OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU
OTTO 168
© MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.
MODERN TÜRK EDEBİYATI 01 Modern Türk Edebiyatının 100’ü Secaattin Tural
Son Okuma: Mehmet Aknar
Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS
Baskı: Baskı: Olivin Ofset Basım Yenimahalle/Ankara 1. Baskı: Ekim 2018
ISBN 978-605-2300-84-8 Sertifika No: 33205
İletişim Adresleri
Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06690 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin
Secaattin Tural
MODERN TÜRK
EDEBİYATININ
SECAATTİN TURAL
1966 doğumlu. İlk ve orta eğitimini İstanbul’da aldı ve sonrasında Mimar Sinan Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Yüksek Lisans eğitimini
Marmara Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra 2001 yılında İstanbul Üniversitesi’nde Yeni Türk Edebiyatı alanında Doktora çalışmasını tamamladı. Hâlen İstanbul Medeniyet Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.
Önsöz ... 8
Poetika ... 10
Toplumcu Gerçekçilik ... 12
Fantastik ... 14
Gerçeküstücülük ... 16
İmge ... 18
Romantizm ... 20
Realizm ... 22
Klasisizm ... 24
Natüralizm ... 26
Sembolizm ... 28
Parnasizm ... 30
Varoluşçuluk ... 32
Modernist Sanat ... 34
Üstkurmaca ... 38
Metinlerarasılık ... 40
Parodi ... 42
Pastiş ... 44
Kolaj ... 46
Göstergebilim ... 48
Yapısalcılık ... 50
Yapısökümcülük ... 52
Yeni Eleştiri ... 54
Mimesis ... 56
Katharsis ... 58
Empresyonizm ... 60
Ekspresyonizm ... 62
Kübizm ... 64
Dadaizm ... 66
Fütürizm ... 68
Biçimcilik ... 70
Bilinç Akışı ... 72
Biyografi- Biyografik Roman ... 74
Kurmaca ... 78
Roman ... 80
Bakış Açısı ... 82
Anlatıcı ... 84
Romans ... 86
Trajedi ... 88
Komedi ... 90
Dram ... 92
Metafor ... 94
İroni ... 96
Eleştiri ... 98
İzlenimci Eleştiri ... 100
Marksist Eleştiri ... 102
Sosyolojik Eleştiri ... 104
Tarihsel Eleştiri ... 106
Feminist Eleştiri ... 108
Karşılaştırmalı Edebiyat .. 110
Mit ... 112
Edebiyat Sosyolojisi ... 114
İçindekiler
Edebiyat Teorisi ... 116
Edebiyat Bilimi ... 118
Edebiyat ... 120
Edebiyat Tarihi ... 122
Estetik ... 124
Sanat ... 126
Sembol ... 128
Alegori ... 130
Şiir ... 132
Didaktik ... 134
Epik Şiir ... 136
Epik Tiyatro ... 138
Pastoral Edebiyat ... 140
Lirik Şiir ... 142
Satir ... 144
Popülist-Popüler Sanat .. 146
Hikâye ... 148
Mensur Şiir ... 150
Şahıs Kadrosu- Kahramanlar ... 152
Tip ... 154
Monografi ... 156
Anlatma Yöntemi ... 158
Gösterme Yöntemi ... 160
Sahneleme Yöntemi ... 162
Kinaye Mesafesi ... 164
Yansıtma Kuramı ... 166
Alımlama Estetiği ... 168
Psikanalitik Edebiyat Eleştirisi ... 170
Fenomenolojik Eleştiri Kuramı ... 172
Manifesto ... 174
Tiyatro ... 176
Kanon-Kanonik Eser ... 178
Tema ... 180
Vaka ... 182
Zaman ... 184
Mekân ... 186
Leitmotif ... 188
Edebî Akım ... 190
Büyülü Gerçekçilik ... 192
Protagonist ... 194
Grotesk ... 196
Distopya ... 198
Ütopya ... 200
Tefrika Roman ... 202
Saf Şiir ... 204
Köy Romanı ... 206
Çerçeve Hikâye ... 208
Kaynaklar ... 210
Dizin ... 214
Bir sanat ve bilim dalının terim ve kavram haritasının çıkarılmasının en önemli zorluğu hiç şüphesiz, söz konusu sahanın adlandırılmasın- dan başlar denilebilir.. Özellikle Türk edebiyatı söz konusu olduğun- da dönem adlandırmalarındaki farklı yaklaşımlar hatırlanabilir. Her bi- ri aynı dönemi kastetse de “Klasik Türk Edebiyatı”, “Divan Edebiyatı”,
“Eski Türk Edebiyatı” tercihleri üzerindeki anlaşmazlıklar bu hususta akla ilk gelen örnektir. Söz konusu dönemden sonra oluşan edebiyatı- mızın adlandırılmasında da bir uzlaşma olmadığı malumdur. Çalışma- da “Modern Türk Edebiyatı” adının tercih edilmesi ise tamamıyla prag- matik nedenlere dayanmaktadır. Bunda, Tanzimat sonrasında meyda- na gelen gelişmelerin modernleşme hareketi olarak tanımlanması ka- dar, diğer adlandırmalarda geçen “yeni”, “arayışlar”, “Batılılaşma”, “çağ- daş” gibi kavramların her birinin günümüze kadar olan dönemi bütü- nüyle değil, ancak parça parça temsil edebilmesinin payı vardır.
Çalışmanın konusu tabii ki kuramsal tartışmalar değildir. Amaç ele alınan dönem edebiyatında sıkça karşılaşılan kavram ve terim- lerin bir haritasını çıkarmak ve bir kaynak oluşturmaktır. Ancak bu kaynak oluşturulurken ansiklopedi ve sözlüklerdeki tanımlama- lardan farklı bir yol izlendiği özellikle belirtilmelidir. Öncelikle bir maddeyi ele aldığımızda elden geldiğince anlaşılır bir dil ve üslupla tanımlamaya, sonrasında ise farklı kaynakları kullanarak ve alıntı- lama yaparak tanımı genişletme yoluna gittik. Burada gözden kaçı- rılmaması gereken en önemli husus, maddelerin yalnızca tanımının değil, tanımı içeren yorumların da örnek olarak verilmesidir. Böyle- ce okuyucular, söz konusu madde hakkında sözlüklerde bulamaya- cakları somutlaştırılmış tanımlarla tanışacaklardır. Ayrıca eserin kla- sik sözlük ve ansiklopedi özelliği taşımadığının bir diğer gösterge- si de Otto Yayınları’nın bu serideki diğer kitaplarında olduğu gibi, maddelerde alfabetik sıralama gözetilmemesidir.
Kitapta, buna bağlı olarak söz konusu maddeler hakkında bilgi ve- rilirken elden geldiğince eleştirel bakış açısı ihmal edilmemeye çalışıl- mış ve yoruma yer verilmiştir. Çünkü yukarıda da belirttiğimiz gibi
Önsöz
9
MODERN TÜRK EDEBİYATININ 100’Ü
özellikle edebiyat kuram ve yöntemleri ile ilgili bazı kavram ve terimle- rin, çoğu kaynakta, farklı anlamlara gelebilecek ucu açık tanımlarının yapılmış olması ve somutlaştırılmaması, öğrenciler başta olmak üzere konunun ilgililerinin ikilemde kalmalarına neden olmaktadır. Özellik- le Batı edebiyatı kaynaklı kavram ve terimlerin anlaşılmasında ortaya çıkan bu zorluğun giderilmesinde bir nebze olsa katkıda bulunmayı amaçlayan bu eser de muhakkak bazı eksiklikler taşıyacaktır. Çünkü her tanımın ya da anlamlandırmanın bir mutlaklığı olmadığını, bir ek- sikliği de beraberinde taşıyacağını daha en baştan kabul ediyoruz. An- cak söz konusu eksikliklerin, eleştirel bir bakış açısının eşliğinde me- raklı okurların yanı sıra konunun uzmanlarının da dikkatiyle gideri- lebileceğini bilmek içimizi rahatlatmaktadır. Önemli olan bu tür eser- lerin, konu ile ilgili başka eserlerin yazılmasına katkıda bulunmasıdır.
Tıpkı bu çalışmadan önceki eserlerin bizi teşvik etmesi gibi.
Tanzimat sonrasında başlayan ve günümüzde de devam eden bir edebiyatın içinde takdir edersiniz ki yüzlerce önemli kavram ve te- rim vardır. Ancak her şeyde olduğu gibi bir seçme yapmak zorun- da kaldık. Elbette okuyucularımız eksik maddelerin olacağını dü- şünecektir. Ancak bu 100 madde daha sonra başka çalışmalarla art- tırılarak bu alandaki eksiklikler giderilebilir. OTTO Yayınları’nın hâlihazırda bu tür projelerinin olmasının bizi bu yönden rahatlat- tığını söylemeliyiz.
Son olarak, farklı bir bakış açısının ortaya konulduğu ve söz ko- nusu sahalarda öğrenciler başta olmak üzere meraklı okuyucuların yanı sıra konuların uzmanlarının da ilgisini çekebilecek bir proje- de yer almaktan duyduğum memnuniyeti belirtmeliyim. Bu neden- le sosyal bilimlerin hemen her alanını kapsayan bu projenin mimarı olarak, böyle nitelikli bir kültür hizmetini gerçekleştirme konusun- da attığı adımlardan dolayı kıymetli dostumuz Veli Aknar’a ve onun nezdinde OTTO Yayınları’na teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca bu çalışmanın meydana getirilmesinde ve ortaya çıkarılması sürecin- de destekleyici tavrından dolayı kıymetli dostum Ömer Zülfe’ye de şükranlarımı sunarım.
Secaattin Tural İstanbul 2018
Poetika
Şiir sanatı olarak tarif edilse de şiir üzerine gerek şairlerin gerekse bu tür üzerine değerlendirmelerde bulunanların
ortaya koyduğu eserlere yapılan genel bir adlandırmadır. Bu konuda bilinen en eski eser ise türe adını veren Aristoteles’e
ait “Poetika(MÖ. 344)”dır..Bugün ise şairlerin bağlı oldukları edebî akım ve anlayışlar çerçevesinde kendi şiir anlayışlarını dile getirdikleri metinlere
dönüşmüştür. Aristoteles’in kendi kitabına verdiği isim türün genel bir adlandırması olarak karşımıza çıkar
11
MODERN TÜRK EDEBİYATININ 100’Ü
Poetika, şiir türünün değişik tarzlarında yazılmış manzum ürünlerini açıklayan, yorumlayan, şerh eden bir inceleme yöntemleri bütününden çok, şiiri genel anlamda kavrayan, onun biçimini muhteviyatını, üslubunu, estetiğini, kapsayan konuları belli bir örneğe bağlı kalmaksızın irdeleyen bir bilgi dalıdır.
(Sazyek, 1991: 3)
Şiir yazma sanatının kendisi ve türlerinden söz edeceğimize göre her birinin etkisi ve işlevi, olaylar dizisi nasıl işlenmiş, eğer yazma sanatı sanatsal bir başarı olacaksa öteki
bileşenlerin ve türlerinin çoğu nasıl bu sürece katılırlar, bunun gibi bu incelemenin dallarının altında yatan bütün öteki sorular. Bunlar tartışacağımız sorunlar, doğru ve doğal yoldan temel ilkelerle başlayalım.
(Aristoteles, 2011: 69)
