Z e l z e l e m ı n t a k a s ı i ç i n d ü ş ü n ü l m ü ş
M u k a v i m ; S t a n d a r t E v p r o j e l e r i
Prof. Dr. İng. Martin VVagner 1 9 3 5 s e n e s i n d e i s t a n b u l b e l e d i y e s i şehircilik p r o f e s ö r ü v e d a h a s o n r a N a f i a V e k â l e t i n d e , şehircilik m ü t e h a s s ı s ı o l a r a k b u l u n a n v e h a l e n ( H a r w a r d ) ü n i v e r s i t e s i u c u z i k a m e t g â h l a r p r o f e s ö r ü m ü h e n d i s M a r t i n W a g n e r E r z i n c a n f e l â k e t i m ü n a s e b e t i ile, u z u n z a m a n d a n b e r i h a l k v e k ö y l ü için, t a -h a k k u k e t t i r m e k istediği ucuz, z e l z e l e ve k a s ı r g a g i b i t a b i î â f e t l e r e m u k a v i m seri e v l e r p r o j e s i n i m e y d a n a g e t i r m i ş t i r . H a l e n b i r fikir h a l i n d e b u l u n a n v e a n c a k b ü -y ü k f a b r i k a s -y o n h a r e k e t i n e v e s e r m a -y e -y e m u h t a ç o l a n b u tip e v l e r i n b i z i m için t a t b i k i g a y r i k a b i l o l s a b i l e o r i j i n a l o l m a s ı m ü n a s e b e t i l e n e ş r e d i y o r u z . T ü r k l e r e v e T ü r k i y e y e h a y r a n b u l u n a n v e b u n u h e r f ı r s a t t a t e k r a r l ı y a n M a r t e n W a g n e r b u m ü -n a s e b e t l e , k ı y m e t l i s a -n ' a t k â r B a y a -n M e l e k C e l â l e y a z d ı ğ ı b i r m e k t u p t a a y n e n ş ö y l e d e m e k t e d i r : « G ü z e l m e m l e k e t i n i z d e v u k u a g e l e n z e l z e l e d e n d o l a y ı ç o k m ü t e e s s i r i m . T ü r k i y e d e b u l u n d u ğ u m sı-r a d a b i sı-r a sı-r k a d a ş ı m ile b e sı-r a b e sı-r Y e ş i l ı sı-r m a k v a d i s i n d e y a p t ı ğ ı m b i r g e z i n t i s ı r a s ı n d a h a l i n d e n f a k i r ol-d u ğ u a n l a ş ı l a n f a k a t s ı h h a t l i v e ç o k g ü z e l b i r i h t i y a r k ö y l ü y e t e s a d ü f e t m i ş t i m . R e s m i n i ç e k m e k için k e n -d i s i n -d e n m ü s a a -d e i s t e -d i m . V e r -d i . S e v i n c i m -d e n b u
ilk insanların inşa ettikleri gibi kulübeleri oturtunuz, fakir halka m a h s u s ucuz ev meselesi halledilmiş olur. İşte bugün ucuz e v inşası hususunda en ziyade salâ-hiyettar olan mütehassıslardan birinin fikri b u mer-kezdedir. B u n d a n evvel Berlin belediyesi mimarlık müşaviri olmuş ve T ü r k i y e hükümeti t a r a f ı n d a n d a mimarlık işleri için istihdam edilmiş olup e l y e v m H a r v a r d Üniversitesinde p l â n l a r tanzimine mahsus şubede profesör muavini olan Martin W a g n e r fakir halka mahsus ucuz evler inşasına m ü t e d a i r plânlar hazırlamış ve b u plânların t a t b i k i n d e fakir halkın ucuza her türlü istirahat vasıtalarını haiz m e s k e n sahibi olacağını ileri sürüyor. Mumaileyh p r o f e s ö r ü n fikrine göre fakir halkın oturması için b ü y ü k binalar yapılması m u v a f ı k değildir, çünkü bu gibi binaların inşası bahalıya mal olur.
P r o f e s ö r W a g n e r tek odalı evlere dair plânlar tanzim etmiştir v e b u p l â n l a r mucibince tek odalı bir ev 5 0 0 d o l a r a mal oluyor ki b u h e s a b c a b u g ü n bir o d a inşası için yapılan m a s r a f ı n yarısı h a t t â üçte biri demektir.
Mumaileyh p r o f e s ö r ü n plânlarını tanzim etmiş olduğu evler birbirlerinden uzak olarak inşa olunacak ve bütün parçaları tıpkı otomobil parçaları gibi fab-rikada yapılıp y e r l e r i n e takılacaktır. Bu suretle bir evi teşkil e d e n p a r ç a l a r d a n y ü z d e d o k s a n beşi fabri-kada imâl o l u n a c a k v e ancak y ü z d e beşi m a h a l l i n d e tertip edilecektir.
P r o f e s ö r W a g n e r fakir halka m a h s u s m ü s t a k b e l evlerin resimlerini ve plânlarını d a yapmıştır. Bu resimlere göre fakir halka tahsis edilecek olan mes-kenlerden her birinde ancak bir o d a b u l u n a c a k v e bu meskenler m u n t a z a m yollar v e y a üstleri kapalı geçidlerle birbirlerine bağlı olacaktır. O t u r m a ğ a m a h -sus olacak o d a evin ortasında tertip edilecek ve bu-nun tam a r k a s ı n d a m u t f a k ile y e m e k dairesi yapıla-rak b u n l a r üstleri kapalı bir geçidle o d a y a m e r b u t bulunacaklar. Mutfağın a r k a s ı n d a keza üstleri k a p a l ı geçidlerle a n a b i n a y a bağlı b u l u n m a k suretile aile ef-radının a d e d i n e göre y a t a k odaları tertip edilecek aile efradı arttıkça b u odaların a d e d i d e arttırılabi-lir ve çocuklar b ü y ü y ü p e v d e n ayrıldıkları z a m a n b u odalar d a ayrılarak b a ş k a bir aileye satılabilir.
Bu tek o d a l a r d a n her biri tamamile tecrit edile-cek ve duvarları dış t a r a f t a n bir e m a y y e çelik taba-k a d a n ibaret b u l u n a c a taba-k v e b u n u n a r taba-k a s ı n d a bir ta-baka c a m kırıntısı, b u n u n a r k a s ı n d a bir t a b a k a ba-kır, bunun a r k a s ı n d a tekrar bir t a b a k a c a m kırıntısı, arkasında sıcaklığı in'ikâs ettiren bir t a b a k a bu-nun arkasında keza bir t a b a k a c a m kırıntısı v e nihayet bir t a b a k a k o n t r e p l a k a tertip edilecek ve b u son t a b a k a d u v a r ı n iç yüzünü teşkil eyliyecek.
Fakir halka m a h s u s evlerde y e m e k l e r elektrikle pişirileceği gibi tenvir ve teshin işleri d e elektrikle ya-pılacaktır. Elektrik tertibatı h a v a l a n d ı r m a tertibatile b e r a b e r binanın çatısı altında k u b b e şeklinde tertip edilecek.
P r o f e s ö r W a g n e r i n ifadesine göre bugünkü ev-lerdeki teshin tertibatile ancak d u v a r l a r ısınır. Hal-buki fakir halk için yapılacak evlerin duvarları mun-tazam surette tecrit edilmiş olacak v e dışardaki soğuk asla içeriye n ü f u z edemiyecek. Bu suretle yalnız evin iç t a r a f t a k i havayı ısıtmak icab edecek ve bu d a fennî tertibat sayesinde p e k kolay v e pek çabuk ya-pılabilecektir.
Yine p r o f e s ö r ü n ifadesine göre bu evlerin an-cak suya, elektrike v e shhhî tertibata ihtiyacı v a r . Yoksa ateşe, fırtınaya ve zelzeleye karşı ta-m a ta-m i l e ta-m a s u n vaziyettedirler. Eğer T ü r k i y e d e son zelzeleden evvel icap e d e n tertibatla mücehhez olsa idi d ü ç a r olduğu felâketten masun kalacaktı.
P r o f e s ö r W a g n e r 1935 senesinden 1938 sene-sine k a d a r T ü r k i y e d e b u l u n m u ş ve yeknesak evler inşası hususunda T ü r k i y e hükümeti n e z d i n d e müşa-vir sıfatile istihdam olunmuş Kembriçe geldikten bir buçuk sene evvel o r a d a halk için ucuz evler inşası h a k k ı n d a k i fikrini tatbik e t m e k istemiş ise d e lâzım gelen unsurların v e başlıca b l o k makinalarının fıkda-n ı fıkda-n d a fıkda-n dolayı m u v a f f a k olamamıştır.
Evlerin üstü kürrevî olacağından gerek k a r v e y a ğ m u r gerek rüzgâr evlerin d a m l a r ı üzerinden ka-yıp gidecekler ve b u suretle ne oluklar bozulacak ne d e v e r a n d a l a r yıkılacak, çünkü ne oluk ne d e ve-r a n d a bulunacak. Güneşin ziyası yazın d u v a ve-r l a ve-r d a n in'ikâs edip inhiraf edecek v e kışın d a onların ısın-masına y a r d ı m eyliyecek.
Berlinde 2 5 0 0 0 m o d e r n a p a r t ı m a n dairesi inşasına nezaret etmiş olan P r o f e s ö r W a g n e r yapa-cağı evlerin ilk n a z a r d a çirkin görüleceğini f a k a t ya-vaş yaya-vaş onların m a n z a r a s ı n a alışılacağım, diğer ta-r a f t a n d a onlata-rın teta-rtibatında t e k e m m ü l l e ta-r yapıla-bileceğini ve misâl olarak ilk otomobillerle loko-motiflerin vaziyetini ileri sürüyor.
P r o f e s ö r W a g n e r fakir halka mahsus evlerin inşası hususundaki p l â n l a r ı n d a tabiatı ve bilhassa ilk insanlarla hayvanların yapdıkları meskenleri taklid etmiştir. Profesör b u evlere dair çizmiş olduğu resimleri mavi, sarı, kırmızı v e b e y a z boyalarla d a . "boyamış olmakla b u n l a r u z a k t a n . â d e t a bir çiçek bahçesi manzarasını irae eylemektedirler.
Bu evlerin en b ü y ü k meziyetlerinden biri d e sa-bit olmayıp istenildiği vakit başka yere nakledile-bilmesidir. Filvaki bu evler sekiz saat içinde
sökü-lebilir v e yine sekiz saat içinde kurulabilirler. P r o f e s ö r W a g n e r bu tek odalı evlerin gerek ucuzluğu v e gerek m u h t a ç b u l u n d u ğ u her nevi isti-rahat v e sıhhat vasıtaları dolayısile şehirlerde olmasa d a k ö y l e r d e t a a m m ü m edeceğine kani b u l u n m a k t a -dır.
Bize g ö r e ; W a g n e r ' i n projesinin t a h a k k u k u ken-d i . m e k t u b u n ken-d a ken-d a zikrettiği gibi büyük bir s e r m a y e işidir. V e ayni z a m a n d a içtimaî bir değişiklik a d d o -lunabilir. T a h a k k u k u T ü r k i y e gibi yapı endüstrisi bu-lunmayan bir m e m l e k e t t e değil ancak A m e r i k a d a ka-bildir. Y u k a r ı d a k i izahattan d a anlaşılacağı veçhile m a d e n î inşaat bahalıdır. Bu fabrikasyon evvelâ A m e r i k a gibi zengin ve endüstirisi vâsi bir m e m l e k e t t e revaç bulursa bilâhare b>z'm m e m l e k e -timize gelebilir.
