ÜNİTE. ARAŞTIRMA YÖNTEM ve TEKNİKLERİ I İÇİNDEKİLER HEDEFLER SOSYAL HİZMET ARAŞTIRMASINDA ÖZEL KONU ALANLARI. Dr. Uğur ÖZDEMİR

(1)

İÇİ NDEKİLE R • Sosyal Hizmette Araştırmasında Temel Konular

• Sosyal Hizmette Kuramsal Araştırmalar

• sosyal hizmette yöntemsel araştırmalar

• Sosyal Hizmette Uygulamaya Dönük Alan Araştırmaları

HEDE FL ER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Sosyal hizmet alanında araştırma planlarken, özel konu alanları ile ilgili bilgi sahibi olabilecek,

• Sosyal hizmet alanında araştırma planlarken özel konu alanları arasında, fark ve benzerlikler konusunda farkındalık ve bilgi sahibi olabilecek,

• Sosyal hizmet araştırmasında özel konu alanlarında gerçekleştireceğiniz araştırmalara yön

verebileceksiniz.

ÜNİTE

14

SOSYAL HİZMET

ARAŞTIRMASINDA ÖZEL KONU ALANLARI

ARAŞTIRMA YÖNTEM ve TEKNİKLERİ I

Dr. Uğur ÖZDEMİR

(2)

Sosyal Hizmet Araştırmasında Özel Konu Alanları

GİRİŞ

“İnsan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; sosyal değişimi destekleyen, insanların iyilik durumunun geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlendirmeyi ve özgürleştirmeyi amaçlayan ve bunun için insan

davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslek olarak tanımlanan sosyal hizmet için bilgi ve bilim yaşamsal önem sahip en temel iki kavramdır.

Sosyal Hizmet mesleği “çevresi içinde insan” bakış açısı doğrultusunda, mesleki odağı olan “insan ve sorunlarını” farketmek, tanımlamak, açıklamak, gerekli müdahale planını oluşturmak, müdehalesini gerçekleştirmek,

değerlendirmek gibi mesleki süreçlerinin her adımında tıp ve mühendislik gibi mesleklere benzer olarak hem oluşturulmuş bilgilerden yararlanır hem de bu süreçleri için yeni bilimsel bilgi üretmeyi kendi mesleki amaçları içinde tutarak, kendi mesleki bilgisini oluşturur.

Bu süreç mesleki terminolojide “sosyal hizmet “ mesleki müdahalesi içinde hem dışarıdan bilgi alır hem de kendi bilgisini oluşturarak, gerçekleştirdiği müdahalenin bilimsel omurgasını oluşturur, şeklinde ifade edilmektedir.

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi sosyal hizmetin bilgi temel en temelde iki ana esastan beslenmektedir.

1. Farklı bilim ve mesleklerce elde edilmiş bilgi ya da bilgi kümeleri (kuramlar) ya da önermeler.

Sosyoloji, psikoloji, felsefe, ekonomi, siyaset bilimi sosyal ve beşerî bilgi temel alanları ile biyoloji, tıb, mühendislik fen ve teknik alanlarından edindiği, esinlendiği bilgi ve bilgi kümleri gibi. Örneğin sistem yaklaşımı temel itibarıyla bir biyolojik bakış olarak ortaya çıkmıştır. Ancak özellikle son yirmi yılda sosyal hizmet mesleğinin insana, soruna ve müdahale perspektifine bakışında çok önemli katkılarda bulunmuştur.

Mesleğin başlangıç dönemlerinde tıbbi yaklaşım ve model sosyal hizmet mesleğinin örnek aldığı model almıştır ancak bu zamanla değişmiştir.

Sosyal hizmet mesleğinin, meslekleşme sürecinin her bir aşamasında yararlandığı sosyoloji, psikoloji gibi temel bilim alanları ve tıpda sosyal hizmetin kendi koordinatlarının oluşmasında çok özel öneme sahiptirler. Bu bilim alanları ve disiplinler aynı zamanda, sosyal hizmet mesleğinin temellerinin oluşumunda da “ bir tür” rol model olmuşlardır. Özellikle sosyoloji ve psikoloji hâlâ günümüzde de sosyal hizmetin yakın takip ettiği ya da etmesi gereken bilimsel alanlardır.

Kuşkusuz insan davranışı ve sosyal çevrenin anlaşılmasında Sigmund Freud ve Psikanalitik kuram, Carl Gustav Jung ve Analitik Psikoloji, Alfred Adler ve Bireysel Psikoloji, Karen Horney ve Bütüncü yaklaşım, Eric Erikson ve insanın sekiz çağı, Erich Fromm, Carl Rogers ve İnsancı Psikoloji, Pavlov ve Davranışçı yaklaşım her sosyal hizmet uzmanının da bilgi temelini oluşturan kuramsal bütünlüğü oluştur.

Aynı zamanda Sosyolojide de; Saint Simon, Durkheim, Hegel, Karl Marx, Max

(3)

Weber hemen ilk akla gelen kuramcılar arasındadırlar. Psikolojideki kuramcılar için ifade edilmiş cümle bu kuramcılar içinde geçerlidir. Mutlak Sosyal hizmet

uygulayıcıları içinde çalıştıkları toplumu bilmek durumundadırlar, bu bilmek eylemi kendi başına olabilecek bir süreç olamayacağı için yukarıdaki temel kuramcıların bilgi yığınları (kuramlar) sosyal hizmet mesleki uygulamasının da temellerini oluşturur.

Sosyal hizmet son dönemlerde sosyoloji, psikoloji kadar olmasa da ciddi anlanmda etkilendiği bir başka bilim dalı da felsefe olmuştur. Fenomonoloji, varoluşçuluk gibi düşünsel kavram ve bakış açıları sosyal hizmet uygulayıcılarına özgün bir pencere açmaktadır. Empirizim, realizm, humanizm, romantizm ve paradigma son dönemlerde sosyal hizmet yazın hayatında sıkça rastlanan kavramlar olmaktadır.

2. Sosyal hizmet mesleğininin yüzyıldan fazlaca bir süredir, kendi mesleki bilgi geliştirme araçları ile oluşturduğu bilgi ve kendi mesleki deneyimlerden oluşan önermeler.

Kuşkusuz sosyal hizmet rastgele, aklımızdan o anda geçenlerin, vicdanımızın sesini dinlememizin uygulamaya yansıması olarak ifade edebileceğimiz bir mesleki etkinlik değildir. Bir bilimsel mesleki sürecin varlığı rastgele ve şansa bırakılan bir yaklaşım olamaz. Bunun neticesi olarak sosyal hizmet, sistematik bir üslup ve içerikten yoksun olmaz. Böyle bir durum direkt müdahalenin kişiselleşmesi ve yarar sağlayıcıların bu nedenle zarar görme olasılığını artıracaktır. İşte bu nedenle sosyal hizmet müdahalesinin aynı zamanda bilimsel bir üslup ve içerikle kayıt altına alınması ve bu bilgiler ve deneyiminde sonraki yıllara bir bilgi içeriği olarak dönmesi gereklidir.

Sosyal hizmet mesleği için bilimsel bilgi herhangi bir mesleğin bilimsel bilgiye dayanmasından çok daha fazla yaşamsaldır. Bu nedenle son dönem mesleki litertürde sosyal hizmetin doğrulanmamış fikirler karşısında bilimsel bilgiyi giderek daha fazla ön plana çıkarması gereği üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle de sosyal hizmet bilgi temelini geliştirebilmek için özel bir çaba sarfetmesi gereği açıktır.

Öde v

• Şimdi boş bir kâğıt ve bir kalem alın, sosyal hizmetin bilgi temelini oluşturan bilim ve disiplinlere ilişkin belli başlı kuramlar ve kuramcılara ilişkin, bilgisayar ve internet ya da ulaşabileceğiniz kütüphane ve kitapçılardan elde edeceğiniz yazılı materyal aracılığıyla okunması gereken en az 20 kuram ve kuramcı ya da kavramı listeleyin, her biri ile ilgili ilk etapta birer paragraf bilgi içeriği oluşturun, sonrada elinizde başka bir renk kalemle bu bilgi içeriği ile sosyal hizmet mesleği arasında ilgi kurmaya çalışın

(4)

Sosyal hizmet mesleği kendi mesleki bilgisi temelde sosyal hizmetin müdahale odaklarından elde ettiği ve elde edeceği, normatif, objektif, planlı ve araştırmaya dayalı, genellenebilecek ve tekrar çalışmalarında benzer özellikler gösterdiğine ilişkin gözlem ve değerlere sahip, bilgidir. Bu bilgiler mesleki müdahale odakları doğrultusunda 5 grupta ele alınabilir

1. Bireyle çalışma müdahale yöntemelerinın uygulamasından elde edilen bilgiler

2. Aile ve küçük grup çaışmalarına müdehale yöntemlerinin uygulamasından elde edilen bilgiler

3. Örgütler ve toplum müdahale yöntemlerinin uygulamasından elde edilen bilgiler

4. Politika oluşturma süreçlerinde elde edilen bilgiler 5. Sosyal hizmet araştırma ile elde edilen bilgiler

SOSYAL HİZMETTE ARAŞTIRMA

Sosyal Hizmette Araştırma kavramlaştırması, pek tabîdir ki bu eğitim süresince çokca okuduğunuz “Sosyal Hizmet“ tanımlaması yapmayı

gerektirmektedir ancak bu tanımlamanın sınırları içinde bir bağlantıdır “sosyal hizmette araştırma”. Konuyla ilgili birkaç farklı görüş olmakla birlikte, bir önceki bölümde de ifade edildiği gibi Sosyal Hizmet Araştırması diye bir kavramlaştırma vardır, kullanılmaktadır ama bu kavramlaştırma sosyal bilimlerde bilinen araştırma metodoljisinden ayrı-farklı bir içerik taşımaz, ne süreci, ne yöntemsel

formulasyonu ne de değerlendirme ölçütleri olarak bir ayrışma yoktur, olması da düşünülemez. Sosyal hizmet eğitiminde verilen içerikde zaten bilinen ve kabul edilmiş olan “araştırma metodolojisidir”.

Ancak Sosyal Hizmet alanlarında gerçekleştirilen araştırmalara “sosyal hizmet araştırması” denmesi konusunda da bir sakınca yoktur. Bu anlamı ile aslında “sosyal hizmet araştırması” ile “sosyal hizmette araştırma”

kavramsallaştırmasında verilmek istenen anlam noktasında bir farklılık ya da anlam kayması yoktur. Ancak Sosyal Hizmette Araştırma, “araştırma” nın genel içerikte bir anlam taşımasını daha fazla koruduğu düşünülerek, burada sosyal hizmette araştırma kavramsalaştırması kullanılması tercih edilmiştir.

Tam bu noktada sosyal hizmette araştırmanın özel önemli halinin anlaşılması, sosyal hizmetin ne olduğunun tam idrak edilmesinden geçeceği unutulmamalıdır.

IASSW (2001) ve IFSW (2001) sosyal hizmeti “ insan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; sosyal değişimi destekleyen, insanların iyilik durumunun geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlendirmeyi ve

özgürleştirmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdehale eden bir meslek” olarak tanımlamıştır. Bu tanıma ilişkin açıklamalar

(5)

ilgili örgütlerin web sayfalarında daha detaylı olarakta aşağıdaki gibi sunulmuştur.

Konuyla ilgili açıklamalarda dikkat çeken nokta; sosyal hizmetin tanımlanmasında değer, kuram ve uygulamayı birlikte ele alma çabasıdır.

Sosyal hizmetin amacı, her insanın potansiyelini tam olarak geliştirmesini, yaşamını zenginleştirmesini sağlamak ve işlevsel bozukluklarını önlemektir. Sosyal hizmet mesleği, sorun çözmeye ve değişime odaklanmıştır. Buna bağlı olarak sosyal hizmet uzmanları toplumda ulaştıkları bireyler, aileler ve toplulukların

yaşamlarındaki değişimlerin de temsilcileridir. Kuşkusuz sosyal hizmet birbirleriyle ilintili değerler, kuramsal bütün ve uygulama sistemininin tümünü kapsar.

Sosyal hizmet insancıl ve demokratik ideallerden doğmuş bir disiplindir.

Mesleki değerleri her insanın eşitliğine, mana bütünlüğüne ve haysiyetine saygıya dayanmaktadır. Yüzyıla dayalı tarihi içinde sosyal hizmet uygulaması, insan gereksinimlerini karşılamaya ve insan potansiyelini geliştirmeye odaklanmıştır.

Sosyal hizmetin uygulamalarının temelini insan hakları ve sosyal adalet ilkeleri oluşturur. Sosyal hizmet mesleğinin uygulayıcıları olan sosyal hizmet uzmanları toplumsal açıdan dez avantajlı kişi, grup ve topluluklarla dayanışma içinde sosyalleşmeyi teşvik ederek yoksulluğu azaltmak, savunmasız ve ezilen kişileri özgürleştirmek için çaba harcar.

Sosyal hizmet müdahaleleri, mesleğin kendine özgü yerel ve evrensel araştırmalardan elde ettiği bilgi ve uygulama değerlendirmelerinde, kanıtlanabilir, bilgi tabanına dayandırmaktadır.

Sosyal hizmet, insanların çevreleri ile aralarındaki ilişki ve etkileşimlerinin karmaşıklıklarının zorlu bir farkındalık olduğunun bilincindedir ve aynı zamanda insanın biyo-psiko-sosyal kapasitesi ile pek çok şeyi değiştirebileceğinin de bilincindedir. Bu nedenle sosyal hizmet mesleği karmaşık olgu ve olayları analiz etme ve bireysel, örgütsel, sosyal ve kültürel değişimleri kolaylaştırmak amacıyla insan gelişimi ve davranışı ile toplumsal pek çok kuramdan yararlanır. Bu kuramlar, önermeler sosyal hizmet mesleğinin kendi iç aklını oluşturur.

Sosyal hizmet mesleği, odağı toplumda var olan, bireylerin-ailelerin- toplulukların gelişmelerini ve kendini gerçekleştirerek, işlevselliklerini

gerçekleştirmelerine ve rollerini yerine getirmelerine engel olan eşitsizlikler ve adaletsizlikler üzerinedir. Ancak bununla birlikte günlük bireysel ya da sosyal sorunlar konusunda da duyarsız değildir. Bu yönüyle rahatlıkla söylenebilir ki mesleğin farkındalık ve algı spekturumu geniş bir çerçeveyi taramaktadır. Bu geniş algı düzeyi mesleki müdehale süreçlerininde çeşitlilğini oluşturmaktadır.

Sosyal hizmet müdahaleleri öncelikle insan odaklı psikososyal süreçlerden, sosyal politikaya, planlama ve kalkınmaya kadar çok geniş bir içeriğe sahiptir.

Bunlar hem bireysel müdehaleyi, hem grup çalışmlarını hem de geniş anlamda kaynak geliştirmeye yönelik toplumla çalışma, politika oluşturma gibi mesleki müdahale yöntemlerinin çabalarını oluşturur. Müdahaleler ayrıca kurum idaresini, toplum örgütlemesini, sosyal politikayı ve ekonomik gelişmeyi etkilemek amacıyla sosyal ve politik faaliyetlerde bulunmayı da içermektedir.

(6)

Tüm bu ifadelerden sonra unutmamak gerekir ki; sosyal hizmetin bütüncül odağı evrenseldir, ancak sosyal hizmet uygulamasının öncelikleri kültürel, tarihsel ve sosyoekonomik koşullara bağlı olarak ülkeden ülkeye, zamandan zamana çeşitlilik gösterebilir. Belki de bu noktada sosyal hizmetin özgünlüğünün bir biçimi de hem evrenseli hemde yereli aynı anda hesaba katmak ve kendi mesleki analizini bu noktada yapabilmektir. Bu ilk bakışta bir karışıklık gibi görünsede aslında yüksek bir analiz sürecini ifade eder.

SOSYAL HİZMETTE ARAŞTIRMADA ÖZEL KONU ALANLARI

Bu ünitede, buraya kadar aktarılan bilginin özü, sosyal hizmetin taşıyıcı kolonlarının tarifini içermekteydi. Bilmek gerekir ki sosyal hizmet mesleki süreçlerinde hiç bir aşama ve hiç bir bilgi birbirinden kopuk ve bağımsız değildir.

tam da bu nedenle sosyal hizmet mesleğinin son 20-30 yıldır sistem yaklaşımını çok benimsemiş olması, rastlantı değildir.

Bu ünitede bundan sonra verilecek bilgi içeriği yukarıda ifade edilen mesleki temellerin üzerine insa edilecektir. Bu yapılandırma hem yerel hem de evrensel bazda önem ve içerik olarak farklılıklar göstermesi de sosyal hizmetin doğası gereği çok anlaşılabilir bir durumdur.

Sosyal hizmet araştırmasında özel konu alanları çalışmaların içerik ve planlaması ile çalışmaların derlenmesi ve uygulanması göz önünde tutulduğunda temelde üç grupta ele alınabilir. Ancak literatürde bu konuda birbirinden farklı sınıflamalar yapılabilmektedir. Bu sınıflamalar sınıflamanın neleri temel aldığına göre farklılıklar göstermektedir. Aşağıdaki sınıflamada temel alına nokta sosyal hizmet bilgisinin oluşturulmasındaki yapısal faktörler dikkate alınmıştır.

Öde v

• Şimdi de bir kaç boş kağıt ve bir kalem alın,

•Sosyal hizmette araştırma ile ilgili özel konulara geçmeden önce siz, sosyal hizmetin bir mesleki müdahale aracı olarak, ilgilenebileceği özel konu alanlarının ne olacağını bir kâğıda sıralayınız

•Bir başka kâğıda sosyal hizmetin bu özel konu alanlarıyla ilgili bilgi kaynaklarının neler olabileceğini sıralayınız. Bu bilgi kaynaklarının hangileri kendi geliştirdiği bilgilerden hangilerinin de, etkilendiği bilim dallarından aldığı esinlendiği bilgilerden olduğunu ayrıca listeleyiniz.

•Son olarak oluşturduğunuz listeleri bu ünitenin bundan sonra okuyacağınız bölümlerinden önce görebileceğiniz bir yere asın ve bir sonraki bölümü okuduktan sonra eklemeleriniz ve çıkartmalarınızı yapınız.

(7)

1. Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal çalışmalar 2. Sosyal hizmet, mesleki müdehale yöntemleri doğrultusunda gerçekleştirilen çalışmalar

3. Sosyal hizmet alanları ve uygulamaya dönük çalışmalar

1. Sosyal Hizmette, Uygulamaya Dayalı Olmayan Kuramsal Araştırmalarda özel konu alanları

Sosyal hizmet literatürü incelendiğinde en az uygulama çalışmaları kadar, derleme çalışmalar olarak da ifade edilen uygulama içermeyen çalışmaların da önemli bir yer teşkil ettiği görülmektedir.

Sosyal hizmette uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalar en temelde üç grupta ele alınabilir. Bu çalışmaların ortak özellikleri, çoğunlukla yazılı belgelere dayalı olarak gerçekleştirilen çalışmalar olmasıdır. Bazen yayınlanmış makaleler arasında kıyaslama yapılabileceği gibi, bazen de yazılı belgelere ulaşarak onlar üzerinde odaklanan çalışmalar olmasıdır. Bazen yazılı olmayan belgelerden de yararlanılarak örneğin, fotoğraf ya da video yada filmler üzerindedende çalışmalar yürütülebilir.

Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalar; tarihsel inceleme çalışmaları, tanımlayıcı açıklayıcı çalışmalar, sosyal hizmetle

ilişkilendirilen kuramsal çalışmalar olarak ifade edilebilir. Bu üç grup birbirinden kesin ayrılmış sınırları olan çalışma örnekleri değildir. bazı araştırmalar birbirlerinin alanının içinde var olabilir, bazen birbirini destekleyen birkaç başlık içinde yer bulabilecek çalışmalarda organize edilebilir.

1.1. Tarihsel İnceleme Çalışmaları

Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda, özel konu alanlarından ilki tarihsel inceleme çalışmalarıdır.

Sosyal hizmet mesleginin tarihsel süreci, sosyal hizmetin bugünkü kapsam ve içeriğine pek çok açıdan ışık tutacak özellikler taşır. Tüm sosyal hizmet

literatüründe Endüstri Devrimi ile birlikte başlatılan bu tarihsel süreç ve sonrasında 110 yılı bulan sosyal hizmetin akademik tarihi, sosyal hizmet çalışmalarının göz ardı edilemeyecek önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Aynı zamanda sosyal hizmetin bölgesel, ülke bazlı ve yerel tarihsel çalışmları da, hem sosyal hizmet hafızasını oluşturmak ve korumak hem de bugüne ışık tutması açısından son derece önemlidir.

Örneğin ülkemizde “Çocuk Esirgeme Kurumunun Tarihsel Süreci Üzerine” bir çalışma Türkiye’de sosyal hizmet tarihi açısından son derece önemli unsurlar barındırmaktadır. Aynı zamanada Sağlık Bakanlığına bağlı olarak kurulan sosyal hizmet akademisi, ülkemizde sosyal hizmet eğitimin başlangıcı olması nedeniyle irdelenip-incelenmesinde, bugün ülkemizdeki sosyal hizmet eğitimi ile

karşılaştırılması çok önemli bir çalışma olmaya adaydır. Başka bir çalışma tıbbi

(8)

sosyal hizmet alanın içinde düşünülebilir, ülkemizde tıbbi sosyal hizmetin geldiği bugünkü durumu saptamak kadar tüm tarihsel süreci içinde 1965 yıllarına kadar uzanan tıbbi sosyal hizmet uygulamasının tarihsel süreci merakla beklenen bir tarihsel inceleme olacağı açıktır. Bunun gibi dünyada ve ülkemizde psikiyatrik sosyal hizmetin tarihsel sürecine yönelik karşılaştırmalı çalışmalara her zaman ihtiyaç hissedilmektedir. Bu örnekler aşağıda verilen konu başlıkları açısından saptanan ihtiyaç ve eksikliklere yönelik olarak çeşitlendirilebileceği açıktır.

Sosyal hizmette tarihsel inceleme çalışmaları temelde iki grupta ele alınmışlardır, bunlar aşağıda genel tarihsel çalışmalar ve yerel tarihsel çalışmalar başlığı altında verilerek gruplandırılmıştır.

Tarihsel inceleme çalışmaları 1.1.1. Genel tarihsel çalışmalar

1.1.1.1. Mesleğin doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.1.2. Mesleki eğitimin doğuşu ve gelişimine ilişkin çalışmalar 1.1.1.3. Mesleki yöntemlerin doğusu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.1.1.4. Meslek alanlarının doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.1.1.5. Mesleki kurumların doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.1.2. Yerel tarihsel çalışmalar

1.1.2.1. Mesleğin doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.2.2. Mesleki eğitimin doğuşu ve gelişimine ilişkin çalışmalar 1.1.2.3. Mesleki yöntemlerin doğusu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.1.2.4. Meslek alanlarının doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.1.2.5. Mesleki kurumların doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

1.2. Tanımlayıcı-Açıklayıcı Çalışmalar

Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda, özel konu alanlarından ikincisi tanımlayıcı-açıklayıcı çalışmalardır.

(9)

Sosyal hizmet mesleği bu bölümün başında verilen bilgilerden anlaşılacağı gibi “insan “ üzerinde odaklanan ve insanı anlama çabası içinde olan bir disiplindir.

Çalışılan öge ister birey olsun isterse toplumun tümü, pek çok meslekte olduğu gibi bilimsel yaklaşımın temelini, incelenen olgu ya da olayın öncelikle tanımlanması ve açıklanması oluşturmaktadır. Mesleki müdahale süreci ancak tanımlanmış bir olgu ya da olayın üzerine inşa edilebilir. Bu nedenle sosyal hizmetin mesleki etkinliği açısından tanımlayıcı ve açıklayıcı çalışmaların önemi büyüktür.

Tanımlayıcı–açıklayıcı çalışmalar incelenen olgu ya da olayın “ne olduğunu”

“neden olduğunu”, bu olgu ya da olayın oluşumunda var olan çevresel etkenlerin ne olduğu ve nasıl olduğu üzerine odaklanan çalışmalardır. Sosyal hizmet

müdahalesinde bazen bir tek bireyi anlamak, tanımlamaktır, sürecin başlangıcı, örneğin otistik bir çocuğu, bu noktada öncelikle otizm konusunda biyolojik, fizyolojık, tıbbi bilgiye ihtiyaç vardır. Bu bilgi çoğu zaman sosyal hizmet için yan disiplinlerden sağlanan bilgi anlamına gelmektedir. Bireysel bir anormalliği ele alan tanımlayıcı-açıklayıcı çalışmalarda “anormalliği” oluşturan süreçler çoğunlukla tıbbi bilgi ile tamamalnma ihtiyacındadır, örneğin psikotik reaksiyon geçiren bir olgu ise çalışılan, psikotik olgunun medikal tanımlanmasını bilmek ve açıklamak her zaman için ilk gereklilik olarak karşımıza çıkar.

Aile ve küçük grupları ele alan tanımlayıcı ve açıklayıcı çalışmalar son dönemde sosyal hizmet çalışmaları için en fazla ihtiyaç hissedilen çalışma konu başlıkları arasında gösterilmektedirler. Aile, evlilik, flört gibi kavramlar üzerine yapılan çalışmalar kadar, engelliler üzerine yapılan çalışmalar da bu grup içinde yer alan çalışmalar içinde kendine yer bulur. Aynı zamanda yine son dönemlerde hem akademik hem de sosyal medyada fazlaca yer bulan gay, lezbiyen, transeksüellere ilişkin çalışmalar da, bu grup içinde ele alınması gereken konu başlıklarıdır.

Kuskusuz tanımlayıcı açıklayıcı çalışmalar hem sosyal hizmet mesleği için çalışma stratejisi oluşturmak için yaşamsal öneme sahip iken , hem de mesleki olarak ve bireysel damgalamalar etiketlemeler için de önemli bir görüş oluşturması açısından önemlidir.

Sosyal hizmetin kabullendiği ve slogan hale getirdiği bakış açısı son 30 yıldır

“çevresi içinde“ birey yaklaşımıdır. Bu nedenle sosyal olgular ve olaylar sosyal hizmetin bakış açısını oluşturmak için son derece önemlidir. Sosyal sorunların tanımlanması ve açıklanması sosyal hizmet akademik hayatının ve uygulamasının önemli bir ihtiyacını ortaya koyar. Yoksulluk, işsizlik, suç, alkol ve uyuşturucu kullanımı vb. pek çok sosyal sorun hem tarihsel süreciyle hem de her defasında yeniden yaşanılan toplum ve bölgeye göre tanımlanma ihtiyacı içindedir. Bu sosyal sorunların birbirleriyle ilişkileri ve politikalarla ilişkileri çalışmaların kuramsal boyutta ele alınmasını gerektirir. Bu noktada çoğunlukla sosyoloji, ekonomi, sisyaset bilimi gibi yan disiplinlerin ürettiği bilgilerin yerli yerinde kullanılması sosyal hizmet bakış açısının belirginleşmesinde önemi yadsınamaz derecededir.

Sosyal hizmet literatürü takip edildiğinde son yıllarda özellikle felsefe ve politik bazı bakış açılarıyla ilgili tanımlayıcı açıklayıcı çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Örneğin varoluşçu bakış açısı ya da fenemonolojik bakış açısı bunlara örnek gösterilebilir. Bu felsefi akımlar sosyal hizmetin hem genelci bakış

(10)

açısına bir zenginlik katarken hem de bireysel kavramsallaştırmalarda çok etkileyici bakış açıları oluşturmaktadır. Bununla birlikte, feminist sosyal hizmet, kapitalizm ve sosyal hizmet gibi pek çok politik sosyal hizmet bakışıda son 20 yıl içinde sıklıkla karşılaşılan tanımlayıcı- açıklayıcı çalışmalara örnek gösterilebilir. Ülkemizde de son 5 yıldır konuşulmaya çalışılan manevi sosyal hizmette aslında sosyal hizmet ve din ilişkisinde bir tür politik yaklaşımın tanımlanması yada açıklanmasıdır ve dünyada da benzer makalelere rastlamak çok mümkündür.

Bu ünitede; tanımlayıcı – açıklayıcı çalışmalar aşağıdaki dört grup içinde ele alınmıştır.

1.2.1. Bireysel bir anormaliği ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.2. Aile ve küçük grupları ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.3. Sosyal bir sorunu ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.4. Politik bakış açılarını ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar

Çok doğaldır ki, hatta beklenen şey yukarıda da örneklendirilen çalışmalara benzer “konu başlıkları” saptanan ihtiyaç ve eksikliklere yönelik olarak

çeşitlendirilebilir.

1.3. Sosyal Hizmetle İlişkilendirilen Kuramsal Çalışmalar

Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda, özel konu alanlarından sonuncusu sosyal hizmetle ilişkilendirilen kuramsal çalışmalar olarak ifade edilebilir. Bu çalışmalar temelde dört grupta incelenecektir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.

1.3.1 Sosyolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.2. Psikolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.3. Felsefi yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.4. Medikal model ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmlar

Sosyal hizmet kuramsal temelli çalışmaların tümünü mesleğin oluşumundan beri etkilendiği bilim dallarından alır. Mesleğin ilk yıllarında ham olarak alınan bu bilgi kümelerinin günümüzde sosyal hizmetle ilişkilendirilerek çalışılması son derece yararlı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.

Kuşkusuz sosyoloji (toplumbilim), psikoloji, felsefe bilim dalları ve tıp sosyal hizmet mesleğinin bilgi birikimlerinde çok yararlandığı yan disiplinler olmuştur. Bu bilim dallarının ürettiği bilgi sosyal hizmet için hem olgu ve olayları anlama hem de müdahalede bulunma noktasında, mesleğin kendi ürettiği bilgiden önce omurga oluşturmuş ve oluşturmaya devam etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta adı belirtilen yan disiplinlerden alınan bilgi-değerlendirme ve önerilerin sosyal hizmetle ilişkilendirilerek çalışılmasıdır. Bu olmadığı taktirde bu çalışmanın sosyal hizmet çalışması olduğu konusunda kuşku duyulabilir. Örneğin gestalt yaklaşımı, gün geçtikçe psikolojide belirgin bir şekilde dikkat çeken özellikler taşımaktadır. Sosyal hizmetin gestalt yaklaşımı ile ilgilenmesi hem çok doğal

(11)

hemde bir ölçüde kaçınılmaz bir biçimde gereklidir. Buradaki kritik nokta gestalt yaklaşımının bakış açısının sosyal hizmetle nasıl ilişkilendirileceğidir. Bunun oluşturulması her bakımıyla yeni bir bilgi ya da deneyimi oluşturacak orijinal bir çalışma olacaktır.

Bu başlık altında verilebilecek en iyi örneklerden biri “sistem yaklaşımı” ya da ekolojik yaklaşım” olarak son 30 yılda sosyal hizmete tümüyle damga vurmuş bir yaklaşımın varlığı, sosyal hizmet profesyonellerinin bunu fark etmesi, anlaması, anlamlandırmaları ve sosyal hizmet ile ilişkilendirilmesi olmuştur. Aslında pek çok meslek elemanının bileceği üzerine sistem yaklaşımı “biyoloji bilim ve disiplini içinde üretilmiştir. Ancak daha sonra sosyal bilimciler biyoloji için aktarılan bu bilgi kümesinin sosyal yaşamda da kullanılabileceğini fark etmişler ve yoğun bir biçimde bakış açılarını oluşturmada bu yaklaşımdan yararlanmışlar ve bu yaklaşımla ilgili pek çok makale yazmışlardır.

Sistem yaklaşımını benzer bir biçimde bazı ekonomik kuramların da sosyal hizmete uyarlanmalarının olduğu bilinmektedir. Günümüz koşullarını dikkate aldığımızda bu bilim dallarının da bilgi kümleri ve degerlendirmelerini dikkatle takip etmek çok yararlı olacaktır.

Yukarıda sıralanan bilim dalları ve disiplinlerin dışında da bilim dallarından kuramsal çalışmalar sosyal hizmet ile ilişkilendirilerek çalışılabilir ve mutlak sosyal hizmet bilgi ve uygulamasına zenginlik katacaktır. Sosyal hizmet

akademisyenlerinden beklenen şey yukarıda da örneklendirilen çalışmalara benzer

“konu başlıkları” saptanan ihtiyaç ve eksikliklere yönelik olarak çeşitlendirilmesidir.

2. Sosyal Hizmet, Mesleki Müdehale Yöntemleri Doğrultusunda Gerçekleştirilen Araştırmalarda Özel Konu Alanları

Her profesyonel süreçte olduğu gibi, sosyal hizmet mesleğinin

uygulanmasında da mesleğin ilk yıllarından bugünlere kadar geliştirilmeye çalışılan, mesleğe özgü olarak ifade edilen mesleki müdahale yöntemleri son derece önemli bir yere sahiptir. nasıl ki tıp alanında her geçen gün farklılaşan ilaçla tedavi, cerrahi müdehaleler ya da benzeri yaklaşımlar tıb alanının etkinliğini ifade eder, nasıl ki mühendislikte yeni araç ve gereçlerin varlığı ile yapılar, yollar, barajların inşa biçimi farklılaşmış, mimari yeni yeni boyutlar almıştır. Sosyal hizmetin de ele aldığı olgu ve olaylara müdehale etme noktasında etkisini biçimlendirdiği uygulama grupları vardır.

Sosyal hizmetin müdahale yöntemleri de geçen zaman içinde mesleğin temelleri üzerinde yeni bakış açılarıyla bir zenginleşme ve çeşitlenme yaşamıştır.

Bu zenginleşme ve çeşitlenmenin olmasındaki temel nedenlerden biri de bu yöntemlerin etkiliğinin artırılması noktasında gerçekleştirilen araştırmalar, incelemeler ve derlemeler olmuştur.

Sosyal hizmet müdahale yöntemleri, sosyal hizmetin tarihsel sürecine göre, okulların bakış açılarına, bölgeler, ülkelere, toplumlara göre bazı farklılıklar gösterse de (bazen farklı isimlerle ifade edilebilir) mesleki litaratürde geniş

(12)

anlamda beş grupta ele alındığı görülmektedir. Bu müdehale yöntemleri aşağıdaki biçimde sıralanabilir:

2.1. Bireyle Çalışma Müdehale Yöntemine Yönelik Çalışmalar

Literatürde bireyle çalışma, sosyal kişisel çalışma, mikro çalışma yada İngilizce olarak case work olarak bilinen bu müdahale yöntemi, sosyal hizmetin en temel ve belki de tüm dünyada sosyal hizmet profesyonelleri tarafından en fazla kullanılan müdahale yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda kullanılan teknikler ve bu yaklaşımın kullanım spektruma ilişkin gerçekleştirilen kuramsal çalışmaların, mutlak mesleki etkiliğe çok büyük yararları vardır.

Literatürde uygulamaya ilişkin değerlendirmeleri içeren pek çok çalışma olmakla birlikte bu yöndeki çalışmaların sayıca görece sınırlı olduğunu

hatırlatmakta yarar vardır. Özellikle bir önceki bölümde yer alan kuram çalışmaları ile bireyle çalışma arasındaki ahengin kurulması çok önmeli çıktılar sunacaktır.

2.2. Grupla Çalışma Müdehale Yöntemine Yönelik Çalışmalar

Sosyal grup çalışması, grupla çalışma, mezo çalışma ya da İngilizce olarak group work olarak bilinen bu müdahale grubu, aileden, her türlü oluşmuş ya da oluşturulmuş gruba müdahaleyi içermektedir.

Bireyle çalışmadan çok farklı tekniklerin kullanılabildiği bu müdahale yöntemine ilişkin etkinliğinin çok parlak sonuçlara ulaştığı bilinmektedir. Bu parlak sonuçlar hem meslek elemanalarının bilgi ve yaratıcılık güçlerine bağlı iken, grup çalışmasına ilişkin gerçekleştirilen kuramsal çalışmaların bu zenginliğin

oluşmasında önemli bir katkısı bulunmaktadır.

2.3. Toplumla çalışma müdehale yöntemine yönelik çalışmalar

Sosyal hizmette toplumla çalışma, makro sosyal hizmet ya da İngilizce ifadesiyle community social work, meslekleşme sürecinin ilk yıllarından bugüne kadar çok, mesleki literatürde çok önemsenen bir yaklaşım olmuştur. Sosyal hizmetin kendisine özgü bir mesleksel kimlik kazanmasında da önemli bir katkısı olan yöntem, yeni pek çok bakış açılarıyla zenginleşmiştir. Özellikle sivil toplum kurumlarının tüm dünyada artan önemi ve etkinliği, toplumla çalışma yönteminin de etkililiğini daha artırmıştır.

Özellikle ülkemizde bu konuyla ilgili çalışmalara ihtiyaç olduğunu belirtmekte yarar vardır. Toplumla çalışmanın bölgesel kalkınmadan, kentsel dönüşüm

projelerine, kadına yönelik şiddetten, aşiret kavalarına kadar çok büyük bir alanda etinliğine ilişkin ön kuramsal çalışmalara büyük gereksinim olduğu açıktır.

2.4. Sosyal Hizmet Yönetimine Yönelik Çalışmalar

Sosyal hizmet yönetimi, sosyal hizmetin içerik ve kapsamının öncelikli olduğunun farkında olan bir yöntemsel içeriktir. Bireyle çalışma, grupla çalışma ve toplumla çalışma kadar sosyal hizmet mesleğinin öncül yöntemsel süreçleri içinde

(13)

gösterilmese de özellikle sosyal hizmet kuruluşu olarak kabul edilen kurum ve kuruluşların sosyal hizmet yönetimine ilişkin süreçlerin bilgi ve farkında olunmasında çok yarar vardır. Konuya ilişkin çalışmalara bu konu özellinde acil kodu konmasında yarar vardır.

2.5. Sosyal Hizmet Araştırmasına Yönelik Çalışmalar

Sosyal hizmet mesleği, meslekleşme sürecinin ilk yıllarından itibaren yüzünü bilime dönmüş bir disiplindir, bilimsel bilginin varlığı, disiplinlerin kendilerini bilimsel araştırmalara yönetmeleriyle ve bilimsel araştırmaları kullanmalarıyla olanaklıdır. Bu nedenle bu çalışmanında temel nedeni olan araştırmayı bilmek, gerçekleştirmek ve mesleki uygulamalarda araştırmayı okumak ve kullanmak sosyal hizmetin bilimsel, akademik anlayış ve yaklaşımını yükseltecek aksi bir durum yargıları, önyargıları ve objektif olmayan duygu ve düşünceleri ortaya koyacaktır ki; bu noktada bilimsel bir disiplinden bahsetmediğimizi o noktada bilmek gerekir.

Tam bu nedenlerden dolayı sosyal hizmet kuramsal bütününün de, uygulamasınında araştırmaya her zaman büyük ihtiyacı vardır. Bugün bu ihtiyaç tanımlanmış bir ihtiyaç olarak karşımızdadır.

3. Sosyal Hizmet Alanları ve Uygulamaya Yönelik Araştırmalarda Özel Konu Alanları

Sosyal hizmette araştırmada özel konu alanlarında üçüncü başlık “sosyal hizmet alanları ve uygulamaya yönelik araştırmalarda özel konu alanları” olarak ifade edilmektedir. Bu başlık tüm sosyal hizmet tarihi süreci içinde en fazla araştırma gerçekleştirilmiş bölümü temsil etmektedir. Bunun temel nedeni sosyal hizmetin uygulamaya dayalı bir mesleki disiplin olmasından geçmektedir.

Aşağıda sosyal hizmet mesleğinin uygulamalarını gerçekleştirdiği ve “sosyal hizmet alanları “ olarak litertürde de yer bulan yirmi alan sınıflandırılmıştır. Pek çok akademisyen, sosyal hizmet profesyoneli hatta sosyal hizmet öğrencileri bile bu sınıflamaya yeni alanlar ekleyibilir bu çok doğaldır.

Burada seçilen sosyal hizmet alanları belki de en bilinen sosyal hizmet alanlarıdır. Uygulamaya dayalı araştırma yapma açısından, yerleşmiş bir sosyal hizmet uygulaması bulunan sosyal hizmet alanları olması önemlidir. Bu açıdan bakıldığında aşağıdaki sosyal hizmet alanlarının gerçekleştirilecek pek çok

araştırma için uygun koşullar taşıdığı açıktır. Bu sosyal hizmet alanları aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

3.1 . Aile sorunları sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.2. Çocuk sosyal hizmet alanına yönelik

3.3. Gençlik sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.4. Kadın çalışmaları alanına yönelik çalışmalar

(14)

3.5. Yaşlı alanına yönelik çalışmalar

3.6. Yoksulluk ve sosyal refah alanına yönelik çalışmalar 3.7. Okul sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.8. Suçluluk sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.9. Tıbbi sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.10. Psikiyatrik sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.11. Endüstriyel sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalr 3.12. Sokak sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.13. Sanat ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.14. Spor ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.15. Afetler ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

3.16. Seks ile ilgili sosyal sorunlar ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

3.17. Alkol ve uyuşturucu madde kullanımı ve sosyal hizmet alanına ilişkin çalışmalar

3.18 Engelliler sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.19. insan hakları ve sosyal refah alanına yönelik çalışmalar 3.20. sivil toplum alanına yönelik çalışmalar

Yukarıda bulunan her bir sosyal hizmet alanı üzerine pek çok kitap yazılmış alanlardır. O nedenle her bir sosyal hizmet alanı burada ele alınamayacak kadar geniş bir içeriğe sahiptir. Burada ifade edilmelerindeki amaç, bu alanlarda ne tür araştırmalar yapıldığı ya da yapılabileceğidir.

Her sosyal hizmet alanının, kendine özgü bir çerçevesi vardır. Bu çerçeveyi oluşturanlar ele alınan sorun, kurumsallaşma, yasa ve yönetmelikler, işleyiş ve kurallar, çalışan farklı meslek elemanları ve onların rol ve sorumlulukları, sosyal hizmetten beklenenler, ulaşılmak istenen hedefler ve hedef sistemler, kaynaklar vb pek çok ögeyi içermektedir. O nedenle her sosyal hizmet alanının araştırılması gereken unsurları kendine özgü koşullar ve ihtiyaçlar taşıyacaktır. Bu alanlardan bazılarında sosyal hizmet profesyonelleri öncül rol ve sorumlulukları varken bazılarında ise gerçekleştirilmek istenen ana amacın bir unsurunu yerine getirmekten sorumludurlar. Tüm bu ayrıntılar, bu alanlarda yapılacak araştırmaların yöntem, sınır, amaç , veri toplama araçları ve veri toplama süreçlerini etkileyecektir. Hatta verilere ulaşılıp, veriler toplandıktan sonra bulguları oluşturup sunma biçimi bile alanın kendi özelliklerine göre farklılaşabilmektedir.

(15)

Herhangi bir sosyal hizmet alanında uygulamalı bir araştırma gerçekleştircek iken beklide en önemli konulardan biri o alana ilişkin hem bilgi hemde deneyim olarak yetkin ve yeterli olma durumudur. Araştırma yapılacak bir alana ilişkin yetkinlik ve yeterliği olmadan bir araştırma yapmaya kalkışmak, hem etik olarak çalışılan kişilere zarara verilebilme olasılığı noktasında sakıncalar içerir hem de mesleki bakış açısı doğrultusunda yetkin bir çalışmayı ortaya koymaya engel bir durumdur. Verilere ulaşılsa da bunun iç ve dış yorumlarını yerli yerinde kullanma noktasında göründüğü kadar kolay değildir.

Örneğin “şizofreni” konusunda bir araştırma yapmak istendiğinde önce ruh sağlığı, ruh hastalıkları, ruh hastalıklarının süreci, ayırıcı tanıları, epidemiyolojisi, tedavisi, bu konuya ilişkin hizmetler vb. pek çok konu ile ilgili temel bir bilgiye ihtiyaç vardır. Bu içeriğe sahip olmadan “şizofreni” temasına sempati duymak bu konuyala ilgili uygulamaya dayalı bir araştırma yapmak için öncelikle bir niyet oluşturur. Bu niyetin altını doldurmak çok önemlidir.

Sosyal hizmet alanlarında uygulamaya dayalı araştırma yapmak için bir başka önemli nokta, “sorun” ya da “ ihtiyacın” iyi belirlenmesi ve sınırlandırılmasıdır, bu kitabın araştırma sorunu, amacı ve yöntemler bölümünde aktarılan tüm bilgilerin yerli yerinde uygun yeterlilikte planlanma ihtiyacı olduğunu unutmamak gerekir.

Tablo 1 “Sosyal Hizmette araştırmada özel konu alanları sınıflandırması tablosu” görülmektedir. Bu tablo eklemeler ve çıkartmalar yapılarak geliştirilmeye aday bir tablo olmakla birlikte, sosyal hizmet alanında araştırma yapacak, öğerenci, akademisyen ya da sosyal hizmet profesyonellerine “sosyal hizmet araştırmasında özel konu başlıklarını” görme fırsatı verecektir.

Pek çok akademisyen ve meslek elemanı bilmektedirler ki, sosyal hizmet odağında araştırma yapmanın çok geniş bir yelpazesi vardır ve bu geniş yelpaze günün koşullarına ve ihtiyaçlarına göre farklılaşarak yeni bir form almaktadır ve bu yeni form da araştırılmaya ihtiyaç duymaktadır.

Tablo 1: Sosyal Hizmette araştırmada özel konu alanları sınıflandırması tablosu

1. Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda özel konu alanları

1.1. tarihsel inceleme çalışmaları 1.1.1. Genel tarihsel çalışmalar

1.1.1.1. Mesleğin doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.1.2. Mesleki eğitimin doğuşu ve gelişimine ilişkin çalışmalar

1.1.1.3. Mesleki yöntemlerin doğusu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.1.4. Meslek alanlarının doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.1.5. Mesleki kurumların doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.2. Yerel tarihsel çalışmalar

1.1.2.1. Mesleğin doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.2.2. Mesleki eğitimin doğuşu ve gelişimine ilişkin çalışmalar

(16)

1.1.2.3. Mesleki yöntemlerin doğusu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.2.4. Meslek alanlarının doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.1.2.5. Mesleki kurumların doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar 1.2. Tanımlayıcı- açıklayıcı çalışmalar

1.2.1. Bireysel bir anormaliği ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.2. Aile ve küçük grupları ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.3. Sosyal bir sorunu ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.2.4. Politik bakış açılarını ele alan tanımlayıcı, açıklayıcı çalışmalar 1.3.Sosyal hizmetle ilişkilendirilen kuramsal çalışmalar

1.3.1. Sosyolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.2. Psikolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.3. Felsefi yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar 1.3.4. Medikal model ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar

2. Sosyal Hizmet, mesleki müdahale yöntemleri doğrultusunda gerçekleştirilen araştırmalarda özel konu alanları

2.1. Bireyle çalışma müdehale yöntemine yönelik çalışmalar 2.2. Grupla çalışma müdehale yöntemine yönelik çalışmalar 2.3. Toplumla çalışma müdehale yöntemine yönelik çalışmalar 2.4. Sosyal hizmet yönetimine yönelik çalışmalar

2.5. Sosyal hizmet araştırmasına yönelik çalışmalar

3. Sosyal Hizmet alanları ve uygulamaya yönelik araştırmalarda özel konu alanları 3.1. Aile sorunları sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

3.2. Çocuk sosyal hizmet alanına yönelik

3.3. Gençlik sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.4. Kadın çalışmaları alanına yönelik çalışmalar 3.5. Yaşlı alanına yönelik çalışmalar

3.6. Yoksulluk ve sosyal refah alanına yönelik çalışmalar 3.7. Okul sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.8. Suçluluk sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.9. Tıbbi sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.10 . Psikiyatrik sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.11. Endüstriyel sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalr 3.12. Sokak sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.13. Sanat ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

(17)

3.14. Spor ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.15. Afetler ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

3.16 . Seks ile ilgili sosyal sorunlar ve sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar 3.17. Alkol ve uyuşturucu madde kullanımı ve sosyal hizmet alanına ilişkin çalışmalar 3.18. Engelliler sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar

3.19. İnsan hakları ve sosyal refah alanına yönelik çalışmalar 3.20. Sivil toplum alanına yönelik çalışmalar

Bu ünite ve yukarıdaki tablo 1 deki özel konular çoğunlukla birbiriyle kombine dilerekde kullanılabileceğini unutmamak gerekir. Tam bu noktada da yinelemekte yarar olan şey; sosyal hizmet araştırmalarında ihtiyacı, amacı, sınırlılıkları ve yöntemi uyumlu belirleyebilmektir. Bu uyum çalışmanın etkililiğini ve sonuçların güvenirlirlik derecesini artıracaktır.

Bu bölümün içinde yetişmekte olan sosyal hizmet öğrencilerinin araştırmaya ilgileri, araştırma konularına ilgileri, onların mesleki etkinliklerde araştırmayı kullanma istekleri, çalışmalarındaki verimi ve etkiyi yükseltecek, analitik bir bakış açısıyla olayları ve olguları değerlendirme şansı kendisine sunacaktır.

Öde v

•Sosyal hizmet ile ilgili üç makaleyi okuyup bilimsel etik kurallar bakımından uygun olup olmadığını inceleyiniz. Belirlediğiniz olumlu ve olumsuz etik durumları 300 kelimeyi aşmayacak şekilde yazınız.

•Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.

(18)

Öz et

•“İnsan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; sosyal değişimi

destekleyen, insanların iyilik durumunun geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlendirmeyi ve özgürleştirmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslek olarak tanımlanan Sosyal Hizmet için bilgi ve bilim yaşamsal önem sahip en temel iki kavramdır. Bilim, gerçeği arama etkinliğidir.

•Bilimin en temel işlevi araştırmadır.

•Sosyal hizmet araştırmasında özel konu alanları çalışmaların içerik ve planlaması ile çalışmaların derlenmesi ve uygulanması göz önünde tutulduğunda en temelde üç grupta ele alınabilir.

• 1. Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal çalışmalar

• 2. Sosyal hizmet, mesleki müdahale yöntemleri doğrultusunda gerçekleştirilen çalışmalar

• 3. Sosyal hizmet alanları ve uygulamaya dönük çalışmalar

(19)

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Sosyal Hizmet araştırması için hangi iki kavram yaşamsal öneme sahip en temel iki kavramdır?

a) Politika ve planlar b) Yönetmelikler c) Bilgi ve bilim d) Sosyal sorunlar e) Uygulamalar

2. Sosyal hizmet mesleği kendi mesleki bilgisi en temelde sosyal hizmetin müdehale odaklarından elde ettiği ve elde edeceği, normatif, objektif, planlı ve araştırmaya dayalı, genellenebilecek ve tekrar çalışmalarında benzer özellikler gösterdiğinine ilişkin gözlem ve değerlere sahip, bilgidir. Bu bilgiler mesleki müdehale odakları doğrultusunda 5 grupta ele alınabilir. Aşağıdakilerden hangisi bu beş grup içinde yer almaz?

a) Bireyle çalışma müdahale yöntemelerinın uygulamasından elde edilen bilgiler b) Aile ve küçük grup çalışmalarına müdehale yöntemlerinin uygulamasından elde edilen bilgiler

c) Örgütler ve toplum müdehale yöntemlerinin uygulamasından elde edilen bilgiler

d) Sosyoloji, psikoloji vb. gibi yan disiplinlerden edindiği bilgiler e) Sosyal hizmet araştırma ile elde edilen bilgiler

3. Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda, özel konu alanlarından ilki tarihsel inceleme çalışmalarıdır. Aşağıdakilerden hangisi tarihsel incelem çalışmaları içinde düşünülemez?

a) Mesleki eğitimin doğuşu ve gelişimine ilişkin çalışmalar

b) Mesleki yöntemlerin doğusu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar c) Meslek alanlarının doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar d) Mesleki uygulamalara yönelik çalışmalar

e) Mesleki kurumların doğuşu ve gelişmesine ilişkin tarihsel çalışmalar

(20)

4. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmet alanları ve uygulamaya yönelik araştırmalarda özel konu alanları içinde yer almaz?

a) Aile sorunları sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar b) Çocuk sosyal hizmet alanına yönelik

c) Gençlik sosyal hizmet alanına yönelik çalışmalar d) Kadın çalışmaları alanına yönelik çalışmalar e) Bilgisayar teknolojisine yönelik çalışmalar

5. Aşağıdakilerden hangisi Sosyal Hizmet, mesleki müdahale yöntemleri

doğrultusunda gerçekleştirilen araştırmalarda özel konu alanları içinde yer almaz?

a) Bireyle çalışma müdahale yöntemine yönelik çalışmalar b) Grupla çalışma müdahale yöntemine yönelik çalışmalar c) Toplumla çalışma müdahale yöntemine yönelik çalışmalar d) Sosyal hizmet kurumlarına yönelik çalışmalar

e) Sosyal hizmet araştırmasına yönelik çalışmalar

6. Sosyal hizmette, uygulamaya dayalı olmayan kuramsal araştırmalarda özel konu alanlarından sonuncusu sosyal hizmetle ilişkilendirilen kuramsal çalışmalar olarak ifade edilebilir. Bu çalışmalar en temelde dört grupta incelenecektir.

Aşağıdakilerden hangisi bu grupta yer almaz ?

a) Sosyolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar b) Psikolojik yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar c) Matematiksel yaklaşımlar ve sosyal hizmete ilişkisine yönelik çalışmalar d) Felsefi yaklaşımlar ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmalar

e) Medikal model ve sosyal hizmet ilişkisine yönelik çalışmlar

(21)

7. Sosyal hizmet bakış açısına son 30 yılda en fazla etki eden kuramsal yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir?

a) Sistem yaklaşımı b) Geştalt yaklaşımır c) Davranışçı yaklaşım d) Psikoanalitik yaklaşım e) Hiçbiri

8. Sosyal hizmet aşağıdakilerden hangisi Sosyal hizmet araştırmAşağıdakilerden hangisi araştırmanın yayımlanma aşamasındaki etik ihlaller arasında yer almaz?

a) Sosyolojik model b) Tıbbi model c) Siyasi model d) Çevresel model e) Gebetik model

9. IASSW (2001) ve IFSW (2001) sosyal hizmeti tanımlarken “insan hakları” ile birlikte hangi kavramı temel almıştır?

a) Eşitlik yaklaşımı b) Sosyal adalet yaklşımı c) Özgürlük yaklaşımı d) Özgünlük yaklaşımı e) Sosyal refah yaklaşımı

(22)

10. Sosyal hizmet araştırmasında olduğu gibi sosyal hizmet müdahalelerinin tümü, mesleğin kendine özgü yerel ve evrensel araştırmalardan elde ettiği bilgi ve uygulamaları , aşağıdakilerden hangisine dayanmaktadır?

a) Kanıtlanabilir, bilgi tabanına dayandırmaktadır.

b) Vicdani muhasebeye c) Özde iyi insan olmaya d) Yardım severliğe e) Hiçbiri

Cevap Anahtarı:

1.C, 2.D, 3.D, 4.E, 5.D, 6.C, 7.A, 8.B, 9.B, 10.A

(23)

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR

Berg, B.L (1995). Qualitative Research Methods for the Social Sciences. Needham Heights, Mass. Allyn and Bacon.

Duyan, V. (2010) . Sosyal Hizmet, Temelleri, Yaklaşımları, Müdahale Yöntemleri, Sosyal hizmet uzmanları Derneği Genel merkezi yayınları, Yayın no 16.

İnci, O. (2009). Bilimsel Yayın Etiği İlkeleri, Yanıltmalar Yanıltmaları Önlemeye Yönelik Öneriler. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık, 69-90.

Payne M. (1997). Modern Social Work Theory. Consultant Editor: Campling, MacMillan Press.

Kansu, E. (1994). Dünya'da ve Türkiye'de Bilim, Etik ve Üniversite içinde.

TÜBA,Bilimsel Toplantı Serileri 1,Ankara:TÜBA.

Rubin, A. –Babbie, E. (1989). Research Methods for Social Work . Wadsworth Publishing Company, Balmont, Calıfornia

Shamo, A.E.(2003). Responsible Conduct of Research. Oxford: Oxford University Press.