BİTKİSEL UYGULAMA TEKNİĞİ

(1)

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

KALECİK MESLEK YÜKSEKOKULU

PEYZAJ ve SÜS BİTKİLERİ PROGRAMI

BİTKİSEL UYGULAMA TEKNİĞİ

KENTSEL ALANLARDA BİTKİLENDİRME

Öğr.Gör.Hande ASLAN

(2)

Öğr.Gör.Hande ASLAN

Ankara Üniversitesi Kalecik Meslek Yüksekokulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı

Kentlerin kendilerine has ekolojik koşulları, kırsal alanlardaki ve ormanlık alanlardakilerden çok farklıdır. Şöyle ki;

• Binaların yükseklik, konum ve devamlılıklarına göre değişmekle beraber, kent içi sıcaklıklar kırsal alanlardan daha yüksektir. Bunda asfalt, beton kaplamalar ve bina yüzeylerinden yansıyan güneş ışınlarının ve kentlerdeki ısı kaynaklarının yarattığı yüksek sıcaklıklar da etkilidir.

• Bu yüksek sıcaklıklara bağlı olarak dabağıl nem düşüktür.

• Bu durum kentlerdeki bitkilerin transpirasyonlarını yükselterek su tüketimlerini arttırır.

(3)

• Kentte sınırlı gelişme alanı bulan kökler, su ihtiyacını karşılamada güçlük çeker. Diğer yandan üstlerindeki beton ve asfalt kaplamalar yüzünden, köklerin ihtiyacı olan suyun büyük kısmı, yüzeysel akışlarla süratle drenaj kanallarına ulaşır.

• Kentlerde açılan derin kanallar, kanalizasyon ve temel kazıları kök yaralanmalarına sebep olduğu gibi, taban suyunun da derinlere kaçmasına sebep olur.

• Kentlerde gerek ağır vasıtalar, gerekse yayaların etkisi ile ağaçların çevrelerinde kök sıkışmaları meydana gelir. Toprakta azalan hava gözenekleri kök solunumuna olumsuz etki eder.

(4)

• Kentlerdeki ağaçların beton zeminlere dökülen yaprakları temizlik işçileri tarafından hemen süpürülürek uzaklaştırıldığından, ağaçlar bunların ayrışmalarından elde ettikleri besinlerden yararlanamazlar.

(5)

İnsanların yarattığı hava, su ve toprak kirliliği de göz önünde bulundurulduğunda kent ağaçlarının yetiştirilmesi kırsal alanlara nazaran daha büyük zorluklarla karşılaşmaktadır.

Kentsel alanlarda bitkilendirme çalışmalarını yaparken, istenen amacı gerçekleştirebilecek, kent ekolojisine uyum sağlayacak, karşılaşacakları koşullara (kirlilik, tuzluluk vb.) dayanıklı bitki türleri seçilmeli, bunları kullanılacak mekanlarla bağdaştırarak, dikim, koruma ve kültür bakımlarını mevcut koşullara göre gerçekleştirilmelidir.

(6)

KENT İÇİ BİTKİLENDİRME ÇALIŞMALARI İÇİN ÖNERİLER

Kentlerdeki insanların yaşamak zorunda kaldığı en büyük sorun çevre kirliliğidir. Hava, su, toprak ve çevre kirliliği olarak karşımıza çıkan bu kirlilikten etkilenme;

• Ağaç türü • Kirletici tipi • Bitkilerin yaşları

• Diğer çevre sorunları (sıcaklık, rüzgar hızı vb.) ‘na göre büyük ölçüde değişiklik gösterir.

Bu kirleticilerin bitkiler üzerindeki zararlı etkilerine karşın, bitkilerin de bu kirleticilerin zararlı etkilerine karşı büyük ölçüde azaltıcı etkisi söz konusudur. Bu bakımdan uygun bitkilendirme tekniklerinin önemi büyüktür.

(7)

• Trafiğin ve sanayi tesislerinin yarattığı gürültü ile gürültü kirliliği sorunu ortaya çıkmaktadır. Gürültü kaynakları ile gürültüden etkilenen yerler arasında ağaçlandırmalar yoluyla gürültü

perdeleri tesis edilir. Etkili bir gürültü perdesi gürültü düzeyini yarı yarıya azaltır.

• Gürültü perdesinin genişliği, gürültü yoğunluğuna göre 6-20 m arasında değişebilir. Bu perdeler;

 Boylu ve sık tepe oluşturan

 Tercihen kışın yaprağını dökmeyen  Yerden dallanan

türlerle tesis edilmelidir. En iyi sonuç bu tanıma uygun ağaç ve çalı türlerinin kombinasyonu ile sağlanabilir.

(8)

• Herdemyeşil iğne yapraklı ağaçlar gürültü perdesi tesisinde en etkili ağaç tipidir.

• Yapraklı ağaçlardan gürültü perdesi tesis edilmek istenirse, Yalancı çınar yapraklı akçaağaç (Acer pseudoplatanus), Büyük yapraklı ıhlamur gibi (Tilia platyphyllos) gibi türler söz konusu olabilir.

(9)

• Konutsal ve endüstriyel alanlar arasında ağaçlık alanların tesisi ile hava kirliliği önemli ölçüde azaltılabilir. 30 m genişliğindeki ağaçlık alanlarla toz zararının hemen hemen tamamıyla önlenmesi, gaz kirletici konsantrasyonununda önemli ölçüde azalma sağlanması mümkün olur.

• Cadde kenarına bir sıra ağaç dikimi ile hava kirliliği seviyeleri büyük oranda düşürülebilir.

Uygun şekilde ağaçlandırılmış caddelerde toz konsantrasyonunda %25 dolayında azalma gözlemlenmiştir (Clouston, 1977).

(10)

• Toza ve hava kirliliğine karşı tesis edilecek yeşil kuşağın, gürültü perdelerinin aksine, etkili bir filtrasyon için daha geçirgen olması gerekir. Aksi halde perdeye çarpan toz yüklü hava bu şeridin içinden geçemeyerek yukarı doğru itilir ve zararlı partiküller havada dağılır.

• Bu perdelerin etki sahaları ağaç boyunun 25-30 katıdır. • Tesiste hakim rüzgar yönüne dikkat edilmelidir.

Toza ve hava kirliliğine karşı tesis edilen perdelemede;  Gevşek dokulu ve geçirgen türler

 Tercihen yapraklı türler tercih edilmelidir.

(11)

• Ağaçlar, çalılar ve otsu bitkilerle ve özellikle çim örtüsüyle bitkilendirilen alanlar yerel iklimi değiştirirler. Sadece çim alanlar, çıplak toprağın iki katından daha fazla kirliliği emebilir. Bu

(12)

• Dişi kavakların ilkbaharda havalar ısınınca pamuk gibi tüylü tohumlarının etrafa saçılması, yine çınarların tüylü tohumlarının çevrede uçuşması astım hastaları için sorun yaratmakta, üst solunum yolları iltihaplarına sebep olmaktadır.

• At kestanelerinin dikenli meyveleri cadde ve sokaklarda taşıtların tekerlekleri vasıtasıyla çevreye sıçramakta kazalara neden olabilmektedir.

• Güzel çiçekler oluşturan (oya ağacı, japon elması, süs eriği gibi), güzel sonbahar yaprak renklenmesi olan (kayın, meşe gibi), değişik görünüme sahip (arokarya, ginko vb.), hoş kokulu çiçekleri olan (ıhlamur vb.), kuş ve kelebekleri çeken, gölge sağlayan türlerin seçilmesi konusunda gerekli özen gösterilmelidir.

(13)

• Bitkiler kirletici tipine göre, çok duyarlı, duyarlı, az duyarlı olmak üzere sınıflandırılırlar. Düzenlemelerde kirletici kaynağına yakın yerlerde az duyarlı türlerin kullanılması uygundur. Örneğin; toz, duman, kükürtdioksit gibi kirleticilerin olduğu yerlerde, kavak (Populus spp.), ıhlamur (Tilia spp.), Karaağaç (Ulmus spp.) türleri etkili olur.

• Tesisin ilk dönemlerinde yoğun ağaç sıraları şeklinde dikim yapılabilir. Genç fidanların budanması ve kütük sürgünü gelişiminin teşvik edilmesi ile bu yoğunluk arttırılabilir. Ancak sonraki yıllarda aralama kesimleri yapılarak, ağaçların taç kısımlarında hava dolaşımına izin verilmelidir.

(14)

UYGUN AĞAÇ SEÇİMİ

 Kent ağaçlarının yerden olan dallanma yüksekliği, motorlu araç trafiğine açık caddelerde, yüklü kamyonların altından rahatlıkla geçebilmesi için, dallanmanın yeteri kadar yüksekten başlaması, özellikle çöp kamyonları için refüjdeki bitkilerde dalsız yüksekliğin 4.50 m olması gerekmektedir.

 Yaya yollarında bu yükseklik 2,5- 4,5 m arasında olabilir.

(Dallanma yüksekliği ile ağaç boyu arasındaki estetik oran minimum 1’e 1,5-2 arasındadır. Bu da

4,5 m dallanma yüksekliği olan bir ağacın ortalama 12 m boyu olacağı anlamına gelir. Kent ağaçlarının dikimden 15 yıl sonra bu boya ulaşması beklenir. )

(15)

 Küçük ağaçlar (5-10 m boyunda) kent tasarımında sınırlı bir yere sahiptir. Bunlar perdeleme gibi fonksiyonları üstlenirler. Daha çok parklarda kompozisyona doku ve renk katmak için tercih edilirler. Alt dalları sebebiyle bu ağaçların caddeler boyunca kullanılması büyük boylu gölge ağaçlarına göre daha fazla yer işgal etmelerine sebep olur.

(16)

 Doğru ağaç türlerinin bitkilerin seçimde yapısal formları da etkilidir. Yapısal form, dikim sıklığına ve iklim özelliklerine göre değişiklik gösterir.

Gladiçya seyrek dallı yapıda olduğundan, özellikle yapraksız halde iken çok zayıf bir etkiye sahipken, at kestanesi simetri içindeki kalın dalları ile kışın en etkili ağaçlarından bir tanesidir.

Karaağaç (Ulmus americana), şeker akçaağacı (Acer saccharum), Amerikan dişbudağı (Fraxinus americana), gibi türler muntazam dal yapısına 40-50 yaşından sonra erişirler. Amerikan sığlası (Liquidambar styraciflua), Londra çınarı (Platanus acerifolia) gibi türler ise bu dal yapılarına kısa zamanda erişir, yaşlandıkça da daha eşsiz görünüm kazanırlar.

(17)

 Doğru ağaç türlerinin bitkilerin seçimde yapraklanma yoğunluğu da etkilidir.

Ağaç taçlarının altındaki ışığın miktarı, dallanma yüksekliği ve dallanma sıklığının bir sonucudur. Örneğin Çınar (Platanus orientalis), Soforadan (Sophora japonica) daha fazla ışık geçirme özelliğine sahiptir. Bu da özellikle rekreasyon alanlarında gölge ağacı seçiminde dikkate alınması gereken bir unsurdur.

(18)

 Kentlerde yaya kaldırımları ile binalar arasındaki görsel ilişkiye zarar vermemek kaydıyla ağaçlar arzu edildiği kadar binalara yakın dikilebilir. Ancak bina pencerelerinin durumu ağaçların en az 2,5 – 3 m uzakta dikilmesi sınırlamasını getirmektedir.

Ağaç, cadde ve bina ilişkisi

(19)

 Yaya kaldırımları boyunca ağaç dikimi için en uygun yer, caddenin yaya kaldırımı tarafında trafik bordürü kenarıdır. Binaların caddeden yeteri kadar uzakta konumlandığı yerlerde, ağaçlar yaya kaldırımlarının caddeden uzak kenarına dikilebilirler.

Ağaçların trafik bordürüne yakın dikilmesinin en belirgin faydaları;

• Caddenin tüm uzunluğu boyunca iyi bir etki sergiler. • İyi bir mekan kapalılığı oluşturur.

• Araçlar ve yayalar arasında hem görsel hem de psikolojik olarak bir ayrım oluşturur. • Yayalara daha büyük bir görsel bütünleşme ve kapalılık hissi kazandırır.

(20)

Kentlerde cadde ağaçlarının konumlandırılmasında uygulanması gereke 4 kriter söz konusudur. 1. Direkt güneş ışığı 2. Estetik 3. Sirkülasyon 4. Engeller Öğr.Gör.Hande ASLAN

(21)

1. Direkt güneş ışığı

Ağaçların herhangi bir yerde sağlıklı yaşaması ve gelişmesi için büyüme mevsiminde en az 3- 4 saat direkt güneş ışığı alması gerekir. Ağaçlar yaprakları ile bu ışığın %25’inden yararlanma özelliğine sahiptir.

Ağaçların bina yüksekliği ile ilgili olarak, dikim yerleri iyi belirlenmelidir.

(22)

2. Estetik

Kemer biçiminde sürekli bir gölgelik veya yeşil çatı oluşturmak bakımından ağaçların bir arada birbirine yeteri kadar yakın mesafelerde dikildiği yerlerde, görsel bütünlük sağlanır. Ağaçlar birbirine çok aralıklı dikilirse, her ağaç, daha sık alt dallardan oluşan bir taç geliştirir. Bu geniş dikim aralığının etkisi her ağacın ışık ve gölge durumunu yansıtan farklı ve kesintili bir model oluşumu sonucunu doğurur.

(23)

3. Sirkülasyon

Ağaçların muntazam aralıklarla sürekli bir sıra düzeninde cadde bordürüne yakın olarak dikilmesi durumunda, cadde ile binalar arasındaki mekanın çatısını bu ağaçların dalları oluşturur. Bu mekan, bina mekanının bir uzantısı gibi algılanır.

Eğer bu ağaçlar, yaya kaldırımının bina tarafına tek bir sıra halinde dikilmiş olsa idi, motorlu araç sürücüleri için geniş bir mekan sağlanacaktı fakat yayalar yönünden daha az çekici bir mekan ortaya çıkacaktı.

(24)

4. Engeller

• Eğer cadde ağaçları planlama kriterinin bir parçası değilse, tesviye yüzeyinin altındaki tesisler ya da yapılar ağaç yerlerinin seçimini engelleyebilir.

• Alt yapı hatlarının 90 cm’den daha az derinlikten geçtiği yerlerde, bu hatların ileride açılabileceği olasılığı ile, ağaç dikimleri bu hatlar üzerine yapılmamalıdır.

• Altyapı hatlarının koruma altına alındığı yerlerde dikim toprağının derinliği 90 cm, ve her ağaç için toprak yüzey alanı da 20 m² olmalıdır.

• Yüksek aydınlatma direkleri ile ağaç konumları arasında iyi bir koordinasyon sağlanmalıdır. Her iki unsur bağımsız olarak konumlandırıldığında iyi sonuçlar elde etmek oldukça güçtür.

(25)

Yararlanılan Kaynaklar:

Ürgenç, S.İ. 1998. Ağaçlandırma Tekniği Yenilenmiş ve Genişletilmiş İkinci Baskı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 441, 600, İstanbul.