerdir. Buniar daimî ola- rak yahut da 10, 20, 30, sene gibi uzun müddetle kiralanır, işçilere ve küçük memurlara mahsus bahçelerdir. Kiracılar arasjnda yüksek Mektep mezunlarıda bulunabilir.

Ben. bu bahçelere şehircilik bakımından pek büyük bir ehemmiyet vermekteyim. Bu sebeple, bunların insan- lara verdiği zevk ve neşeleri, üzüntüleri ve nihayet tam de- ğerlerini tanıyıp anlamak için bir zamanlar bir kaç yıl müddetle 350 m

genişliğinde bir saha üzerinde işleyip tatbikat yaptım.

Her biri 200 - 400 metre karelik olan bu bahçeler, bir müddet sonra üzerlerinde inşaat yapılacak olan arsalarda kurulur. Bunları kira ile tutanların çok yüksek kira iste- nilmek veya önceden haber verilmeksizin kontratı fesh et- mek gibi mahzurlara karşı korunması lâzımdır. Bazı müs- tesna vak'alarda, eğer bu gibi haller zaruri olur ise. hiç olmazsa mahsulün tazmin edilmesi icap etmelidir. İleride üzerinde inşaat yapılacak olmakla beraber şimdilik boş duran arsaların sahipleri bunları sevinerek kiraya verirler.

Çünkü böylelikle, inşaat zabıtasının koyduğu dıvar veya çit çevirmek mecburiyetinden kaçınmış olurlar. Arsalar senelerce ekilip bakılacağı için düzgün ve münbit bir hale gelirler. Kontratın fesh edileceği haber verildiği zaman ise.

iyi bir belediye idaresinin bu gibi kiracıların yeni arsalar edinmelerine yardımda bulunması -tabiîdir. Bu bahçelerin şehrin plânı içine «katiyetle elde bulunan sahalar» diye geçirilmesi elbette daha iyi olur. Bunlar şehrin sahalarını imtizaçlı bir surette sınırlandırmak için mükemmel bîr çare teşkil ederler. Şehre faydaları dokunur ve az gelirli aileler için hakiki bir bereket mahîyetîndedir.

Harbden evvel Almanyada bir milyon altı yüz bin ta- ne küçük bahçe vardı. 70 sene evvel Layipziğ şehrinde ya- şamış ve uğraşmış bir hekim ve insan dostu olan Schreber isminde zata izafetle bu bahçelere [ Schreber bahçeleri ] ismi verilmektedir. Buhranlı zamanlarda bunların şehrin gıdasını temîn etmek hususunda ehemmiyetli hisseleri olur.

Şu sırada Almanyada büyük şehirler halkının beslenmesin- de kesin bir rol oynamaktadırlar.

Ben Türkiyede pek çok planlarda ve bilhassa en iyi- lerinde (Meselâ yansen plânlarında) sürekli bahçeler der- piş edilmiş olduğunu gördüm. Fakat hiç bir yerde geniş çapta bir deneme yapılıp tatbikat sahasına konduğuna raslamadım. Bunun çok defa esaslı sebepleri vardır, se- beplerden birisi susuzluk. İkincisi; hiç inkâra tahammülü olmayan sıtma tehlikesinin genişlemesi. Akar suların ağız- larında su birikir veya bataklaşırsa bu tehlike mevcutdur.

Fakat, arazi iyi seçildise her iki kusurdan da sakın- mak mümkündür. Memleketimizde zaten Schreber bahçe- lerinin ağabisi diyebileceğimiz bir şey vardır: Yazlıklar.

Bu yazlıklar şehir inşacılığın adeta parlak birer şekillen-

dirilişidir. Bunların seneden seneye genişlemekte ve yeni-

lerinin kurulmakta oluşu bana Tiirkiyede şehir inşacılığı

yolunda en güzel ümitlerden birisini veriyor. Böyle yaz-

lıklar yaratmış olan Niğde, Konya, Malatya ve İskenderun

gibi şehirler en büyük takdire lâyıktırlar. Bunları yarata- bilecek bir durumda olan Sivas, Adana, Mersin, Antalya, ve sair şehirler ise tebrik edilebilirler.

Schreber bahçeleri yazlıkların pek çoklarına eklene- bilir. Fakat bu Sürekli Bahçelerin hemen ikametgâhın ya- nında bulunması büyük bir faydadır. Onun için, en iyisi şehrin kenarında kurulmalıdırlar. Bu taktirde, şehrin içi- ne gimeyip yanından geçen ve memleketimizde hala pek lüzumlu olan dış yoliar bu bahçelerin kenarlarından ge- çerler.

Sürekli Bahçe bir villâ arsası değildir. Sürekli bahçe içindeki binalar bir çardak veya nihayet 3 X 3 metrelik bir küçük bahçe evinden ibaret kalmalıdır. Sadece husu- si hallerde ve bilhassa deprem tehlikesi çok olan yerlerde 5 X 3 metreye izin verilebilir. Yükseklikleri 2,3 metre- den fazla olmayacaktır. Her bahçeye bütün bahçeler tesi- satı sahasının içinden geçilmelidir. Dışarıdan girilmeye- cektir. Eğer sokaktan doğrudan doğruya girmeğe izin ve- rilirse spekülasyon niyeti besleyen suiistimalcilere açık kapı bırakılmış olacağı muhakkaktır. Bu bahçeleri fena kullanmak caiz değildir. Meselâ sürekli ikametgâh diye kaba saha binalar yapılırsa bittâbi sağlık koruma düşün- celerine uyulamaz. Hele küçük ahırlar vucude getirilmesi komşulara pis kokular ve sinekler yayar.

iyi bir sürekli bahçe tesisatı yaratmak için bahçecilik ve teknik bakımlarından tecrübe sahibi bulunmak lâzımdır.

Bu tesisler eğer büyük olacaksa toplu yaşayışın icaplancıı göz önünde tutmak lâzımgeiir: Tohumları müşterek tedarik etmek, eraziyi müşterek olarak işlemek, gübreyi vesuyu müşterek temin etmek gibi.. Bazen Kindergarten (Çocuk bahçeleri) ve sairede yapmalıdır. Her yerde bir örnek mevcut olmalıdır. Bu takdirde bahçelerin tesisi kolay oiur.

Danışılacak ve icabeden yardımlarda bulunacak makam vazifesi ise belediye idaresine düşer. Buda lâzımdır. Mut- laka lâzımdır! Bu olmadığı içindir ki, işte plânlardaki Sürekli bahçeler tesisleri kâğıtta kalmıştır. Bir kaç tane örnek çardak yapınız! Güç bir iş değildir. Ehemmiyeti ise çok büyüktür.

Evet çok büyüktür. Hele memleketimizde her lıaııgi bir batı memleketinde olduğundan fazlasiyle daha büyük- dür! Bunu, 1943 senesinde büyük depremden sonra Ada- pazarına gittiğim zaman bütün açıklığile anlayıp kavra- dım. Yurtsuz kalanlara bir barınak temin etmek maksadile Kızılay idaresi hayret ve takdire değer bir didinme ile 1600 çadır getirmişti. Eğer orada sürekli bahçeler tesisleri mev- cut olsa idi bu işler ne kadar daha kolay olurdu! Deprem halinde yardım ve fayda gibi bir iylikten başka bu bahç»

ler ruh. hoşlanması ve yürek hafifletilmesi bakımından da her zaman için ne kadar büyük bir değerdedirler! İnsa-

nın emniyetle barınup sığınabileceği bir yerin mevcut ol- duğunu bilip kavraması ne kadar iyi bir şeydir.

Ada pazarının yeni plânında şehrin kenarına bir çok Sürekli bahçeler çizdim.

Böyle bir tertibin şehir inşacılığı bakımından bir baş- ka ve büyük faydası daha vardır!

Şehir sahalarını çok geniş farz etmek, mesuliyeti güç yüklenilir bir yanlıştır. Bilgisizlik yüzünden bu yanlış çok tekrarlanmıştır. Suiistimalleri önlemek üzere Sürekli bahçelere caddeden değilde tesisin içinden geçilmesi icap ettiğini yukarıda söyledim. Fakat, tesis öyle tasarlanıp çizilmelidirki şehrin dış kısımlarında ki bir inşa kütlesinin yani bir yapı blokunun bölünmesine tamamen benzesin.

Bölüm yollan içinde bile ağaçlar öyle dikilme:idir ki ile- ride bunlar icabında caddenin ağaçları durumuna girebil- sinler. Bu takdirde Sürek'.i bahçeler tesisleri şehir inşacı- lığı bakımından gayet hoş gelmiş bir yedek saha demektir.

Bu sahaya bittabi ancak zaruri bir ihtiyaç mevcut olduğu zaman, bakanlığın iznile el atılabilir. O zaman bu saha şehrin çok değerli bir varlığı mahiyetini alır. Bundan do- layıda sürekli baKçe tesislerinin yapıldığı sahaların müm- kün olduğu kadar şehir idaresinin, yani belediyenin mül- kiyeti altında bulunması muvafik olur. îşte bu noktadır ki son derece ehemmiyetli olan bütün bu kararların verilme- sinde içtimai bakımdan, yani sosyal düşünceleride gözete- rek. hareket edilmesinin teminatını teşkil eder

Sürekli bahçeler sahasında Hastahane binalarını, ve halkın hayrına yarayan başka tesislere yer verilmesinin mes'uliyetini göze alınabilir bir iş olup olmadığı keyfiyeti ise artık şehir idaresinin bileceği bir şeydir.

Gayet önemli başka bir nokta daha var ki, Dikili dep- reminde rol oynamıştır. Depremle hasara uğramak ihtima- lile bu gün için üzerinde inşaat yapılamayan bir saha ac:i- ba yakın veya uzak bir gelecekte, depreme dayanıklı bi- çimde binalar yapmak mümkün olupta inşaata açılabile- cek mi? Dikilide büyük bir saha sürekli bahçeler halinde adeta bir nevi yedek şehir olarak gelişmektedir. Bu gün orada yapı yapılmıyor. 20 sene sonra bu mesele tekrar ele alınabilir. Şehrin bünyesi Sürekli bahçeler tesis etmek su- tile ve imtizaçlı şekiller vücuda getirilerek, etraftaki açık eraziye karşı güzel bir tarzda sınırlandırılabilir.

Şehir inşacılığına bakan bu mes'elenin büyük değer- ler yaratmak ve muhafaza etmek demek olduğuna bir kerrc inandırabilseydim!.. Bu yola doğru gidilmesi için baskı yapan şeyler hayat mes'eleleridir. Her hangi bir plâıı çizme meselesi değildir! işlere vaktinde başlamak suretile bütün bir şehir halkının refah ve rahatı üzerine kat'i bir tesir yapmış olabilir.

•