Y a p ı t e k n i ğ i :
G e ç m i ş t e n G e l e c e ğ e i n t i k a l e d e n m a d d e l e r s e r i s i n d e n
B E T O N
Yazan: Anthony M. Chitty M. A., F. R. I. B. A.
Betonun tarihi — Birbirini takip eden m e -deniyetlerin gayeleri, metodları, ve kıymetleri yekdiğerinden o kadar çok ayrılmıştır ki; hususî bir faaliyet sahasında daha önceki bir devirde erişilmiş olan yüksek seviyenin sonradan tama-m e n gözden kaybolduğunu görtama-mek sık sık rastla-nan bir hâdise haline gelmiştir. Bu hal inşaatta d a vukubulmaktadır.
Eski Yunanlıların dıvarcılıkta yapı kitlesini teşkil eden vahitleri birbirine yapıştırmak (ilsak) sanatlarına o zamandanberi asla erişilmemiştir. •Ayni şekilde, her ne kadar Romalılar (Panthe-ion'un dairevî kemerli damında olduğu gibi) be-tonu maharetle kullanmışlarsa da, b u madde o tandan itibaren takriben bin altı yüz sene sonra ortadan kaybolmuş, ve nihayet burada, İngiliz sa-nayi devrinin doğuşu ile beraber tekrar keşfedil-miştir.
Beton, birbirine çimento ile birleştirilen kum «ve çakıl taşlarının karışmasından meydana gelen bir maddedir. 1774 te İngilterede betonun Seaton tarafından yeniden keşfi, Darby, Watt, Wilkin-îson, v e diğer birçok meşhur mühendislerin demir
ve çelik atelyelerinde vukua gelen b ü y ü k inki-işaflarla ayni zamana tesadüf eder.
John Seaton'un yangın veya fırtına ile tah-r i p edilmiş olan önceki ahşap yapılatah-rın yetah-rini
al-mak üzere Edystone fenerini nasıl inşa ettiğini l(1793) te anlatan yazısı, betonun kullanışından ve
şimdi idrolik çimento tâbir edilen, yani su altında .donan çimento "üzerinde yaptığı tecrübelerden bahseder.
Mamafih, bu maddenin yapıda kullanılış im-kânlarını keşfedenler Fransız mühendisleri ol-muş, ve takriben 1860 senesinden itibaren Mon-nier, Hennebique, de Baudet, Perret, Tony Gar-iıier onun büyük izahçıları olmuşlardır.
Onların icadı beton, yani betonarme,
geril-Architectural Review'nun miisaadcsile basılmıştır.
m e tazyıklarma tâbi olduğu vazıyetlerde kuvve-tini artırmak maksadile betona çelik çubukların
ithali olmuştur. Vakit geçtikçe mühendislik te-rakki etti, öyle ki bugün beton uzuvları hesapla-ma sanatı, Rohesapla-malıların eski beton inşaat rnetod-larından tamamen farklı olan dakik ve .çok ma-ihirane bir sanat haline gelmiştir.
Dikkatle tahsis ve intihap edilmiş maddeler betonda tam nispetlerde kullanılmalıdır; ve
ame-liyenin bütün safhalarında titiz bir ihtimama lü-izum görülür ki, b u işe nezaretin ehemmiyetini
icap ettirir.
Bu memlekette betonun haiz olduğu fena şöhretin büyük bir kısmı, âdi ve köhne manzarayı intaç eden dikkatsizce ve cahilane projeler icra-attan ileri gelmiştir.
Birçok maddeler gibi, beton da Victoriaıı devrinin düşüncesiz istismarına kuriban gi'mis-tir, v e pek yakın bir zamana kadar, ticaret siya-seti onun pek uygunsuz maksatlar uğrunda
kul-lanılmasını emretmiştir.
İngilterede betonun cephe maddesi olarak hakikaten muvaffakiyetli bir şekilde kullanıldı-ğ ı n ı söyliyebilecekullanıldı-ğimiz binalar, yani uızun zaman îtamir masraflarına ihtiyaç göstermeden dayana-c a k iyi görünüşlü bir retuşu haiz elan binalar
az-dır.
Birçok hallerde, bidayeten cephelerde düz Ve zahiren çatlaksız bir satıh elde edilmiştir, fa-'kat zaman geçtikçe gayet küçük çatlaklar ve bo-zukluklar teşekkül eder, fakat bunların sade göz-le görülmegöz-leri müşkül olursa da b ü y ü k şehirgöz-le- şehirle-rimizin kirli havasında duvarlar çok geçmeden
lekelenir, ve bu mıntakaların kurum ve kir biri-kintilerinden pislenir.
Muhafaza masraflarına ihtiyaç göstermiye-cek devamlı ve iyi bir retuşu başarmak bir hayli -araştırma ve tecrübeyi icap ettirecektir. Bu ide-ale yaklaşan bir misal, Londrada, Horse Quarde •Parade'de inşa edilmiş olan ve harp zamanında kale vazifesini gören büyük binadır. Burada se-çilmiş bir malzeme katilesi kullanılmış ve bu, gü-Kel rengi ile nakiş imkânlarını meydana çıkara-icak şekilde imal edilmiştir.
B e t o n e v l e r : Fennin inşaata tatbiki, yapı malzemesinin ancak hususiyetlerine göre ve muayyen hudutları dahilinde kullanılmaları lâ-zım geldiğini nihayet açığa vurmaktadır.
Beton, harpten önce ev inşaatında kullanıl-mıştır, ve bu şekilde kullanılmağa devam edecek-tir. Geçen harpten sonra duvarcı ustalarının az-lığı; ev inşaatı için beton blokların imâlini teşvik Setti ve bu şekilde matlûba muvafık binlerce ev inşa edildi. Bunların kuruluşlarında, büyük mik-tarda usta olmayan işçiler kullanılabilmiştir.
Ev inşası için, betonun, yangına mukavemet dayamdlılık gibi avantajları vardır; fakat hatırda tutmak lâzımdır ki, buna mukabil aşırı mukave-met ve yıkma güçlüğü, yeniden plânlaşma inki-şaflarının arifesinde bulunduğumuz bir devirde bir avantaj sayılmıyabilir, zira bu inkişaflar mes-kenlerimizde daha büyük bir hareket kabiliyetini v e daha kısa bir ömrü icap ettirebilir.
Betonda çok bariz olan mahzur, sadaya, sı-cağa, soğuğa karşı pek az mücerrit bir madde ol-masıdır; geçmişte bu meseleye kâfi derecede dik-kat sarf edilmemiştir.
Beton tahta kalıplara in situ döküldüğü -yani, yekpare bloklar halinde (monolitik olarak) kullanıldığı - zaman daha fazla haricî muamele-c e ihtihaç yoktur, v e şayet dikkat sarfedilemuamele-ceK
olursa güzel bir şekil ve renk de elde edilebilir. Almanlar bu tekniği diğer bir memleket-lerden daha ileri götürmüşlerdir, sathı, çekiçle ve sair âletlerle döğmek, yontmak, çakıl taşı kitle-sini teşhir etmek gibi diğer bazı vasıtalarla mü-racaat ederler.
Beton inşaatmdaki son inkişaflar (normal çakıl taşı muhtevası yerine) höcretli (celluler) betonu ve hafif sıkletli malzemeyi ihtiva eder.
Birinci kimyevî bir (köpürtme) ameliyesi İle yapılır. Bu ameliye, ekmek pişirmede olduğu gibi, terkibin kabarmasına sebep olur. ve husule gelen mahlût hava kabarcıkları ile doludur.
Bu, daha büyük bir hafiflik ve yüksek tec-rit vasıfları verir. îsveçte ev inşaatı için çok kul-lanılır. Sıkleti, normal kesif betonun üçte biri
kadar az olur.
Hafif sıkletli beton kitlesi, madenî posalar, inbisat ettirilmiş cüruf, veya yumuşak killi taş ile, ve bu maksatla kullanılmadıkları takdirde
sanayi artıkları telâkki edilecek olan sair muame-le görmüş maddemuame-lermuame-le yapılır.
Bu, geçen yüz yılın israfı yerine, ham: mad-delerimizde tasarrufa karşı zamanımızda mevcut olan akıllıca temayüle değer bir misaldir.
İ s t i k b a l
Betonun istikbalde kullanılmasını tavsiye etme-mizi muhik kılan birçok hususları vardır. Tama-men bu memleketin yerlisi olan maddelerden
müteşekkil olduğundan ve nispeten az ameliyeyi icap ettirdiğinden dolayı miktar itibariyle ve ma-kul bir fiyatla daima mevcut olacaktjr. Bu sebep-le harp zamanında fevkalâde pahalı olmuştur; bundan demiryolu traversleri, hattâ gemiler bile yapılmıştır.
Hafif betonların inkişafı henüz başlangıçta-dır, burada yeni ve faydalı birçok şeyler öğrene-ceğimizi bekliyebiliriz.
İster tuğla, ister beton, ister taş veya her-hangi diğer bir maddeden mamûl olsun, bloklar-la inşaat yapmakta mevcut obloklar-lan mesele blokun kendisinden ziyade iltisakların yapılışmdadır. Zira iltisak işçiliği nispetsiz miktarda sayı icap ettirir, ve daima bir çürüme ve su nüfuzu imkâ-nının kaynağını teşkil eder. Aşikârdır ki, bir bi-nada bu iltisaklardan ne kadar çok bulunursa ra-hatsızlık imkânı da o nispette fazla olacaktır. De-likli tuğlalardan örülme bir duvarla yapılmış, üç - yatak - odalı tipde küçük bir evde, her biri elle yapılmış olan tuğla iltisaklarının sayısı beş bine kadar yükselebilir.
Açıkçası, şayet kullanmadaki kolaylığı mu-hafaza ettiğimiz halde ayni ağırlıkla daha büyük bloklar yapabilirsek, yapılan iltisakların adedini, işin içine giren zaman ve maliyeti, v e muhtemel zayıf noktaların sayısını azaltmış olacağız.
Gene burada, daha büyük beton inşaat va-hitleri ve yeni iltisak yapma metodları üzerinde yapılacak tecrübelerden öğrenilecek çok şey var-dır.
