T E C E S S Ü S L E R :
G E N Ç L E Ş E N P A R Î S
Melek Celâl LAMPE
Birkaç senedir Paris'e gitmemiştim. Nisanın ilk günlerinin soğuk bir sabahında trenden doğu istasyonunda çıkıp otele git-mek üzere otomobile bindim. Her zaman olduğu gibi, bu emsalsiz şehre geldiğim va-kitler içim sevinç ile dolu idi. Bir ahbap, bir dost yüzü gibi bana yakın gelen bina-ların cephelerine bakarak ilerliyordum. Böy-lece Madeleine Kilisesinin önüne geldiğimizi tahmin ederken birden irkildim. Acaba ya-nılıyor mıydım? Bu Madeleine değil miydi? Önümde, bembeyaz, yepyeni pırıl pırıl bir bina vardı. Birden, Paris'te bina cepheleri-nin temizlendiğini gazetelerde okuduğumu hatırladım. Şoföre sordum. Malûm ya, Paris şoförleri her şeye vâkıftır. (Esprit) leriyle maruf, ayrıca bir âlemdirler. Onlar-la konuşmak âdeta bir zevk teşkil eder. O anlattı, bütün Paris temizlenecekmiş, yıka-nacakmış, ince kum katılmış tazyikli su ile yıkanıyormuş. Filhakika, bütün Rue Royale, Place de la Concorde, Chambre des De-putes, yüzleri, gözleri yıkanmış, tertemiz meydana çıkmışlar. Pek güzel, pek güzel ama bu bizim bildiğimiz Paris mi? Biz ken-disini senelerin verdiği kurşunî (patine) i ile ciddî ve mağrur ifadesi ile tanır ve sever-dik. İnsan biraz yadırgıyor. Şimdi İtalyan şehirlerinin rengini ve neşesini almış. Fakat Paris gençleşiyor, güler yüzlü bir ifade alı-yor, bu halini de sevmemek imkânsız. Za-rar yok, biraz da böyle görelim, seneler yine onu eski kurşunî rengine bürür, ciddi-yet ve vakarını verir.
İlk işim sanat mecmuaları alıp görüle-cek sergileri aramak oldu. Bu senenin en mühim hâdisesini Delacroix'nın yüzüncü ölüm yılının tes'idi teşkil ediyor. Bu büyük ressam ömrünün son beş senesini geçirdiği evi ve atelyesini hükümet satın alıp tamir ettirmiş, eşyalarını, bir kısım resim ve kro-kilerini orada teşhir etmiş. Loııvre müzesi-nin de bir galerisi boşaltılarak Delacroix'müzesi-nin eserlerinin birkaç ay müddetle teşhir
edil-mesine tahsis edilmiş. Önce evini gördüm. Paris'in eski mahallelerinin birinde, Fürs-tenburg sokağının 6 numarasında pek şirin bir daire, evin yanında ve bizim eski harem bahçelerini andıran etrafı duvarlı bir bah-çenin içinde atelyesi. İnsanın orada heye-can duymaması mümkün değil!. Hayranlıkla seyrettiğimiz eserlerinden bir kısmını ora-da meyora-dana getirmiş. Bir dolabın içinde sevdiği ve renklerine hayran olduğu şarkın hâtırası, modellerine giydirdiği kadın ve erkek elbiseleri, silâhları duruyor. Delacroix, Tunus ve Cezayir'i gördükten sonra, ken-dini bulmuş ve oralardan aldığı ilham ile şaheserlerini yaratmıştır.
Louvre müzesindeki serginin açılış tö-renine davetli idim. Orada insanın aklı du-ruyor, o ne çalışmak kudreti ve kuvveti! iki el bu kadar eseri nasıl meydana getir-miş!.. Her kompozisyonu için yaptığı ayrı ayrı etüdleri de teşhir etmişler, bu suretle ne emek ne çalışmak neticesi bu tabloların meydana geldiği bariz bir şekilde görünü-yor. Bunları, bu sanat ihtişamını seyreder-ken, o sanatın bugünkü düştüğü fakirlik apaçık meydana çıkıyor.
* =!= *
Son resim hareketini anlamak için ga-lerileri gezmeğe başladım. Birkaç sene zar-fında resim satış galerilerinin Paris'de 400'e çıkmış olduğunu hayretle okudum. Filhakika bildiğimiz caddelerde tanınmış ga-lerilerden başka daha bir çoğuna tesadüf ediyordum. Hepsini gezmek imkânsız, mümkün olduğu kadar dolaştım. Dikkatimi çeken şey «abstrart» i resimler pek azalmış, figüratif tablolar onların yerini almış. Me-rak ettim ve sebebini ressam, ahbaplarıma sordum. Öğrendiğim şu ki,-Amerika artık abstrait resimleri pek aramaflıağa başlamış, bundan dolayı da. Paris piyasası o tarz re-simlere karşı çekingen davranıyormuş,
bun-dan da figüratif resimler çoğalmış. Sonra yine dikkatimi çeken şey modern ressamla-rın eserlerinde umumiyet itibariyle, renkle-rin daha neşeli, iç açıcı, ahenk içinde oluşu. Tabiî Bernard Buffet'nin resimleri hariç. O. şimdi eski tarzını ve hiç bana sempatik gelmeyen eski figürlerini bırakmış, beyaz, kurşunî ve siyah tonlarla boya boyuyor. Bazan bu tonların arasına bir kırmızı not ilâve ediyor. Kuvvetli bir desen ile çizilmiş konular bilgili bir elden çıkmış olduklarını ifade ediyor. Monotonisine rağmen genç neslin en orijinal, kuvvetli, nev'i şahsına mahsus ressamlardan biri olduğu muhak-kak.
Yeniden desene verilen ehemmiyet ba-riz bir surette her tarafta göze çarpıyor. Bu hakikati Monmartr'da açık hava ressam-larını gezerken de gördüm. Her yerde esaslı resme bir dönüş var.
Resmin sanat tarafından bahsettik. Bir de ticarî cihetini görelim. Resim bugün ge-niş bir ticaret sahası kazanmış bir endüstri haline gelmiş, büyük «speculation» 1ar orta-da dönüyor. Tahayyül edilmiyecek fiyatlarla satışlar oluyor. Her ressamın kendine ait «cote» u var, o fiattan aşağı resim satmıyor. Merak ettim, gezdiğim galerilerde muhtelif ressamların tablolarının fiyatlarını sordum. Mesîlâ, bir yerde pek hoşuma giden Lap-rade'in bir demet gülünü gördüm. Galeri sa-hibesi fiyatın 30.000 frank olduğunu söy-ledi. ben de yeni frank ile ne kadar eder sualime karşı, âdeta alıngan bir tarzda, «bu yeni franktır, galerimde yalnız kıymetli eserler satılır» cevabını verdi. Diğer bir yerde de Bernard Buffet'in bir nature morte ve bir Venedik resminin fiyatlarını bilmek istedim, birincisi 18.000, ikincisi de 35.000 frank olduğunu öğrendim. Bu astronomik fiyatları verip alanlar var ki. galeriler yaşı-yabiliyor.
İşte modern resmin merkezi olan Pa-ris bu durumda.
